|
2013
|
|
|
Arean ere, enperadorea bera Jainkoaren ministro bihurtu zen gizakien onerako. Zernahi gisaz, gotzain porrokatu
|
batzuek
enperadorearen aurrean baliarazi zuten euren aginte espirituala. Jakina denez, Teodosiok Tesalonikako herritarren hilketa agindu zuen, bertan goarnizioko komandantea lintxatua izan zelako.
|
|
|
deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen. Beste iritzi
|
batzuek
nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea: zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion.
|
|
|
Papiro horiek erakusten dute egiptoarrek tokiko usadioei eutsi zietela, horiekin guztiz ohituta baitzeuden. Edonola ere, usadio horiek hitz formal
|
batzuekin
osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea. Beste probintzia batzuetan, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen.
|
|
|
Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea. Beste probintzia
|
batzuetan
, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen. Nolanahi den ere, alderdi guztietan agertu ziren, agertu ere, tokiko aldaerak.
|
|
|
|
Batzuek
eutsi nahi zioten zuzenbide erromatarraren aplikazioak lehendik zuen sendotasunari, baina, zeregin horretan, honako zailtasun hau atzeman zuten: maiz sarri, zuzenbide horren edukia zehaztea zail gertatzen zen oso.
|
|
|
Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa
|
batzuk
kendu eta horiei esker; izan ere, aldi hartan, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen. Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora.
|
|
|
Dena den, bi biek Kristo dute buru. Beste gotzain
|
batzuen kontra
, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan azken erabakia hartzeko eskubidea. Eliza orduan hasi zen bere sistema juridiko propioa garatzen.
|
|
|
Helburu hori lortzeko, ezkontza mistoak debekatu zituen. Horrek ez zuen eragotzi, ordea, beste gai
|
batzuetan
, zuzenbide erromatarraren zuzeneko eragina begi bistakoa izatea. Horixe gertatu zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean:
|
|
|
Teodorikoren ediktua, edukiaren aldetik zuzenbide erromatarra bazen ere, erromatarrei eta godoei aplikatu zitzaien. Ediktuaren iturriak zehaztuta ez badaude ere, iturri horietatik
|
batzuk
izan ziren, zalantzarik gabe, Teodosioren Kodea (Inperioaren legeria jasotzen zuena) eta horren bi aurrekariak (Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deiturikoak); Teodosioren osteko nobelak (novellae constitutiones); Pauloren sententziak (ziur asko, denboraldi klasikoaren ostean, maisuaren iritzi labur batzuk hautatu eta horiekin osatutako bilduma); eta, era berean, Gaioren Erakundeak.
|
|
|
Teodorikoren ediktua, edukiaren aldetik zuzenbide erromatarra bazen ere, erromatarrei eta godoei aplikatu zitzaien. Ediktuaren iturriak zehaztuta ez badaude ere, iturri horietatik batzuk izan ziren, zalantzarik gabe, Teodosioren Kodea (Inperioaren legeria jasotzen zuena) eta horren bi aurrekariak (Codex Gregorianus eta Codex Hermogenianus deiturikoak); Teodosioren osteko nobelak (novellae constitutiones); Pauloren sententziak (ziur asko, denboraldi klasikoaren ostean, maisuaren iritzi labur
|
batzuk
hautatu eta horiekin osatutako bilduma); eta, era berean, Gaioren Erakundeak.
|
|
|
Lex (legeria ofizial) eta Ius izenekoen artean bereizketa egin zen. Teodosioren Kodetik eta Teodosioren ondoko nobeletatik ateratako konstituzio
|
batzuk
hautatu eta konstituzio hautatu horiek osatzen dute laburpena. Konstituzio horiez gain, bertara bilduta daude, halaber, Pauloren epaiei buruzko laburpenak eta Epitome Gai izenekoa oso osorik (zehatz esateko, Gaioren Erakundeak deiturikoaren bertsio galiarra).
|
|
|
Aipamenen Legean izendatutako bost juristek osatu zuten aipatu egileen talderik garrantzitsuena: gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun
|
batzuen
aipamenak, baita Errepublikako azken garaietako batzuenak ere, bertan agertzen dira. Multzo horrek arau mosaiko izugarria eratzen du, neurriz Biblia osoa eta erdiaren parekoa; bildumariek lanari ekin ziotenean erabilitako materialarekin alderatuta, ostera, arauok horren hogeirena ere ez zuten osatuko, Justinianok berak esan bezala.
|
|
|
Aipamenen Legean izendatutako bost juristek osatu zuten aipatu egileen talderik garrantzitsuena: gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun batzuen aipamenak, baita Errepublikako azken garaietako
|
batzuenak
ere, bertan agertzen dira. Multzo horrek arau mosaiko izugarria eratzen du, neurriz Biblia osoa eta erdiaren parekoa; bildumariek lanari ekin ziotenean erabilitako materialarekin alderatuta, ostera, arauok horren hogeirena ere ez zuten osatuko, Justinianok berak esan bezala.
|
|
|
Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu
|
batzuek
bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko. Duela gutxiko ikerketek, testuen azterketa informatikoetan oinarritutakoek, gehiago zehaztu dituzte Bluhmeren ondorio horiek.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura beste datu
|
batzuk
datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Lanbidez jurista zirenek arau zehatzak prestatu zituzten, eta arau horiek osatu zuten, osatu ere, zuzenbide erromatarra. Arau horietako
|
batzuk
zinez sofistikatuak izan ziren. Haien arrazoinamendua, teknikaren ikusmiratik, nagusitu egin zen, eta, nagusitasun tekniko horren ondorioz, guztiz erakargarri bihurtu da garai guztietako juristentzat.
