|
2000
|
|
|
Eta giza eskubideen arloan euskaldunak munduari egindako ekarpena oroitarazten du, Frantzisko Vitoriakoa, Martin Azpilikueta, Aita Manuel Larramendi, Peñafloridako kondea, Joannes Etxeberri, Jesus Galindez, eta 1968an Bake aren Nobel Saria jaso zuen Rene Cassin baionarra bezalako askok egindako ahaleginak gogoratuz, egungo egoeraz tristatzeko, ETA eta GALen hilketak gaitzetsiz eta kale borroka baztertuz. Baina hizkuntza oro ere
|
bere
hiztunen giza eskubide bat denez, euskararen egoerak kezkatzen du San Martin: euskarak epaitegietan dituen arazoak, Nafarroa hiru hizkuntz eskualdetan banatzeak dakartzan bidegabekeriak, Araban euskarari jarri zaizkion oztopoak, Treviño= Uda auzia, Frantziako Estatua bere Konstituzioa ez aldatuz hizkuntza gutxituen aldeko Eurogutunari jartzen dizkion trabak eta horrek Iparraldean sortzen dituen eragozpenak...
|
|
|
Jatorrizko bertsioan ingeles gaiztoan mintzatzen bide ziren indio amerikarrak, filmearen bikoizketa egitean, gaztelania gaizto barregarrian egiten zuten hitz. Beraz, ez zen harritzekoa aramaioargazteak ere, herritik kanpo joaterakoan edota euskararen usainik ere ez zuten gaztelaniadunekinmintzatzean,
|
beren baitan
hiztun arraroen kontzientzia bitxia nabaritzen hastea, gaztelaniaz hitz egiteanagerian geratzen baitzen alderdi askotatik pelikuletako indioen hizkuntza modukoa zerabiltela. Batik batinfinitiboaren erabilera anitza ohi zen euskaldunak pelikuletako indioekin identifikarazten zituena:
|
|
2001
|
|
|
Hala eta guztiz ere, etorkizunari begira, adostasunaren hipotesia da onargarria den bakarra, hizkuntzaren etorkizunerako eta
|
bere
hiztunen etorkizunerako. Gutxiengoa garen aldetik, gure unibertso txikiko egunerokotasunean lan egin eta euskararenganako Nafarroako giza sektore guztien hurbilpena errazten ahal duen oro sustatu egin behar dugu.
|
|
|
Baina gaur laguntza eske natorkizu, zeren, oraindik denbora luzeegi ez dela, B izeneko martetar bat etorri baitzaigu Arantzazura, martetar euskaldun bat, zeren, inoiz susmatu bezala, azkenean frogatu baita hiperespazioan euskaraz baizik ez dela mintzatzen; eta B delakoari, ikusirik bere osasun linguistikoaren egoera ezin hobea, eskatu genion gure hizkuntza salbatzeko genituzkeen baliabideez eta bitartekoez horni gintzan. Nahi genuela hizkuntza sendoa, beti bat,
|
bere
hiztun guztiak bertan eroso sentitzeko modukoa, eta beti jori, norberak bere bitxikeriak eta ezberdintasunak islaturik ikusteko modukoa; jakintza eta munduaren plegu guztiak bere baitan, ahalegin berezirik gabe hartuko zituena, zientzia bezala josteta, olgetarako ongi zorroztua, amodiorako bezala gorrotorako, bakerako bezala gerrarako, malgua eta sortzailea baina harrizkoa eta betierekoa, noranah... Eta izan zen kontua ezen B delakoak erantzun zuela esanez, lehenbizi, hagitz plazer handiaz konplituko zuela gure eskaera, eta halaber esanez, bigarren, horretarako behar genuen lehen gauza literatur kanon bat edukitzea zela, hortik abiatuko genuela gure eraikuntza linguistiko erraldoi, gogoangarri eta atzeraezina.
|
|
2002
|
|
|
Orain, berriro erakutsi du abilezia egokitzaile hori. Mundu hiperkonektatu honetan, gizakiak ikasi egin behar du besteekin ere komunikatzen, ez bakarrik bere inguru hurbilekoekin, inguru hurbiltzat jota hizkuntza
|
bereko
hiztunak, fede bereko sinestunak, nahiz garapen sozial bereko bizikideak?. Gizaki hiperkonektatuak hizkuntzak ikasi behar ditu, baina baita bizitza eredu desberdinak, kultura diferenteak nahiz ideologia kontrajarriak ere.
|
|
|
gizarteak biltzen eta uniformizatzen ditu; bai eta apartatzen ere. Hizkuntza
|
bereko
hiztunak zeinuteria komun oso bat dute munduaz eta zeruaz, errelaz eta irrealaz. Horrek jendea biltzen du, aglutinatzen du.
|
|
|
Hizkuntza ez da komunikaziorako tresna hutsa, ezta neutroa ere:
|
bere
hiztun taldearen isla da eta harremanetan eragiten du ere.
|
|
2004
|
|
|
Adibidez, historia aztertzen ahal da soilik Euskal Herriaren lurraldetasun irizpidea segituz, eta aldiz euskararen gorabeherei jaramon berezirik egin gabe, edo munduan barreiatu diren euskaldunak ahaztuz. Edo, alderantziz, euskararen eta
|
bere
hiztunen historia osa daiteke, Euskal Herriko gainerako giza taldeak aipatu gabe. Beraz, euskal dimentsioa bere osotasunean hartu nahi bada, Euskal Herria, euskara eta euskaldunak, hirurak bildu dira.
|
|
2005
|
|
|
Dialektoak bikoitza den eginkizuna du:
|
bere
hiztunei hizkuntza horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973).
