|
2022
|
|
|
Baina tuper barruan jenero bat
|
baino
gehiago izan ohi dira jateko: entsalada apur bat, urdaiazpikoa ogi bitartean, fruta...
|
|
|
Gatzatzea edo mamitzea berez ez da besterik, isurkari bat, normalean esnea edo odola, gogortzea
|
baino
, solido bihurtzea. Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen.
|
|
|
Era guztietako jendea bizi dela Ameriketan. Bigarren hau aurre koa
|
baino
markatuagoa da berez, baina dibertsitatearen orokortasuna eta neutro izaera hobeto islatzen ditu beharbada, era askotakoa dela esanda baino. Era askotako jendea dagoela munduan esaten denean, den denak ez direla onak ere azpitik adierazi ohi da.
|
|
|
Era guztietako jendea bizi dela Ameriketan. Bigarren hau aurre koa baino markatuagoa da berez, baina dibertsitatearen orokortasuna eta neutro izaera hobeto islatzen ditu beharbada, era askotakoa dela esanda
|
baino
. Era askotako jendea dagoela munduan esaten denean, den denak ez direla onak ere azpitik adierazi ohi da.
|
|
|
Baina KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na
|
baino
eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
—Udaberria hurbildu ahala, eguraldia ere hobetuz doa. Egunak epelago, eta egunsentiak inoiz
|
baino
ederrago. Hala ikusten ditugu sare sozialetan eskegitzen dituzten argazki ugarietan.
|
|
|
Hala ikusten ditugu sare sozialetan eskegitzen dituzten argazki ugarietan. Egunsentia esateko era bat
|
baino
gehiago izango da, ezta?
|
|
|
Argi hitzaren inguruan garatu direnen artean, ezagunenetarikoa argi haste Iparraldeko izena dugu, gutariko askok, hitzez entzunda
|
baino
kantu bidez
|
|
|
Istilu hiltzaile hitz laburragoa da berez, istilu iraungitzaile
|
baino
, eta luze laburrak ere bere pisua eduki ohi du honelakoetan, ekonomiaren mesedetan: ahal dela, laburrean hobe.
|
|
|
" BAI besterik ez da baietz". Edo baita,
|
baino
lokailutzat hartuta: " BAI baino ez da baietz".
|
|
|
Edo baita, baino lokailutzat hartuta: " BAI
|
baino
ez da baietz". Baina mezuaren mamia lauso tu besterik ez du egiten ezezkako adierazpenak.
|
|
|
Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma)
|
baino
garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
Irudi gisa darabilgu maiz elurra, berariaz haren kolore zuria. " Soinekoa elu rra
|
baino
zuriago zan", idatzi zuen Lardizabalek. Eta irudiaz azkena emateko, ba da herri errefrau bat dioena:
|
|
|
Hasiberria izan daiteke bat, lanean dela, ikastetxe batean dela, edo kirol batean edo bestelako edozein jardueretan; lehendik, han bertan beste batzuk luzaroago dabiltzan lekuan, hasiberri den hori
|
baino
askojakinagoak, esperientzia gehiagokoak diren lekuan.
|
|
|
—Eta gazte sartu berri edo sarberriei, edo hasiberriei egiten zaizkien" novatada" delakoei nola deritze euskaraz? Aukeran bat
|
baino
gehiago ditugu:
|
|
|
* Superondo pasatu genuen!, moduko esaldi desitxurosoak en tzuten zaizkie gure gazteei... Ondo ere ondo, ondo
|
baino
hobeto, ederki, ederto (baten), ezin hobeto gisako esapide naturalak gurago ditut.
|
|
|
Herri batek mugakide duen alboko herria alboerria dela esan ohi da hizkera batzuetan, eta bat
|
baino
gehiago direnean herriok, alboerriak. Alberri aldaera ere ezaguna du hitz horrek; eta erdialdeko hizkeretan auzoerria ere bai.
|
|
|
Bide batez gogora dezagun, ukitu | ikutu berba, jatorriz eta erabilera nagusia aditzarena badu ere, izen modura ere oparo erabilia dela; ahoz edo hi tzez gehiago, idatziz
|
baino
. Ez al da ohikoa norbait esaten entzutea:
|
|
|
Baina baiezka ere bai: " Hileroko eto rritxoa daukana hobeto dago, noizean behingo etorri urriekin larri dabilena
|
baino
".
