|
2000
|
|
|
Liburuak, fitxak... izan zituen baliabide. Ilazki euskaltegian ere aritu zen, eta maisu izateko ikasketak euskaraz egin zituenez, asko hobetu zuen
|
bere
euskara. Euskara ikasteko ze estrategia erabiltzen zituen jakite aldera, edo euskaraz ari denean, hobetzeko zer egiten duen ezagutu asmoz, honako galdera hauek egin dizkiogu.
|
|
2002
|
|
|
Toki goxo, sekretu eta ezkutu bat, han, bihotzondo ezti eta xamurra euskararentzat gordez, baina aldi berean komunikaziorako mintzabide, tresna eta adiera gailu gaztelera aukeratzen duena. Itxurarako bakarrik erabiltzen duena
|
bere
euskara maitea, erakustoki baten ohorez horniturik aurkezteko gisan(...). Asko hitz egin da euskarari buruz, ikerketan objektu bezala hartu ere bai, eta ongi da, baina tresnari benetako esker ona emateko modua berau erabiltzea da, hiritar arruntak izan ditzakeen esan beharrekoak adierazteko erremintatzat hartzea.
|
|
|
1969an Euskadira itzuli ondoren,
|
bere
euskarazko produkzioak gainditu egin zuen gaztelaniaz idatzitakoa bere bibliografian. Ibilbide berri honetan, 1973an argitara eman zuen Itsasoa ur bazter luzea da (1973) eleberria nabarmendu genuke lehenik.
|
|
|
(...) Euskal Ordua: dana euskeraz, larunbatetan 41/ 2etan eta 121/ 2etan au
|
bere
euskeraz, Baserri Orduan. (...) eta ordu bietan Omilia bat euskeraz.
|
|
|
Era askotakoa jendea: batzuek
|
bere
euskara hobetu nahian, beste batzuek euskaldun garbiak izanik euskararen beste erregistro batzuen soinua nolakoa zen entzun nahian. Gehienak, bide batez, ongi pasatzera ere.
|
|
|
Prestakuntza zernol akoa zen ez du axola gehiegi izan, paperak balio du, aitorpen ofizialak alegia. Jakina denez, Madrilgo irakasle eskola batean lortutako tituluak —gaztelaniaz jakina—, Bilboko irakasle eskolan lortutako tituluaren adinako balioa du —euskaraz bada ere—; nahikoa da, horregatik hain zuzen, Madrilgo tituludunak
|
bere
euskara gaitasuna egiaztatzeaDe reduko lanpostu publikoa eskuratu ahal izateko; euskaraz ikasi duenak horren aurrean, berriz, dena euskaraz ikasiagatik, ez du inolako balio erantsirik bere tituluan. Hausnarketa honen harian, galdera bat baino gehiago datozkigu gogora; jarduera profesionalean —euskaraz— berdinak dira erdaraz eta euskaraz prestaturiko irakasleak?
|
|
2003
|
|
|
Eginbidean zuen nobelaren lehen kapitulu biak Eusko Jaurlaritzako bekadeialdi batera bialdu zituen, non epai-mahaiak erabaki zuen beka F. Krutwig-i ematea. Erabaki horrek asko nahigabetu zuen gure biografiatua eta,
|
bere
euskarazko literaturgintzari berak uste zuen estimaziorik ematen ez zitzaiola ta, bidean zeukan elaberri luzeori gaztelaniaz garatzea erabaki zuen. Haserre hori, azalekoa barik, sakonekoa zen agian:
|
|
|
1 Sarrera moduko honetan, ohar bedi irakurlea, pasarte batzuk bizkaieraz erredaktaturik daudela. Ezagun da igarri barik aldatu dela
|
bere
euskara osotu horretatik bizkaierako eredura. Elaberrian zehar beste behin edo ere gertatuko zaio antzekoa.
|
|
|
Euskararen mundu afektiboa, zati handi baten, Gernikarekin loturik zegoen, elaberrietako Arrigorrietarekin. Bizitza errealera joanda, Gernikako mutiko lagunekin ikasi eta sendotu zuen gehienbat
|
bere
euskara. Familian aitarekin baino ez zuen egiten; eta egin ahal zuenean, jakina:
|
|
|
GabAt elaberrian, beste ikasle euskaldun batzuekiko harremanak ere garantzen dizkigu; hizkeraz giputzak dira unibertsitari lagunok, eta segurtasun apur batez pentsa daiteke, idazlearen unibertsitari garaiko benetako bizipen eta gertaerekin lotura estua dutela. Geroago bere idazlanetan, besteak beste El libro negro del euskara (LibNeg) saioan behin eta berriro gogoratuko digu, euskaldunek, nork
|
bere
euskara egin ezkero, erraz elkar aditzen dutela eta erraz, baita, besteena ikasi. Eta euskararentzat berbeta modu natural hori erreibindikatuko du bere bizi guztian.
|
|
|
Hainbat urtetan emon neban meza hori,
|
bere
euskerazko berbaldi labur eta guzti, Begoñako Basilikatik. Astean behin egiten neban nik.
|
|
|
Gogoan izan, aldi haretan euskereak ate guztiak itxita eukazala gure eskoletan eta komunikabideetan. Irakurgaiak euskeraz egiteko, J. Kerexetaren Meza liburua erabilteko baimena izan genduan Bizkaian, eta ez da makala izan Jaimeren liburu honek egin euskun mesedea
|
bere
euskera garbi, argi eta herrikoiaz.