|
|
|
Azken urte hauetan eta Soziolinguistikan lanean diharduten adituek egindako azterketa eta ikerketen ondorioz, hizkuntzen normalizazio prozesuei buruz gauza batzuk argitzen joan dira, haietako batzuk hauek izanik: hizkuntza baten osasuna neurtzeko, honen erabilera neurtu egin behar da; hizkuntza batek bere biziraupena ziurtatzeko
|
bere
hiztunen egunerokotasunean txertatua egotea lortu behar du; eta hizkuntzaren erabileran eragiteak urte askotako lan planifikatua eta koherentea eskatu egiten duela. Prozesu horretan, euskaldunok, herritarrak garen aldetik eta interes handien dugunaren heinean ezinbesteko eragileak eta motorra gara.
|
|
2006
|
|
|
Hizkuntzen galera prozesuak ematen direnean badira komunitate gutxiagotuak pairatzen dituen zenbait" kalte" edonork ulertzeko modukoak direnak: genozidio kasu larriak izan direnean edota Estatu batek han edo hemen hizkuntza bat erabiltzea debekatu duenean,
|
bere
hiztunak gizarte mailan marjinatuz, biolentoki edo sibilinoki zigortuz, etab. Beti izango da zaila halakorik jasan ez duen bati halako bidegabekeriak zer diren sentiaraztea, baina behintzat nago edonon eta edonori adierazteko errazagoak direla (jasan dutenengan sufrimendua ere askoz handiagoa eragiten dute, noski!). Lerro hauetara ekarri dudan deskribapenak askoz eremu" etereoagoa" ukitzen duela esango nuke, beste hizkuntza eta kultura batean espresatzeko eta moldatzeko adina ikasi duen (edo ikastera behartua izan den) haren nostalgia puntuarena, esan nahi duzun hura esateko nolabait moldatu bai, baina justu nahi duzun bezala ezin esan hori...
|
|
2007
|
|
|
Bakarrizketentzat hartuak dira solaskiderik gabeko kasu guziak,
|
beraz
hiztuna bakarra litzatekeenean behaketa egiten duenaren ustez.
|
|
|
alegia, lurralde horretako euskararen aldaerek, euskara batuarekin duten distantzia handia. Hizkuntzaren corpus eko alde hori dela medio, baliteke
|
bere
hiztunen artean bertako aldaerak prestigio galdu izana eta hiztunek, nahastuta, arazorik ematen ez zaien hizkuntzara jo izana: erdarara, hain zuzen.
|
|
|
Egunerokotasuna eraikitzen duten egoerek hainbat baldintza ezartzen dizkiete hiztunei, adibidez: aurrez aurre dituzten solaskideak hizkuntza jakin batetan gaituak diren ala ez jakitea; hizkuntza
|
bereko
hiztunak izanda, elkarrekin harremanak trinkoak izatea eta ez egotea beste hizkuntza baten harreman sareetan barreiatuta; egoerak ezartzen duen marka linguistikoa tarteko, hiztunak hobesten duen hizkuntzaren aldeko hautua egiteko ahalmena izatea; taldeko kide gehienak hizkuntza horretan aritzeko gai izatea ere (Amonarriz, 1991).
|
|
|
Eta horrek hizketaren gainean jokatzen du: 1) hitzetan, haien balioa zermugatuz eta tinkatuz (hori ezin da izan indibidualki hautazkoa); 2) hizketan eta esaldian, eraketa modu bat arautuz, hizkuntza bakoitzean bere propioa, une
|
berean
hiztunaren arbitrariotasun indibidualari aski leku utziz, libertatea ordena batean bezala (hizkuntza pentsamenaren funtzioen lege) 362.
|
|
|
Forma gramatikalek lotutasun hori markatzen dute (zu/ zu k/ zu ri, egin/ egiten/ egingo, d uzu/ d izu, etab.). Zenbateraino ageriki eta estriktoki hori egiten duten, ez gehiegi eta ez gutxiegi markatuz, baizik eta doi doia, hizkuntzaren pefekzio handiago edo txikiagoa antzematen da. Markarik ez dagoena ulertzeko, entzuleak
|
bere aldetik
hiztunak «pentsatutzat» gehitu behar du (adiera objektikoaren zehaztasun eta ziurtasuna arriskuanago dago, beraz). Nazio bakoitzaren asmamenak eta izpirituak bere erara libreki jokatzen du horretan (hizkuntza, nahiz eta ez den akto libre eta kontziente baten obra, kreatzaile libre eta kontziente baten kreazioa da, ez mekanikoa, ezta ere instinto baten arabera organikoa) 620 Teoriaren teorian, arrazoimena berdina izaki, hizkuntza denek formalki berdinak izan lukete:
|
|
2008
|
|
|
Jakina, horrek ez du esan nahi, bestelako erabilerarik ezin egon daitekeenik. Esate baterako, puntako ikerkuntza zientifikoa egiten duen laborategi batean herri
|
bereko
hiztun bik lan egiten badute, egiten ari diren puntako saioari buruz, alegia, oso gai berezituaz, era informalean eta beren herriko hizkera erabiliz ari daitezke: komunikazioa ziurtatuta dago, baina sortuko duten berbaldi hori ez da izango zientziaren esparruko ereduzko berbaldia.
|
|
|
–Eskritura Sainduak grezieratik edo hebreeratik itzuliak dira eta filosofia arabieratik itzuli da, bai eta beste hizkuntza bi horietatik ere. Oraindik ezinezkoa da mintzaira baten ezaugarri bereziak beste batean gordetzea, hizkuntza berean esaerak berak
|
bere
hiztunen artean ere ezberdintzeko joera izaten dutelako, frantsesean nabarmen ageri denez. Paristarrek, Pikardiarrek, normandiarrek edo Borgoinakoek perpausak esangura ezberdinaz erabiltzen dituzte.
|
|
|
Lehendabizi belaunaldika aztertu dira datuak. Hizkera
|
bereko
hiztun biak, heldua eta gaztea, aintzat harturik eta jasotako datuak jorratuz herri horretako aldagarritasun lexikala, morfologikoa eta sintaktikoa zenbaterainokoa den neurtuko da, ehunekotan eta grafiko batean adierazirik. Lehenengo Bolibarko hizkera aztertuko da eta ondoren, Etxebarrikoa.