|
|
|
Aipatu den errenta
|
baino
hobeto, nire ustez, diru sarrera ere. Eta are hobeto oraindik:
|
|
|
Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa hartu lokuzioaren ondoan bai arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik, euskal hiztunen ezpainetatik
|
baino
gehiago. Berezean mintzo diren hiztunon artean ez du oihartzun handirik.
|
|
|
—Txertatu
|
baino
gehiago, kutsatu egiten dela esango nuke. Zeren txertoa, mentua | men dua, mesedegina ohi da berez.
|
|
|
—Nola bereizi euskaraz urtean aldi jakin batez
|
baino
lan egiten ez duten langileak edo beharginak. Gaztelaniaz" temporero" hitza erabiltzen dute batetik, baina" temporales" ere bada.
|
|
|
Era bat
|
baino
gehiago dago ‘pintza egin’ edo ‘pintzarena egin’ aditzera emateko. Aditz lokuziorik neutroenak, elkar hartu, bat egin edo bat hartu izan daitezke.
|
|
|
—Gaztelaniaz ere, testuinguru horretan," estar abocado a" aditz esapidea gehiago erabiltzen da," abocarse a" aditza
|
baino
.
|
|
|
—Klima larrialdia erabili mila bider hobe da, emerjentzia klimatikoa erdal kalkoan erori
|
baino
. Klima izena beste izen baten aurretik, izen elkartua osatuz, hainbat hobeto, atzean klimatiko adjektibo modura erantsita baino.
|
|
|
—Klima larrialdia erabili mila bider hobe da, emerjentzia klimatikoa erdal kalkoan erori baino. Klima izena beste izen baten aurretik, izen elkartua osatuz, hainbat hobeto, atzean klimatiko adjektibo modura erantsita
|
baino
. Maiztasun han diko izen bikotea dugu klima aldaketa delako hori, baina berdin jokatuko ge nuke klimari buruz beste edozein fenomeno aipatzeko balitz ere:
|
|
|
Erreserba mota asko dira. Naturari gagozkiola, erreserba naturala
|
baino
nahiago nuke natura babesgunea, biosfera gune babestua, natura babeslekua edo horrelakoren bat.
|
|
|
Darrai, aldiz, xx. mendeko garbizaleen giroan zabaldu den adizki eredua da, berariaz Luis Eleizalde gramatikariak 1913an argitara zuen Morfología de la conjugación vasca sintética obraren eta haren jarraitzaileen eraginez. Gramatika bidez sartu zen gure lite raturan, eta darrai horren uhainek gudu ostean ere iraun dute, eta gaur egun ere liluratxoa eragiten dute, agian hedabideetan, literaturan
|
baino
gehiago.
|
|
|
Erlijio munduaren oihartzuna du reincidencia izen abstraktuak, gero lege eta zuzen mundura hedatu bada ere; bekatuarekin eta aitortzarekin lotura zaharra du. Behin erortzen denak
|
baino
birritan jausten denak zigor edo pe nitentzia zorrotzagoa behar duelakoa.
|
|
|
—Hortxe dago, bada, iltzea! Norbere borondatez eta erabakiz gertatzen denean hutsegite edo desbidea, erortze edo berrerortze soila
|
baino
gehiago dela esan dai teke. Nola adierazi hutsegitean batek duen jarrera aktiboa?
|
|
|
Euskal hizkuntzak, aditz edo aditz multzo kategoriako hitz gehiago ditugu esanahi horrentzat, izen abstraktuak
|
baino
; hau da, ‘posturear’ adie raztekoak gehiago, ‘postureo’ adieraztekoak baino.
|
|
|
Euskal hizkuntzak, aditz edo aditz multzo kategoriako hitz gehiago ditugu esanahi horrentzat, izen abstraktuak baino; hau da, ‘posturear’ adie raztekoak gehiago, ‘postureo’ adieraztekoak
|
baino
.
