|
2013
|
|
|
Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen. Hori dela eta, bere aurrekoek
|
baino
zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila baino gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Teodosio katolizismo ortodoxoago baten defendatzaile sutsua zen. Hori dela eta, bere aurrekoek baino zorrotzago jokatu zuen, paganismoa ezabatzeko, eta, era berean, katolizismoa, kristau sinesmenen multzo soila
|
baino
gehiago, erlijio ofizial bihurtzeko. Bisigodoek tinko eutsi zieten euren sinesmen arriotarrei, eta horrek arazoak ekarri zituen bisigodoenganako harremanetan.
|
|
|
Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai hartan, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea
|
baino
, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa.
|
|
|
IV. mendeko jurista praktikoak jakin bazekien zuzenbide onena aurkituko zuela ospe handiko juristen idatzietan, kasurako, Paulo eta Ulpianoren idazkietan. Hori, esaten
|
baino
, errazagoa zen egiten, batik bat, Paulok pretorearen ediktuari iruzkinak eginez laurogei liburu bete zituelako, eta Ulpianok, berriz, laurogeita bat. Lehenengo garaietako juristek sarritan kontsultatu zituzten lan horiek, eta lanon edukiarekin ohituta zeuden.
|
|
|
Zernahi gisaz, halako lanen eskuizkribuak urriak eta konfiantza txikikoak ziren, eta, hori dela eta, ezinbesteko gertatzen zen eskuizkribuen artean alderaketa egitea. Praktikan, bost jurista horien iritzia
|
baino
ez zen kontuan hartzen. Juristen iritziak elkarren aurkakoak izanez gero, gehienen iritzia onartu beharra zegoen.
|
|
|
Nolanahi ere, ez da erabiltzeko erraza, beraren hizkera jasoa, eta, askotan, iluna delako. Dirudienez, Inperioko ofizialek kode horretako konstituzioak prestatu zituztenean, haientzat garrantzitsuagoa zen Inperioaren legeriak inperio burokraziaren ospea islatzea, konstituziomanuak bete behar zituztenentzat haiek ulergarri egitea
|
baino
. Mendebaldean behintzat, interpretationes deiturikoak gaineratu behar izan ziren, haien edukia hizkera errazagoan azaltzeko.
|
|
|
ezin zen akziorik egikaritu, hogeita hamar urtetik gora gertatutako egitateei buruz. Eurikoren Kodea idatzi zutenek ondo
|
baino
hobeto zekizkiten zuzenbide erromatarraren gorabeherak. Hori dela eta, zuzenbide hori oinarrizko printzipioen azalpen gisa hartu zuten.
|
|
|
Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren. Besteak beste, gogoratu behar da, askoren artean, Bizkaiko Foruaren esana, sistema juridiko baten eitea erakusten duena, foru au aukerabidezkoa da buru zorroztasunezkoa eta eskugoaren indarrezkoa
|
baino
areago (Bizkaiko Foru Berria, 36 titulua, 3 legea).
|
|
|
Hurbiletik ikusten dute juristek orduko hartan errenazimendu garaiko teologia morala. Hauen isla euskal autoreengan, hala nola Axularengan, gertalixkia
|
baino
gehiago da, Salamancako Unibertsitatearen ikasleen arteko euskal nazioa ere ahaztu gabe.
|
|
|
Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da. Era idatzian
|
baino
, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu, lehen latinarekin egin zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde, hizkuntza erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko hizkuntzen eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
Eskerrak emate aldera, bihoazkie horiek jatorrizko egileari eta argitaletxeari, testua euskaraz argitaratzeko eman duten erraztasunarengatik. Orobat Zuzenbidearen Euskal Akademia Academia Vasca de Derecho delakoari, liburu hau azkena
|
baino
, lehena izan dadin zerrenda luze baten hurrenkeran, Abeurrea bilduman sarrera izan dezakeena.
|
|
|
Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko? zuzenbideak ez zuen goi mailako garapenik izan, eta, horren ondorioz, zuzenbidearen zientzia Grezian hastapenetan
|
baino
ez zen geratu. Erromatarrek, aldiz, ez zuten arreta handirik jarri zuzenbidearen teoriaren gainean; are gehiago, zuzenbidearen filosofia, neurri handi batean, greziarrengandik bereganatu zuten.
|
|
|
Erromatarrek, aldiz, ez zuten arreta handirik jarri zuzenbidearen teoriaren gainean; are gehiago, zuzenbidearen filosofia, neurri handi batean, greziarrengandik bereganatu zuten. Erromatarren iritziz, hori
|
baino
askoz ere interesgarriagoa zen banakako jabetza zein erregelek gobernatzen zuten eta jabetzaren ondoriozko akzioak zein ziren aztertzea. Lanbidez jurista zirenek arau zehatzak prestatu zituzten, eta arau horiek osatu zuten, osatu ere, zuzenbide erromatarra.
|
|
|
Pontifize guztiak patrizioak ziren, eta, zentzuzkoa denez, plebeioen susmoa zen, pontifizeek egintza zehatz batzuen baliozkotasunari buruz erabakitzen zutenean, erabaki horiek beti bidezkoak ez zirela. Plebeioen iritziz, kasuak gertatu
|
baino
lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen. Egoera horretan, euren lege egoera zein zen jakingo zuten, pontifizeei hori kontsultatu gabe.