|
|
|
Euskara hizkuntza gutxitua da: ez dago ia euskaldun elebakarrik(
|
bere
hiztun guztiek badakite beste hizkuntzaren bat: gaztelania/ frantsesa) eta erabilera ezberdina da lekuaren arabera:
|
|
2009
|
|
|
Gure arteko euskaltzale batzuek azaldu duten iritziaren aurka, Txillardegik besterik uste zuen orduko hartan behintzat: elkarrekin ukipenean dauden bi hizkuntzetako bat hizkuntza minorizatua baldin bada, eta hizkuntza minorizatu horrek
|
bere
hiztun nagusiak —elebakarrak edota bere mundu kognitiboaren eta emozionalaren hizkuntza nagusia hizkuntza minorizatua dutenak— galdu baldin baditu, hizkuntza horrek hondameneko bidea hartuko duela iritzi zion. Hiztun elebakarrak direla, hizkuntza menderatuan besterik mintzo ez diren elebakarrak alegia, horrelako baldintza soziolinguistikoetan egoera markatzen dutenak.
|
|
2010
|
|
|
' lanean ari ziren gizonak"=' les hommes travaillaient/ the men were working';' lanean ari ziren gizonak'=' les hommes qui travaillaient/ the men that were working'. Menpeko esaldietako laguntzailea zenbait kasutan tildez markatuz egiten duguna da beste edozein hizkuntzak
|
bere
hiztunei irakurketa errazteko egiten duen gauza berbera (pentsa bakarrik nolako jokoa ematen duen tildearen erabilera inteligenteak gaztelaniazko hitz segida honetan: ' esta/ esta/ esta'.
|
|
|
Eta euskalkiaz ari garela, beste alderdi bati erreparatuta, Leitzako euskara bera aldatzen ari dela esan behar. Ezinbestean, hizkuntzak berak
|
bere
hiztun taldearen errealitateari erantzuten diolako. Dudarik ez dena, leitzarren errealitatea, bizimodua, ezaugarriak, harreman sareak, mugikortasuna... aldatu egin dira azken urteotan, eta aldaketa hori hizkerarengan islatzen da.
|
|
|
Hizkuntza darwinismoaren arabera, hizkuntza organismo aske edo independentetzat har daiteke;
|
bere
hiztunengandik eta hizkuntza komunitatearengandik aska daiteke, eta aukeratutako hizkuntza bakar horren nagusitasuna eta ospea (estatusa) berezkoa eta naturala (corpusa egokiagoa) balitz bezala kontsidera daiteke. Horrela, hizkuntza estandar bakarraren derrigortzea prozesu naturala balitz moduan azaltzen da.
|
|
|
3.2 euskararen balio integratzailea arestian azalduta bezala, hizkuntza batek balio integratzailea dauka elkartasunaren mailan garrantzi handia daukanean;
|
bere
hiztunek haien nortasunaren osaeran osagai garrantzitsutzat daukatelako edota talde jakin bategaz identifikatzea ahalbideratzen duelako eusten diotenean, eta erabiltzen edo ikasten dutenean. partaideek euskarak norbanakoaren eta gizartearen nortasunean duen balioari buruz, euskal gizartean integratuta sentitzeko duen garrantziari buruz eta maila afektiboarekin duen loturari buruz hitz egin dute:...
|
|
|
Aipaturiko dimentsio bi horiek gazteen euskararekiko jarrerak aztertzerakoan ere agertu dira. behar da, hizkuntza identitate sozialaren (talde sozial, linguistiko, etniko edo besteren) ezaugarri adierazkorrena dela dioen premisari jarraituz, hizkuntza jakin batenganako jarrerek, izatez,
|
bere
hiztunekiko jarrerak islatzen dituztela ontzat hartzen duela eredu teoriko honek. horrela, estatusaren dimentsioa ezaugarri objektibo, hautemangarri eta egiaztagarrien bitartez zehazten da. ezaugarri horiek, hizkuntza jakin bateko hiztunei uztartzen zaien eragite ahalmena, boterea eta kontrola dira, besteak beste. hori dela eta, estatusaren dimentsioari erreparatuz gero, balorazio positibodun hiz...
|
|
|
Hizkuntzak hiztunengan gauzatu dira, berengan bizi dira. Mintzaira baten historia
|
bere
hiztunena da ezinbestez, edo, nahiago bada, hiztunen historia beren hizkuntzarena da. Euskarak, berez, ezin du deus egin; euskaldunek bakarrik moldatu, baztertu, garatu, galdu, pobretu, aberastu, normalizatu... dezakete Euskara.