|
|
|
Abade egin barritan Lanestosara bialdu eben, baina ez denpora luzerako, ze handik lasterrera Seminario Txikira ekarri eben irakasle eta geroago, Comillasen Zuzenbide Kanokikoa ikasi eta gero, Seminario Nagusira ostera be. Gaztetarik dakusku, bada, irakasletzari,
|
bere
euskera emaitzan eraginkorra izango dan zeregin horri dautsala.
|
|
|
" Guk baloratzen dugu, Espainiako estatuak oraindiak ez duela bukatutzat eman
|
bere
euskararen aurkako borroka.
|
|
|
Sinpatia giro hunkigarria zen. Patxi,
|
bere
euskara moldearen arabera Hegoaldekoa zen. Patxik esku pistolaren sabela garbitzeko manera erakusten ziola, Txoko berazten zen, Hegoaldeko anaia handiak, hogei urteren aurrerapena zuena borroka armatuaren alorrean, Iparraldearen askatze urratsak ederki laguntzen zituela nabaritzen zuelako:
|
|
|
Bere hitz jarioak eta herritarrengan zuen eragin nabarmenak eraman zituen frantsesak Independentzia Gerratean, aipatu bezala, Etxeberria beren kausaren alde bereganatu nahi izatera; ukatzeagatik espetxean igaro zituen hainbat hilabete. Bizirik zegoela, bost liburu argitaratu zituen euskaraz, guztiak erlijio gaietakoak; ez zuen, ordea, hizkuntzalaritza landu, eta
|
bere
euskarazko idatzi eta predikuen ustezko zabarkeriak hainbat kritika ekarri zizkion, horien artean Zabala bere kidearena.
|
|
2004
|
|
|
Iruñerrian, berriz, nabarmena da gorantzako joera, Aezkoan ere bai... Horrek esan nahi du euskaldun multzo polit baten aurrean gaudela, eta
|
bere
euskara nolakoa zen jakin nahi duen euskaldun berrituen aurrean. Horixe da Lingua Navarrorum bilduma martxan jartzera animatu ninduena.
|
|
|
minorizazioak jotako hizkuntzaren hiztunak halako eskakizun ideologiko baten soslaia bete ezean, alferalferrikakoa izango da bere aho lumetan erakusten duen gaitasuna. Hala, udazkeneko hego haizeak orbela daraman modutsuan eramango baitu
|
bere
euskara gaitasuna alferrik galtzera.
|
|
|
Urte batzuetara ¿ cómo estás?, acueducto, montaña eta gisakoak ikasten hasiko da, inozoki pentsatuz bere burua aberasten ari dela. Neurri batean hala da, baina beste maila batean, egungo egoeran
|
bere
euskara maitearen aurkako lan batean sartu da: aurki gaztelera bihurtuko baitzaio munduaren erreferentzia baliodun bakarra, eta gaztelera badakiela dakitelako ausartuko da gizartean hainbat sektore lo siento esan eta gazteleraz mintza dadin eskatzen?. 670
|
|
|
–Eta hor ez zaio Euskaltzaindiari sekula kasurik egin. Guk batua atera genuenean, lehendabiziko aholkua izan zen gure sustrai benetakoa euskalkia zela, eta gurasoak arduratu behar zirela
|
bere
euskara erakusten umeei, irakatsi behar zitzaien lehenbiziko hizkuntza etxekoa zela. Ez digute kasurik egiten?.
|
|
|
Eskerrik asko egindako behar guztiagaitik, eta ia inguruko herrietako jai batzorde askok zeuen bidetik segitzen daben. Animo, eta jaietan
|
bere
euskeraz bizitzen eta jolasten segitu daigun.
|
|
|
Duvoisin’en eta Mendiburu’ren artean mugituko naiz, nik uste: Axular aukeratuko nuke gogoz,
|
bere
euskera bezelakorik ezpaitago iñundik ere. Baña, zaharregia dala ta, Duvoisin artu dut bere ordez, eta Mendiburu oiartzuarra.
|
|
2005
|
|
|
Bestalde Gomez Moreno-ren transkripzio fonetikoa darabilen arren, konbentzio batzuk ez ditu jarraitzen; adib. seltar aukeraren ordez nahiago du SELDAR,
|
bere
euskarara hobeto egokitzen delako, eta Ü, Yren bere irakurketa da.
|
|
2007
|
|
|
Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan pertsonen benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta pertsona horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia. Alegia, gure kasuan ez da jasotzen pertsonaren euskararen erabilera errealaren kopurua baizik eta pertsona horrek
|
bere
euskararen erabilerari buruz duen iritzia.
|
|
|
Izan ere, Gasteiz da, Araban, 100.000 biztanletik gorako tamaina duen udal bakarra eta –esan bezala–
|
bere
euskararen erabilera %4koa da; aldiz, dimentsio txikiagoak dituzten beste udaletan %6 %8, 9 bitarteko erabilera antzeman da. Horrela aztertuta, Gasteiz eta gainontzeko udalen arteko aldea berretsita eta areagotuta ikusten dugu (horrela ere, oso handia ez izan arren), tamaina txikiagoa duten udaletan Gasteizko balioak eragiten ez duelako eta Arabako batez bestekoan, aldiz, bai.
|
|
|
Eta noan Yakin’ek duen problemarik gogorrenera:
|
bere
euskera. Ba dakit, ez luke orrela izan bear, Yakin’en leenengo buru austea bere gaia, mamia, izan bear luke; baiña lankide askoren" orixekeriak" (ixo!, gero, entzuten badigute, kopeta zimurtuak ikusi bearrean gaude-eta!) jeroglifiko biurtu digute ia euskera, eta emen dago orain koxka:
|
|
2008
|
|
|
«Mintzairaz den bezainbatean, ez da egiazko legerik: kondatzaile bakoitxak badu
|
bere
euskara eta bere jeinua. Etxeko eta herriko hizkuntza baderabila, dakien neurrian ala mordoilo, aditzaileei kausitu nahiz.