|
|
|
Agerraldi horren helburua zen erabakitzea ea eztabaidapeko gaia sar zitekeen zuzenbideak araututako akzioetatik baten esparruan, eta, hala izanez gero, nola jokatu behar zen. Lehenengo garaietan, alegia, errepublika sortu
|
baino
lehenago, ziur asko erromatarrek ordalietara edo zin egiteetara joko zuten, gatazkak konpontzeko bide gisa. Errepublikaren garaian, aldiz, gatazkak konpontzeko ohiko modua, zuzenbidearen arabera, hauxe zen:
|
|
|
etxe-jabeak lapurra harrapatzen bazuen lapurreta egiteko unean bertan, hori gauez gertatu zein egun argiz gertatu, eta lapurra atxiloketaren aurka jartzen bazen, etxe-jabeak lapurra hil zezakeen, horregatik inolako ondorio edo zigorrik jasan gabe. Edozein modutan ere, kasurik gehienetan, zuzeneko jarduera horiek burutu
|
baino
arinago, beharrezkoa zen magistratuaren erabakia. Lesio fisiko larrien kasuan, ahaleginak egiten ziren alderdiek hitzarmen ekonomikoa egin zezaten, ofentsagileak biktimari kalte ordaina eman ziezaion.
|
|
|
izeneko bildumak arreta handiarekin agintzen zuen honako hau: hartzekodunak berari zegokion zatia
|
baino
ezin zuen ebaki, eta, hori baino gehiago ebakiz gero, bere kreditua galtzen zuen. Bistan denez, hori aurrerakin bat besterik ez da, Shakespeareren Veneziako merkataria deiturikoan, Portziak Shylocken aurka azaldutakoari begira.
|
|
|
izeneko bildumak arreta handiarekin agintzen zuen honako hau: hartzekodunak berari zegokion zatia baino ezin zuen ebaki, eta, hori
|
baino
gehiago ebakiz gero, bere kreditua galtzen zuen. Bistan denez, hori aurrerakin bat besterik ez da, Shakespeareren Veneziako merkataria deiturikoan, Portziak Shylocken aurka azaldutakoari begira.
|
|
|
Juristek idazten zituzten erreskriptoak. Jurista horiek Inperioaren kantzelaritzaren zerbitzupean zeuden, eta, eskuarki, indarreko zuzenbidea adierazi eta argitu
|
baino
ez zuten egiten; oso gutxitan egiten zituzten aldaketa esanguratsuak.
|
|
|
lehenengo eta behin, subjektu jakin batzuk, zuzenbidearen arloan zihardutenak, guztiz ohituta zeuden euren aitzindariek landutako kontzeptuak erabiltzeko, eta haien iritziak aipatzen zituzten, batik bat, horiekin ados zeudenean, eta, are gehiago, hori gertatzen ez zenean ere. Bigarrenik, subjektu horien inguruan esan daiteke zuzenbide pribatuaren gaineko ezaupide sakona
|
baino
ez zutela. Pretoreak urtebetez ziharduen bere karguan.
|
|
|
Iudexaren burutzapeko kasuak zein izan eta kasu horiei lotutako egitateak besterik ez zituen aztertzen iudexak. Eta abokatuek, zuzenbidearen gaineko ezaupideari
|
baino
gehiago, argumentazioan izandako trebetasunari ematen zioten lehentasuna. Zizeronek, garai hartako abokatu arrakastatsuak, juristei burla egiteko joera ezarri zuen, juristok beti lege txikikerietan sartuta zeudela ematen baitzuen.
|
|
|
Zati horrek, gutxi gorabehera, lan osoaren laurdena betetzen zuen. Kausatzailearen jarauntsi edo oinordetzaren inguruan, hainbat arazo gertatzen ziren, eta, maiz sarri, halako arazoak izaten ziren beste edozein kasutan
|
baino
eztabaida gehiago sorrarazten zituztenak. Familia, batasun moduan hartuta, gizarte ordenaren uztarria zen.
|
|
|
Gainera, testamentugileak, bere testamentuan, bere jaraunsleak izendatzeaz gain, legatuak egin, puber ez ziren seme alabentzat tutoreak izendatu eta esklaboak askatu ahal zituen. Jakina denez, jabetza, gizabanakoaren inguruan
|
baino
gehiago, familiaren inguruan antolatzen zen. Hori kontuan hartuta, ez da harritzekoa zuzenbideak hain zabal arautzea heriotzaren ondoriozko oinordetza.
|
|
|
Lehenengo juristek euren dizipuluak izan zituzten, haien eginkizun nagusiak zuzenbidearen praktika profesionala bazen ere. Gaio, ordea, irakaskuntzan
|
baino
ez zela aritu ematen du, eta, horregatik, haren lana ez zen behar beste aitortu bere garaian.
|
|
|
Gaioren aurreko juristek orduko ulertu zuten betebehar gehienen jatorria zela alderdiek aurretiaz egindako hitzarmena; hala ere, aitortu zuten betebehar horiek zuzenbidearen esparruan galdatzeko modukoak izan zitezen, hitzarmen hutsa
|
baino
gehiago behar zela. Horrela, betebehar gehienek osagai bera zuten:
|
|
|
212 urtean aldarrikatu zen. Aldarrikapen horren eragile nagusiak, eskuzabaltasunari lotutakoak
|
baino
gehiago, arrazoi fiskalak izan ziren. Izan ere, oinordetzaren gaineko zergak herritarren jarauntsia kargatzen zuen, eta, konstituzioaz geroztik, zerga hori pertsona gehiagori aplikatu ahal zitzaion.
|
|
|
Papiniano nabarmendu egin zen, kasu zehatzen azterketan. Papinianok arazo juridikoei konponbideak ematen dizkienean, konponbide horiek ondo
|
baino
hobeto erakusten zuten haren sen moral sakona eta emaitza zuzena lortzeko guraria. Paulo eta Ulpiano ezagun egin ziren, iruzkin bikainak egiten zituztelako.
|
|
|
Ekialdeko Inperioan Mendebaldekoan
|
baino
txikiagoa izan zen barbaroen infiltrazioa. Hori dela eta, Ekialdeko Inperioan greziera hitz egiten zuten biztanleak hasi ziren pentsatzen eurak zirela Erromako tradizioen gordailuzain nagusiak.
