|
2003
|
|
|
espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa eta zehazkiago subjektu nazional izaera. Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko
|
berri
horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001:
|
|
|
Hazia diogu, zeren XVI. mendean ez zeuden identitate propioki nazionalak, egungo zentzuan. Orduko protoidentitate hark (protestante, nafar eta euskaldunak) Aro
|
Berri
osoan iraun izan balu, orduan bai, XIX. mendera heltzean akaso posible izango zen egiazko identitate nazional bilakatzea.
|
|
|
Autore hau, bada, itzultzaile soila baino gehiago zen. Humanista honek bere garaiko gertakariez idazten zuen, narratiba bat eta historiaren irakurketa
|
berri
bat abiatuz. Eta ez iniziatiba pertsonal soil gisa, baizik inspirazio kolektiboko obra moduan.
|
|
|
Esate baterako, Garcia Fernandez Cachopinek eta Juan Iñiguez Ibarguenek elkarlanean idatzitako Crónica General Española y Sumaria de la Casa Vizcaina obran (1588), Leloren kantu faltsua agertu zuten, euskaldunen eta erromatarren arteko gerrak kontatzen zituena. Hola, XVI. mende amaieratik euskaldunen gaineko ikuspegi historiko
|
berri
bat agertu zen, Leizarragak proposatzen zuenetik arras desberdina. Nafarroa, protestantismoa eta euskalduntasuna ardatz zituen euskarazko narratibaren lekuan, Espainia, katolizismoa eta jatorrizko euskaldun menderagaitzen noblezia ardatz zituen gaztelaniazko kontakizuna planteatzen zen.21
|
|
|
Ikusten denez, Leizarragaren garaiko nafar monarkiarekiko atxikimendua eta ikuspegi protestanteak atzean geratu dira. Iparraldeko euskarazko narratiba
|
berrian
historia hurbila Kontraerreformako Elizaren alde eta Frantziako erregeri leial azaltzen da. Eta Sarako lapurtar eskolakoen artean ez ezik Iparralde osoan, ikuspegi historiko hori agertzen zaigu.
|
|
|
Lapurdiko eliztar hauek, Leizarragaren saio kalbinista frustratuaren ostean, euskarazko narratiba
|
berri
bat abiatu eta garatu bazuten ere, ez zen historia beren gai behinena izan. Apaizak izanik, logikoki, erlijio asmoko testuak idatzi zituzten.
|
|
|
Ez antzinako historia tradizionalik oroitzen zuten (hori interesatzen zitzaion Humboldti), ez euskal historiografia idatziaren, kantabrismo edo historia probintzial kontuen?
|
berririk
zuten (hau da guri interesatzen zaiguna). Humboldten testuan islatzen denez, euskaldunek jasotzen zuten heziketa bakarra eta sakonki xurgatu zuten kultura bakarra Eliza katolikoak ezarritakoa zen.
|
|
|
XIX. mende hasieran herritar apalek beren herriaren iraganaz diskurtso historikorik ez ezagutzea, ez dugu berez euskaldunon berezitasuna dela pentsatu behar. Garai hartako Europan, nekazarien eta beste klase apalen artean, gutxi izango ziren beren herrialdearen iraganaz (historia idatziak kontatzen zuen hartaz)
|
berririk
zutenak. Hezkuntza plan nazionalak oraindik hastapenetan egonik, eskola tradizionaletara joateko aukera zuten herritar urriek, irakurketa idazketa, oinarrizko aritmetika eta dotrina baino ez bide zuten ikasten, ez historiarik.
|
|
|
Azken mugarri hori, II. Inperioaren erorketak Frantzian (eta Ipar Euskal Herrian), eta foru abolizioak Hegoaldean markatu zuten. 1876tik aurrera giro euskaltzale foruzale nabarmena azaldu zen, agian hamarkada batzuk lehenagotik zetorrena, baina une horretatik agerpen politiko zein literario guztiz berriak garatu zituena, epe
|
berri
bat irekiz. Horra bada, mugarria hor finkatzeko arrazoietako bat.
|
|
|
Soberakin demografikoak xurgatzen zituen eta indianoek dirua ekartzen zuten. Honekin batera, lanketa
|
berri
eta iraultzaileak etorri ziren: artoa, baba, patata.
|
|
|
Honela, kofradian sartzeko eta azterketa egiteko eskubidea izateko, maisuen semeen bikoitza ordaindu beharra zuten kofradiaz kanpokoak ziren ikasleek. San Josekoan, era berean, kide
|
berria
onartzeko bozketa bat egiten zen.
|
|
|
Produktu exotiko hauek guztiak pixkanaka hedatu ziren Aro
|
Berriko
mendeetan Europan zehar; hasieran aberatsenek bitxikeria gisa kontsumituko zituzten, edo eta medikuntzan, botikarioek saltzen baitzituzten hasieran produktu hauek (aurrez ere jada, K.a. III. milakadan, sendagai gisa erabili nahi izan zen tea Shen Nung enperadorearen eskutik, adibidez). XVIII.ean dagoeneko gehiago hedatzen dira, modak garrantzi handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta azkenik munduko aseguru konpainia garrantzitsuena eta banku handi bat bihurtu zen).