|
|
|
Gainera, etxetik bizkaiera dakiena da
|
bere
euskara lantzean etxekoaren eta eskolakoaren artean zubi egiten duena, baita euskaldun zahar eta berrien artean ere bitartekotza egiten dakiena. Har itzazu adibiderako idazlan bi euskara batuan, bata bizkaieran alfabetatuarena, bestea etxekoa saihesturik batuan ikasia.
|
|
|
Eta ezagutu ditugu, pilota utzia zutenak, Leon Leon apez hazpandarra, eta Jean Elissalde Zerbitzari Gerezietako erretor azkaindar seme xixteran arizana. Hau, ordukotz adinean aitzinatua nahiz berri kondan eta lumaz
|
bere
euskaran paregabea, beti bertsulari munduan ere berekin karreatzen zuen famattoare kin, Mehaineko apez Oxobi beste idazle famatu lagunarekin, zer arraintzariak bestalde Lekuine ta Haltxuko errekatto horietan! Apez ezagutuak ere bai haa tik bat ala bestea.
|
|
|
Egia da Elkanokoaren hizkera eta Bonapartek bildutako materialetakoa ez datozela zeharo bat eta, egoera honetan, logikoena Lizarragak, idazle zen aldetik,
|
bere
euskara goratu> nahi izan zuela pentsatzea da. Goratze nahi hori zenbaterainokoa den oraino azterkizun dago, eta, era berean, elkanoarraren idazkietan Axularren eta Iparraldeko literaturaren eragina noraino iristen den ikusteko dago.
|
|
|
Halere, Bilbok bezala Gasteizek bere erdalerri izaera kontra dauka eta bestalde beti ikusia izan da, baita geografikoki ere, Euskal Herriaren azken muga bezala. Alde horretatik, gure susmoa da bere siberiar ospea ez diola klimari bakarrik zor, baizik eta
|
bere
euskararekiko giro hotzari baizik. Ezin nonbait euskal literatura erabat eroso sentitu Gasteizen.
|
|
|
%91, Barandiaranek %96..). Eta kopuru gordinei begiratuz Azkue litzateke
|
bere
euskarazko lau mila orrialdeekin, Iztuetak azterturiko zortzi idazleen artean, euskaraz gehien ekoitzi zuen autorea, gertutik. Orixek, segitzen ziola (eta ziurrenik garaiko idazle gehiago aztertu arren Azkueren postua ez litzateke aldatuko).
|
|
|
Azkuek, gainera ez zuen kasualitatez idatzi euskaraz, ezta euskaldun publiko apalenari zuzenduz ere. Izan ere, Azkuek
|
bere
euskarazko artikuluetan maila bateko gauzak esaten zituen, ordura arte gaztelaniaz esan ohi zirenak. Beraz Azkue modu militantean aritu zen euskaraz idazten, jakinik bere irakurle euskaldunek gaztelaniaz ere ulertuko zutela (eta izatez erdaraz irakurtzeko erraztasun handiagoa izango zutela).
|
|
|
Luis Eleizalde buruzagi jeltzalea ere azter daiteke, hizkuntza kontuan sabindarrik jantziena izan zena: baina egia esan Eleizalde ere ez zen idazle aktibo gisa askonabarmendu (bai idatzi zituen zenbait gauza euskaraz baina askoz gehiagogaztelaniaz), eta euskararen inguruko bere ekarpen nagusiak teorikoak izanziren (eta gainera gero eta kritikoagoak Arana Goiriren planteamenduekiko). Imanol Arriandiaga elizgizon sabindarra ere aipa daiteke, neologismo sortzaile eta purista hertsia, hainbeste non
|
bere
euskarazko idazkiak (ez ugariegiak egia esan) irakurtzeko izugarri zail ziren, eta beraz nekez sor zezakeenaeskola handirik.
|
|
|
Izan ere, Euzkadiko erredakzioan gaztelaniaz lantzen ziren Euskal Herriko eta mundu zabaleko albisteak,. Kirikiñok?
|
bere
euskarazko zutaberako egokitu eta iruzkintzen zituen, laburtuz, erraztuz, soilik funtsezkoena zeritzona hautatuz. Halaber tokiko albisteei eta bere ikuspegi pertsonalei tarte zabala egiten zien.
|
|
|
Euskalzalen eta Ibaizabalen, bizkaiera ez eze, gipuzkera ere sartzen hasi zen. Eta hain zuzen ere azken euskalki horren inguruan garatuko zuen Azkuek hurrengo urteetan
|
bere
euskara estandar proposamena; lehenago Izkindeko bizkaierari aplikaturiko zenbait ideia orain euskalki honi zuzenduz. Antonio Tovar izan da, nik dakidala, Izkindeko euskaratik gipuzkera osotura dagoen hari xumea seinalatu duen lehena:
|
|
|
«soy en el fondo lo que me hizo Arana Goiri»), eta baita alderdi jeltzalearen inguruan biltzen zen euskaltzale ugariengana heltzeko ezinbestekoa zelako ere. Hau da, Azkuek
|
bere
euskararen aldeko proiektuak jeltzaleengana hedatu gura zituen, eta horretarako, diferentziak diferentzia, haiei aitortzak eta keinuak egin beharra zegoen. Hola bada, Azkueren hainbat obratan Sabino Aranaren aldeko laudorioak aurkitzen dira.