|
|
2011
|
|
|
euskarak jardun gune eta harreman sare hori bere mendean ez duen seinale, besteak beste. hiztun elkarte osatuagoek, bide bat edo beste aukera dezaketenek, ahal dutelarik nondik nora jotzen duten ikusita h esparruko gune gehienak debeku izateak ezer gutxi du zerutiar hutsetik. huts gabezia horiek ez dira ordea, urrundik ere, goraxeago azaldu dugun kolapsozko infernuaren pareko. ehunka urtean bizirik jarraitu dute ehunka (agian milaka) hizkuntzak, kasuan kasuko hiztun elkartearen rol harreman sorta osoa nork bere hizkuntzaren bidez garatu ez izan arren. Jardun gune, rol harreman, adierazbide eta situazio guztietan hizkuntza bat
|
bere
hiztun elkartearen mintzamolde bakar ez izatea gauza bat da (hizkuntzen historia
|
|
|
hiztun elkartea diglosia giroan bizi da eta bertako hiztun guztiak elebidun dira67; (b)(+ diglosia, elebitasuna): hiztun elkartea diglosia giroan bizi da eta
|
bertako
hiztunak (guztiak edo gehienak) elebakar dira: h hiztun elebakar batzuk, eta Lhiztun elebakar besteak68; (c) (diglosia,+ elebitasuna):
|
|
|
Baita horiei guztiei dagozkien adierazbide, zabalero eta estiloei ere. horretan guztian zentratzeak heldutasun teorikoa eta seriotasun exekutiboa adierazten du, ezer erakustekotan. ez, inola ere," goragoko xede asmoei" uko egitea. Ba ote dago asmo gorenagorik, euskara indarberritzeko saio osoaren altzoan, euskaldungoa osatzen duen hiztun elkarteari,
|
bere
hiztun taldeei eta harreman sareei, ahalik eta zabalen eta ahalik eta trinkoen euskaraz egin dezaten laguntzea baino, h) Arnasguneak dira, askogatik, gaur biharretan helburu horri ondoen erantzun diezaioketen ingurumen demoterritorialak. duten osaera demografikoak (euskaltasun dentsitatea eta, bereziki, kontzentrazioa), aurrez aurreko interakzio informalerako eskaintzen duten aukera praktikoak, euskaldun (gainerakoak baino euskaldunago) izatearen kontzientzia kontrastatuak eta euskaraz (hitzez eta, belaunaldi gazteetan, nabarmenki, baita idatziz) ere jarduteko gaitasun handiagoak lehentasunezko ekimen sendoagoetarako kandidato natural bihurtzen ditu hiztun talde eta harreman sare horiek. hori da esan nahi izan dudana:
|
|
|
Hori hizkuntza izatearen baitan dago. Ez dago hizkuntza (bizirik)
|
bere
hiztunentzat nolabaiteko sinbolo eta identitate baliabide ez denik. Beraz, ez bakarrik ez da bekatua hizkuntza bat (eta euskara ere bai) sinbolo eta identitate aukera bat dela onartzea, baizik eta ona da hori ere kontuan izatea euskararen erabilera indartzeko neurriez arduratzen bagara.
|
|
|
Alegia, hiztun batek jakin lezakeela berak hitz egiten duena hizkuntza bat den ala aldaera bat besterik ez den. Skutnabb Kangasen ustez, ordea, hizkuntza
|
bereko
hiztunen intuizioak ezberdinak izan litezke. Esaterako, hiztuna elebakarra ala elebiduna/ eleaniztuna izateak eragina eduki lezake:
|
|
2012
|
|
|
ea ahaleginhoriek guztiak nahikoak diren euskara bezalako hizkuntza bat normalizatu ahalizateko. Baina, etorkizuna ez dago airean,
|
bere
hiztun taldearen eta hizkuntzakomunitatearen eskuetan baizik:
|
|
|
Behar du euskalduna jabetzea euskarak nortasuna ematen diola munduan egoteko. Euskara herriaEuskararen herrian orain minoria da
|
bere
hiztunen komunitatea. Ez da bilakaera naturala izan, behartua baizik.
|
|
2013
|
|
|
" Gaur egun, Galiziako lurraldean, galizieraren nazioarteko izaera ez ofizialki aitortua, eta aldi
|
berean
hiztun kopurua beherantz doa", irakur daiteke AGALen webgunean. Gaztelania eta ingelesa bezalako hizkuntza handien defendatzaileek usu erabiltzen dute argudioa bere egiten du, nolabait, Miguel Penasek:
|
|
|
Ezer kohesionatzekotan, hizkuntza batek
|
bere
hiztun komunitatea trinkotzen du. Gaztelaniak gaztelera hiztunak bateratzen ditu, Bilbokoa eta Santanderrekoa, edo Arrigorriagakoa, Segoviakoa, Cadizekoa eta Bogotakoa.
|
|
|
Euskaldun hitza ulertzeko dugun moduak
|
berak
hiztun komunitatearen jarraidura historiko luze horren ikuspegian jartzen gaitu. Egun ezagutzen ditugun etxeak asmatu baino lehen, su hori bazen.
|
|
2014
|
|
|
Edozelan ere, motibazio identitario, ludiko, estetiko zein pragmatikoek hauspotuta, kontua da euskarak mendebaldeko gune hiritarretan irabazi dituela azken urteotan
|
bere
hiztun berrietako asko, besteak beste gune horietan esperientzia interesgarriak burutzen ari direlako. Berauen berri izango dugu hurrengo puntuan.
|
|
2015
|
|
|
Elkarrekin uztartu dira aldaketa politikoak (lurraldetasun berriak, demokrazia errepresentatiboa, lege babesak eta erasoak), teknologiko kulturalak (telebista, internet, automobilaren erabilera), sozialak (mugikortasuna, dibertsitatea, globalizazioa...) eta ekonomikoak (errekonbertsio industrialak ekarritako aldaketa guztiak). Aldaketa gehiegi, beraz, udalerri euskaldunetan zein
|
bere
hiztunen baitan.
|
|
|
4. a. Helburu hizkuntzarentzako eskolak daude,
|
bere
hiztunen kontrolpean
|
|
|
Ikasleen eta lanbide
|
bereko
hiztunen artean ere hizkera bereziak sortzen dira, argotak deitzen direnak. Hiztegia izaten da, gehienbat, hizkera horien bereizgarria, baina osterantzeko ezaugarriak ere baliatzen dira.
|
|
|
Esparru sinbolikoa eta bere egitura zelakoak diren azalduta, hizkuntza bakoitzaren esparru sinbolikoaren osasuna funtsezkoa dela azaltzen du Txepetxek. Izan ere, hizkuntza baten esparru sinbolikoa ahul badago, hizkuntza horrek ez ditu bere funtzioak taxuz beteko, ez baitie
|
bere
hiztunei inguruan duten mundua ulertu eta interpretatzeko tresnarik emanen eta, hori dela-eta, hiztun horien hizkuntzarekiko atxikimendua jaitsi egingo baita, beste hizkuntza baten mesedetan izango den ordezkatze prozesua abian jarririk. Ezen Txepetxen ustez, elebitasuna ez baita egoera estatiko bat, ez da egoera egonkor bat, mementoko orekaren ondorioa baizik.
|
|
|
Irakaskuntzan, gehienetan bederen, ez zaio leku handirik ematen ahoskerari. Haatik, ikasleentzat berebiziko garrantzia du, oso inportantea delako
|
bere
hiztun ziurtasunerako. Izan ere, ahoskera da hiztun baten hizkuntz gaitasunaz hartzen den lehen inpresioa.