|
|
|
Horrek ere, dietaren hobetze ekarri zuen berarekin, artoaren, patataren eta haragiaren kontsumoa hasiz. Era berean izurriteak desagertzen joan ziren, baina gaixotasun
|
berri
bat agertzen hasi zen: nafarreria6. tartean Gasteizen izan zen nafarreria epidemiaren ondoren Real Sociedad Bascongada de Amigos de País erakundeko kideek inokulazioa bultzatu eta orokortu zuten gaixotasun honen aurka; txertoen aurrekari hau zen haren aurka egiteko zegoen sistema bakarra.
|
|
|
Baina, arrazoietako bat, destilatzean gelditzen ziren hondakinak baliagarriak zirela zen. Azukrearen hondakinekin, melazarekin, ron deitutako edari edo likore
|
berria
lor zezaketen. Aspaldidanik, destilazioaren bitartez likoreak lortzen zituzten, baina XVI. mendera arte likoreen kontsumoak ez zuen garrantzirik hartu.
|
|
|
1Lan hau 1996ko udaberrian egin zen, orduan hasi
|
berria
zen elikadurari buruzko ikerketa historikoa. Harrezkero elikaduraren historiari buruzko bibliografia asko hazi da Europan eta asko iritsi zaigu gaztelaniara itzulita guregana; jakina, hori guztia ez da ageri gure lanean.
|
|
|
Honetan eragin zuten itsas nabigazioko tekniken hobetzeak, estatu handien garapenak (ekintza haiek aurrera eramateko gai bihurtu zituena), eta merkataritza eta botere nahiak5 Europa atlantiartu zela esaten digute egileek (Mediterraneoaren krisiarekin), Amerikarekin zuten merkataritza triangeluarraren ondorioz (Europa, Afrika eta Amerikaren arteko elkartrukeetan europarrei irabazi izugarriak zekarzkiena? %300 inguru? eta, aldi berean, produktu
|
berri
ugari: azukrea, kotoia, tabakoa, indigoa) eta Ekialde Urrunaz zeukaten merkataritzaren ondorioz (espezieak, tea, zeta, kotoizko oihal estanpatuak, indiana izenekoak?, portzelana?
|
|
|
Ipar Amerikan sartzen hasiak ziren frantses eta ingelesak ere. Baina, Ameriketako produktuen truke, Portugal eta Espainiak Ipar Europako produktu manufakturatuak erosten zituzten, Penintsularako nahiz Kontinente
|
Berrirako
. Pixkanaka, XVIII. mendean, itsasoko ekonomia horretan Ingalaterra nagusitu zen Frantziaren aurrean eta, batez ere, XVII.ean hain indartsuak ziren Herbehereen aurrean.
|
|
|
Urtebete geroago, Joseba Intxaustiren eskutik, eratu zen Historia Saila. Izan ere, UEUren egoitza
|
berrian
, Iruñean, hitzaldi solteen eredua gainditu eta ikastaro espezializatuen eredua landu nahi zen. Nafarroako hiriburuan ikastaro sendo eta erakargarria eskaini zuen Historia Sailak.
|
|
|
1986an belaunaldi
|
berri
bat integratu zen Historia Sailean, Gasteizko Historia Fakultateko ikasle eta lizentziatu berriz osatua. Mikel Aizpuru izan zen sailburua 1986 eta 1989 bitartean, honen ondoren Pruden Garzia(), Iban Zaldua() eta Eugenio Riaño() izan dira ardura hori izan dutenak.
|
|
|
Hirugarren belaunaldiko hainbat kidek UEUn aktibo segitzeaz gain, mende
|
berriarekin
laugarren belaunaldi batek, ikasketak euskaraz burutu dituenak, hartu du bere gain Historia Sailaren zuzendaritza. Irati Iciar lehenik() eta gaur egun Alvaro Aragón sailburu izateak agertzen duten bezala.
|
|
|
Errusiar iraultza, iraultza propio bezala ulertu zuten, hau da, euren iraultza artistikoa izango balitz bezala. Eurek sortzen ari ziren arte
|
berri
horretan, kalean eta ideologian sortzen ari zen egoera eta pentsaera berriaren isla ikusten zuten. Aurreko erregimenean artista iraultzaile hauek baztertuak egon baziren, erregimen berrian, margolari ofizialak eta arte berriaren igorle izango zirela uste zuten.
|
|
|
Errusiar iraultza, iraultza propio bezala ulertu zuten, hau da, euren iraultza artistikoa izango balitz bezala. Eurek sortzen ari ziren arte berri horretan, kalean eta ideologian sortzen ari zen egoera eta pentsaera
|
berriaren
isla ikusten zuten. Aurreko erregimenean artista iraultzaile hauek baztertuak egon baziren, erregimen berrian, margolari ofizialak eta arte berriaren igorle izango zirela uste zuten.
