|
2001
|
|
|
Bistan da hemen Karmelo Etxegarairentzat eta hitz hori orduan erabili zuten guztientzat euskaraz dakiena dela euskaldun. Hemen dugun kontua da nola deitu behar ditugun euskaraz ez dakiten,
|
baina
Euskal Herriko seme alde batetik edo bestetik diren erdaldunak.
|
|
|
Horiek guztiak plazaratzeko ekin genion Mitxelenaren euskal lanak gaztelaniaz jartzeari,
|
baina
euskal hiztunok ezin diogu bizkarra erakutsi geure erantzukizunari, ezin ditugu geure erruak besteenekin zuritu. Egia da, halaber, ulergarria dela halako atakan dagoen herri batek, bere baitara bildurik, bere bertuteak ederretsiz aurkitzea historiaren bazterño batera zokoratu izanaren ukendua.
|
|
|
Zaharregia naiz agian, eta gazteegia orobat, etendura horren ondorioak juzgatzeko, orain ondorio diruditenen ondorioak, urte gutxi barru agertuko direnak, etorkizun baitira oraingoz eta ilunpetan lainotuak. Gaur lasai eta patxadan bizi behar nuke, horrela bizi ez banaiz ere,
|
baina
euskal gaietan aski sartua nenbilen, eta ez hizkuntzalaritzari dagozkionetan soil soilik, duela 25 urte, duela 15, baita duela 10 ere.
|
|
|
Hegoaldeko maite haizetxo bat ere etorri zitzaigun behin Proventzatik.
|
Baina
euskal prosak uzkur egin dio gehienetan gai horri. Baldinba, jasoagorik ukitu du; ez, ordea, beharbada, gizonarentzat, baita euskaldunarentzat ere?
|
|
|
XVIII. mendean susmoa baizik ez zena, aski nahasi eta zehaztu  gabea, argi dago XIX.ean; gero eta ageriago, orduan eta etsigarriagoa. Irakaskuntzaz arduratzen zirenek, Iturriagak adibidez21, edota foruen gainbeheraz kezkatuek, Iztueta bezalakoek22, erdizka adierazi zutena, argi eta garbi esan zuen, begizorrotz paregabe, kanpotarra
|
baina
Euskal Herriko maitasunez gainezka genuen G. Humboldtek: euskara 1900erako, haren ustez, izkribuetan gordetako oroitzapena baizik ez genuke izango23.
|
|
2002
|
|
|
Berdin berdin, ikasliburuak behar badira, baina ez baldin bada inor ere prest ikasliburu horiek egiteko, administraziotik bultzatu behar da lan hori.
|
Baina
Euskal Herrian aspaldi hautsi ditugu muga horiek, eta orain dela urte asko hasi ginen azen azpitik zopak jaten. Ondorioz, jarduera honek oztopatu du anitzetan ekimen pribatua eta batzuetan enpresa osoak kolokan jarri ere.
|
|
|
Gauza bat dago argi: euskal literatura, egon, egongo da euskarak irauten duen bitartean,
|
baina
euskal literaturak ez du hizkuntza salbatuko, berez; ez behintzat gaur egungo irakurle multzo mendrea (baina adoretsua) abiapuntu hartuta. Are gutxiago kontuan izanda nekez imajina daitekeela literatura baino gauza inutilagorik, maila pertsonaletik at noski.
|
|
|
Lehendik edandako hamaika garagardoen poderioz bapo berdinduta sartu ginenean, hilotz itxurako hirukote beldurgarri bat ari zen distortsioz eta psychobillyz beteriko emanaldia bukatzen. Eta barregarri irudituko zaizue,
|
baina
Euskal Herriko gaztetxerik ziztrinena baino ziztrinagoa den areto hartan sartzean, krakaz, grafitiz eta argazki zaharrez mukuru beteriko horma umelak ikustean... pareta horien artean irundako musika, nire bizitzan zehar hainbeste une gozo eta garratzetan lagundu didaten abestiak, hamaika bizipen gazi gozoren oroitzapenak tropelka etorri zitzaizkidan gogora, eta bat batean garagardoen lauso aparts...
|
|
2003
|
|
|
Arestian esan da kleroak Espainia osoan parte hartu zuela gerran, baita gerrillari gisa ere,
|
baina
Euskal Herrian partehartze hori bereziki aipagarria izan zen, eta hala adierazi ohi dute historialariek: " el acercamiento de la religión y el sacerdocio a la lucha polÃtica serà ¡ ya desde el inicio de la era contemporà ¡ nea una peculiaridad del PaÃs Vasco por la especial violencia que revestirÃa" (GarcÃa de Cortà ¡ zar, 1981: 132).