|
|
|
–Kirikiñok? pozik emango zien gisa bereko iritzi sabindar gehiagori tartea
|
bere
euskarazko atalean, baina halakorik ez zen iritsi. Izan ere, sabindar hertsien taldean ugari ziren neologismo asmatzaileak eta segitu beharreko arauak zein ziren esaten zutenak, baina. Kirikiño?, joera aberrianoko bizpahiru gipuzkoar jarraitzaile eta Bilboko Euzkeltzale Bazkunako laupabost kenduta, oso gutxi ziren euskaraz idatziidatzi ezer egiten zutenak.
|
|
|
hartu zuen sabindar gotorren lekukoa. Alde horretatik abandotarraren ondarea,
|
bere
euzkera eredu arbitrarioarekin eta intrantsigentziarako joerarekin, arras kaltegarria izan zen hizkuntzaren normatibizaziorako. Luzaroago bizi izan balitz agian aukerak egongo ziren berarekin negoziatu eta akordioetara iristeko.
|
|
|
Horregatik diskurtsoak eskaini ez ezik, beroriek transmititzeko bitartekoak ere sortu behar izan zituen. Hori izan zen funtsean
|
bere
euskarazko aldizkarien asmoa, euskal irakurlego bat eratzea, euskal merkatu bat artikulatzea, euskal komunitate nazional bat sortzea. Hasierako proiektuetan (Euskalzale, Ibaizabal), bere irakurlegoaren esparrua probintzia gutxitara mugatzen bazen ere (Bizkaira eta Gipuzkoara), bere asmoa, euskara estandar batua eraiki ahala, Euskal Herri osora heda zitekeen egunkari proiektua zen.
|
|
|
Hala ere, hiztun batzuek, noizean behin eta okerretara, baztertuta ikusten dute euren burua, bizi duten euskalkia euskara batutik urrun dagoelako; baina ez dute bazterturik sentitu behar. Euskaltzaindiak, behintzat, ez du horrelako bazterkeriarik nahi; baizik eta nahi du euskaldun bakoitzak
|
bere
euskararekin bat egitea eta, era berean, euskara batuarekin bat egitea, batua harturik goi mailako erregistrotzat gainerako euskaldun guztiekin harremanak izateko.
|
|
|
60ko hamarraldian hasita, Euskal Herri osoko baserri asko bisitatu zituen,
|
bere
euskara hobetzeko eta tokian tokiko hizkeraren altxorrak jasotzeko. Erdarakadak liburua eta euskal atsotitzen bildumak dira lan horrek emandako fruitu nagusiak.
|
|
|
Izan ere, Euskal Herriko Unibertsitateak
|
bere
Euskararen Plan Gidaria jarri du indarrean joan den urtean. Euskararen erabilera sustatuko dugu plan horren bitartez eta urrats esanguratsuak egingo ditugu erabilera horren normalizazio bidean.
|
|
2009
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko honako irizpideok eman zituen: a) Euskaldunen lana, lan gogor eta tinkoa, kanpotik jarritako trabak deitoratzen denbora galdu gabe, eta haiek aitzakiatan nork bere kontzientzia zuritu gabe b) Amateurismoa eta anarkia gainditzea, bata bestearen kontrako borroketan, eta nor
|
bere
euskara asmatzen ibili gabe; c) Garbizalekeria baztertzea, euskal lexikoa egungo kulturara egokitzean —" Euskera garbia etzaigu ajolik, bizia baizik" —; d) Euskara ahularen errukizko sentimendutan gertatu gabe, praktikotasuna da beharrezkoa euskararen salbaziorako; e) Euskararen aldeko proiektu berriak asmatzen ibili beharrean, dauzkagunak burutzen behar dugu ahalegina jarri.... —Honelako zenElorri liburuan badu Bitoriano Gandiagak olerki bakan bat, beste guztietatik apartekoa.
|
|
|
UBM aldez aurretik ideiaturiko proiektua izan da; baina, gutxi asko ohartuki, proiektu konplexua: hiri bat idatzi; euskalduna eta madrildarra, ez dakit alderatu, baina bata bestearen aldean ipini;
|
bere
euskararen ahalak neurtu, euskara, kalera eraman?; berak ere beste Gandiaga bat izatea entseatu...
|
|
|
Gaztetan Jon Mirande ezagutu zuen Parisen eta, horrek lagunduta,
|
bere
euskarazko lehen artikulu eta poesiak argitaratzen hasi zen hainbat aldizkaritan. Miranderekin sortu zuen gero Igela aldizkaria.
|
|
|
Hipotesi hauek betetzen ote diren ikusteko, Coleridge ren poeman eta
|
bere
euskarazko itzulpenean agertzen ziren mugimenduzko aditz guztiak aztertu eta lau aditz kategoriatan sailkatu ditugu, bai euskaraz eta bai ingelesez: Modua adierazten dutenak (esaterako walk edo ibili), Bidea adierazten dutenak (approach edo hurbildu), Jarrera adierazten dutenak (kneel edo belaunikatu) eta Neutroak (go edo joan).
|
|
|
Ele labur, eleberri, kantu eta mintzaldiak,
|
bere
euskarazko obra osoa plazaratzea inportanta zitzaion elkarteari: Etxea, euskara eta etorkizuna hondatzen zaizkigularik, su pindarrez denen berotzekoa baitu, liburuko azken orrialdeak dioenez.
|
|
|
Idazleak
|
bere
euskararen aberastasunaren dastatzera eman du liburuaren aurkezpenean bereganatu minutu luzetan: Ni sortu naizen tokian, Ezterenzubin, euria egiten du bi metro koadroz gora urte buru batetik bestera.