|
|
|
Eurek sortzen ari ziren arte berri horretan, kalean eta ideologian sortzen ari zen egoera eta pentsaera berriaren isla ikusten zuten. Aurreko erregimenean artista iraultzaile hauek baztertuak egon baziren, erregimen
|
berrian
, margolari ofizialak eta arte berriaren igorle izango zirela uste zuten. Uste hauek euren eskutik argitaratutako artikulu eta panfletoetan hedatuko zituzten.
|
|
|
Eurek sortzen ari ziren arte berri horretan, kalean eta ideologian sortzen ari zen egoera eta pentsaera berriaren isla ikusten zuten. Aurreko erregimenean artista iraultzaile hauek baztertuak egon baziren, erregimen berrian, margolari ofizialak eta arte
|
berriaren
igorle izango zirela uste zuten. Uste hauek euren eskutik argitaratutako artikulu eta panfletoetan hedatuko zituzten.
|
|
|
Iraultzarekin errealitate
|
berri
baten itxaropena itzuliko zen. Iraultzak ate berriak irekitzen zituen jendearen bihotzetan, eta egoera hobe bateranzko begiradan kokatzen.
|
|
|
Izan ere, iraultzaren onuradun eta artearen hartzaile izan behar zuena, herria alegia, egoera larrian zegoen, goseak eta gaixotasunek jota. Egoera kontraesankor honek artista ugariren ikuspuntua irauliko du, honela, garaiko artearen ordezkariek, hasiera batean iraultza goraipatu eta garai
|
berri
honetan konfidantza jarri bazuten ere, benetako errealitatea ezagutzerakoan dezepzio handia jaso zuten. Iraultza osteko guda zibilak, gosetea, heriotzak, zigorrak eta fusilamenduak ekarri zituen, artistek behin eta berriz goraipatutako garai ezin hobearen ideia erabat hautsiz.
|
|
|
Artista gazteek, ordea, gogo biziz onartu zuten sovietar erregimenak emandako paper
|
berria
. Ideologikoki eta emozionalki eurentzako suposatzen zuenaz aparte, lanbide ziurtatua izango zuten, horrenbesteko kartel, monumentu, edota mural eskatzen zituen gobernu horretan.
|
|
|
Arte
|
berri
hau, XIX. mende bukaeran sorturiko estiloak berreskuratuz Daumier edo Toulouse Lautrec bezalako artisten lanetan oinarrituko zen. Errealismoaz ari gara hain zuzen.
|
|
|
Errealismoaz ari gara hain zuzen. Kartel, Pankarta edota monumentu erraldoien bitartez hedatzen zen estilo
|
berria
. Nahi nagusia ikuslearengan eragina sortzea zen.
|
|
|
Beraz, argi geratzen da arteak bereganatu zuen papera: politika eta ideologia
|
berria
goraipatzearena hain zuzen. Buruzagien exaltazioa ere egingo zen noski.
|
|
|
Beste batzuk, ordea, iraultza eta haustura idei
|
berri
horiek abstrakzio eta abangoardietako artearen bidetik egin zitezkeela uste izan zuten. Hauek esperimentazioan arituko ziren, proletalgoa klase berria izanik, honentzako lengoaia berri bat sortu nahian.
|
|
|
Beste batzuk, ordea, iraultza eta haustura idei berri horiek abstrakzio eta abangoardietako artearen bidetik egin zitezkeela uste izan zuten. Hauek esperimentazioan arituko ziren, proletalgoa klase
|
berria
izanik, honentzako lengoaia berri bat sortu nahian.
|
|
|
Beste batzuk, ordea, iraultza eta haustura idei berri horiek abstrakzio eta abangoardietako artearen bidetik egin zitezkeela uste izan zuten. Hauek esperimentazioan arituko ziren, proletalgoa klase berria izanik, honentzako lengoaia
|
berri
bat sortu nahian.
|
|
|
Baina azken joera honek ez zuen espero zitekeen arrakasta izan. Ikuslegoak, sovietar arte
|
berri
baten oinarri gisa ikusi ordez, laborategiko saiakera bezala ikusi zuen. Beraz, bai gobernuak, bai hartzaileen jarrerak eraginda, argi geratu zen errealismo sozialista izan behar zela korronte ofizial berria.
|
|
|
Ikuslegoak, sovietar arte berri baten oinarri gisa ikusi ordez, laborategiko saiakera bezala ikusi zuen. Beraz, bai gobernuak, bai hartzaileen jarrerak eraginda, argi geratu zen errealismo sozialista izan behar zela korronte ofizial
|
berria
.
|
|
|
Garaiko bizimodua islatu behar zuen arterako bidea behin betikoz ezartzea zen xedea. Elkarteko kideak, artearengatiko artea, ren guztiz kontra zeuden, eta neo akademizismoa, arte figuratibo
|
berriaren
forman adierazi zuten.