|
|
|
1790eko hamarkadan hasi zen, ordea, bere gainbehera erakunde gisa; prozesua 1840 aldera burutu zen, Elizaren ondasunak desamortizatzean eta bere pribilegioak murriztean.
|
Baina
euskal probintzietako kleroaren egoera beste bat zen oro har: klero erregeladunak âfrantziskotarrak ziren ugarienakâ ez zuen lur ondasun handirik, esketik, apaiz funtzioetatik eta meza enkargu ugarietatik bizi baitzen batez ere; euskal klero sekularra, berriz, inongo luxurik gabekoa zen, Espainiakoarekin konparatuz.
|
|
|
Historikoki azpibaloratua izan den esparru baten  aurrean gaude,
|
baina
euskal prentsak azken urteotan urtero urtero bost milioitik gora ale ekoitzi izan du, sei miloi aletara hurbildu da. Bada kontuan hartzekoa.
|
|
|
Euskal Herriko mundu informatiboan enpresa demokratikoak, aurrerakoiak eta garaikideak diglosiko jaio eta diglosiko bizi izan dira; ale batzuk diglosiko lurperatu dira, jada (euskal elebakar bati heriotza zigorra ezarri zioten gainera, baina errautsetatik gora dator kimu berria). Izugarria da,
|
baina
Euskal Herri berria eraikitzeko, diglosia behar omen du abertzaletasun ofizialak hedabideetan. Bihotzerre handia ematen du horrek.
|
|
|
Euskal prentsaren esparrua oso da interesgarria, bizi bizia baita. Kasu batzuetan, gutxi ezaguna dela ematen du;
|
baina
Euskal Herriko bazter guztietan presente dagoen fenomenoa da. Bere eredu eta ezaugarri propioak dauzka, baina egon, hortxe dago.
|
|
2006
|
|
|
–
|
Baina
euskal diskoekin ez dut halakorik egiten. Atzerrikoekin bakarrik.
|
|
2007
|
|
|
XIX. mendean, lehen" herrien udaberriaren" kariaz Erdialdeko Europan dozenaka mugimendu nazional pizten ziren bitartean, bere erakundeak galdu zituen Hego Euskal Herriak (Ipar Euskal Herriak, XVIII. mendean), bi gerra zibiletan odolustu ondoren. XX. mendea beste" herrien udaberri" banarekin hasi eta bukatu zen Europan,
|
baina
Euskal Herria oso urrun zegoen turkiar, austro hungariar eta sovietar enperadoregoetatik. Eskozian eta Flandesen zer gertatuko zain, uste dut hau ez dela garaia Europar Batasunaren barruan estatu berriak sortzeko, orain dauden estatuak beste modu batean antolatu eta, zergatik ez, ahalik eta gehien dezentralizatzeko baizik.
|
|
2008
|
|
|
|
Baina
euskal literaturaren atalera iristean, itzulbiderik ez dagoela konturatu naiz. Alde batetik, nire ikasleen arreta bereganatzen jarraitzeko gaitzago izango dudala konturatu naiz.
|
|
|
Orduan Parisera autoerbesteratu zen, protesta moduan, eta han hil zen, beti ere irabazteko zorian egon zen Nobel saria eskuratu gabe. Besteak beste, Bengoatarrak saga erraldoia utzi digu, hamazazpi liburukietan, non, Areria izeneko?
|
baina
Euskal Herria baino ez den, lurralde mitikoko familia baten eta haren ingurukoen istorio gorabeheratsua kontatzen baitu, Iraultzaren garaietatik Lehen Mundu Gerraren atariraino.
|
|
2009
|
|
|
Izan ere, ondoko hizkuntza indartsuek eskaintzen dituztenak ez eskaintzeak ez du euskara galbidean jartzen, ezta gutxiagorik ere. Iraupena segurtatzeko eta modu sendoan hazten jarraitzeko bideetariko bat hain zuzen ere ez ote da ondoko hizkuntza nagusiek eskaini ez
|
baina
euskal hiztunek gogoko dutena eskaintzea, eta haiek eskainitakoaren antzeko zenbait gauza modu propioan eta euskal hiztunen gogoen arabera landuta eskaintzea?
|
|
|
Aurreko atalean esan dugunez, elebitasun simetrikoa posible balitz bezala jardun genuke desorekatik orekaranzko bidean,
|
baina
euskal gizartearen etorkizunean begiztatzen dugun hizkuntza errealitatea errealitate asimetrikoa da, ezbairik gabe. Horrela, bada, eta nahiz eta gure zerumugan elebitasun simetrikoaren izarrari
|
|
|
(...) Egia ere da Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
Baina
Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
2010
|
|
|
Gipuzkoako ekialdea erakusteaz gain (nik mendebaldea bakarrik ezagutzen bainuen), Lapurdin, Nafarroan eta Zuberoan ere ibili ginen autoa erosi zuenetik (AEK ko irakaslea zen eta dirua zeukan beste lagunok ez bezala). Lehenago esan bezala, Txillardegik beti esaten zigun benetako beharrizana dagoenean baizik ez dela hizkuntza bat ikasten,
|
baina
Euskal Herrian ez dagoela euskaraz ikasteko beharrik. Gure kasua (zenbait ikaslerena), ordea, oso bestelakoa izan zen.