|
|
|
Gatazka mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu guztietan hori ez zen posible. Errepublikaren azken aldietan, konponbideak eskatzen ziren, beste edozein lege akzio
|
baino
gehiago; eta, aldi horietan, pretoreak ez zeukan aukerarik halakoak iudexari bidaltzeko, bera arduratu behar baitzen zuzenean.
|
|
|
Zuzenbide zibila, Erromako herritarrentzat, ondasun baliotsua zen, eta ezin zitzaien mugarik gabe hedatu pelegrinei ondasun hori. K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek
|
baino
jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin.
|
|
|
Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege itxura eman zion. Bere izenean egindako aldaketak defendatzeaz gain, ikusi zuen zehatzegiak ez ziren gaietan eginiko zuzenketek ere jatorrizko idazkiek
|
baino
begirune handiagoa merezi zutela (Constitutio Deo Auctore, 6). Enperadoreak debekatu zuen jatorrizko lanak aipatzea, eta testuaren gaineko iruzkinak saihestu zituen, testua bere horretan beira bezain argia zela alegatuz.
|
|
|
VI. mendetik XI.era bitarteko epealdian, Mendebaldeko Europan zuzenbide erromatarra ekartzen denean hizpidera, ulertzen da aipamena barbaroen kodeei buruzkoa dela, zehatzago esanda, bisigodoen zuzenbide erromatarrari buruzkoa. Lege testu horiek garai klasikoko zuzenbide erromatarra
|
baino
gehiago, V. mendeko «zuzenbide arrunta» adierazten dute. Egin eginean ere, zinezko mauka bihurtu ziren, bertatik arau juridikoak atera ahal zirelako, lege testu labur eta soilagoak osatzeko.
|
|
|
Gizaki askeen biltzar horiek zehaztu behar zituzten kasu bakoitzari aplikatu beharreko ohiturazko arauak. Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak
|
baino
ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak mundu mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten pertsonen talde baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Alabaina, jaraunsle ez zenari hautabidezko konponbidea eman ahal zion, jabetza eta edukitza eskuratzeko. Subjektuak jabetza gozatzen zuen edukitzaile gisa, jabe gisa
|
baino
gehiago. Ziur asko, erromatar askoren iritziz, hori bereizketa semantikoa besterik ez zen izango; baina oinarrizko jakite juridikoak zituztenentzat garrantzitsua zen.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren testuak XII. mendetik ezagutu eta aztertu ziren, baina ikertzaileek ez zuten interes handirik jarri testuok antzinaro klasikoaren inguruan ekarritakoaren gain. Norbaitek Corpus iuriseko testuak aztertzen bazituen humanismoaren jarrera kritikotik abiatuta, etsipena
|
baino
ez zuen hartzen, glosagileen eta iruzkingileen lanetan ez zegoelako inolako argibiderik. Ikertzaile humanistari bururatzen zitzaizkion gaiak pentsaezinak ziren glosagile eta iruzkingileentzat.
|
|
|
Humanismoaren aurreneko juristak XVI. mendearen lehenengo erdian agertu ziren, kementsu arituz testuak glosa eta iruzkinetatik aske uzteko, halakoek testuaren edukia ezkutatzen baitzuten. Frantziako Guillaume Bude (Budaeus), aldiz, jurista zen, baina 1508an bere Annotationes in Pandectas lanean interes handiagoa jarri zuen Digesto testuan agertzen ziren ez ohiko adierazmoldeen gain eta testu horrek aurreko bizitzaren inguruan erakusten zuenaren gain, zuzenbidearen gain
|
baino
. Iruzkinetan gai horiek ez zirenez jorratu, testuetatik atera beharreko minbizi kaltegarri moduan deskribatu zituen iruzkinok.
|
|
|
Iruzkinetan gai horiek ez zirenez jorratu, testuetatik atera beharreko minbizi kaltegarri moduan deskribatu zituen iruzkinok. Horren garaikide zen Ulrich Zäsi (Zasius) alemaniarrak, funtzionarioa Freiburg im Breisgau hiriko kontseiluan eta irakaslea haren unibertsitatean, baieztatu zuen iruzkinak testuen inguruan errotutako aihenbelar erraldoiak
|
baino
ez zirela. Zäsik horien esangura juridikoa jorratu zuen.
|
|
|
Humanismo juridikoaren lehenengo epealdi horren juristarik ospetsuena Italiako Andrea Alciato izan zen (Alciatus). Zäsi
|
baino
hogeita hamar urte gazteagoa izan arren, hiru liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara).
|
|
|
Digestoaren eta Kodearen antolaketa zentzugabea zen, eta hamaika errepetizio nahiz antinomia agertzen ziren bertan. Hori guztia zela bide, elkarren kontrako interpretazio ugari egin ziren, eta kaleko herritarrentzat, zuzenbide zibileko juristek euren argudio konplexuen araberako ospea hartu zuten; argudio horiek, sarri askotan, trikimailuetara jotzea
|
baino
ez zekarten.
|
|
|
Doneauren jarrera hain muturrekoa izan ez arren, horrek Connanek
|
baino
eragin handiagoa izan zuen. Onartu zuen Justinianoren zuzenbidea logikoa zela, halako itxurarik izan ez arren, eta arin erakutsi zuen zein zen azpian zegoen zentzuzko egitura.
|
|
|
Orleansen ikasi zuen, eta bertan ongi jabetu zen Bartolo eta Baldoren irakaskuntza tradizionalaz. Horrez landara, humanismoaren espiritua ere xurgatu zuen, eta, bide horretatik, aurreko beste autoreek
|
baino
askatasun handiagoz aplikatu zituen Bartoloren irakaskuntzak. Izan ere, protestantea eta nazionalista zenez gero, begi berriztatzaileekin ikusi zuen ohiturazko zuzenbide on eta zahar hori; Dumoulinen ustez, ohiturazko zuzenbide horrek Frantziarik zaharrena eta garbiena adierazten zuen.