|
|
|
1920ko hamarkadan, abangoardietako artistak, garai
|
berri
horietan ere euren artista papera mantentzen ahalegindu ziren, erregimen berriaren onespena lortzen saiatuz. Abangoardisten asmo honek ezusteko norabidea hartu zuen 1929 urtetik aurrera, sovietar erregimenak artearenganako interesa handituko zuenenean, propagandarako baliagarria zela ikustean.
|
|
|
1920ko hamarkadan, abangoardietako artistak, garai berri horietan ere euren artista papera mantentzen ahalegindu ziren, erregimen
|
berriaren
onespena lortzen saiatuz. Abangoardisten asmo honek ezusteko norabidea hartu zuen 1929 urtetik aurrera, sovietar erregimenak artearenganako interesa handituko zuenenean, propagandarako baliagarria zela ikustean.
|
|
|
1917tik hezkuntza eta kultura komisario izandako Lunacharski ren ustez, gobernuak ez zuen parte hartu behar artean edota estiloetan, baina 1929an kargutik erretiratu zuten. Izatez artearen inguruko kontrola, guda zibilaren ostean hasi zen indartzen, plan ekonomiko
|
berria
(NEP) ezartzearekin batera estatu sovietarraren eraikuntzan zuzenketa kulturala ere sartu behar baitzen. Gobernu berriaren iraupena planifikazioan oinarritzen hasi zenetik, kultura eta ekoizpen artistikoak ere kontrolatu beharreko arlo bihurtu ziren.
|
|
|
Izatez artearen inguruko kontrola, guda zibilaren ostean hasi zen indartzen, plan ekonomiko berria (NEP) ezartzearekin batera estatu sovietarraren eraikuntzan zuzenketa kulturala ere sartu behar baitzen. Gobernu
|
berriaren
iraupena planifikazioan oinarritzen hasi zenetik, kultura eta ekoizpen artistikoak ere kontrolatu beharreko arlo bihurtu ziren.
|
|
|
Honekin batera heziketa artistikoaren sistema guztia berrantolatzeari ekin zion. Baina sistema
|
berria
ezarri aurretik, zaharra desegiteko hainbat urte behar izan zituen, ondorioz denbora luzea igaro zelarik arte eskola gabe. Ondoren Komite Zentralak, arlo bakoitzeko eskola bakarra eratu zuen:
|
|
|
Bereganatu zen estilo
|
berrian
, errealismo kritiko deituan, ustez gizartearen egoera islatzen zen. Lehenago klase sozial langileak koadroen protagonista izatea ezinezkoa zen, baina orain egoera larrien isilketa egiteko bide bezala erabiltzen ziren.
|
|
|
Eta hori ez da, askotan, oso komenigarria, testuaren kaltean doalako, batez ere idazten diren lehenengo testuen kaltean (eta hemen lotsagorritu nintzateke, euskaraz idatzi nituen nire lehenengo artikuluak gogoratzean, baina tira...). Beraz, halako liburuak, eta ezbairik gabe, laguntza handia ematen digute alde horretatik, eta, bestalde, belaunaldi
|
berriaren
joera geroz eta handiagoaren nolabaiteko lekuko ere badira, zeren eta, egileen artean, badago jadanik argitalpen gehienak euskaraz egin duenik.?
|
|
2004
|
|
|
Erregimen
|
berriaren
ideario morala familiaren gainean eraiki zen, eta Eliza katolikoak hartu zuen hau gainbegiratzeko ardura. Familia hauen osaketa guztiz iherarkikoa zen, eta autoritatea gizonaren esku zegoen.
|
|
|
Ekonomiari dagokionez, industria sektoreak nekazaritza baztertu zuen. Gizarteari dagokionez, garai
|
berrian
berrikuntza ugari gertatu ziren, hauen artean populazio berriaren etorrera. Honek Hernaniren giza geografian aldaketak ekarri zituen.
|
|
|
Ekonomiari dagokionez, industria sektoreak nekazaritza baztertu zuen. Gizarteari dagokionez, garai berrian berrikuntza ugari gertatu ziren, hauen artean populazio
|
berriaren
etorrera. Honek Hernaniren giza geografian aldaketak ekarri zituen.
|
|
|
Urbanistikoki, eraldaketa garaian, gaur egun hain ezagunak diren hainbat auzo eta etxe eraiki ziren. Honetaz gain, lantegi berrien eraikuntza eta lehen nekazaritzarako erabiliak ziren hainbat guneren desagertzeak itxura
|
berria
eman zion herriari.
|
|
|
Ekonomia «berrian» parte hartu zuten, industrian lanean eta beste hainbat ekintzen bitartez bere etxeko lan taldearen sostengua posible eginez. Bestetik populazio
|
berriaren
integrazio lanean, pupilajearen fenomenoa dela eta paper garrantzitsua izan zuen.
|
|
|
Jatorri hernaniarra duten hainbat berriemaileek diotenez, orduan ikasi zuten gaztelania egoki eta baita janaria prestatzeko zenbait era
|
berri
ere (tomatea entsaladan jaten adibidez).