|
|
|
Garai hartan, Erroma erkidego txikia zen, Tiber ibaiaren ezkerraldean, horren estuariotik hurbil. Greziarrek Troiako hiria arpilatu zutenean, hainbat lagunek ihes egin zuten bertatik, eta ihes egin zuten horietatik
|
batzuen
ondorengoak zirela uste zuten erromatarrek. Erromatarron zuzenbidea, aldi hartan, idatzi gabeko ohituren multzoa zen.
|
|
|
Plebeioen taldea zenbakiz handiagoa zen, baina askoz ere abantaila gutxiago zituen talde horrek hainbat arlotan. Pontifize guztiak patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz
|
batzuen
baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela. Plebeioen iritziz, kasuak gertatu baino lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen.
|
|
|
–XII Taulak? izeneko bildumak ez zuen arautzen guztientzat ezaguna zen eta guztiek onartzen zuten zuzenbidea; haatik, arlo jakin
|
batzuek
eztabaida sorrarazi zutelako, arlo horietan jarri zuen testuak azpimarra. Oinarrian, bilduma horretako erregelak ez ziren plebeioen mesederako izaten; baina erregelok izatea abantaila zen haientzat, behintzat bazekitelako zer gerta zitekeen.
|
|
|
izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek jakin zezaketen euren burua nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta zer egin behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi
|
batzuen
ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko. Kasu jakin batzuetan, nork bere burua defendatzea onartu egiten zen, erkidegoak oraindik ez zeukalako behar den besteko indarrik, hori uxatzeko.
|
|
|
Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen hura behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna. Bestalde, baziren egintza zehatz
|
batzuk
, gizabanakoak bere kabuz egin ahal zituenak, aurretiaz magistratuarengana jo gabe. –XII Taulak?
|
|
|
Hori dela eta, talioia gertatuko omen zen, bakar bakarrik, ofentsagilearen familiak edo ofentsagileak berak ez zuenean lortzen ordainketa egiteko beste dirurik. Lesio txikien kasuan, bengantza ez zegoen onartuta; alderantziz, aldez aurretik diru kopuru finko
|
batzuk
ezarrita zeuden konpentsazio gisa.
|
|
|
1984 urtean brontzezko taula
|
batzuetan
aurkitutako inskripzioa. Taula horiek Irniren udal legearen bi herenak jasotzen zituzten Espainian.
|
|
|
I mendeko azken laurdenekoa da. Lege horren zati esanguratsu
|
batzuek
beste udal lege batzuen zatiak jasotzen zituzten, aspalditik ezagutzen zirenak. Identifikazio horrek argi erakusten du tokiko erkidegoek Erromako erakundeen eredua bereganatzeko asmoa zutela, inguruabarrek hori ahalbidetzen zuten neurrian.
|
|
|
I mendeko azken laurdenekoa da. Lege horren zati esanguratsu batzuek beste udal lege
|
batzuen
zatiak jasotzen zituzten, aspalditik ezagutzen zirenak. Identifikazio horrek argi erakusten du tokiko erkidegoek Erromako erakundeen eredua bereganatzeko asmoa zutela, inguruabarrek hori ahalbidetzen zuten neurrian.
|
|
|
Epealdi klasikoan, zuzenbidearen garapenerako eragile nagusia izan zen, izan ere, juristek sortutako literatura. Jurista horietatik
|
batzuk
enperadorearen zerbitzupean zeuden; beste batzuek, berriz, arlo pribatuan ziharduten. Juristek, klase gisa, enperadoreen mesedeak jaso zituzten.
|
|
|
Epealdi klasikoan, zuzenbidearen garapenerako eragile nagusia izan zen, izan ere, juristek sortutako literatura. Jurista horietatik batzuk enperadorearen zerbitzupean zeuden; beste
|
batzuek
, berriz, arlo pribatuan ziharduten. Juristek, klase gisa, enperadoreen mesedeak jaso zituzten.
|
|
|
Juristek, klase gisa, enperadoreen mesedeak jaso zituzten. Arean ere, Augustok, orduko, jurista jakin
|
batzuei
ahalmena eman zien, inperio agintearekin iritziak emateko. Ahalmen hori aitortzeko arrazoia izan zen, beharbada, Inperioko kantzelaritzari presioa kentzea, horrek erreskriptoen eskari handia zuelako.
|
|
|
Mende bat beranduago, Adrianok hauxe xedatu zuen: jurista jakin
|
batzuei
ahalmena aitortuta, horien guztien iritzia berbera bazen, orduan iritzia lege zela ulertu behar zen. Xedapen horren garrantzia ez da argi geratu; bai, ordea, praktika zabala zela, eta juristek antzeko kasuetarako emandako iritziak aurrekari gisa aipatzen zirela.
|
|
|
Juristen zuzenbideak, epealdi klasikoan, honako ezaugarri hauek zituen, labur labur adierazita: lehenengo eta behin, subjektu jakin
|
batzuk
, zuzenbidearen arloan zihardutenak, guztiz ohituta zeuden euren aitzindariek landutako kontzeptuak erabiltzeko, eta haien iritziak aipatzen zituzten, batik bat, horiekin ados zeudenean, eta, are gehiago, hori gertatzen ez zenean ere. Bigarrenik, subjektu horien inguruan esan daiteke zuzenbide pribatuaren gaineko ezaupide sakona baino ez zutela.