|
|
|
Basailuak jaunari begira zituen eginbeharrei helduta, esan ohi zen halakoak zordunaren eta hartzekodunaren arteko harremanen aldaerak
|
baino
ez zirela. Dumoulinen iritziz, hala ere, harreman feudalak ikuspegi ekonomikotik bakarrik jorratzean, alde esanguratsu bat zokoratzen zen:
|
|
|
Baldok baieztatu zuen iruzkingile ospetsuenak ados jartzen baziren doktrina jakin baten inguruan, iritzi horrek ohituraren balioa izango zuela. Are gehiago, Corpus iuriseko edozein testuk
|
baino
aginte handiagoa zuen iritzi horrek. Testuaren eta iruzkinaren arteko borrokaren azken gertakari horretan, glosagileek hasitako borrokaren azken gertakarian, alegia, iruzkina gailendu zen.
|
|
|
Leku guztietan behar zen Justinianoren testuek eskainitakoa
|
baino
zuzenbide osatuagoa eta teknikaren aldetik hobea, baina hori neurri handiagoan ala txikiagoan onartzen zen, toki bakoitzeko inguruabarren arabera. Britainia Handiko egoerak erakusten du hartze prozesu hori.
|
|
|
Ingalaterrako erreinu anglosaxoniarrek ez zuten lege agindu berezirik eman euren mendeko galiar erromatarrentzat. VII. mendean Erromak Ingalaterra ebanjelizatu ostean ere, elizak Ebanjelioa
|
baino
gehiago irakasten zuen. Jakin badakigu Tarsoko Teodoro Canterburyn sortutako eskolan hainbat gai irakasten zirela, zuzenbide erromatarra barne.
|
|
|
Erdi Aroko ikasleek Digestoaren bitartez bakarrik erdietsi ahal dute zuzenbide erromatar onenaren gaineko benazko jakituria. Erakundeak izenekoa testu-liburu laburra
|
baino
ez da. Kodeak elkarren arteko loturarik gabeko arau bereziak jasotzen ditu.
|
|
|
Onartu ere onartu zuten Justinianoren testuek balio zutela zentzu eta arrazoinamendu juridikoak irakasteko, baina horrek ez zuen esan nahi testuon edukia bera aztertzen zutenik. Interes txikiagoa jarri zuten Digestora bildutako argudio juridikoen gain, iturri erromatarrek zuzenbidearen izaera eta xedeari buruz oro har eratorritakoaren gain
|
baino
. Expositio izenekoak erakusten duen moduan, testuen laburpenak egitea ez zen nahiko juristentzat.
|
|
|
Digestoaren edo Kodearen titulu batzuen laburpenak Summae deitutakoetan sartu ziren; halakoetan, Corpus iurisaren zati osoa ikasten zen, batik bat Kodeari eta Erakundeak izenekoari zegokiena. Titulu jakin bateko testuari buruzko glosen bildumari Apparatus deitu zitzaion, eta bilduma hori Summa
|
baino
osatuagoa zen. Metodo hori Digestoaren azken tituluan, De diversis regulis iuris antiqui, 50,17, izenekoan, erabili zen oroz gain; titulu horretara berrehun «erregela» bildu ziren gutxi gorabehera, asko jokarau orokor gisa.
|
|
|
Lehendabiziko begirada azkarrean brokardoen iturburua zuzenbide zibilean kokatu arren, kanonistek ere gogo biziz onartu zituzten halakoak. Bilduma horiei esker, abokatu lanpetuek erraz aurki zitzaketen agintedun testuak, euren argudioak indartu eta epailea harritzeko; baten
|
baino
gehiagotan, bildumak erabiltzen ziren «epailea zientziaren bitartez itsutzeko».
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten
|
baino
gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2).
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori beste xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat
|
baino
gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta gero zuzenbide publikora.
|
|
|
ezkongai batengandik hasi, arbaso erkidea aurkitu eta beste ezkongaiarengana jaitsi behar zen. Zenbatze sistema horren ondorioz, zuzenbide kanonikoan zuzenbide zibilaren erregelen mende egongo liratekeenak
|
baino
lehengusu lehengusin gehiago sartzen ziren maila debekatuen barruan, eta halakoek aita santuaren lekapena behar zuten ezkondu ahal izateko. Lateranioren laugarren kontzilioak zehaztu zuen debekua laugarren mailaraino bakarrik heltzen zela.
|
|
|
Inguru horretara, Proventzara, Languedoc eta Dauphiné izenekoak ere bildu ziren Erdi Aroko eraketan, eta izatez, toki hori lur emankorra izan zen, halako eraginak jasotzerakoan. Eskualde horretako ohituretan beste toki batzuetakoetan
|
baino
osagai erromatar gehiago agertzen ziren, bisigodo eta burgundioek zuzenbide erromatarraren inguruan egindako bildumen ondorioz.
|
|
|
Horren egileak Corpus iuris osoa ezagutu ez arren, Digestum vetus deitutakoa aipatu zuen. Hori
|
baino
arraroagoa zen, ostera, autore horrek Martinoren irakaskuntzak ezagutzea, Martino hori oraindik gaztea zelako; horren azalpena izan zitekeen, berarekin ikasi zuela.
|
|
|
Azzoren ondorioztapen hori esanguratsua izan zen teoria politikoari zegokionez: enperadoreak inork
|
baino
botere handiagoa zuen, baina ez herri osoak zuenaren bestekoa. Ildo horretatik, Italiako estatu hiriak de facto enperadorearengandik lokabeak izatea bidezkotu ahal izan zuen Azzok.