|
|
|
1920an Maynard Dixon margolariarekin ezkondu zen eta 1922an senarrari lagundu zion Arizonatik bidaia bat egiten, lehenengo aldiz aire zabalean argazkiak egiten aritu zelarik. Hola, Amerika
|
berri
bat ezagutzeko aukera izan zuen.
|
|
|
Roosevelt-ek gehiengoaren laguntza izan zuen hasiera batean, baina krisia baretu zenean kritikak hasi ziren. Tratu
|
berria
gehiegi sartzen omen zen ekonomian. Askatasunerako Liga Amerikarra sortu zen, partaideak negozio gizon aberatsak ziren eta goi kargu demokrata batzuen laguntza zuten; New Deal ak enpresa libreen sistema mehatxatzen zuela zioten.
|
|
|
1934an kongresurako hauteskundeetan progresistak indartu egin ziren, 1935 hasieran Auzitegi Gorena New Deal aren neurri batzuk baliogabetzen hasi zen, eta ekonomiak oraindik geldirik zirauen. 1935ean Roosevelt-ek bira taktiko bat eman, eta emaitza lege multzo uholde
|
berri
bat izan zen, historialari batzuk Bigarren New Deal a deitzen diotena. Bigarren tratua erradikalagoa da, erreforma sozial eta ekonomikoa eta gutxien dutenen aldekoa.
|
|
|
Argi zegoen New Deal aren xarma galtzen ari zela. Roosevelt-ek, kargua hartu zuenetik lehenengo aldiz, ez zuen erreforma
|
berririk
proposatu, eta horren ordez munduko bakearen mehatxua eta defentsa nazional baten beharra indartu zituen.
|
|
|
1941ean etorri zen oparotasuna eta lana, II. Mundu Gerra eta horrek eragindako mobilizazio militar eta ekonomikoaren ondorioz. Baina ordura arte, tratu
|
berriaren
neurri batzuk min handia egin zuten; nekazaritza politikak ez zien nekazari prekarioenei lagundu eta ongizate sozialaren programa oso eskasa izan zen.
|
|
|
Roosevelt-ek kargu presidentziala prestigio eta boterearen maila
|
berri
batera altxatu zuen. Presidentearen funtzio legegileak handitu zituen eta prentsaurrekoak sartu zituen.
|
|
|
Hoover indioen ongizateak kezkatu egiten zuen eta artean gastu publikoa gutxitu arren indioentzako laguntza bikoiztu egin zuen. Roosevelt-ek indioentzako Tratu
|
Berri
berezia egin zuen, lur komunalak, autogobernua... Baina zatikako ospea bakarrik izan zuen, destribalizazio prozesua ez baitzen gelditu eta kultura gabe eta alkoholismoak jota baitzeuden.
|
|
|
1932an Men at Work liburua argitaratu zuen, gizaki moderno eta makinari buruzko estudio bat, lanaren benetako izaera islatu nahirik. Hasieran gai guztiz
|
berri
bat landu bazuen 30 hamarkadan beste hainbat artisten artean bat gehiago bihurtu zen eta askok bere lanari zaharkitua iritzi zioten.
|
|
|
1929ko crackaren eta Depresio Handiaren ondorioz makinaren aurkako susmo eta mesfidantza handitu zen, egoera horren eragile gisa ikusten baitzen. Makinaren eta lantegiaren zorigaiztoko eraginari aurre egiteko erantzun
|
berriak
behar ziren; horrela, 30 hamarkadan dokumentu pastoral antzekoak sortu ziren bizitza era tradizionalak erakusten zituztenak irudi bukoliko eta arkadiarrekin. Baina gauza guztien gainetik gizabanakoen erretratuak ziren, mundu tradizionalaren aurpegi indibidualak.
|
|
|
FSAko argazkien estiloa errealismo eta modernismoaren artean kokatzen da. Alde batetik gizarteko egia gordina eta biluzia erakusten du, baina bestetik objetibitate
|
berria
deiturikoa erabiltzen dute, hau da, oso irudi geometrikoak: jakin bazekiten geometrikoki ondo antolatutako argazkiak komunikazio bide boteretsuak zirela.
|
|
|
Normalean botereak artearen erabileran izan duen eragina pinturaren, eskulturaren eta arkitekturaren aldetik aztertzen da. Guk arte mota
|
berriago
bat aukeratu nahi izan dugu, egoera berezi batean jaio zela azpimarratuz.
|
|
|
Gobernadore garaian erreformista moderatuaren ospea irabazi zuen eta Depresioa iritsi zenean langabeziaren subsidioa eskatu zuen. Roosevelt-ek presidentea izatea onartu zuenean diskurtsoan, estatubatuarrei tratu
|
berria
–(New Deal) eman behar zitzaiela esan zuen.