|
|
|
Hauxe da niri jarri zidan eskaintza eskuzabala: " Mikeli, jaboi eta guzti,
|
baina
euskal idazle on bati jarraitzeko hasia duen bidetik eskatuz. Bihotzez".
|
|
|
Nahi dutena esango dute
|
baina
Euskal Herri osoan lehenaldi bat eta geroaldi bat bereizi zituen Yoyesen hilketak, baita ezker abertzalearen barruan ere. Niri bezala, beste askori ere ETArekiko zalantza guztiak desagertu zitzaizkion.
|
|
|
Abentura berri horretan onena opa diot noski.
|
Baina
Euskal Herriko gatazkaren behin betiko amaiera eta adiskidetzezko etorkizuna bultzatzeko, beharrezkoak izango dira bera plaza politikora eraman zuten adorea, sena, elokuentzia eta seduzitzeko gaitasuna.
|
|
|
Hutsunearengatiko oinazea erakusteaz gain, azalpen hori ere zor nuen. Bai, Portugalen jaio zen Saramago,
|
baina
euskal herritar izan zen eskatu zitzaion bakoitzean, hitz baten, isilune baten, pentsamendu baten ekarpena zeukala jakin zuen bakoitzean. Bertan egon zen eta ezin izan bazuen bertan egon bihotzean eraman zuen beti herri hori.
|
|
|
Aurkezpen txartel hori kezkatzeko modukoa da, ez da oso lasaigarria.
|
Baina
euskal gizartea zuhurra da eta badaki bakoitza bere lekuan jartzen. Horregatik ezin dizugu sinetsi mezu hanpatsuak esaten dituzunean:
|
|
2011
|
|
|
–Ez dakit Espainiako berri,
|
baina
Euskal Herriko alderdi batzuetan, behintzat, horrela jokatzen dugu.
|
|
|
Poniak, Donibane Garazitik ekartzen ziren.
|
Baina
Euskal Herrira Ingalaterratik etorriak izaten ziren.
|
|
|
Pentsatzen zenaren kontra, euskarak loratze handi bat izan du, sekula bere historian izan ez zuen neurrikoa. Nahi ez dutenek ez dute aitortuko,
|
baina
euskal kultura askoz hobeto dago orain duela 40 urte baino. Askoz gauza gehiago egiten da, emaitzak ugariagoak dira, aberastasun bat dago, eta batez ere lehen ez zegoen kultura maila bat dago.
|
|
|
|
Baina
Euskal Herriak funtzionatu egiten du, eta agian hori da miragarria. Izan ditugun arazoak izan ondoren, enpresek, zerbitzuek eta gizarte zibilak funtzionatzen jarraitzea.
|
|
|
...egiazkoa, esan nahi dut, beti interes orokorra, herriaren interesa, Euskal Herriaren interesa, ez bakarrik Gipuzkoarena, berak asko azpimarratzen zuen hori, batez ere krisia izan zenean eta Ardanza lehendakari eta bera diputatu nagusi, bazegoen joera bat ba" bueno, orain guk Gipuzkoan agindu behar diagu" eta berak esaten zuen beti," bai, baina kontuz, kontuz, guk agindu behar diagu
|
baina
Euskal Herrirako gobernatu behar diagu, beste guztiekin ados jarrita eta beste guztiekin instituzionalki errespetu handiz lanean jarraituz, ez gure kasa". Orduan, Imanol Murua oso tipo honestoa izan da eta alde horretatik nik laudorio guztiak ditut beretzat.
|
|
2012
|
|
|
|
Baina
euskal gizartean, xix. mendean zehar, bi berrikuntza nabarmendu ziren: Iraultza liberalarena batetik eta industria iraultzaren fenomenoa bestetik.
|
|
|
Euskal nazionalitateak, ohitura, hizkuntza eta oinarri juridikoz definitutako komunitatea seinalatzen zuen.
|
Baina
euskal nazionalitatearen aitorpena eta sustapena Espainiar erresumaren baitan egiten zen. Euskal nazionalitatearen kontzeptu berria euskal aginte politikoa eta juridikoa bidezkoa zela erakusteko erabili zen.