|
|
|
Beraren aburuz, ohiturak aurreko ohitura bakarrik alda zezakeen, baina ez zuen inolako ondorerik Corpus iurisean jasotako zuzenbide idatziaren gain. Bolognan Bulgaroren oinordekoa izan zen Giovanni Bassiano bere maisua
|
baino
ausartagoa izan zen. Horren iritzirako, herriak jakin badaki zer egiten duen ohitura zehatz bat adierazten duenean.
|
|
|
Ohitura hori auzitegien bildumetan aurkitu behar zen. Vacarioren Liber pauperumari ohituraren inguran eginiko glosak kontinenteko beste glosak
|
baino
harago joan ziren ohituraren baliozkotasuna baieztatzerakoan; glosa horiek, berebat, oinarri teorikoak eskaini zituzten, errege auzitegiek garatutako ohiturazko zuzenbide erkide berriarentzat.
|
|
|
Tratatu hori 1230 urtea aldera idatzi zen lehenengoz, eta gero berrikusi zen. Horren oinarria errege auzitegien bildumak osatu arren, behin
|
baino
gehiagotan zuzenbide zibilaren kategoriak ere erabili ziren bertan, Azzoren Summa Codicisek eratorritakoak. Bractoren egileak ulertu zuen errege auzitegien zuzenbidea multzo koherente moduan aurkeztu nahi bazen, kontzeptu orokorren egitura behar zela, eta hori zuzenbide erromatarrean bakarrik aurki zitekeela.
|
|
|
Beste zati batean uko egiteak jorratzen dira, hau da, alderdiak agirian sartzen dituen klausulak, orokorrean defentsa bide moduan erabil daitekeen araua alegatzeari uko egiteko. Horietatik batzuen jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia
|
baino
gutxiago jaso duen saltzaileak eginiko salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren. Prozeduraren atalak gai horren inguruko lan erromatar kanonikoen eragina erakusten du; kontratuaren zatiari dagokionez, orobat, usu erabili ziren iturri erromatarrak, tokiko ohiturazko zuzenbidean alor hori ez baitzegoen oso landuta.
|
|
|
Egia esan, horren lanaren zati handi bat aurrekoen aipamena
|
baino
ez zen izan; hala ere, Bartolok beti gehitzen zuen berea zen zerbait, aurreko eztabaiden iluntasunaren barrena zidor argiren bat aurkitu eta arazo bakoitzari irtenbidea eman nahian. Horren eraginari esker, zuzenbide zibilaren azterketa ez zen izan lehen bezain akademikoa, eguneroko arazo juridikoei erreparatzen zitzaielako gehiago.
|
|
|
Bolognan zuzenbidea irakasten zenean azpimarra gai akademikoetan jartzen zen, praktikan
|
baino
gehiago; hala ere, bertara joaten ziren ikasleen kezka ez zen beti ahalik eta gehien jakitea. Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz berriak piztu zituzten, eta halakoak ezin ziren beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala.
|
|
|
Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz berriak piztu zituzten, eta halakoak ezin ziren beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala. Botereak bere burua legitimatu nahi zuen, eta lege bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri oinarrizko jurisdikzio arazoen bide erakusle
|
baino
ez ziren. Gotzain eta printzeek bilatutako pertsonak printzipio objektibo nahiz zentzuzkoetan oinarritutako argudioak eskaintzeko gai izan behar ziren, alegia, aginte unibertsala zuten argudioak eskaintzeko gai.
|
|
|
Logikari ekinez, jurisprudentzia matematika juridiko bihurtu nahi da, baina hori zuzenbidea gaizki ulertzearen ondoriozko akatsa
|
baino
ez da. Bizitza ez da sortu kontzeptuei esker; kontrara, kontzeptuak sortu dira bizitzari esker.
|
|
|
Jakina da horren definizio nahiz sailkapenak, pentsaera eta zatien arteko barne loturak guretzat askoz garrantzitsuagoak direla, xehetasun txikiak
|
baino
. Zuzenbide erromatarraren merezimendu iraunkor moduan aipa daiteke herri baten lana dela, arrazen bokazioa orain baino zehatzagoa eta bakanagoa zen garaian horrexetarako goratu den herriarena, hain zuzen.
|
|
|
Jakina da horren definizio nahiz sailkapenak, pentsaera eta zatien arteko barne loturak guretzat askoz garrantzitsuagoak direla, xehetasun txikiak baino. Zuzenbide erromatarraren merezimendu iraunkor moduan aipa daiteke herri baten lana dela, arrazen bokazioa orain
|
baino
zehatzagoa eta bakanagoa zen garaian horrexetarako goratu den herriarena, hain zuzen. Ildo horretatik, zuzenbidea ikasteko, behar beharrezkoak ditugu erromatarrak, artea ikasteko greziarrak behar ditugun bezala [Law Magazine NS, 7, 1859, 382 orr.].
|
|
|
Gerogarrenean erregeek euren botere sakratua galdu zutenean, aristokraten talde txikiek hartu zuten haien lekua. Aristokratek inork
|
baino
hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak gertatu ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei. Lehen kolpean ikus daiteke eskema hori erromatarra dela, baina beste gizarte batzuetan nekez identifika daiteke halakoa, batez ere Ingalaterran.
|
|
|
Salbuespen bakarra San Marinoko Errepublikan gertatu zen, bertan ezetza eman baitzitzaion Kode Zibilari, kodetu gabeko Ius commune izenekoa aplikatuz. Sistema juridiko kodetua zegoenean, zuzenbide zibil erromatarra ez zen gehiago aplikatu auzitegietan; hala ere, kodetu gabeko sistema juridikoetan, baten
|
baino
gehiagotan aipatzen dira zuzenbide zibileko testuak, printzipio juridiko orokorren adibide moduan.