|
|
|
II. mendearen hasiera arteko juristak.
|
Batzuei
prokuleiar eta besteei sabindar deitu zitzaien. Bi eskola horien arteko oinarrizko desberdinak aztertzeko orduan, doktrinak eztabaida garrantzitsua izan du.
|
|
|
Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero, jakin zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren. Horrela, prokuleiarrek analogia erabil zezaketen, zuzenbidea kasu
|
batzuetatik
besteetara hedatzeko. Zein eskolatakoak ziren kontuan hartu gabe, juristek ez zeukaten konfiantzarik printzipioen formulazio generikoekin.
|
|
|
Mende bat geroago, beste juristak batek, Masurio Sabino izenekoak, sabindarren eskolari izena eman zionak, Muciusen eskema osatu zuen eta beste gai
|
batzuk
ere taldekatu zituen; izan ere, ezari ezarian gai jakin batzuen garrantzia aitortu zen, gai horien arteko hur hurrekotasuna aintzat hartuta. Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak.
|
|
|
Mende bat geroago, beste juristak batek, Masurio Sabino izenekoak, sabindarren eskolari izena eman zionak, Muciusen eskema osatu zuen eta beste gai batzuk ere taldekatu zituen; izan ere, ezari ezarian gai jakin
|
batzuen
garrantzia aitortu zen, gai horien arteko hur hurrekotasuna aintzat hartuta. Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak.
|
|
|
Jurista klasikorik gehienek euren iritziak plazaratu zituzten; horretarako,
|
batzuek
iruzkinak egin zizkioten Sabinok zuzenbide zibilaren inguruan egindako tratatuari, eta beste batzuek pretorearen ediktuari buruz (orduko kodetuta zegoen horri buruz) egin zuten euren iruzkina. II. mendearen erdia arte itxaron beharra egon zen, zuzenbide pribatuaren eremuan aurrerakada aipagarria gerta zedin.
|
|
|
Jurista klasikorik gehienek euren iritziak plazaratu zituzten; horretarako, batzuek iruzkinak egin zizkioten Sabinok zuzenbide zibilaren inguruan egindako tratatuari, eta beste
|
batzuek
pretorearen ediktuari buruz (orduko kodetuta zegoen horri buruz) egin zuten euren iruzkina. II. mendearen erdia arte itxaron beharra egon zen, zuzenbide pribatuaren eremuan aurrerakada aipagarria gerta zedin.
|
|
|
Juristok Papiniano, Paulo eta Ulpiano izan ziren. Handik urte
|
batzuetara
, horiek juristarik bikainenak izan zirela ulertu zen. Hiru horiek Inperioko ofiziorik gorena izan zuten, pretorearen prefektu izan baitziren.
|
|
|
Pretoriar matxino
|
batzuek
Ulpiano erail zuten K. o. 223 urtean (Papiniano exekutatua izan zen, Karakalaren aginduz, hamar urte lehenago), eta, erailketa horrekin, epealdi klasikoa bukatu zen.
|
|
|
Bi enperadoreak borrokan aritu ziren, tribu germaniarren aurka, horien erasoei aurre egiteko eta Inperioaren mugei eusteko, Rhin eta Danubio ibaiek osatutako lerro horretan zehar. Germaniarrek, haatik, mendebalderantz jo behar zuten, beste tribu
|
batzuen
presioa zutelako, bereziki, huno beldurgarrien presioa. Mugak defendatzeko, beharrezkoa izan zen, gutxi gorabehera, milioi bat laguneko gudarostea.
|
|
|
Tribu horiek, ondorenez, Inperioan barruratu ziren, foederati moduan, Inperioa defendatzeko ahaleginetan lagunduko zutelakoan. Jabe askok soldaduak errekrutatzera eta soldaduok haien jabetzapeko lurretan hartzera behartuak ikusi zituzten euren buruak; bestela, jabeok ordaindu behar zituzten soldaduak beste toki
|
batzuetan
errekrutatuak izateko gastuak. Ondorenez, barbaro deitutako horietatik hainbat Erromako gudarostean sartu ziren, eta horietatik baten batek goi maila erdietsi zuen gudaroste horretan.
|
|
|
Defentsa horri exceptio deitu zitzaion, eta beharrezkoa zen honako kasu honetan: demandatuak egiazkotzat onartzen zituen demandatzailearen alegazioak (berbarako,, nik forma egokiz hitz eman nuen?), baina beste egitate
|
batzuk
azaltzen zituen, eta egitate horiek demandatzailearen erreklamazioa baliogabetzen zuten (hala nola,, baina hitz ematea iruzurraren ondorioz gertatu zen?). Pretoreak, halako defentsak onartuta, legez aitortu zuen honako printzipio hau:
|
|
|
Interdiktuetatik asko asmatu ziren, jabetzaren edukitza baketsuari enbarazu egitea saihesteko, eta, era berean, legezko prozeduren bitartez erreklamazioak behar bezala egitea ziurtatzeko. Pretoreak ez zuen interdiktua ematen, hori eskatzeagatik bakarrik; aitzitik, interdiktua emateko, pretorearen uste sendoa izan behar zen egitezko osagaietatik
|
batzuk
behintzat izatea. Konponbide horietatik gogorrena, beharbada, restitutio in integrum izenekoa zen.
|
|
|
Lehen zuzenbide zibilaren arabera kontratua baliozkoa zen, baina, konponbidea aplikatuz, kontratu horren ondorio juridikoak ezeztatu egiten ziren, kontratua bidegabekoa zelako alderdi batentzat. Behin konponbidea emanda, alderdiek pretore akzio berezi
|
batzuk
baliatu ahal zituzten; akzio horiek eta transakzioa egin izan ez balitz alderdiek izango zituzkeenak antzekoak ziren. Pretoreak arreta bereziarekin jardun behar zuen, konponbide hau administratzeko orduan.