|
|
|
Eskubide historikoak Foru Konstituzioaren ondorio ziren. Sagarminagaren lerroko Euskalerria taldekoen artean ohizkoa zen kategoria hori,
|
baina
Euskal erakunde publikoko buruzagi berrien baitan ere onartua zen. Foruzaletasun politikoak ildo berri bati eman zion hasiera Loredoren zuzendaritzapean, La Paz egunkariaren bidez eta ondoren Bilbon argitaratzen zen La unión vasco navarra egunkariaren bidez.
|
|
|
1906an, kontzertu ekonomikoa hogei urterako sinatu zenez gero, aginte autonomikoa lortzeko egitasmoari eusteko asmoak argitaratu ziren.
|
Baina
Euskal Herriko alderdi politikoek ez zuten ezer hitzartuta zer nolako autonomia edo autogobernua behar zuten. Euskal Herriaren eremua bera ere ez zegoen erakunde politiko gisa ondo zehaztuta, kulturgintzarako onartuta egon arren.
|
|
|
Iraultza liberalak Konstituzio politikoaren eta kodegintzaren garaia ekarri zuen.
|
Baina
euskal herrialdeen foru sistema juridikoaren ondorioz Erkidegoa ere bazen. Aginte politiko administratiboaren etorkizuna zegoen jokoan.
|
|
|
Espainia nazio bateratua eta administratiboki, legez behintzat, zentralizatua zen, eredu administratiboa Frantziarena baitzen.
|
Baina
euskal buruzagi politikoek xix. mendean, Estatu konposatu moduan ikusten zuten Espainia, erresumaren buruzagi ziren errege erreginak bateratasuna eransten ziotelarik.
|
|
|
Aginte politikoaren legitimitatea Konstituzioan zegoen.
|
Baina
euskal lurraldean berezitasun administratiboak eta ekonomiko fiskalak, iraganeko foru gozamenean eta tradizioan oinarrituz, zaindu eta bereiztu egin behar zirela uste zuten. Konstituzioaren baitan, erakundetze berri baten bidez, autogobernu politikoa babestu nahi zuten.
|
|
|
1846ko uztailaren 6an, probintziako intendenteak ondasunen gaineko zergak kobratzen hastekotan zeuden. Eta giro horretan, hiru herrialdeek milioi bat eta erdi errealeko kontribuzioa egitea proposatu zuten.66
|
Baina
euskal komisionatuen ustez, ordainketak finkatu baino lehen, Foru Konstituzioaren moldaketa osoari ekin behar zitzaion eta ez ogasunekoari bakarrik. Argudio honen bidez, berriz ere geroko geroan utzi nahi zuten zerga berrien aplikazioa eta ordainketa.
|
|
|
Bestalde, karlisten guda amaitu gabe zegoen. Borrokaldiak Katalunian kokatuta zeuden
|
baina
Euskal Herrian ere berriz sortzeko arriskua zegoen. 1840ko urtea giltzarri bihurtu zen Euskal Herriko erakundetze publikoaren arloari dagokionez.
|
|
2019
|
|
|
euskararekiko atzerritarrek erakutsi duten, dugun? jarrera ikertu nahian nentorren, eta helburu horretarako hilabetea ere ez nuen izango, lau aste doi doia Hendaiako egoitza batean. Nekatoenean?;
|
baina
Euskal Herria lehenengo aldiz bertatik bertara ezagutu ahal izango nuen, eta emozioaren emozioaz ahoa bridatua nekarren nik ere.
|
|
|
Erantzunik gabe. Jausi egin nintzen,
|
baina
Euskal Herrira hegaldatzeko ordua iritsia zitzaidan. Antzera sentitu bide zen Txepetx soziolinguista, lan bat egiteko aitzakiarekin, Nafarroako mendialdera jo zuenean.
|
|
2020
|
|
|
Argi dago, horretarako borondate politikoa behar dela eta estatu espainiarrak ez daukala,
|
baina
euskal gizarteak aldarrikatu egin behar du. Gero, ikusiko dugu...
|
|
2021
|
|
|
Tt.Tt.: Ez dakit zuen Lanbide Eskolan zein hiztegi erabiltzen duzuen,
|
baina
Euskal Herrian oso ezaguna den batean mugalariaren honako definizio xelebre hau agertzen da: " errefuxiatuei ezkutuka muga zeharkatzen laguntzen dien pertsona, denon onerako, eta beharrezkoa ez izanik, desagertu egin litzatekeena".
|
|
2023
|
|
|
Arrigorri (158 m), Santa Gurutz (336 m), Arrikuntzalde (400 m), eta Kalamendi (314 m), besteak beste. Lei Artibaiko azpieuskalkian kokatuta dago Ondarroako berbeta,
|
baina
Euskal Herrian ez dago hango euskara bereki berekia dela ez dakienik.
|