|
|
|
Botere aldaketa eta ekonomiaren krisia gainditzeko Roosevelt-ek New Deal izeneko politika
|
berria
aurkeztu zuen. Horren ezaugarria zen ez zela ezein teoria ekonomikotan oinarritzen:
|
|
|
Agian Eusko Jaurlaritza jabetu egin zen batxilergoko bigarren kurtsoak euskal historia ikasteko eskaintzen zuen aukera aski mugatua zela, zeren 2003 urtean Euskal Herriaren historia izeneko ikasgai bat sortzeko dekretua onartu zuen, batxilergoko lehen kurtsoan nahi zuten ikasleek hautazko gisa hartzeko aukera emanez11 Ikasgai guztiz
|
berria
da, ez dena ezein espainiar dekreturen moldapena, beraz euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera ona izan zitekeen. Hori da beraz aztertuko dudana.
|
|
|
Beraz pertsona aproposa zen bai bere maila akademikoagatik zein hezkuntza arloko bere esperientziagatik gisa honetako curriculum proposamen bat aurkezteko. Lastima heriotza ustekabekoak eraman
|
berri
duela, oraindik aski gazte eta anitz eman zezakeenean. Bere oroitzapen eta obra utzi digu, euskal historialari guztiontzat eredu dena.
|
|
|
Altxatuek eskualdea okupatu zutenean baztandar gehienek egoera
|
berria
begi onez ikusi zuten eta gorrien beldurra pasa zen. Elizondon bestak ziren, Santiagoak, eta Iruñetik uztailaren 25ean Mauricio Iribarren (Elizondoko falangista ospetsua) iritsi zen.
|
|
|
Libratzeko hiru arrazoi izaten ziren: inutil total izatea, expedido por el Ayuntamiento edo errekluta
|
berriaren aurretik
bere bi anaia borrokan izatea. Bestalde aberatsak diruarekin zerbitzua egiteaz libre geratzen ziren13.
|
|
|
Gerra amaitutzat eman zelarik, Europan gerra piztuko zela zirudienez, Francok Frantziarekiko muga fortikatzeari ekin zion. Egoera honen aitzinean Baztanek bi fenomeno
|
berri
bizi izan zituen. Alde batetik mugaren fortifikazioa eta militarizazioa, (Perez edo Gutierrez deitzen zuten lerroa) eta, bestetik, lan batailoien presentzia.II. 1 Lan batailoiakGerra Zibila 1939an amaitu zen.
|
|
|
Hurrengo hilabetean beste hamabortzek zeharkatu zuten muga. Maki hauek nahiago izan zuten borrokan jarraitu Frantzian bizi
|
berri
bat hasi baino.
|
|
|
Beste tokietan bezala, Baztanen II. Errepublika ezartzean mugimendu demokratiko berriak ernatzen hasi ziren eta aldi berean, bai alderdiak eta bai sindikatuak antolatzen hasi ziren. Faktore
|
berria
sartu zen baztandarren arteko harremanetan: Politika.
|
|
|
Errepublikaren etorrerarekin hauteskundeak egitea baztandarrentzat gauza
|
berria
izan zen. Errepublikaren hasieran, 1931ko ekainaren 28an, udal hauteskundeak egin ziren, hauteskunde hauetan parte hartzea altua izan zen:
|
|
|
Nicasiok 17 urte zituen hil zutenean.Lan batailoiak lau urtez egon ziren Baztanen, 1942an, gehienak deuseztatu zituzten arte, nahiz eta batzuk 1945 arte iraun. Preso batzuk aldiz, bertan bizitzen geratu ziren, bertako neskekin ezkonduz, eta bizi
|
berria
bertan hasiz.II. 2 Perez lerroaEuropan, 1939an, II. Mundu Gerra hasi zen. Hasiera batean, Francok bere aliatu alemaniar eta italiarrei lehengaiekin laguntzen zien (burdina, janaria, ikatza...).
|
|
|
–Vietnam eta gerrilen gerren dinamika? izenburuko kapituluan kontatzen denez, 1945etik aurrera, AEB bere botere industrialaz gehiegi fidatzen zen, baina bere harridurarako, gerra egiteko metodo
|
berri
bat agertu zen: gerrilena (nekazal mundukoa batik bat).
|
|
|
Bop ak jazzaren egitura eta estiloak guztiz eraberritu zituen. Gerora, cool estilo
|
berria
garatu zen. 1955etik aurrera cool ari erantzunez hard bop a nagusitu zen.
|
|
|
Baina ez zen hala izan. Lurralde
|
berria
ezagutzeak, egitura geologiko, klimatiko, faunistiko eta florari dagokionean, batetik, gizarte idealaren utopia sortarazi zuen, eta bestetik, eboluzioaren teoria gauzatzea bultzatu. Baina garrantzitsuena europarren kultura (arte plastikoetan horra Rembrandt eta Van Gogh en), eta bizimodua aldatu zela da.
|
|
|
Eskakizun haietan Chaim Weizmann enpresari aberatsak presio handia egin zuen. Hasiera batean, Britainia Handiak ez zuen argi ikusten sionisten planteamendua, Palestina inguruan ezarri nahi baitzuten euren aberri
|
berria
. Beraz, erabakia atzeratzen saiatu zen.