|
|
|
Zuzenbide zibila, Erromako herritarrentzat, ondasun baliotsua zen, eta ezin zitzaien mugarik gabe hedatu pelegrinei ondasun hori. K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri
|
batzuetatik
bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek baino jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin.
|
|
|
Horri helduta, erromatarrek aitortu zuten, zuzenbide erromatarra eraikitzeko, bi erakunde mota desberdin ezarri zirela. Alde batetik, erakunde juridiko zehatz
|
batzuk
bereziki erromatarrak ziren, eta, beraz, herritarrentzat erreserbatuta egon behar ziren; halakoak ziren, esate baterako, jabetza eskualdatzeko zeremonia tradizionalak. Beste alde batetik, zuzenbide erromatarraren beste erakunde batzuk herri zibilizatu ororen zuzenbidean ager zitezkeen; halakoak ziren, berbarako, pretorearen konponbideek eratorritako erakundeetatik hainbat.
|
|
|
Alde batetik, erakunde juridiko zehatz batzuk bereziki erromatarrak ziren, eta, beraz, herritarrentzat erreserbatuta egon behar ziren; halakoak ziren, esate baterako, jabetza eskualdatzeko zeremonia tradizionalak. Beste alde batetik, zuzenbide erromatarraren beste erakunde
|
batzuk
herri zibilizatu ororen zuzenbidean ager zitezkeen; halakoak ziren, berbarako, pretorearen konponbideek eratorritako erakundeetatik hainbat. Horiek guztiek, talde moduan, eratu zuten erromatarrek Ius gentium deitu zutena, hau da, herrien zuzenbide izendatu zutena, zuzenbide zibil tradizionalari aurrez aurre jarrita.
|
|
|
Pretoreak, iudexak eta alderdien ordezkari moduan ziharduten abokatuek ez zeukaten heziketa juridikorik, eta, horren ondorioz, guztiek ere adituen laguntza behar zuten. III. mendearen bigarren erdiaz geroztik, jurista jakitun
|
batzuen
parte hartzea onartu zen. Jurista horiek ez zuten eginkizun berezirik bete behar justizia administratzeko orduan; baina prestakuntza oparoa zuten, prozeduraren protagonista nagusiei orientabide juridikoak emateko.
|
|
|
Zehatzago esateko, haien zeregina zen, egitezko egoera zehatz baten aurrean, formula edo defentsa bide egokiak iradokitzea. Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak lor zitzaten, ez beste
|
batzuk
. Errepublikaren azken garaietako juristen kasuan, euren izen ona edo ospea zen haien iritzien euskarria.
|
|
|
Errepublikaren azken mendean zehar, nahastea eta gatazka izan zen nagusi:
|
batzuek
konstituzio tradizionalari eutsi nahi zioten, zuzendaritza politikoaren ahulezia bereganatzen zuten bitartean; eta beste batzuek nahiago zuten gobernua sendotzea, nahiz eta horretarako egitura juridiko tradizionalak bertan behera utzi. Julio Zesarren agintaldian zehar arazoa argitu zen.
|
|
|
Errepublikaren azken mendean zehar, nahastea eta gatazka izan zen nagusi: batzuek konstituzio tradizionalari eutsi nahi zioten, zuzendaritza politikoaren ahulezia bereganatzen zuten bitartean; eta beste
|
batzuek
nahiago zuten gobernua sendotzea, nahiz eta horretarako egitura juridiko tradizionalak bertan behera utzi. Julio Zesarren agintaldian zehar arazoa argitu zen.
|
|
|
Justinianoren Kodea osatzeko, jatorri desberdinetako materialak erabili ziren. Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik zetorren bitartean, bestearen jatorria jurista
|
batzuen
idazkietan aurkitu behar zen, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen. Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege itxura eman zion.
|
|
|
Epaitza hori erdiesteko, ordalia, duelua edo zin egilekideen esku hartzea erabili ziren. Alderdi bakoitzak zin egile
|
batzuk
proposatzen zituen, eta horiek zin egiten zuten alderdiaren baieztapenak egiazkoak zirela; azkenean irabazten zuen zin egilerik gehien aurkezten zituen alderdiak. Horretara, epaiek erkidegoaren onespena zuten eta erkidegoak babes juridikoa kendu ahal zion kondenatuari, bertatik at utzita.
|
|
|
Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak zer nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo
|
batzuek
bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten. Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea.
|
|
|
legeak testamentu ezeztaezina aintzatesten zuen ala ez jakitean. Bartoloren ustez erantzuna ezezkoa zen; hala ere, ez zuen bazter utzi zuzenbide kanonikoa, bere aurreko
|
batzuek
bezala. Horren iritzirako, testamentugileari testamentua egiteko askatasuna kentzea moralaren aurkakoa zen (contra bonos mores), eta, horrexegatik, arau hori ezin zen derrigorrekoa izan, ezta zuzenbide kanonikoaren alorrean ere.
|
|
|
1490eko uztailaren 19an 12.30etan bukatu zuela idatzohartuz Digestum vetusaren amaieran; sei aste beranduago eman zion buru zeregin horri. Politianok F.ren gaineko ikerketa
|
batzuk
bakarrik argitaratu arren, hurrengo ideia sendotu zuen: Florentziako testua Digestoko tradizioaren eredu zela, eta bertsiorik onena horretan oinarritutako edozein izan daiteke.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra zabaltzeko mapa osatzerakoan, antzekotasunak bilatu zituzten Frantzia garaikidean gertatzen ari ziren aldaketa politikoekin.