|
|
|
Hala finkatu bada, bego horrela, baina bere aldian, arrakala
|
baino
beste hitzen bat hautatu izan balitz, nahiago izango nuen: haustura, amildegi, jauzi... edo halakoren bat.
|
|
|
—Hitz zuzenak, bai, berez, baina adierazi nahi denari ondo ote dagozkion argitu behar. Pintaketa diogunean pintatze jarduera gehiago adierazten dugu, pintatzearen ondorioa edo emaitza
|
baino
. Pintatzeak izan direla badiogu ere berdintsu.
|
|
|
Niri neuri aiutuagoa eta politagoa begitantzen zait hesia adierazgune honetan, lokarri izena
|
baino
.
|
|
|
Aukera bat
|
baino
gehiago daude:
|
|
|
panpana jo edo panpana jotzen ibili delakoa, balentekerietan, ausarkerietan edo aupada ka ibili, esateko. Berez ez gaude ordain zuzen baten aurrean, antzeko zerbaiten aurrean
|
baino
. Horren harira dator, Juan San Martin euskaltzainak as paldi idatzi zuen esaldi hau:
|
|
|
Ezaguna dugu erromantze hizkuntzetan papa horren ondoan papisa izena ere (lat. papissa, fr. papesse). Euskaraz, aita hitza ointzat edo eredutzat hartuz gero, balizko emakume bat elizburu izatea gerta baledi, ez genuke beste biderik izango ama santu asmatzea
|
baino
. Zilezko aukera, nolanahi ere.
|
|
|
ast apitoa, txatxala, mamala eta abar. Eta aurrekoak
|
baino
bortitz gordinagoa da alu kumea, baina hiztun askok horrelakoxe hitzetan bakarrik erabiltzen dute alu ize na, balio figuratuaz.
|
|
|
Markinaldean aspaldi entzundako esaldi batez argitzeko, emazteak senarrari igande goiz batez egindako erregua: " Itxurarren
|
baino
ez bada ere, egizu elizara agertu bat gu txie nez".
|
|
|
Min izena emankorra dugu eremu semantiko desberdinetan eta amo dioare nean ere bai, baina ez bakarrean, aurre izen bati laguntzen
|
baino
. Mina eta min du gauza bat dira, baina elkarketa bidez garatuak dira beste hainbat min.
|
|
|
Lupuori! Lupua
|
baino
txarragoa. Edo:
|
|
|
Esanahia: ‘aho kopaoa’, ‘ahamen txikia’, gazt. ‘bocado’ Okela hitza berez euskara zabalekoa dugu, eta lehenago gaur
|
baino
askoz hedatuago zebilen, baina esangura berezituaz. Okela eta haragi ez ziren bat.
|
|
|
Baina okela hitza, sartaldean, Larramendi
|
baino
lehenagoko garaietatik ere mua zabaltzen joan zen, eta, jateko den haragikia izendatzeko orokorrean erabiltzera. Eta denboraren ibilian, sartaldean, jate kontuan okela hitzak beregandu du lehen haragi hitzak zuen esangura esparrua, harik eta bata eta bes tea sinonimo oso bihurtu diren arte.
|
|
|
Eta ganaduetan ere bereizi egiten da, esnetarako den ala okelatarako den. Okela ardiak eta okela behiak dira gizentzen direnak, pisu handia hartu dezaten hiltegira
|
baino
lehen.
|
|
|
Baina anaitasunean bizi izateak ez du zerikusi osorik zertan eduki anaia izatearekin. Anaitasun izenak esanahi eremu zabalagoa hartzen du, eta balio abstraktuagoa du, anaia izateak
|
baino
, beste hizkuntzetan gertatzen den bezala. " Frater" la tin oina dugu erromantze hizkuntzen sustraian eta" Bruder | Broder" ger maniar hizkuntzarenean.
|
|
|
Hainbeste ekitaldi bertan behera utzi edo geratu direla, eta gutxi batzuei
|
baino
ez zaiela eutsi bere hartan edo bere horretan. kada atzizkiak neurri atzizki bezala duen indarra ere gogora etorri zaigu, ikusirik zenbat jende hurbildu den larrialdi egoera honen lehen egunotan supermerkatu eta hipermerkatuetara, poltsak edo zaku txikiak har tuta, etxerako osteran poltsakadak eta zakukadak bi eskuetan dakartzatela, salte gietako apalategietan direnak eta ez direnak husturik uzte...