|
|
|
Zernahi gisaz, praktikan zuzenbide erromatarraren inguruko aipamenak bazter utzi arren, Europako zuzenbide fakultateetan zuzenbide horrek lehen mailako lekua zuen ikasketa planetan; egin eginean ere, fakultate horietan zuzenbide erromatarra aurkeztu zen zuzenbide zibil kodetu modernoak azaldutako erakundeen oinarri moduan. Zuzenbide erromatarraren irakasleek, alabaina, ez zuten zertan lagundu indarreko zuzenbidearen garapenean, eta, horrexegatik, gaiak jorratzean, alde historikoa lehen
|
baino
gehiago landu zen. Oraingo xedea zen II. mendean eta III. mende hasieran gailurra jo zuen zuzenbide erromatar klasikoaren estatua berreraikitzea.
|
|
|
XX. mendean, Europako herri gehienek zuzenbide erromatarra aztertzen lagundu dute, baina eskolarik garrantzitsuenak Alemania eta Italian batu dira. Italiako unibertsitateetako zuzenbide fakultateek gai horren inguruko ehun katedra
|
baino
gehiago dituzte. Komunismoak lurra jo ostean Ekialdeko Europako herriak saiatu zirenean euren partaidetza berreskuratzen mendebaldeko kultura juridikoaren tradizioan, berriro ekin zioten zuzenbide erromatarraren azterketari, zuzenbide fakultateetako ikasketa planetan garrantzia handiagoa emanez.
|
|
|
1650ean Aboko unibertsitatean (Turku) irakaslea zen Michael Wexioniusek Suediako zuzenbide zibil erromatarra ikertzeko sarrera argitaratu zuen (Iuris civilis Sveco Romani); unibertsitate hori hasieran Finlandian zegoen, gero Suediaren zati bihurtzeko. Zernahi den ere, Holandako irakasleek garatu zuten nazio zuzenbidea beste inork
|
baino
gehiago, ikusi dugun moduan. Van Leeuwenek 1664an idatzitako liburua legeria erromatar holandarra izenarekin ezagutu zen, bietariko oinarriak zituelako, hala zuzenbide erromatarrarenak, nola Holandako iturrienak.
|
|
|
Merkataritzako zuzenbidea, ostera, modu esanguratsuan agertu zen Erromako testuetan, baina, hala ere, ez zen ganoraz garatu Erdi Aroa arte. Merkatariak herri nahiz portuetako azoketan aldian aldian batzen zirenean, euren kontseilu ez ofizialak eratu ohi zituzten, eta arazoak sortzen baziren, nahiago zuten halako kontseiluetara jotzea, toki auzitegietan agertzea
|
baino
. Ildo horri ekinez, merkatarien erkidegoak nazio mugak gainditzen zituzten ohituren multzoa garatu zuen.
|
|
|
Mende hasieran, Europan atsekabea zen nagusi gerraren ondorioz, eta alderdikeriarik gabeko zuzenbidea erdietsi nahi zen, gizakien arteko grina nahiz areriotasun horiek gainditu ahal izateko. Autore batek
|
baino
gehiagok sentitu zuen zuzenbide erromatarrak asebete zezakeela beharrizan hori, baldin eta aldez aurretik berori hertsatzen zuen gerruntze formaletik askatzen bazen. Sistema hori lehendabiziko egietatik hasi, horien zuzeneko ondorioak atera, eta, ondorioz ondorio mugituz, azkenean sistema logiko hutsera heldu behar zen.
|
|
|
Sarritan, Justinianoren testuetatik ateratako baieztapenak egia unibertsal moduan hartu eta esparru juridikotik kanpo ere aplikatu ziren. Leibnizek berak ere baten
|
baino
gehiagotan erabili zituen argudio horiek diskurtso moralaren testuinguruan. Ulerbidez, 1693ko Codex iuris gentium izeneko lanean hauxe baieztatu zuen:
|
|
|
Aurreko mendeko humanista sistematikoek Zizeronen proposamenak erabili bazituzten zuzenbide zibila zientzia bihurtzeko, Pufendorfek ere eginbeharrei buruzko horren tratatua hartu zuen eredutzat (De officiis). Pufendorfen lanik kontuzkoena zuzenbide naturalaren eta jendeen arteko zuzenbidearen gaineko tratatu zabal bat izan zen, baina horrek
|
baino
eragin handiagoa izan zuen, oro har, De officio hominis et civis iuxta legem naturalem izeneko lan labur eta ez hain ezagunak (Gizakiaren eta herritarraren eginbeharrak, lege naturalaren arabera), 1673an argitaratu zenak.
|
|
|
Herritar moduan, berriz, gizakia zein elkarteko kide izan eta elkarte horrek eratorritako eginbeharrak ere bazituen; elkartea izan zitekeen familia nahiz estatua bera. Familia harremanak ziren senar emazteei, guraso eta seme alabei edota ugazaba eta mendekoei lotutako guztiak (aurreindustriaren garaiko gizarte horretan, mendekoak familiatzat hartzen ziren, lan kontratu bateko subjektutzat
|
baino
gehiago).
|
|
|
testamentuak, testamenturik gabeko oinordetza eta fideikomisoa (fideicommisa). Arraroa badirudi ere, Domaten eskema Alemanian erabili zen Frantzian
|
baino
gehiago, Pandektistika eta Alemaniako Kode Zibilaren aurrekari bihurtuz.
|
|
|
Zuzenbide natural arrazionalistaren filosofiari ekinez, lege multzo osatua modu soil eta arrazional batean antolatu behar zen, konplexutasunak baztertuz, eta hori aldarrikatzeko, nahikoa zen printzeak hala nahi izatea. Gobernadoreen kezka nagusia, aldiz, euren lurren gaineko boterea sendotzea
|
baino
ez zen, zuzenbide erromatarraren eta ohiturazko zuzenbidearen arteko nahaste maila desberdina zuten lurren gainekoa, alegia; hartara, begi onez ikusi zuten kode juridiko bakarra ezartzea, lurrok errazago batzeko. Ildo bertsutik, ulertu zuten kodeketa auzitegien independentzia mugatzeko modua izango zela, auzitegiok sarritan probintzietako aristokraziaren kontuzko interesak ordezkatzen baitzituzten.