|
Batzuek
uste zuten antzinako zuzenbidea aztertuz gero, euren konstituzio arazoentzako irtenbideak aurkitu ahal izango zituztela. Zernahi gisaz, zenbat eta gehiago lotu zuzenbide erromatarra Erromako gizartearen inguruan ikusi zutenarekin, orduan eta argiago ulertu zuten zer nolako desberdintasunak zeuden euren XVI. mendeko gizartearen eta antzinako Erromako gizartearen artean.
|
|
|
Ildo horri ekinez, «akzio» esamoldearen barruan pertsonaren edozein egintza sar zitekeen, baldin eta egintza horrek prozedura bazekarren. Beste hitz
|
batzuez
esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea. Latina edota Europako beste hainbat hizkuntza aztertuz gero, ikus zitekeen hitz berbera erabili ohi zela, hala nola, ius, recht edo droit, zuzenbide objektiboa nahiz eskubideak adierazteko, edo, beste hitz
|
batzuez
esanda, betebeharren zuzenbidea nahiz gauza saltzeko eskubidea aipatzeko; esangura bikoitz horren azpian ingelesez sekula agertuko ez den anbiguotasuna zegoen. Doneauren iritzirako, ius hitzak gizabanakoari dagokion eskubide subjektiboa adierazten du eskuarki; ondorenez, berarentzat zuzenbidea eskubideen sistema zen.
|
|
|
Guy Coquillek() ideia hori onartu zuen Institution on droit français lanean. Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo
|
batzuk
bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila azken buruan aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan erabili ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
Ez litzateke zuzena izango zuzenbide erromatarra eta ohiturazko zuzenbide germaniarra zeharo bereizita agertzen zirenik ulertzea. Kontrara, auzitegiek ahaleginak egin zituzten alderdiek euren erkidegoko ohiturazko arauak onar zitzaten, baina kasu berezietan beste tribu
|
batzuen
zuzenbidea, eta, are gehiago, zuzenbide erromatarra ere erabil zezaketen. VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko.
|
|
|
Papianus izan zen Lex romana burgundionumari Erdi Aroan eman zitzaion lehenengo izena. Arean, eskuizkribu
|
batzuetan
lege hori Alarikoren Laburpenaren ostean agertzen zenez gero, ulertu zen Papinianoren zatiaren jarraipena zela, eta Laburpena horrekin amaitzen zela.
|
|
|
553 urtean, erreinu ostrogodoarekin gerra luze eta hondatzailea burutu ostean, Justinianoren jeneralek Bizantzioko agintearen mende jarri zuten Italia osoa, epealdi laburrerako izan arren; arean, hurrengo urtean, «aita santu Vigiliok hala eskatuta», Justinianok Sendespen Pragmatikoa aldarrikatu zuen, eta horren arabera, beraren bilduma Italiara ere zabaldu behar zen. 568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde
|
batzuek
harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren.
|
|
|
568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen beste zati
|
batzuk
ere ezagutu eta erabili ohi ziren. Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren:
|
|
|
Hor ikus zitekeen zuzenbide erromatarra ezagutzen zutela eta berori aplikatzeko gai zirela. Arau horietatik
|
batzuk
lege anglosaxoniarretan sartu ziren gerogarrenean. Idazle kristau garbizaleenek, Beda ohoragarriak esaterako, zuzenbide erromatarra gaitzetsi zuten laikoa zelako, eta ez kristaua.
|
|
|
Glosaz landara, literatura juridikoaren gainerako generoak ere landu ziren, bestelako testuak sortuta. Digestoaren edo Kodearen titulu
|
batzuen
laburpenak Summae deitutakoetan sartu ziren; halakoetan, Corpus iurisaren zati osoa ikasten zen, batik bat Kodeari eta Erakundeak izenekoari zegokiena. Titulu jakin bateko testuari buruzko glosen bildumari Apparatus deitu zitzaion, eta bilduma hori Summa baino osatuagoa zen.
|
|
|
Bulgarok zioenez, Justinianoren zuzenbidea berez zen ekitatezkoa; horrenbestez, testu orotan, interpretatzailearen zeregina izan behar zen arau zehatzaren ratio legisa edo helburua bilatzea. Horretarako, gai berbera jorratzen zuten beste testu
|
batzuk
kontsultatu behar ziren. Martinorentzat, haatik, hori ez zen nahikoa.
|
|
|
Glosagileen irakaspenen helburuetako bat zen Corpus iuriseko printzipio orokor edo brokardoak aurkitzea.
|
Batzuk
Digestoaren azken tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan. Beste batzuk euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira.
|
|
|
Batzuk Digestoaren azken tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan. Beste
|
batzuk
euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira. Auzietan hauxe zen printzipioen eginkizuna:
|
|
|
Zuzenbide hori, gainera, ez zen aplikatzen auzitegietan bakarrik; horrez gain, tokiko zuzenbidearen hutsuneak betetzeko ere erabil zitekeen. Zuzenbide kanonikoa, ordea, elizako auzitegietan aplikatzen zen, elizaren jurisdikziopeko autu guztietan (eztabaida handiak zeuden, dena den, jurisdikzio horren muga zehatzei buruz, eta mugak aldatzen ziren herri
|
batzuetatik
besteetara). Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa.