|
|
|
Esaten ari naizenak badu bigarren buztan bat, oraingoa subjektiboa, baina seguru asko objektiboak baino eragin gaiztoagoa duena: euskara burokratikoa elite sozialak praktikatzen baitu, jendeak bere hizkera eta elitearena konparatzen ditu, garai batean
|
bere
euskara eta pulpituetakoa konparatzen zituen bezala.
|
|
2010
|
|
|
Leire Narbaizak Kalamuatik Txargainera blogean esanak: " Adierazpen horiek irakurri nituenean [Patxi Lopez lehendakariak
|
bere
euskara eskolez egindakoak] nire ikasleekin akordatu nintzen, eta euskaltegietako ikasle guztiekin. Euskara ikasi duten denekin.
|
|
|
c) Maila indibidualean, ikaslearen hizkuntza ezaugarrietan,
|
bere
euskarazko erraztasun erlatiboa da jolaslekuko erabilerari ongien egokitzen zaiona. Erraztasun erlatiboa, bestalde, lehen hizkuntzari lotua dago aski neurri handian.
|
|
|
6 Zenbait kasutan ez da erraza jakitea jatorrizkoa euskarazkoa den edo gaztelaniazkoa; badirudi Hegoaldeko zenbait argitaldarik (adibidez, Lur) berariaz eskatzen ziotela artikuluak gaztelaniaz (edo frantsesez) idaztea, gero beraiek euskaratzeko. Hortik ote dator Manexek inoiz edo beste aipatu izana
|
bere
euskara zela «pobrea eta Iparraldekoa». Baieztapen zinez harrigarria haren euskarazko hitzaldiren bat entzun zuen edonorentzat, baina niri hitzez hitz egina, euskarazko lan bat eskatu nion batean.
|
|
|
Berak asmatutako metodo bat, euskal aditza ikasteko oso ona zen, baina lan handia eman zigun. Euskara maitale porrokatua zen, eta gogo biziz irakatsi zigun
|
bere
euskaraganako grina. Bere maisurik handienetakoak izan zituen Tobar jauna bere katedratikoa izana eta Koldo Mitxelena.
|
|
|
Gure kolunpio majikoaren plana pikutara joan dela
|
bere
euskara majikoaren planagatik, eta horretaz gutunean ez didala ezer esaten aurpegiratzeko?
|
|
|
Bitarte hartan garbiki gogoratu nuen ETE elkartekoek ez zutela
|
bere
euskara plan berritzailea maite, baita Irantzuk nolabait nire esku utzi zuela albiste txarra zabaltzea ere. Horregatik erabaki nuen ezer ez erantzutea, isilik egonda betetzen ari nintzelako berak goizean eskatutako diskrezio ariketa.
|
|
|
Gaur berriz ikusiko dut, seguruenik. Nire estrategiaren arabera" kooperatibismotik abiatuta" defendatu behar duelako
|
bere
euskara plana. Horretan lagundu behar diot, baina ez dakit nola.
|
|
|
Harri eta herri independentismo komunista zen, haizeak eraman ezin zuen hizkuntza batean; Haur besoetakoa degenerazio sexuala zitekeen, lengoaiarik ederrenean kontatua; 100 metro boterearen kontrako hil ala biziko enfrentamendua, eleberriaren egitura objektibitate bila bortxaturik; Zergatik bai, euskal umeen ahozko euskara literatura egina; Etiopia, Bilbo eta euskal herria basamortu legez imajinatua. Ortografia ez zen segurua, hizkuntzak arnasa hartzeko hatxea beharrezkoa zela soilik, eta bakoitzak
|
bere
euskara sortzeko eskubidea erabiltzen zuen, gramatika ere emendatzeko dahirra baitzuen idazleak. Oker oroitzen ez badut, Etiopia ren sarreran formula grafiko bat proposatzen zen hirugarren pertsonan he eta she bereizteko euskaraz.
|
|
|
euskalkien arteko aldeak txikiak zirela eta ez zegoela elkar ulertzeko batasun beharrik; euskara batuarekin euskalkien aberastasuna galdu egingo litzatekeela; euskara batuarekin jende letratuaren eta jende ezikasiaren arteko desberdintasunak nabarmendu egingo liratekeela; euskara batzeko orduan aukeraketa egokia egitea zaila litzatekeela. Gainera, Euzkadi konfederalak sei herrialde izango zituenez gero, hobe litzatekeela herri bakoitzak
|
bere
euskara izatea.
|
|
|
1370. Miguel de Unamunok konfunditu egin zituen
|
bere
euskararen mugak euskararen mugekin. Berak idatzi zuen, gaztetan, Gabon abestia delakoan:
|
|
|
Lehenik HABEn, eta gero Goierriko herrixka batean uda pare bat pasatuz. Eta nik espero nuen, eta sinetsita nengoen, denborarekin hobetu egingo zela
|
bere
euskara, nirekiko kontaktuaren eragin automatikoz edo. Baina ez zen halakorik gertatu.
|
|
2011
|
|
|
Martin Ugalde izan omen zen ipuina literatur genero moderno gisa landu zuen lehen euskal idazlea. 1961era goaz, orduantxe argitaratu baitzuen Ugaldek, Venezuelan,
|
bere
euskarazko lehen ipuin bilduma: Iltzalleak (1985eko euskara batuko edizioaz geroztik, Hiltzaileak).