|
|
|
Hasteko, Montesquieuk honako ohartarazpen lasaitzailea egin zuen: legeak «beharrezko harremanak dira, gauzen izaeraren ondorioz sortutakoak» eta giza legeak, berriz, arrazoia aplikatzearen emaitzak
|
baino
ez dira. Arrazoia, beraz, gauzen izaerari aplikatu behar zaie, eta izaera hori desberdina da gizarte bakoitzean.
|
|
|
Baina hor da beti. Lehen kolpean bazirudien, beraz, Antzinaroa ikertzen zuten adituek aztertutako gaia
|
baino
ez zela zuzenbide erromatarra, baina une zehatz horretan, indar berria erdietsi zuen bat batean.
|
|
|
Savignyren garapen juridikoa gauzatzeko eskema hori sortu zen Erromako historia juridikoaren ikuspegi zehatz bat orokor bihurtu zenean; ikuspegi horren ariora, Errepublikako zuzenbidea oinarri oinarrizkoa zen bitartean, Justinianoren zuzenbidea gainbehera zihoan gizarte baten ondorioa
|
baino
ez zen, eta epealdi klasikoa, azkenik, heldutasun garaiarekin parekatu zen. Jurista klasikoen arteko desadostasunak alde batera utzita, Savignyk baieztatu zuen euren lanek eztabaidak jorratu beharrean, beste literatura mota batzuk baino nortasun ahulagoa erakusten zutela:
|
|
|
Savignyren garapen juridikoa gauzatzeko eskema hori sortu zen Erromako historia juridikoaren ikuspegi zehatz bat orokor bihurtu zenean; ikuspegi horren ariora, Errepublikako zuzenbidea oinarri oinarrizkoa zen bitartean, Justinianoren zuzenbidea gainbehera zihoan gizarte baten ondorioa baino ez zen, eta epealdi klasikoa, azkenik, heldutasun garaiarekin parekatu zen. Jurista klasikoen arteko desadostasunak alde batera utzita, Savignyk baieztatu zuen euren lanek eztabaidak jorratu beharrean, beste literatura mota batzuk
|
baino
nortasun ahulagoa erakusten zutela: «aldez edo moldez, denek hartzen dute parte lan bakar eta handian».
|
|
|
Horren erakunde garrantzitsuena, berbarako, trust izenekoa zen; horren arabera «ondasunen legezko jabeak» (trusteek) beste norbaiten alde jardun behar zuen, «ekitatezko jabe»aren (beneficial owner deitutakoaren) alde, alegia. Trustee deitutakoek trusteko ondasunak erabiltzeari begira zituzten eginbeharren arazoa konpontzeko, kantzilerrek zuzenbide zibileko eztabaidak erabili ahal zituzten, hain zuzen ere, apopiloen ondasunak administratzeko ardura zuten tutoreen eginbeharrei buruzko eztabaidak, apopilo horiek puberrak
|
baino
gazteagoak zirenean. Horrenbestez, Equity izenekoak hobeto onartu zuen zuzenbide zibilaren eragina Common Law tradizionalak baino.
|
|
|
Trustee deitutakoek trusteko ondasunak erabiltzeari begira zituzten eginbeharren arazoa konpontzeko, kantzilerrek zuzenbide zibileko eztabaidak erabili ahal zituzten, hain zuzen ere, apopiloen ondasunak administratzeko ardura zuten tutoreen eginbeharrei buruzko eztabaidak, apopilo horiek puberrak baino gazteagoak zirenean. Horrenbestez, Equity izenekoak hobeto onartu zuen zuzenbide zibilaren eragina Common Law tradizionalak
|
baino
.
|
|
|
Ohiturazko zuzenbideari lotutako auzitegiak zeuden, Schöffenek osatutakoak; Schöffen deitutako horiek toki bakoitzeko erkidegoan begirunez ikusitako kideak ziren, zuzenbidean adituak ez zirenak. Zeregin juridikoa euren eguneroko lanaren zati bat
|
baino
ez zen eta ahoz zabaltzen zuten ohituren inguruan zekitena. Prozedura informala eta ahozkoa zen, eta frogaren oinarri moduan aspaldiko metodo bat erabili zuten:
|
|
|
Auzitegi eklesiastikoetako epaileek prozesu erromatar kanonikoa erabili zuten, eta sarritan, Europako beste toki batzuetan
|
baino
lan handiagoa izan zuten, ez epaile moduan jardunda, tartekari gisa baizik. Kasu jakin batzuetan, auzilariek nahiago zuten epaile profesional eta prozedura idatzietara jotzea, adituak ez ziren epaileak eta ahozko prozedura erabiltzea baino.
|
|
|
Auzitegi eklesiastikoetako epaileek prozesu erromatar kanonikoa erabili zuten, eta sarritan, Europako beste toki batzuetan baino lan handiagoa izan zuten, ez epaile moduan jardunda, tartekari gisa baizik. Kasu jakin batzuetan, auzilariek nahiago zuten epaile profesional eta prozedura idatzietara jotzea, adituak ez ziren epaileak eta ahozko prozedura erabiltzea
|
baino
.
|
|
|
Berriro aipatu zuten idatzita ez zegoen ohitura frogatu behar zela, eta hori zentzugabea izanez gero, bazter utz zitekeela. Aipagarria da Sajonian zuzenbide erromatarren eragina beste toki batzuetan
|
baino
txikiagoa izatea, herri horretan ohiturazko zuzenbidea idatziz jaso baitzen, salbuespenez. Zernahi gisaz, eraginik handiena betebeharren zuzenbidearen esparruan gertatu zen, bereziki kontratuei buruzko zuzenbidean, ohiturazko zuzenbideak gaingiroki jorratu zuelako arlo hori.