|
|
|
Zenbait kanonistek, Frantziako Esteban Tournaikoak, berbarako, adierazi zuten zuzenbide zibila aplikatu behar zela, zuzenbide kanonikoaren kontrakoa ez zen kasu guztietan. Beste
|
batzuek
, ordea, ez zuten horrenbesteko begirunerik erakutsi, zuzenbide zibilari begira. Guztiarekin ere, kanonistek euren zuzenbidea jorratzen zuten heziketa prozesuan, eta epealdi horretan, arreta bereziaz aztertu zituzten euren irakasleen eta zuzenbide zibileko glosagileen arteko eztabaidak.
|
|
|
Horietako asko Digestotik hartu ziren (50, 17), maiz sarri testua zehatzagoa izanda, gainera. Beste
|
batzuen
iturburua, aldiz, Corpus iurisaren gainerako zatietan aurki zitekeen, eta halakoek izugarrizko garrantzia hartu zuten euren jatorrizko testuinguritik kanpo.
|
|
|
Modenan, esaterako, 1175 urtean sortu zen zuzenbideko fakultatea. Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako beste hiri
|
batzuek
eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz. 1224 urtean, berriz, enperadore Federico II.ak Napoleseko Unibertsitatea sortu zuen, eta bertan zuzenbide erromatarra bakarrik irakasten zen.
|
|
|
Inguru horretara, Proventzara, Languedoc eta Dauphiné izenekoak ere bildu ziren Erdi Aroko eraketan, eta izatez, toki hori lur emankorra izan zen, halako eraginak jasotzerakoan. Eskualde horretako ohituretan beste toki
|
batzuetakoetan
baino osagai erromatar gehiago agertzen ziren, bisigodo eta burgundioek zuzenbide erromatarraren inguruan egindako bildumen ondorioz.
|
|
|
Glosagileak arduratu ziren prozedura arrazional baten osagaiak argitzeaz, zuzenbidea hobeto aplika zedin; orobat, agintari legegilearen izaera eta tokiko nahiz inperioko zuzenbideen arteko harremanak ere argitu zituzten. Corpus iuris deitutakoaren noiz behinkako testu
|
batzuek
ere jorratu zituzten gai horiek, baina inoiz ez koherentzia eta xehetasunez. Azkenean, errealitate politikoak ekarri zuen XII. mendeko juristek arreta berezia jartzea gai horietan, eta horrexegatik euren ikuspuntua aintzat hartu behar da orain.
|
|
|
Hasteko, akzioaren osagaiak, alderdiak, demandaren eta defentsaren argudioak, froga, epaia eta gora jotzeak azaltzen ditu. Gai hori jorratu zuten lehendabiziko juristen artean
|
batzuek
aditzera eman zuten ondokoa: alderdiak eta epailea ez ezik, lekuko eta abokatuak ere alderditzat hartu behar dira.
|
|
|
Lau liburutan, hurrengoak bezalako gaiak jorratu zituen Durantek: akzioan parte hartzen duten pertsonak, prozedura zibila, prozedura kriminala eta demanden formulario
|
batzuk
; azken zatian, eskrituren formularioak jaso ziren. Lan horrek ospe iraunkorra eman zion egileari, eta ezagutu ere «Espekulatzaile» goitizenez ezagutu zen.
|
|
|
epaileek euren kontura ikertzen zituzten egitateak, alderdi biek halakoak onartu ezean. Epaileak gaiaren atal garrantzitsuen inguruko galderak egingo zituela ziurtatzeko, demanda eta defentsa idazkiekin batera alderdiek galdera jakin
|
batzuk
egitea proposatzen zioten. Eginiko froga guztiak idatziz jaso behar ziren.
|
|
|
Egin eginean ere, izugarrizko ahaleginak egin behar izan ziren printzea legeen agintetik at zegoelako ideia eta Digna voxaren teoria bateratzeko, azken horren arabera printzearen boterea mugatua baitzen. Testu
|
batzuek
azpimarratu zuten printzeak aginte mugagabea zuela, guztion onerako bidezko zeritzon moduan gobernatu nahiz legeak egiteko, eta juristek, batik bat boteretik hurbil zeudenek, gero eta maizago jo zuten halakoetara. Hortaz, ideia feudalaren ariora, printzearen eta bere basailuen arteko harremanak akordio baten ondoriozkoak ziren, alegia, gobernadoreak zituen botereen beste aldean betebeharrak zeudela zioen akordioaren ondoriozkoak, eta zuzenbide zibila ez zetorren bat ideia horrekin.
|
|
|
Beste zati batean uko egiteak jorratzen dira, hau da, alderdiak agirian sartzen dituen klausulak, orokorrean defentsa bide moduan erabil daitekeen araua alegatzeari uko egiteko. Horietatik
|
batzuen
jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia baino gutxiago jaso duen saltzaileak eginiko salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren. Prozeduraren atalak gai horren inguruko lan erromatar kanonikoen eragina erakusten du; kontratuaren zatiari dagokionez, orobat, usu erabili ziren iturri erromatarrak, tokiko ohiturazko zuzenbidean alor hori ez baitzegoen oso landuta.