|
|
2005
|
|
|
Emakumeak etxetik pixka bat ateratzeko beharrari buruz hitz egiten zen komunikabideetan; emakumeak kalera irten behar zirela etxetik kanpo gertatzen zena ezagutzeko, haizea hartzeko, etab. esaten zen. Aldizkari
|
berri
batzuk sortu ziren, hala nola, Ama, Telva, etab. eta aldizkari gehienetan, atal berriak sortu ziren: musika, zinea, moda, edertasuna, liburuak, etab. Aipagarria da orientazio laboraleko atalak ere agertu zirela eta nahiko ohikoak izan zirela.
|
|
|
Emakumeen gaineko mugapen legalak ere leundu egin ziren, SFk hori lortzen lagundu zuelarik. Nolabait, gizarte berriak emakume
|
berri
bat sorrarazi zuen; haurtzaindegien agerpenak eta formakuntza orokor hobe batek emakumeen rola aldatuz joatea eragin zuen.
|
|
|
1977eko apirilaren 1ean Juan Carlos I.a Espainiako erregeak eta Adolfo Suarezek sinatutako dekretu baten bidez Sección Femenina desagertu egin zen. Baina, esan bezala, SFko kide ohiak gaur egun oraindik bizirik dagoen elkarte
|
berri
batean bildu ziren, Nueva Andadura delakoan.
|
|
|
60 hamarkada gatazkatsuan oposizio antifrankista
|
berri
bat jaio zen, ideologia eta erakunde berriekin. Izan ere, Espainiak urte horietan jasan zituen aldaketa sozial eta ekonomikoek ezker berri bat sortzea bultzatu zuten.
|
|
|
I. 1.1 Eredu
|
berria
: Nazionalkatolizismoa eta emakume, dezentea?
|
|
|
II. Errepublika, konkista juridiko eta politiko garrantzitsuen garaia izan zen emakumeentzat; baina, hala ere, muga handiak mantendu ziren oraindik. Egoera
|
berri
horrek emakumearen eredua aldatzen hastea eragin zuen, eta horrela, emakumeak familian betetzen zuen papera, esparru pribatuan betetzen zuen papera, eta gizonaren paper tradizionala zalantzan jartzen hasi ziren. –Modernitatearen arrisku?
|
|
|
bezala itzuli zuena. Roman del Cerro-k antzinako transkripzio fonetiko hau onartzeaz gain, gaur kutur oisor bezala irakurtzen baita, esanahi
|
berria
aurkitzen dio58, eta jada bere garaian J. Urkixok Beltran-i egotzitako akatsa gainditzeko, autoreak dei morfema isolatzen du (latinezko jatorria duen, tu kenduta). Hala ere oraindik gudu hitzaren euskal jatorria azaltzea geratuko litzaioke.
|
|
|
Hau da, mundu indoeuroparrean, eta hizkuntza zeltiko batean, zeltiberiar hizkuntzan zehazki. Aurkitutako brontzeak iberierazko signarioarekin idatzi zirelako Bergua k bere signarioa erabiliz itzulpen
|
berri
bat eskaintzen du bere liburuan. Hau da, hizkuntza zelta batean idatzitako testua euskararekin parekatzen du, hots, hizkuntza ez indoeuroparrarekin.
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren ikuspegitik egindako kritika honi, beste bi gaineratu ahal dizkiogu: lehena eszena eta testuak ez dute zertan bat etorri behar, bestela beste borroka irudietan hitz hauek errepikatuta aurkituko lirateke, eta bigarrena, testua txarto ulertuta egon daitekeela, Untermann ek testu berdinaren irakurketa
|
berri
bat proposatu zuelako: kutur.oisor, euskararekin itxuraz harremanik ez daukana.
|
|
|
Bestetik it pluralgilea euskaraz aditz barruan doa, eta sekula ez sustantiboetan. Gainera te pluralgilea euskararen historian
|
berria
dela dirudi,/ t/ gabeko formak, Bizkaian eta Zuberoan gordetzen direnak, zaharragoak ematen dute (adib. bizkaierazko dozue eta zuberazko düzüe), gipuzkerazko dezute formaren aurrean.
|
|
|
17). Argi dago 1922ko Gomez Moreno-ren signarioan aldaketak egon direla eta zenbait zeinuren balioa aldatu edo ezagutu
|
berri
bada ere, oinarrian bat gatoz Velaza rekin,, nadie pone ya seriamente en tela de juicio los valores que Gomez Moreno atribuyó a los diferentes signos? (Velaza, 1996:
|
|
|
259). Horrek euskoiberismoari bultzada
|
berria
eman zion. Antza denez, euskalduna zen ikasle bati eman zioten eta berak, grito/ llamada de guerra?