|
|
|
Joxe Azurmendiren hitzetan, hizkuntza partikularrak edozer pentsatzeko posibilitatea lirateke; askatasunaren espazioa lirateke. Erlatibismo linguistikoaz ari garenean, garrantzitsua da moldatu eta determinatzearen arteko bereizketa argia egitea, hizkuntza naturalek pentsamendua determinatuko balute, hizkuntza
|
bereko
hiztunek ideia etiko, politiko, estetiko... berdinak izango bailituzkete. Hizkuntzak, kasu horretan, askatasunaren espazio izatetik borondatearen giltzarrapo izatera pasatuko lirateke.
|
|
|
Suitzaren kasuan, 1999ko apirilaren 18ko Konfederazioko Konstituzio Federalaren 70 artikuluaren arabera, alemana, frantsesa eta italiera dira Konfederazioaren hizkuntza ofizialak. Horrez gain, erretorromaniera ere ofiziala da
|
bere
hiztunen eta Konfederazioaren arteko harremanetarako. Lurraldearen ikuspegitik, ordea, kantoi bakoitzari dagokio erabakitzea zeintzuk diren bere agindupeko eremuko hizkuntza ofizialak, betiere hizkuntzen lurralde eremu ‘tradizionalari’ eustea helburu izanik, eta tokiko hizkuntza gutxiengoak errespetatuz.
|
|
2016
|
|
|
Mintzajardun horren aldakortasun iragarle izan ohi diren jardunguneak, solaskideak eta rol harremanak, adin geruzak, adierazpidea eta estilo kontuak ez ditugu beraz, oraingoz, aintzakotzat hartuko. Labur bilduz, leku jakinetako E4, E3 (eta, bien baturaz, ET) hiztunei(
|
beraz
hiztun horien jardunari) buruzko informaziotik hasiko gara. Gero, hartarako biderik dugun heinean, galdera konkretuagoei erantzuteko argibide osagarriak erantsiko dizkiogu analisiari.
|
|
|
6 mailara iritsi ezina, aldiz, ez. Bizirik atera nahi duen hiztun herriak (edo hainbatetaraino ezin bada,
|
bere baitako
hiztun talde batek) 6 maila lortu behar du gutxienez: 6 maila hori da, beste era batera esanik, bizi iraupeneko frontoiaren" pasa/ ez pasa" lerroa265 Horrek erabakitzen du, hiztun elkarteak belaunez belauneko jarraipena izango duen ala ez.
|
|
|
Garapen horrekin batera F3 eta F4 faktoreetan dago, gure ustez, UNESCOren Language Vitality and Endangerment dokumentuaren ekarpen nagusia. Hiztun elkartearen (edo
|
bere baitako
hiztun taldeen) kontzentrazioari eta jardungune jakinetako mintzaldaketari berariazko azterbidea eskaintzen die dokumentu honek, F3 eta F4 faktoreen bidez. Gure errealitatea gogoan izanik lagungarri dira F3ren gradazio egitura nagusia289 eta F4 faktorearen LM4, LM3 eta LM2 mailak. Jarrera, konpromiso eta jokabide kontua ere argi azaltzen du faktore multzo honek:
|
|
|
Jokabide horrek baditu, begien bistako ordain-sariez gainera, kontrapartida nabarmenak. Kaltegarria da hori, oro har, batez ere hizkuntza ahularen eta
|
bere
hiztun herriaren status sozialean. Dependency interaction sortzen da erdaldunen eta euskaldunen artean:
|
|
|
446 Euskal hiztun elkartea eta
|
bere baitako
hiztun multzoak, harreman sareak eta jardunguneak dira honelako gogoeta gune baten aplikazio esparru nagusi: bertako language maintenance, shift eta revitalization prozesuei dagozkien datuak biltzen, aztertzen, ondorioak ateratzen, soluziobideak planteatzen eta horren guztiaren zabalkundea egiten saiatu behar du, bereziki.
|
|
|
Iraupen ahalmen edo jarraipen horretan zer garrantzi dute hiztun elkartearen neurriak, hiztunen kontzentrazioak, beste hiztun elkarteekiko separazio edo isolamendu geoterritorialak eta immigrazioeta emigrazio isuriak? Zer pisu eragin du belaunez belauneko jarraipen edo iraupen indar horretan hiztun elkartearen (edo
|
bere baitako
hiztun talde jakin baten) beregaintasun maila politiko operatiboak (hortik eratorritako ordainsari zigorren sistemaz eta marko jurilinguistikoaz) eta moldaera ekonoteknikoak (industrializazio mailak, kale/ baserri tarteak). Zer eragin du iraupen indar horretan euskara erdaren arteko konpartimentazio soziofuntzionalak (hots, diglosia bai/ ez dikotomiak)?
|
|
|
Mintzajardunaren egoera eta azken urteotako bilakaera. Aurrera begirako erronkak – Mikel Zalbide funtsezkoago da askotan hiztunen kontzentrazio hori, hiztun elkartearen (edo
|
bere baitako
hiztun talde jakinen) neurria baino. Konstruktu horren zenbait eragileren ustez, dena den, bigarren atal nagusian dago bizi indar etnolinguistikoaren giltzarria244:
|
|
|
Hizkuntza bati gerta lekiokeen egoerarik hoberena
|
bere
hiztunek hizkuntza hori zergatik erabiltzen duten ez jakitea da, beraiena delako, Mintzajardunaren azken urteotako bilakaera. Mikel Zalbideren testuaren inguruko hausnarketa marjinalak – Xabier Aierdi
|
|
|
Zergatik da bere buruaren ezaguera izateko gai? Zer dela eta garatu zuen finkatze prozesu bati hasiera emateko gaitasuna frankismoaren amaieran,
|
bere aldeko
hiztunen babesa galdu zuenean. Erantzuna, berez, argi dago:
|
|
|
Gizakia esentzialki animalia komunikatiboa baita: abere guztien artean
|
bera
hiztuna izateak nabarmentzen du hori goitien. Hizkuntza, izan liteke dominazio tresna ere, baina aurren aurrenik gure barnearen musika da (sentimenduak, agiantzak), elkarlaguntzaren espresioa eta kooperazio espirituaren arima.