|
|
|
Beraz, orain gainditzen hasten da ordura arteko plaza bakarreko sistema. Izan ere, 70eko hamarkadara arte zientziaren esparruan artikulu bat argitaratzen bazen, Jakin aldizkarian adibidez, mugarria ezarrita geratzen zen, eta egileak ez zuen
|
bere
euskarazko artikulua zabaltzeko beste biderik, ez hitzaldi, ez ikastaro, ezta liburu monografiko batean ere.
|
|
|
Eta noan Yakin' ek duen problemarik gogorrenera:
|
bere
euskera. Ba dakit, ez luke orrela izan bear, Yakin' en leenengo buru austea bere gaia, mamia, izan bear luke; baiña lankide askoren, orixekeriak?
|
|
|
Krutwigen asmoek erreka jo zuten zenbait arrazoirengatik: 1 Hark proposatutako eredu kasik leizarragatarra jarraitzeko zaila zen; 2 Ez zuen obrarik argitaratua; eta erakusten zuen literatur ereduak ez zuen aski erakarmenik, eta 3 Ez zuen lortu kazetarik
|
bere
euskara eredua hedatzeko, saiatu zen Gernikako euskarazko artikuluak «gidatzen»4, bere ereduaren arabera zuzentzen, baina huts egin zuen, eta gainera 1952an jada erbestera jo behar izan zuen, gorago agertu dugun arrazoiagatik, hots, Eliza katolikoaren euskararekiko zabarkeria eta aurkakotasuna zorrotz salatzeagatik?.
|
|
|
Ni Lizardirekin txundituta geratu nintzen halako adin batean, 30 urte nituela txundituta geratu nintzen, hizkera aldetik, hizkuntza aldetik zer nolako berrikuntza ezarri zuen eta ze aberastasuna, eta batez ere hitz konposatuak nola erabiltzen zituen, eta aditz sintetikoa, eta harrituta geratu nintzen, ze gainera susmoa dut Lizardik
|
bere
euskara hori, erdia baino gehiago asmatu egin zuela. Orduan, niri iruditzen zait oso poeta ona dela, eta poema hau ederra da, eta kantatu izan dudanean, azkeneko oihu hori egiten dudanean," gure gazteria goraino badadi, negupetik eguzkik yare dik Euskadi".
|
|
2012
|
|
|
Hala ere, bidelarien gogoan datza harremanak euskaraz egitearena.Esperientzia politaSolaskideek ere eskerrak eman nahi izan zituzten eurek jasotako laguntzagatik Elena Aburuzak azaldu moduan. Berak urtarrilean urte bete egingo du bidelari bezala eta denbora honetan euskaraz hitz egiteko esparru berriak eratu dituela azaldu nahi izan zuen.Lagun batek animatu zuen
|
bere
euskara hobetzeko solaskide programan hastea eta" ez nuen uste urte betean halakorik lortuko nuenik, euskaraz hitz egiteko erraztasun gehiago daukat eta jende batekin nire egunerokoan euskaraz egiten dut dagoeneko, hobekuntza izugarria izan da niretzat". Esperientzia oso polita da berarentzat bizitzen ari dena eta herritarrak honetan parte hartzera animatu nahi izan ditu" ederki pasatzen dugu eta guztiz gomendagarria da euskaraz trebatu eta akatsak egitearen beldurra gainditzeko.
|
|
|
Hain estrainioa ez dena, bidenabar: exilioan idatzi zuen
|
bere
euskarazko literaturaren zati inportante bat, batez ere antzerkia eta ipuina; besteak beste, euskarazko lehen ipuin bilduma moderno gisa hartu izan den Iltzalleak. Baina 1990ean, aspaldi Euskal Herrian, argitaratu zuen Ugaldek exilioarekin zuzen lotuta dagoen eleberri bat, exilioaren ifrentzu den itzulera gaitzat hartzen duena.
|
|
|
Badakizue zenbat sufrimendu ekarri duten uste ustel horiek? Zenbat jendek pentsatu izan du
|
bere
euskara txarra dela. Non ikusi da 5 urteko umea amamari esaten txarto hitz egiten duela?
|
|
|
Gaztelania eta beste hizkuntza arrotzak ere euskara edertzeko tresna gisa erabili nahi ditu Arestik, eta horren erakusgarri izango lirateke bere literatura lanetan txertatzen dituen erdarazko pasarteak,
|
bere
euskarazko poemen gaztelaniazko itzulpenak, edota beste itzultzaile batzuekin elkarlanean egindako itzulpen eleanitzak.
|
|
|
Arestik
|
bere
euskarazko hainbat poema gaztelaniazko itzulpenaz hornitzeko joera ere hizkuntzen eta literaturen arteko elkarreragin hori erakusteko eta are bultzatzeko nahiak azalduko luke. Bere Harri eta Herri (1964) poema liburua, adibidez, edizio elebidun gisa argitaratu zen, Arestik berak egindako gaztelaniazko itzulpenarekin.
|
|
|
Antologian, azkenik, autore horren hainbat poema euskaratu biltzen dira. Gainerako lau liburuetan, aldiz, egile askoren lanak (batez ere poemak) ematen ditu Sarrionandiak
|
bere
euskarazko bertsioan. Orotara, beraz, eta aldizkarietan argitaratutako itzulpenak ere kontuan hartuta, garai, leku, tradizio eta ideologia guztiz desberdinetako egile anitz euskaratu ditu.