|
|
|
—Izen bat
|
baino
gehiago dira, baina deseskalatzea da gehien entzun edo irakurtzen dudana.
|
|
|
—Hitz beretik datoz, oin berekoak dira bata eta bestea, baina hitz era biak sartu dira euskara arautuan, zein bere esanahiarekin, edo hobeto esanda, bakoitza bere esanahiekin. Bat
|
baino
gehiago dituelako hitz bakoitzak.
|
|
|
Emandako hitza frogatu egin behar da, kasurako. Frogatzea, ez da besterik, egiaztatzea, on egitea, justifikatzea
|
baino
.
|
|
|
—Janaritze aldetik balio handiko propietateak onartzen zaizkie gaztainei, tradizioan
|
baino
are ugariago eta hobeak.
|
|
|
—Hotzaren sentsazioa, hau da, hotz garela esateko, esamodu bat
|
baino
gehiago dago. Zeintzuk dira horiek?
|
|
|
—Txakur emearen egoerarako izen bat
|
baino
gehiago ditugu euskaran barrena. Bizkaiko Arratia aldean gorde izan den bat, txakurra agi dela esaten da.
|
|
|
uxal dagoela behorra esaten da. Leku batean
|
baino
gehiagotan esaten dute, astoari alta dagoenean erraz antzematen zaiola, baina behorrari ez omen zaio hain erraz igartzen. Getxo aldean generiko batekin bildu izan da:
|
|
|
—Animalia bat
|
baino
gehiagorentzat, edo era orokorragoan erabiltzen diren hitzen artean aipa daitezke honako batzuk. Hitz hauek, eratorriak edo elkartuak oro har, adberbio kategoriakoak izan ohi dira, izen kategoriakoak baino askoz sarriago.
|
|
|
—Animalia bat baino gehiagorentzat, edo era orokorragoan erabiltzen diren hitzen artean aipa daitezke honako batzuk. Hitz hauek, eratorriak edo elkartuak oro har, adberbio kategoriakoak izan ohi dira, izen kategoriakoak
|
baino
askoz sarriago. Aipa ditzagun hurrengoak:
|
|
|
· Gura edo guran abere izenari atzean erantsita, aurrekoa
|
baino
askoz murritzagoa eremuz eta erabileraz. Lehen osagaitzat ar eta zaldi edo asto dutela eraikiak dira:
|
|
|
Gogora dezagun halaber, sumendi
|
baino
mende bat goiztarragoa dugula garmendi izena. XVIII. mendean barrena asmatu zen" volcán" erdarazkoaren euskal ordain gisa, Larramendi eta Harriet lexikografikoen eskutik.
|
|
|
XVIII. mendean barrena asmatu zen" volcán" erdarazkoaren euskal ordain gisa, Larramendi eta Harriet lexikografikoen eskutik. Eta garmendi izena onartuago egon da aldi batez, sumendi
|
baino
. Azkuek berak ere azken horri eman zion lehentasuna.
|
|
|
Bolkan mailegua ezinbestekoa dugu euskaraz nolanahi ere, zeren leku batzuk bolkanikoak edota bolkan lurrak direla errazago esango baitugu, sumen di lurrak direla
|
baino
. Bestalde, bolkanismoa eta bulkanologia izenak ere be harrezkoak di tugu zientzia kontzeptu horientzat.
|
|
|
Aho bat
|
baino
gehiago ditu bolkanak. Eta horietatik ari da, ago goria behe rantz dariola.
|
|
|
Aurtiki, edo jaurti, eta egotzi aditz adierazkorrak izan daitezke bota hedatuagoaren sinonimotzat, sumendiak kraterean gora, magma osatzen duten gai so lido, isurkari eta gasezkoen irteera bortitza adierazteko. Baina natura fenomeno hori iraunkorra ohi denez, urtika adberbio zaharra datorkigu eraFaktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 148 erara, eta ziurki botaka
|
baino
askoz irudikorrago eta biziagoa. Egozka adberbioak ere balioko liguke.