|
|
2017
|
|
|
Baina hiztun berri terminoaren definizio zehatz bat ematea ez da batere erraza, eta noski, ikertzaile bakoitzak
|
bere
hiztun berriaren kontzeptua du, baita hiztun zahar terminoarena ere.
|
|
|
Tratamendua aukeratzerako orduan
|
beraz
hiztun solaskidearekin dagoen harremana kontutan hartzea baldintza derrigorra dela esan da. Harreman hau definitzerako orduan elementu asko egon daitezkeen arrenbadira bizitza sozialean emandako bi aldagai funtsezkoak direnak hizkuntz tratamenduak ulertzerako orduan:
|
|
|
Zadarreko arbanasiera mintzaira aztertzen eta babesten lagundu nahi izan dut mintzaira hori ama hizkuntza dudalako eta
|
bere
hiztun komunitateko kide naizelako. Esfortzu eta ezagupen pertsonalak baliatu ditut horretarako, baina, hala ere, nire prestakuntza akademiko eta profesionala ezinbestekoa izan da.
|
|
|
Dena den, Zadarreko arbanasiera mintzairak ere beste hizkuntza estandar eta prestigiotsuen presioa jasan zuen, eta ondorioz, indarra galduz joan zen apurka apurka, baita Arbanasi auzoan ere. Zadarreko arbanasiera mintzairak ez zuen inolako babesik jaso erakundeengandik, eta horregatik gaur egun, beste ezer baino lehen, etxeko testuinguruan erabiltzeko hizkuntzatzat dute
|
bere
hiztunek. Zentzu horretan Zadarreko arbanasiera mintzairak ikuspegi soziolinguistikotik hartzen duen tokia A. Kova ec ek XX. mendeko 60ko hamarkadan egin zituen landa ikerketan istrio errumaniarrak zuen tokiarekin konpara daiteke.
|
|
|
erabilera sustatzeko neurriaren bila" artikulua idatzi dute. bertan, euskal soziolinguisitikaren esparruan ohikoak diren teknika metodologiko hainbaten azterketa kritikoa egin dute, batez ere, hiztun kategorietan eta hiztunen aitorpenetan oinarritzen direnei eginikoak. izan ere, planteatu nahi du azterketa modu horiek errealitate soziolinguistikoa bera sortzen dutela, edo gutxienez, sortzen laguntzen duten elementuak izan daitezkeela. bere iritzian, ikerketa metodologikoetan aldaketa formala gertatu litzateke, besteak beste, praktika linguistikoak lehenesteko kategoria identitarioen gainetik. atal honetako bigarren artikulua Jaime Altuna Ram� rezek idatzi du gazteen euskararen erabilera generoaren aldagaiaren arabera aztertzeko. ikerketa etnografikoa lezoko eta pasai donibaneko 12 eta 16 urte bitarteko nerabeekin egin du, eta ondorioztatu du, batetik, euskararen erabileran genero desberdintasuna badagoela, euskara gehiago erabiltzeko nesken joera berretsiz. eta, bestetik, baieztatu du, hizkuntza erabiltzeko moduak ere ez direla berdinak. bere ikuspegitik, generoa eraikitzeko sozialiazio sexistak, berak, indartzen du sexuen arteko hizkuntzen erabileraren banaketarako joera hori. bat 104 zenbaki honi amaiera emateko oso bestelako gaia duen artikulua aurkezten dugu: Larraitz Uriak, Iñaki Alegriak eta Ander Corralek idatziriko" kode alternantzia aztertzeko hizkuntza teknologien ekarpena". kode alternantzia (code switching) elkarrizketa
|
berean
hiztunek hizkuntza bat baino gehiago erabiltzeari deitzen zaio. eta, esan behar da fenomeno oso ohikoa dela hizkuntza bat baino gehiago hitz egiten diren komunitate linguistikoetan. arazoa da, nolanahi ere, ukipen egoeran dauden hizkuntzen sendotasuna ez dela berdina izaten, eta, beraz, alternantzia horretan, ordezkatze prozesuaren zantzuak detektatu ohi direla sarritan. baina, izatez, aukera mod...
|
|
|
Hizkuntza minorizatuen susperraldia erabilera indartzetik eta erabileraren eremuak zabaltzetik etorriko dela esan dugu. Horretarako, Zimmermann-en arabera,, egiturazko aldaketak egin behar dira, eta aldi
|
berean
hiztunen kontzientziak landu beren hizkuntzarekin leialak izateko eta, ondorioz, erabiltzeko? 197 Hizkuntzaren normalizazioak bi alorrak landu behar ditu, hortaz. Batetik, elkarren ondoan eta elkarrekin bizi diren nazio linguistikoen artean dauden botere desorekak gainditu behar dira; bestetik, berriz, mendeko hizkuntzan mintzo diren hiztunen jarrera eta praxi linguistikoak auzitan jarri behar dira, beren hizkuntzaz daukaten ikusmoldeak eta jokabideak ez dutelako bat egiten normalizazioaren planteamendu nazionalarekin.
|
|
|
Euskalki aldaera horien gainetik dago hizkuntza estandarra, inorena ez dena baina denontzat ezarri dena, hizkuntza
|
bereko
hiztun guztiek, idatziz gutxienez, elkar ulertzeko prestatua. Euskararen kasuan, euskara batuak betetzen du funtzio hori.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da eskola sistemarekin, justiziarekin, administrazioarekin eta abarrekin. Honek esplikatzen du zergatik herri
|
berean
hiztunak hizkuntza batetik bestera pasatzen diren behin ordezkapena gauzatzen hasi denean.