|
|
|
Ez zuten beste munduko berrikuntzarik ekarri zuzenbide zibila irakasterakoan, baina eite bateko joerak sartu zituzten, Bolognan berriak zirenak, batez ere arrazoinamendu dialektikoaren erabilera. ...n jakintsua egin beharrean, bertsio askeagoa erabili zuten, argudio logikoetan oinarritutakoa; ildo bertsutik, analogiaren bidez usu zabaldu zuten testuaren ratioa Bolognako juristek onartutako mugetatik at. Quaestiones de facto izenekoak egitezko kasuek eratorritako arazoen gaineko eztabaidak ziren (hipotetikoak izan zitezkeen arazoen gainekoak), eta kontuzko lekua zuten ikasketa planetan; halako
|
batzuk
tokiko ohituraren ondoreei buruzkoak ziren. Jacques eta Pierre apaizak izanik, bi biek erdietsi zuten gotzain bihurtzea.
|
|
|
Hainbat eta hainbat ikasle etorri zirenez gero, arazo larriak sortu ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak. Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege
|
batzuk
justifikatzerakoan. Doktoreen babesa lortu zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten zihoazenak, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien.
|
|
|
BGBk Erakundeen hurrenkerari eutsi beharrean, aurreko hurrenkera
|
batzuen
eragina jaso zuen, kristau sistema geometrikoena, batik bat; hortaz, Pufendorf eta Domaten eskemetara itzuli zen, orokortasunetik berezitasunera jota. Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz.
|
|
|
Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz. Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz
|
batzuez
esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero beste lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak.
|
|
|
Napoleonen garaian Code civila Rhineko lurralde alemaniarrean aplikatu zen, eta bertan indarrean iraun zuen XIX. mende osoan zehar. Alemaniako zenbait autorek tratatuak idatzi zituzten kode horren inguruan, eta horietako
|
batzuk
frantsesera itzuli ziren.
|
|
|
Henry Sumner Maine zuzenbide erromatarraren publizista sutsua izan zen, esangura pandektistikoari ekinez; Maine zuzenbide zibileko Regius Professor izan zen Cambridgen. 1856 urteko saiakeran deitoratu zuenez, «zer nolako ezjakintasunean bizi behar garen, zuzenbide erromatarra ez jakiteagatik»; saiakera horretan, zuzenbide erromatarra ikastearen balioa azaldu zuen, kategoria
|
batzuk
eskuratu ahal izateko eta arrazoinamenduak modu berezian egin ahal izateko. Azken horiek filosofia moralaren diskurtsoan sartu ziren XVII. mendeaz geroztik, zuzenbidean eta nazioarteko harremanetan nagusituz.
|
|
|
Aristokratek inork baino hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak gertatu ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei. Lehen kolpean ikus daiteke eskema hori erromatarra dela, baina beste gizarte
|
batzuetan
nekez identifika daiteke halakoa, batez ere Ingalaterran.
|
|
|
1987 urtean, berbarako, Ingalaterran kasu bat azaldu zen, bi alderdien petrolioa petrolio ontzi bateko upeltegian nahastu zenean; epaileak aspaldiko kasu
|
batzuk
izan zituen kontuan, eta, horien arabera, alderdi batek okerretara egin duenean nahastea, nahasitako petrolio guztia har dezake besteak. Epaileak, ordea, erabaki zuen ez zegoela lotuta aurrekari horri, hau da, ez ziola aurrekariari ekin behar, eta «justiziak galdatutako erregela»ezarri ahal zuela askatasunez; bide horretatik, confusio deituriko erregela erromatarra aplikatu zuen.
|
|
|
Mendearen erdian Alemanian mugimendu bat sortu zen, zuzenbide erromatarraren azterketa «antzinako historia juridikoa»ren testuinguru zabalaren barruan kokatzeko. Ahalak eta leherrak egin ziren zuzenbide erromatarra antzinaroko beste zuzenbide
|
batzuen inguruan
gero eta zabalagoa zen informazioarekin lotzeko, batik bat Greziako hainbat legeekin eta Mesopotamiako zuzenbidearekin. Azken horren azterketaren oinarri izan dira arkeologoek egintza juridikoak biltzean aurkitu dituzten taulak.
|
|
|
Antzinako zuzenbide erromatarraren garapen orokorraz denaz bezainbatean, ikus H. E Jolowicz, eta B. Nicholas, Historical Introduction to the Study of Roman Law, Cambridge 1972; W. ...966 [Historia del Derecho Romano, Bartzelona, 1988]; A. A. Schiller, Roman Law Mechanisms of Development, Haga/ Paris, New York, 1978; B. Nicholas, An Introduction to Roman Law, Oxford, 1988 XII. Taulen Legearen osteko arau erromatar guztien testu nahiz itzulpenari dagokionez, ikus M. H. Crawford (arg.), Roman Statutes, 2 lib., Londres, 1996 XII. Taulen Legearen, Pretoreediktuaren eta beste iturri
|
batzuen
itzulpen bat (ingelesez) kontsulta daiteke, A. C. Johnson, E R. Coleman Norton eta E C. Bourneren, Ancient Roman Statutes lanean, Austin, Texas, 1961 [Ley de las XII Tablas (arg. eta itzulpena, C. Rascón eta J. M. GarcÃa González, Madril, 1993].
|
|
|
XVII. mendearen azken aldera, zuzenbide zibil erromatarra Europako iparraldeko kultura protestantean sartu zen, aldez aurretik Europa katolikoan sartu zen bezala. Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako
|
batzuk
aforismoen bitartez idatzi ziren, eta beste batzuk bertsoz. Digestoa oso luzea zenez gero, beste modu batera jardun behar zen; horrenbestez, ahaleginak egin ziren irudien indarraz baliatu eta bertara bildutako gaiak ezagutarazteko.