|
|
|
Chamorroren itzulpena askoz ere libreagoa da Sarrionandiarena baino. Baliteke gaztelaniazko bertsio horri esker deskubritu izana Sarrionandiak Coleridgeren poema hori, eta oso litekeena da Pamielako edizioa bertsio horretan oinarritu izana liburuaren formatu kontuei dagokienez (irudiak, letra mota, ahapaldien kokapena eta abar oso antzekoak dira Pamielako edizioan eta Chamorrorenean), baina argi dago ez zela Eduardo Chamorroren gaztelaniazko itzulpenetik abiatu
|
bere
euskarazko bertsioa egiteko.
|
|
|
Helburu estrategikoa lortzeko baldintza taktiko ezinbestekoa, berriz, Txillardegiren iritziz, hauxe zen: euskaldunon arteko jardun batasuna, joera anarkiko norberekeriazkoak gaindituz, bakoitza bere ametsezko proiektu berrietan geratu gabe eta nor
|
bere
euskara eredu pertsonala asmatzen ibili gabe.
|
|
|
Autoa gurasoen etxe aurrean gelditu eta jadanik hirurok batere presarik gabe luzaroan jarraitu genuen honetaz eta hartaz hizketan. Aldi luze batean eta Andolin ikusi orduko, beti etortzen zitzaidan gogora gau eszena bitxi hura, niretzat arrotz zen toki hartan, mundu zatar eta geldo baten erdian, ikusten nuelarik gazte kementsu bat
|
bere
euskara berezi hartan gogoz mintzatzen; garai hartako Santurtzi batean euskaldun berri bat primeran hitz egiten edozein gauzari buruz. Kontraste hura iruditu zitzaidan deigarri bezain harrigarria.
|
|
2013
|
|
|
Sinbiosi moduko bat ematen da gazte izatearen, gazte identitatearen eta aisialdiaren artean. Eta, beraz, euskara hizkuntza arau daukan espazio batean gustura sentitzen denak, espazio horrekin identifikatzen denak, ohartzeke egingo du
|
bere
euskararen aldeko hautua toki horretan. (J M Hernández, 2010).
|
|
|
2.1.6 Era berean, badira euskalkien eremuan hainbateko erabilera izan arren, erabilera askoz zabalagoko sinonimoak dituztenak. Halakoei Euskaltzaindiak
|
bere
euskara batuko zerrendetan h. (hobetsi] erantsi izan die. Guk inolako markarik gabe jaso ditugu errenkadan lehentasuna emanez:
|
|
|
2.2.7 Beren beregi bildu dira Euskaltzaindiak
|
bere
Euskara Batua liburuan eta HiztegianIkasgelako lexikoa jasotzen dituen euskalkien eremuko lehen itzuliko termino guztiak; baita Iparraldeko ikastoletarako prestatutako?, liburuko terminoak ere.
|
|
|
Herriko 19 kirol taldek egin dute bat proiektuarekin eta elkarte bakoitzak
|
bere
euskara plana garatu du: " Egoeraren diagnosia egin dute, aktak, eskutitzak eta oro har, dokumentu idatziak begiratu eta helburu batzuk finkatu eta horietara iristeko ekintzak prestatu dituzte.
|
|
|
Hurrengo hiru urteak Arantzazun egin zituen Filosofia irakasten, eta epe horretan idatziak dira Berkeleyko Bancroft liburutegian gordetako sermoiak. Zerk bultzatu ote zuen Sama
|
bere
euskarazko sermoien kartapazioa bere ekipaje urrian sartzera?
|
|
2014
|
|
|
“Gauza batzuk adieraztea kosta egiten zait oraindik, eta hemen asko laguntzen didate”. Yong Jiek ere
|
bere
euskara maila hobetzeko darabiltza Berbaroko eskolak. “Baina, horregaz batera, lagun piloa ezagutu dut; ondo pasatu, eta asko ikasten dugu”.
|
|
|
Arestiren heriotzaren ondoan Mitxelenak berak ongi azpimarra tzen jakin zuenez, Gabrielek
|
bere
euskara batua, avant> le> mot, horrela bataiatua izan baino lehenago, prestatu eta plazaratu zuen, bere lerro nagusietan urte batzuk geroago Euskaltzaindia ren babesean gatzatuko zenaren iragarle.
|
|
|
Muxika euskaldun euskalduna. Asko aberastu eban han
|
bere
euskera. Bigarren ikastola bihurtu zan Muxika; lehenengoa bere etxea izan eban amaren bidez. Gerra amaitzean, Bilbora barriro.
|
|
|
Duvoisin’en eta Mendiburu’ren artean mugituko naiz, nik uste: Axular aukeratuko nuke gogoz,
|
bere
euskera bezelakorik ezpaitago iñundik ere. Baña, zaharregia dala ta, Duvoisin artu dut bere ordez, eta Mendiburu oiartzuarra.
|
|
|
Aldiz, orduko munduan nagusi zen grekoa, ez da aipu ere. Bascans ek
|
bere
euskara zein maite zuen badakizue. Enbata zela erraiten zuten.
|
|
|
Berlinen, Euskal Etxeak Gabriel Aresti eta Bertold Brecht-en testuak, euskaraz eta alemanez irakurtuz ospatuko du, 6an baita ere. Kanadako Burnabyn Zazpiak Bat Euskal Etxeak Olentzero ere gonbidatu du
|
bere
Euskararen Egunera. Montevideon, Haize Hegoa Euskal Etxekoek, besta eta euskarazko antzerkia eginez, mahai baten inguruan ospatuko dute.