|
|
|
Era honetako egoeretan
|
bertako
hiztunak irrigarri bihurtzen dira gainerakoentzat. Mintzaira ofiziala makur eta trakets egiten dutenez, trufa, txantxa eta barre errazen helburu izaten dira, haien" hizkuntz gaitasun eza" agerian utziz bereziki.
|
|
|
Euskara baino gaizkiago doa, latinetiko hizkuntzadunentzat gurea baino askoz errexagoa delarik. Are mespretxatuagoa da,
|
bere
hiztunek ere" patois" deitzen dutela!
|
|
2018
|
|
|
Eta, beste alde batetik, gizarte mailako beharrak ditu, gainontzeko gizakiekin dituen harreman edo gizarte mailako elkarrekintzetatik sortutako beharrak (familia sortu, lagunak izan, maitasuna erdietsi, onarpena izan, estatus bat lortu, prestigioa izan, arrakasta lortu, autoerrealizazioa...). Hain zuzen ere, hizkuntza bat gurean euskara
|
bere
hiztunek dituzten beharrizan naturalekin lotuta dagoen neurri berean bihurtuko da komunikaziorako ezinbesteko edo hutsaren hurrengo.
|
|
|
" Hizkuntza gutxituak"
|
bere
hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak dira, beste hizkuntza batek menderatzaileak beren komunikazio esparru eta funtzioak bereganatu dituelako. Hizkuntza gutxitua galbide arriskuan legoke, hizkuntza menderatzaileak bere komunikazio eremu eta funtzio guztiak bereganatuta dituenean eta hizkuntza gutxituak bere hiztunen komunikazio beharretarako inongo baliorik ez duenean.
|
|
|
" Hizkuntza gutxituak" bere hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak dira, beste hizkuntza batek menderatzaileak beren komunikazio esparru eta funtzioak bereganatu dituelako. Hizkuntza gutxitua galbide arriskuan legoke, hizkuntza menderatzaileak bere komunikazio eremu eta funtzio guztiak bereganatuta dituenean eta hizkuntza gutxituak
|
bere
hiztunen komunikazio beharretarako inongo baliorik ez duenean.
|
|
|
" Hizkuntza gutxituak", berriz,
|
bere
hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak dira, beste hizkuntza batek, menderatzaileak, beren komunikazio esparru eta funtzioak bereganatu dituelako (hauxe litzateke" hizkuntza gutxituaren" nire definizioa). Egoera hau, hizkuntza gutxituaren eta hizkuntza menderatzailearen arteko harreman hau, etengabeko elkarrekintza da.
|
|
|
Hizkuntza gutxitua galbide arriskuan legoke, hizkuntza menderatzaileak bere komunikazio eremu eta funtzio guztiak bereganatuta dituenean eta hizkuntza gutxituak
|
bere
hiztunen komunikazio beharretarako inongo baliorik ez duenean.
|
|
|
Maiz, gainera, gainontzeko euskaldunen esker ona eta miresmena jasotzen dute euskaraz egiteagatik. Euskarak
|
bere
hiztunak" egiazko" euskaldun bihurtzen ditu; ez, ordea, gaztelaniak eta frantsesak bereak. Horrek Espainiako eta Frantziako hizkuntzakerian du sorburua.
|
|
|
Gaztelaniak Espainian duen monopolio linguistikoa babestu eta indartu nahi dutenek zera diote:
|
bere
hiztunek eragindako egoera duela euskarak. Alegia, bere hiztunek erabiltzen ez dutelako, bizkar eman diotelako, iritsi dela abelera horretara.
|
|
|
bere hiztunek eragindako egoera duela euskarak. Alegia,
|
bere
hiztunek erabiltzen ez dutelako, bizkar eman diotelako, iritsi dela abelera horretara. Eta, dagoen egoera horretara bere hiztunek eraman baldin badute, zertarako" xahutu" behar den herritar guztien dirua gutxiengo batek sortutako egoera aldatzeko.
|
|
|
Alegia, bere hiztunek erabiltzen ez dutelako, bizkar eman diotelako, iritsi dela abelera horretara. Eta, dagoen egoera horretara
|
bere
hiztunek eraman baldin badute, zertarako" xahutu" behar den herritar guztien dirua gutxiengo batek sortutako egoera aldatzeko. Maiz, gainera, krisi ekonomikoaren aitzakiarekin, hizkuntza sustapenean herri diruak" harrika botatzea" gaitzesten dute.
|
|
|
Bestela erranez, gune baten emendatze demografikoak hiri bilakatzearen ondorioz adibidezainiztasun dialektalaren ezabatzea eraman lezake, espazio horretan jendetza metatuz. Datu demografikoak aztertu behar litezke ikuspegi historiko batekin ikusteko biztanleen kopurua (eta
|
beraz
hiztunena) inportanteagoa den beste eremu euskaldun batzuekin konparatuz, gero eta jendetsuago den eremu batean, gero eta ezaugarri linguistiko amankomunagoak bil daitezkeen hipotesia egiaztatzeko. Hizkuntza ohiturak errazten dituzten komunikabide ardatzak edo eremuen arteko mugimenduak kontuan hartzekoak dira ere.
|
|
2019
|
|
|
22" hizkuntza indarberritzea" z jarduten bada ere maizenik, badakigu besterik esan nahi izaten dela termino horrekin: hizkuntza bera bezainbat, edo gehiago, partez edo osoz hizkuntza horretaz baliatzen den hiztun elkartea (edo
|
bere baitako
hiztun talde edo harreman sare zenbait) indarberritu nahi izaten da.
|
|
|
Nai dean moun ingoit, nei etzik iñok aintzen. Ez, ez dio inork agintzen,
|
bere
hiztun kontzientzia faltari darion harrokeriak salbu.
|
|
|
Horra hor berriz hizkuntza errumaniarra, hain egokia Cioranen nortasun suharrarentzat, zeinarengandik" desnazionalizatu" baitzen: Alzheimerraren Herri zoriontsuan aurkitu zuen errumaniarrak berriz
|
bere
hiztuna. Behinolako hitz koherentzia gabeak lardaskatzen zituen bere behinolako hizkuntzan, jaio aurreko senilitate gozo batek ordezkatu zuen haren asaldura aberrigabea".