|
|
|
Berpizkundearen garaian Antzinaro klasikoak utzitako jarauntsian jarri zen arreta; Berpizkunde hori Alemanian loratu zen eta Alemaniako humanistek hurbil hurbiletik ekin zioten zuzenbidearen praktikari, Frantziakoek bezala. Edonondik begira dakiola ere, jasotako zuzenbidea, praktikan, auzitegiek onartzeko modukoa izan behar zen halabeharrez; ondorenez, neurri handiagoan jaso zen mos italicus deitutakoa mos gallicus izenekoa
|
baino
.
|
|
|
Italian eta Frantzian bezala, Alemanian ere juristek gizartean agertzeko gogoak zituzten eta behin
|
baino
gehiagotan azpimarratu zuten zuzenbideko doktoreak milites legumak zirela, zaldun militarren status berberarekin. Ahalegin handiagoak egin ohi zituzten alderdien arteko areriotasuna pizteko, gatazkak modu baketsuan konpontzeko baino.
|
|
|
Italian eta Frantzian bezala, Alemanian ere juristek gizartean agertzeko gogoak zituzten eta behin baino gehiagotan azpimarratu zuten zuzenbideko doktoreak milites legumak zirela, zaldun militarren status berberarekin. Ahalegin handiagoak egin ohi zituzten alderdien arteko areriotasuna pizteko, gatazkak modu baketsuan konpontzeko
|
baino
. Edozein uzi plazaratzen zenean, auzitegi profesionalek eskainitako baliabide aniztasunaz baliatzeko kontrargudioa aurkitzen zuten, argudio hori nahasgarria izan arren.
|
|
|
Zuzenbide natural eta nazioena izeneko horren testuinguruan, Digestoaren azken titulura bildutako jokarauen garrantzia berpiztu zen (50.17): ulerbidez, ezin daiteke aberastu inoren kaltetan (206); ezin eskualda daiteke, bakoitzak duena
|
baino
eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik sortuko (55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128). Jurista klasikoek sorrarazi zituzten jokarau horietatik anitz erabaki zehatzen bat justifikatzeko, eta halakoak, gero, jokarau orokor bihurtu ziren, euren testuingurutik ateratzearen ondorioz bakarrik.
|
|
|
Kontseilu pribatuak Mendoza zigortu nahi zuen, baina aldez aurretik kontsulta egin zion Gentiliri, ikuspegi juridikotik hori bidezkoa ote zen jakiteko. Horren iritzirako, zuzenbide zibilaren arabera enbaxadoreek ukiezintasun kriminala zutenez gero, ezin zitzaien inolako kondenarik ezarri; Mendoza, bada, erbesteratu
|
baino
ez zuten egin. Handik gutxira, Gentilik nazioarteko zuzenbidearen gai zehatz bati buruzko lehen tratatu berezia argiratatu zuen, De legationibus deitutakoa.
|
|
|
Independentzia formala erdietsi
|
baino
lehen ere, iparraldeko probintzien lehenengo unibertsitatea 1575ean sortu zen Leydenen, Holandan, hegoaldeko Herbehere katolikoetako Lovainari kontrapisu protestantea aurkezteko. Espainian gertatu bezala, han ere Inkisizioak zigortu zuen gauzen betiko ordena uki zezakeen edozein ideia zabaltzea.
|
|
|
Savignyk edukitzaren inguruko tratatuarekin hasten zen programa proposatu zuen eta horren xedea zen zuzenbide erromatarraren printzipio nagusiak aurkitzea; programa hori zuzenbide pribatu osora zabaldu zen, modu adierazgarrian System des heutigen römischen Rechts deitutako lanean (Egungo zuzenbide erromatarraren sistema), 1840 eta 1849 urte bitartean agertutakoan. Horren jarraitzaileentzat Pandektistika historikoa
|
baino
arrazionalagoa zen. XIX. mendearen berrogeita hamarreko hamarkadan argi zegoen zuzenbide erromatarra garai hartako Alemanian garrantzitsua izatea nahi bazen, berriro asmatu behar zela.
|
|
|
Gerogarrenean, Tres libri deitutakoak berraurkitu ziren (Justinianoren Kodearen azken hiru liburuak), baina Kodearen gainerako zatian sartu beharrean, liburuok bananduta gorde ziren. Gisa bertsutik, Nobelen Epitome Juliani bertsioa
|
baino
hobea ere bazegoen, Authenticum izenekoa. Kodearen ereduari ekinez, azken horiek bederatzi Collationesetara bildu ziren.
|
|
|
Berriki aurkitutako testu horiek erabiltzeko orduan, agian apaizek egin zuten jurista sekularrek
|
baino
ahalegin handiagoa, elizaren ordezkariek proposaturiko ideia berriak justifikatzeko. Collectio Britannica izeneko bilduma kanonikoan Digestoaren laurogeita hamahiru laburpen agertu ziren, eta horietatik laurogeita hamarren iturburua Digestum vetus deitutakoa zen.
|
|
|
Jurista erromatar holandarren artean berritzailerik handiena, beharbada, Ulrich Huber izan zen; arean ere, Huber Frisiakoa zen, eta ez Holandakoa, eta probintzia horretan beste batzuetan
|
baino
askoz gehiago jaso zen zuzenbide erromatarra. 1672 urtean argitaratu zuen De iure civitas III. lib. lanean estatuaren zuzenbidea sorrarazi zuen, gai erromatarretatik abiatuta buruen buruenik ere; zuzenbide horri «Zuzenbide publiko unibertsalaren jakintzagai berria» deitu zion.
|