|
|
|
Kuriosoa bada ere, euskoiberistek ez dirudi elkarren
|
berririk
dutenik. Gertaera hau azaltzeko bi arrazoi posible egon litezke:
|
|
|
Euskoiberismoak aurrera egin behar badu, beste proposamen batzuen gainean eraiki da. Hau da, euskoiberismoa etengabe berrasmatzeko aukera duen teoria bat da, eta iragarpenak zalantzazkoak badira ere, datozen urteotan ere euskoiberismoa defendatzen duen egile
|
berri
gehiago agertzea litekeena da.
|
|
|
eramaten ditu, baina aldiz, gobernu, demokratiko?
|
berri
hori osatzen dutenak edo osatzen dihardutenak, frankismo garaiko berberak dira, eta beraz, ez dute aldaketa handirik nahi lehengo botere planteamenduekiko. Honek aditzera ematen du boterean zeuden horiek, biolentzia erabiliko zutela beraien sistema ezartzeko, Azurmendik elkarrizketan adierazi bezala, boterean jarraitzen dute berdinek, eta beraz gaur egun ere biolento diren horiek.
|
|
|
Juan Mari Ollora arabarra izan da bakearen xedearekin bide
|
berri
baten diseinua marraztu duena argitalpen laburño bezain mamitsu baten bidez, beste arrazoien artean, ekonomiarena ere aipatuz. Hemen, hamarkadako BPG edo Barne Produktu Gordinean emandako hazkunde tasaren goranzko norabidean oinarrituz, egiaztatzen du euskal ekonomia, EAEkoa zein Nafarroakoa, mundualizazioaren une honetan, Europako Batasuneko Merkatu Bakarrean ekonomia espainola baino erritmo azkarragoan hazi dela eta mundu merkatuan zein Europakoan gero eta leku gehiago egiten ari dela eta, ondorioz, Espainiako merkatu morrontzatik urrunduz doala?.
|
|
|
Beraz aldizkari
|
berria
El Ateneo-ren segida zen buletin funtzioetan. Baina kultur aldizkari orokorrago bezala beste aurrekari batzuk zituen.
|
|
|
Zenbait hilabetez atera arren badirudi ez zuela arrakasta handirik lortu. Hola 1878ko otsailean Iruñeko Revista Euskara irtetean, eredu hori gustatu eta Herranek bere aldizkaria bertan behera utzi zuen18 Haren lekuan, lehengo Revista de las Provincias izenburuari euskaras adjektiboa erantsiz, proiektu
|
berri
bat prestatzeari ekin zion19 1878ko apirilean Herranek bere egitasmoak Gasteizko udalari plazaratu zizkion, proiektua lagun zezala eskatuz:
|
|
|
Proiektu
|
berriaren
xedea bada, Gasteizko Ateneoaren buletin papera betetzeaz gain, euskal kultur munduan lan egitea zen. 1878 amaierako prospektuan, ageriago adierazi zuen euskal aldizkari orokor izateko bokazio.
|
|
|
Gasteizko aldi horretan 36 ale irten ziren, hamabosterik behin bat, 1878ko uztailean hasi eta 1879ko abendurarte. Aldizkari
|
berria
, Madrilen sorturiko Revista de las Provincias aitzindari haren aldean neurri txikiagokoa zen. Zehazki Gasteizko proiektuak 16x23 zentimetroko azalera zuen, El Ateneo aldizkariak izandako neurri bera eta Iruñeko Revista Euskara k zuenaren parekoa.
|
|
|
Egokitze lanak zirela medio Madrilgo lehen zenbakia ez zen ekainera arte agertu. Aldi
|
berri
horretan Revista de las Provincias Euskaras ek Gasteizko Ateneoaren prentsa organo izateari utzi zion, kultur aldizkari independente bihurtzeko. (Gasteizko elkarteak, bere aldetik, El Ateneo buletina berpiztu zuen).
|
|
|
Hilabete pare bateko etenaldi
|
berri
baten ondoren Revista de las Provincias Euskaras 1881eko martxoan abiatu zen berriro. Oraingoan nahiko aldaketa handiak jasan zituen.
|
|
|
1872an Valladoliden denboraldi bat egin zuen. Bertan masoi elkarteekin harremanetan ibili zen, Gasteizera itzultzean logia
|
berri
bat sortu eta zenbait urtez haren buru izateko. Aldizka Madrilera ere ihesaldiak egiten zituen, bertako politika, teatro eta kultura giroa maite baitzuen.
|
|
|
Baina elkarte hark, jatorri eta izenaz gain, ez zuen propioko euskal xederik bat ere: proiektuak zioenez zibilizatze helburua, esploratzean, bertakoak heztean, kristautzean eta merkatu
|
berriak
irekitzean gorpuztuko zen. Cf. «Asociacion Euskara para la exploracion y civilizacion del Africa Central», RPE, III. tomoa, 8 znb., 1879.10.bigarren hamabostaldia, 237 orr.
|
|
|
Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan gauza bera eduki aldaketaz. Aitzitik, Madrilen agerturiko aurkezpen prospektoak, jatorrizko xede berberak berresten zituen etapa
|
berrirako
:
|