|
|
2020
|
|
|
Hiztun elkarte prototipokoaren ikuspegitik ele bakarreko hiztun elkarte uniformetan banaturik dago mundua: hizkuntza bakoitzak
|
bere
hiztun elkartea du, eta hiztunelkarte bakoitzak bere hizkuntza.
|
|
|
Euskara eta hizkuntzakJuanjo Respaldizak azpimarratu du zein bitxia zen Sebastianen kasua zentzu askotan: " Munduan hiztun gehien duten hizkuntzetako bat zen berea baina
|
berak
hiztun gutxiko hizkuntza bat ikastea erabaki zuen, euskara, hizkuntzen zale amorratua baitzen –japoniera ikasten ari zen azkenaldian eta pertsierarekin ere ibilia zen ikasle sasoian–, eta euskara zale borrokatua. Euskara barru barrutik ezagutzen zuen, eta barne mekanismoak zehaztasun handiz kontrolatzen zituen, eta erabili.
|
|
2021
|
|
|
Hala ere uste dut euskarako irakasleek dugun ezinezko eginkizun horretan zerbait ahazten dugula: hizkuntza batek bizitzeko mugitu behar du,
|
bere
hiztunetatik ikasi behar du. Arlo anitzetan egonkortasunak bere onurak erakutsi baldin baditu, hizkuntzalaritzan horren aldeko zientifiko gutxi agertuko dira.
|
|
|
Hainbat ikerketek azpimarratzen dute hizkuntzaren inguruko diskurtsoen pisua; zehazki, hizkuntza baten benetako hiztunaz (Ortega et al. 2016, 89) dagoen kontzepzioaren garrantzia, ez irudikapen indibidual edota kolektiboetan bakarrik, baita praktika errealetan ere. Egile hauen arabera,
|
bertako
hiztuna edo hiztun natiboa (hiztun tipo ideal gisa) lehenengo helburutzat hartzen bada, eskuratu ezin den identitate utopiko edo ideal bati buruz ariko ginateke hitz egiten (Ortega et al. 2014).
|
|
|
Ingelesa eta gaztelania dakizkienak hizkuntza daki edo hitz egiten du (know or speak english, saber o hablar castellano), baina euskara dakienak euskaraz dakiela eta hitz egiten duela esateaz aparte, euskaraz egiten duela esaten dugu (doing basque, haciendo euskera). Euskararen beraren ustez, euskara
|
bere
hiztunena da, euskaraz egiten ari diren lagunena. Euskaltzaindiak edo beste inork uste badu eginda ez dagoela, egon dadila trankil.
|
|
|
Eta euskara
|
bere
hiztunei begira jarriko badugu, haien bila joango bagara, haien moduan hitz egingo badugu, ba, literaturan horixe berbera egin behar dugu.
|
|
|
1 Unesco ren arabera," hizkuntza bat desagertzeko arriskuan dago
|
bere
hiztunek uzten diotelarik erabiltzeari, bere erabilera esparru geroz eta txikiagoetara murrizten denean, bere hizkuntza erregistro eta estiloak geroz eta gutxiago baliatzen dituztenean, ala ondorengo belaunaldiei transmititzen uzten diotelarik" (Unesco 2017).
|
|
2022
|
|
|
Gazteen, helduen eta adinekoen erabilerak, aldiz, ez du gorabehera esanguratsurik izan(+/ 0,2) bost urte horietan. Euskararen erabilera baxuagoa da adin talde
|
bereko
hiztunen arteko elkarrizketetan.
|
|
|
Turistak izan edo etorkinak izan, badago faktore demografiko bat (hiztun mota horien kopurutik harago) beste hizkuntzak kalean entzungarriak izan daitezen: turistek eta etorkinek hizkuntza bera partekatzen duten lagunen konpainian ibili ohi dira, beren
|
beregiko
hiztun burbuilak osatuz; nolabaiteko kontzentrazio demografikoa lortuz. Hori ez da gertatzen, erdaldunen harremanetan sakabanatzen diren euskaldunen kasuan.
|
|
|
Sabin Arana jaio baino 130 urte lehenago, XVIII. mendean, hau idatzi zuen Aita Larramendi andoaindarrak: «Zergatik euskarak ezin du
|
bere
hiztun guztiak elkarrekin ikusi, Nazio bakar batean bildurik, aske eta beste hizkuntza eta nazioen menpekotasunetik at. Zergatik egon behar dute Espainiako hiru lurraldek (Gipuzkoak, Arabak eta Bizkaiak) Gaztelaren menpean (eta zer ez nuke esan behar Nafarroako erresumaz?) eta beste hiruk (Lapurdik, Zuberoak eta Nafarroa Behereak) Frantziaren menpean?».
|
|
|
Beraz, maiz, norbanakoaren benetako iritzi eta sentimenduak esparru pribatuetarako gordetzen dira, lankidetza eta errespetu balioak babestuz. Bada, japonierak,
|
bere
hiztunen leuntasunaren erakusgarri, hitz bereziak ditu fenomeno hau aditzera emateko: honne benetako sentimendua eta pentsamenduak adierazteko erabiltzen dena (familiari edo hurbileko isil mandatariei agertzen zaizkienak); eta tatemae, Japoniako pertsona gehienen komunikazio estiloa omen dena, jendaurrean erabiltzen den komunikatzeko modu xalo, baina azalekoa.
|
|
|
Gure osaba, Alvaro Isorna artzapezpikua (Jainkoaz goza beza) gure hizkuntza berrezartzen saiatu zen, eta, ongi dakizunez, galegoz ezarri zituen bere xedapen guztiak, baina, bera hil eta gero, gure belarriak hizkera arrotz baten kirrinkak aditzera kondenatu zituzten». Handik laster, galegoa ez ezik, «galego hertsia» izango zen argudio,
|
bertako
hiztunaren kaltetan beti edo gehienean.
|