|
|
2015
|
|
|
Gehienek erdaraz egiten dute egunean zehar, nahiz eta askok euskara hitz egiteko saiakera egiten duten edozein esparrutan (umeak, bizilagunak, administrazioa,...). Beste askok ez dute bizimodu sozialik eta horrek eragina izan du
|
bere
euskararengan, baina denak izugarri pozten dira euskaraz hitz egin eta entzuten dutenean. Lehen hitza euskaraz oso gutxik egiten dute, guztiek erdarara jotzen dute erdaldunen bat inguruan badabil eta beste hainbatek garrantzia handia ematen dio itxurari, euskalduna den ala ez igartzeko.
|
|
|
Euskaraz hitz egiten duenean poztu egiten da, nahiz eta berehala pasatzen den erdarara. Adibidez, Sabecon Olaetako batekin egiten du euskaraz, eta asko gustatzen omen zaio
|
bere
euskara. Hori bai," itsusia da" erdaraz egitea erdaldun baten aurrean.
|
|
|
%82, 0k dio Erabat desados (%78, 4) edo Nahiko desados (%3, 7) dagoela eta ez duela euskaraz aritzeko lotsarik,
|
bere
euskara ez delako oso zuzena. (447 eta 21 erantzun).
|
|
|
Aldi berean, hiztunaren jarreraren agentibitate maila ere zentrala da: hiztun berriak jarrera proaktiboa badu, sarritan euskararekiko barne balio (Amorrortu et al., 2009) eta kontzientzia maila altuak bultzatua,
|
bere
euskara ikasketa eta erabilera hobetzeko jarrera aktiboa hartuko du; berriz, jarrera erreaktiboa badu, testuinguruak ezarritako hizkuntzan jardungo du, izan hau euskara ala izan gaztelania. Azkenik, hiztun berriaren hizkuntza identitatea dago; hau da, hiztun berria zein motatako euskal hiztuna sentitzen den eta kategoria horri zein mailatako legitimotasuna eskaintzen dion.
|
|
|
–Zuen adiskideak hilda daude, asmatu du esatera,
|
bere
euskara apurrean. Katilua itzuli dio zerbitzatu duen mutilari.
|
|
|
Zehatzago esanda, Hitlerren aberrazio genozidak izan arte inongo kutsurik gabeko hitza zen arraza, eta edozein ideologiatako jendeak lasai lasai aipatzen zuen, euskal arraza?, euskal herria esateko. Euskaltasunerako itzulia izan zen beraz Piorentzat Zestoako egonaldia,
|
bere
euskara atzendua hobetzen ere saiatuko zela esango nuke, eta datu honek badu bere munta Pio Barojak euskararen aurrean izan zuen jarrera uler tzeko.
|
|
|
Argia ez ezik saiatua eta diziplinatua genuen Lizardi, eta, banketxeko lanaz gain, zuzenbideko matrikula librea egin eta karrera amaitu zuen hurrengo urteetan; hori gutxi balitz,
|
bere
euskara hobetu eta Tolosako euskaltzaleen taldetxoaren arrimuan idazten hasi zen urte horietan, eta, guztia biribiltzeko, astia eta talentua izan zituen, baita ere, maitemintzeko. Aurreko lorpen guztien erramu koroa izan zukeen azken xehetasun hau bihurtu zen, hala ere, urte batzuetako bere arantza minena.
|
|
|
Guztiz zuzena iruditzen zait jokabidea: jende multzo hazia bizi zen eskualde hartan, aurreratu samar zegoen hango bizimodua, eta euskalduna zen bertako gizartea, euskara erabiltzen zuena eta
|
bere
euskaraz harro zegoena. Horretaz guztiaz gainera, edozein euskaldunendako ulertzeko erraz samarra da hizkera kostatarra.
|
|
|
Oihenartekin batera, Joan Tartas da garai hartako beste idazle zuberotarretako bat, eta honek ere agerian utzi zuen
|
bere
euskara Ipar Euskal Herri osora hedatzeko gogoa. Honela mintzatu zen Onsa hilzeko bidia liburuaren hitzaurrean (Tartas 1666):
|
|
|
Bi arrozoinez daritzat herri huni hain izen hautua eman ahal izatu ziotela. Behinik behin bere paraia, eta situazino arraia eta arinaren kariaz, eta bigarrenekorik
|
bere
eskuara garbiaren edertasuna dela kausa, zeina hain handirozki baita laudatua ez xoilki Laburdin, baina bai oraino Espainiako eta Franziako bertze Eskual Herrietan ere. Eta orai garbiki egia derradan, nik behintzat, izatu naizen herri guztietan, bethi entzun izatu dut (bat bederak entzun ahal izatu duken bezala), guztiek aho batez aithor hau eta laudamen bera emaiten diotela Sarako eskuarari.
|
|
|
Itsu itsuan askok esan oi du euskera asko dirala, edo erri bakoitzean
|
bere
euskara dala, baña zer dioten ez dakite. Ezta ori egia:
|
|
|
(...) Duvoisinen eta Mendibururen artean mugituko naiz, nik uste. Axular aukeratuko nuke gogoz,
|
bere
euskera bezelakorik ezpaitago iñundik ere, baña, zaharregia dala ta, Duvoisin artu dut bere ordez, eta Mendiburu oiartzuarra.
|
|
|
–Matrikula epea luzatzeko aitzakiak ez ziren onak [Lekeitioko jaiak], baina
|
bere
euskera hain polita eta ederra izan zenez, idazkariak ezin izan zion uko egin. Hamabost minutu jarraian eta eten gabe egon zen hitz egiten eta aurrean zegoen neskatxoa maiteminduta zegoela zirudien.
|
|
|
Eskerrak baita ere Iraide Zipitriari,
|
bere
euskarazko eta gaztelerazko datu multzoek proiektuarenaurreneko fasean eleaniztasuna jorratzeko aukera eman baitidate.
|