|
|
|
Hauts erreak, zehaztasun gehiagoko hitza dugu euskaraz, hauts soila
|
baino
. Uharte osora eta urrunagora ere hedatzen ari direla errautsok esan daiteke.
|
|
|
Arrasto hartzearen jarduera adierazteko, arrasto izenetik joz gero, aukera bat
|
baino
gehiago dira. Arrastotik jarraiki Iparraldeko lokuzio zaharrari eskua ezarriz gero, esan daiteke:
|
|
|
Piztietara bagatoz, kontu jakina da piztia batzuk usain hartzaile askoz hobeak direla gizakiok
|
baino
. Usain hartzaile eta arrasto hartzaile ia hitz bikiak dira esanahiaren aldetik.
|
|
|
—Hondartza denboraldian sartu berri gara. Baina hondartzara goazenean, zenbait izen erdaraz esan eta entzuten ditugu, euskaraz
|
baino
gehiago. Pentsa daiteke, behin hondartzara joanez gero, gaztelaniaz edo frantsesez mozorrotzen dela geure mundua!
|
|
|
Garés hobetsiko nuke, hurbileko eta inguruko hiztunen legea hori delako, baina bestea txartzat jo gabe. Euskara barruan ere intonazio bat
|
baino
gehiagoz ahoskatzen diren leku izenak hainbat dira. Baina hurbilekoen erabilerari lehentasuna ematea ziurragoa da beti.
|
|
|
Baina hurbilekoen erabilerari lehentasuna ematea ziurragoa da beti. Ahoskera arau zorrotz batez epaitu
|
baino
lehenago, leku izenaren hurbileko hiztunen atxikimendu afektiboa zaindu behar da. Haiek, euskal zein erdal hiztunak izan, euskarara hurbiltzeko gogo indar bat bezala da hori.
|
|
|
—Eta badago esateko modu bat
|
baino
gehiago. Ala araua zorrotza da?
|
|
|
Isilik egon, mesedez!. Hiztunon estilo naturala, kasu horretan isilik egon aditzlokuzioa erabiltzekoa gehiago da, isiltasuna izen abstraktora jotzekoa
|
baino
.
|
|
|
Euskadi Irratiak darabilen osasun hesia zuzen eta egokia begitantzen zait: hesi izenak, bestalde, irudi gisa, soka edo ildokoek
|
baino
indar handiagoa du. Hitz hori bera etorri zitzaidan burura, gaztelaniazkoaren euskal ordaintzat.
|
|
|
Geziak
|
baino
, printzak ditugu horiek, tanta hautuak, agortu ezineko euskara jatorraren jariotik eman zaizkigunak. Haitzari ura dario dio esaerak.
|
|
|
Lanean abiatu ahala ezarri diot neure buruari, irratiz esan beharreko jardunak idatziz ipintzeko ardura. Eta horrexetan ekin diot, eskatu zaidan irrati tarte baikoitzerako gaiak,
|
baino
ez bada ere, idatziz atontzen.
|
|
|
Aukerak eskaintzea gehiago bilatu da formula eta arau zehatz bakarrak
|
baino
, jokabide hau kazetari kezkatien bizkortasunerako gozoena izan ez arren. Es tilo on eta duina zaintzeari begira zuzenduak daude batez ere.
|
|
|
Euskararen sartalde zabalagoan ere, Gipuzkoa mendebaldeko eta Arabako bizkaiera eremuan ere denbora (denporea) esaten da. Eguraldi hitza, bestalde, kostaldean bizi da indartsuago barrualdean
|
baino
. Lekukotasun batzuk:
|
|
|
Hartara, egunean egunean gure inguruan gaztelaniaz zein frantsesez ditugun kontzeptu berri horiek, euskal modu jatorrean nola adierazten diren azal du digu Faktoriako geziak liburuaren egileak. Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz
|
baino
. Errazkerietan jausi gabe, eta bai, ordea, erraztasunak ematen euskal hiztunari, duintasunez eta gogoz, eta batik bat egoki erabil dezan bere hizkuntza.
|