|
|
|
XVII. mendearen azken aldera, zuzenbide zibil erromatarra Europako iparraldeko kultura protestantean sartu zen, aldez aurretik Europa katolikoan sartu zen bezala. Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako batzuk aforismoen bitartez idatzi ziren, eta beste
|
batzuk
bertsoz. Digestoa oso luzea zenez gero, beste modu batera jardun behar zen; horrenbestez, ahaleginak egin ziren irudien indarraz baliatu eta bertara bildutako gaiak ezagutarazteko.
|
|
|
Datu zehatz horietatik abiatuta, zibilista horrek azaldu zuen zenbateraino jaso zen zuzenbide zibila Europako herri desberdinetan. Herri horietan baziren ideia erkide
|
batzuk
zuzenbidearen izaerari buruz, eta Duckek ideia horiek plazaratu nahi zituen. Ohitura bakarrik kontuan izan beharrean ekitatea ere bilatu nahi bada, baieztatu zuen Duckek, nazio legeriarik aproposena Erromako zuzenbide zibila izango da, horrexek biltzen baitu kontratu, testamentu, delitu, epaiketa nahiz bestelako giza ekintzari buruzko arauen multzorik osatuena.
|
|
|
1667 eta 1681 bitartean, Luis XIV.aren kantzilerra zen Jean Baptiste Colbertek agindu zuen kode txiki
|
batzuen
bilduma egiteko; kode horiek erreinu osoan aplikatu ziren errege ordenantza moduan, ohitura desberdinen ondore banatzailea gainditzeko. Zuzenbidearen zati batzuk bakarrik jorratu zituzten, eragin erromatar txikienekoak:
|
|
|
1667 eta 1681 bitartean, Luis XIV.aren kantzilerra zen Jean Baptiste Colbertek agindu zuen kode txiki batzuen bilduma egiteko; kode horiek erreinu osoan aplikatu ziren errege ordenantza moduan, ohitura desberdinen ondore banatzailea gainditzeko. Zuzenbidearen zati
|
batzuk
bakarrik jorratu zituzten, eragin erromatar txikienekoak: prozedura zibila (Doneauk ere aipatu zuen hori eta zuzenbide substantiboa desberdinak zirela), zigor zuzenbidea eta zigor prozedura eta merkataritzako zuzenbidea.
|
|
|
Bi aldaketa egin zitzaizkion: batetik, Inkisizioarentzat iraingarriak izan zitezkeen aipamenak ukitu ziren eta ezkontzaren inguruko arau
|
batzuk
, esaterako, kendu ziren; bestetik, Espainiako zuzenbideari buruzko aipamenak sartu ziren. Juan Salak Vinnius castigatus izenekoaren argitalpena egin zuen Espainiako ikasleentzat (Valentzia, 1767), helburu horiek erdietsi nahian.
|
|
|
Hortaz, kristau printzipioek modu geometrikoen ondorioztatutako ordena naturala bilatu nahi zen, eta Jean Domat frantsesak gogor eutsi zion gurari horri Les lois civiles dans leur ordre natural izeneko lanean(). Domaten iritzirako, «gizarte ordena leku oro mantentzen da, Jainkoak gizakiak euren artean batzeko jarri dituen loturei esker, eta ordena hori denboran barrena luzatzen da oinordetzaren bitartez; arean, oinordetza dela bide pertsona
|
batzuei
deitzen zaie hildakoaren lekuan jarri eta oinordeko moduan eskuratzeko, eskuratu ahal duten guztia». Horrez landara, Domatek zuzenbide pribatu osoaren gain aplika zitezkeen printzipio batzuk ezarri zituen.
|
|
|
Domaten iritzirako, «gizarte ordena leku oro mantentzen da, Jainkoak gizakiak euren artean batzeko jarri dituen loturei esker, eta ordena hori denboran barrena luzatzen da oinordetzaren bitartez; arean, oinordetza dela bide pertsona batzuei deitzen zaie hildakoaren lekuan jarri eta oinordeko moduan eskuratzeko, eskuratu ahal duten guztia». Horrez landara, Domatek zuzenbide pribatu osoaren gain aplika zitezkeen printzipio
|
batzuk
ezarri zituen. Printzipio horiek Digestoaren lehenengo titulutik atera ziren (1.1.10):
|
|
|
tutoreek euren apopiloei begira zituztenak, edota jabekideek euren artean zituztenak; lehen, erantzukizun horiek pertsonarekin eta jabetzarekin batera arautu ziren, hurrenez hurren. Betebeharren izenburu horren barruan, Domatek eurei lotutako beste osagai juridiko
|
batzuk
ere sartu zituen, besteak beste, berme errealak eta pertsonalak, edukitza edota preskripzioa. Zuzenbide pribatuaren beste atal nagusia oinordetzari buruzkoa zen, eta horrek hurrengo erakundeak arautzen zituen:
|
|
|
Arrazoia, beraz, gauzen izaerari aplikatu behar zaie, eta izaera hori desberdina da gizarte bakoitzean. Legeak ezin daitezke unibertsalak izan, gizarte bakoitzeko klima, ekonomia, tradizio, ohitura, erlijio eta beste faktore
|
batzuen araberakoak
baitira. Faktore horiek guztiek gizarte horretako «legeen espiritua» osatzen dute, eta legegileak, tamalez, ez du espiritu hori ezagutzen.
|
|
|
Kode hori praktikoa zen, aleman argian idatzita zegoen, eta bertan ez zen egiten zuzenbide naturalaren teoriari buruzko aipamen handirik. Ius communeren Bavierako hurrenkera sistematizatu zuen, Erakundeetako ereduari ekinez, eta, bide batez, gai eztabaidatu
|
batzuk
konpondu zituen.
|