|
2022
|
|
|
Ontzi izenari, tuperrari, KADA atzizkia erantsita, tuperkada sortzen zaigu, edota bete atzetik ipiniz gero, tuper bete. Baina
|
bai
bata eta bestea, tuperkada zein tuper bete, tuper ontziak hartzen duen barrua jatekoz bete bete dagoela adierazteko dira. Platerkada edo plater bete diren antzera.
|
|
|
bertan eta behera. Euretariko bakoitza
|
bai
badarabilgu aditza era tortzeko. Bertan horretatik erakarriak dira bertaratu edo bertakotu aditzak.
|
|
|
Horiekin batera badugu Urtats –edo Urtatse– izena ere, ekialdeko hizkeretakoa,
|
bai
Ipar, bai Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats ere.
|
|
|
Horiekin batera badugu Urtats –edo Urtatse– izena ere, ekialdeko hizkeretakoa, bai Ipar,
|
bai
Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats ere.
|
|
|
Beste laurak,
|
bai
, baietz eta bakarrik elkarri josita sortu zaizkidan aukerak dira. Kontua da zein ordenatan eta zein hitz kategoria erabilita gertatzen den mezuaren adierazpenik egokiena:
|
|
|
Kontua da zein ordenatan eta zein hitz kategoria erabilita gertatzen den mezuaren adierazpenik egokiena: a)"
|
BAI
da baietz bakarra". b)" BAI da bakarrik baietza". c)" BAI bakarrik da baietza". d)" BAI esatea da baietz esatea".
|
|
|
Kontua da zein ordenatan eta zein hitz kategoria erabilita gertatzen den mezuaren adierazpenik egokiena: a)" BAI da baietz bakarra". b)"
|
BAI
da bakarrik baietza". c)" BAI bakarrik da baietza". d)" BAI esatea da baietz esatea".
|
|
|
Kontua da zein ordenatan eta zein hitz kategoria erabilita gertatzen den mezuaren adierazpenik egokiena: a)" BAI da baietz bakarra". b)" BAI da bakarrik baietza". c)"
|
BAI
bakarrik da baietza". d)" BAI esatea da baietz esatea".
|
|
|
Kontua da zein ordenatan eta zein hitz kategoria erabilita gertatzen den mezuaren adierazpenik egokiena: a)" BAI da baietz bakarra". b)" BAI da bakarrik baietza". c)" BAI bakarrik da baietza". d)"
|
BAI
esatea da baietz esatea".
|
|
|
Besterik lokailua erabilita, adibidez. Baina besterik horrek ezeztapena eskatzen du, eta ezezkako egiturarik ez nuke erabiliko kasu horretan, adierazi nahi den mezuaren giltza
|
bai
edo baietza izanda.
|
|
|
elurra edo euria dihardu, edota izena estalita, badihardu, baziharduen. Eta leku batzuetan [biñardu] ere
|
bai
; badinardu era landuan.
|
|
|
—ElurTZA eta elurTEA ez dira gauza berbera; neurri bateraino
|
bai
, baina ez bete betean. Gauza berbera ez diren bezala euriTZAK eta euriTEAK, edota egunotan, haizeak gogor jo izan duenean, haizeTEA eta haizeTZA ez diren bezala.
|
|
|
Berez drogen eraginez begitazioak, irudipenak edo" aluzinazioak" izatea edo burua galtzea adieraztea du gaztelaniaz baliorik behinena; adiera horrekin sartu bide da gaztelaniara eta balio hori aitortzen diote oinarrizko adieratzat. Baina begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi,
|
bai
gaztelaniaz eta berdin euskaraz; baina harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik. Eta drogen eraginaz duen kidetasuna gazt. ‘alucinar’ aditzak ere salatzen du, ordea.
|
|
|
Esan daiteke
|
bai
: zur eta lur geratu, harri eta zur utzi, zurtuta egon, harriturik gelditu, txundituta utzi, miretsita egon... eta beste gehiago, baina ez dira nahikoak flipaturen zale diren hiztunentzat.
|
|
|
Baina gober nantza ondo agerian dakusagu, definizio eta adibide eta guzti. Eta, bidea egin ondoren, helduko zaio,
|
bai
, txanda.
|
|
|
Nolanahi ere, hitz berria dugu hau, eta beste hizkuntza nagusietan ere
|
bai
. Ingelesez" governance" eta" co gobernance", alemanez berdin; frantsesez" gou vernance" eta" co gouvernance", eta gaztelaniaz ere" gobernanza", eta are berriagoa" cogobernanza".
|
|
|
Herri batek mugakide duen alboko herria alboerria dela esan ohi da hizkera batzuetan, eta bat baino gehiago direnean herriok, alboerriak. Alberri aldaera ere ezaguna du hitz horrek; eta erdialdeko hizkeretan auzoerria ere
|
bai
.
|
|
|
aldeerak edo aldeerakoak. Aldamenak ere
|
bai
beste leku batzuetan. Hitzok pluralez sarriago erabili ohi dira:
|
|
|
—Bizitzeko Gutxieneko Errenta da gehien entzuten nabilena. Hedabide batzuetan Bizitzeko Gutxieneko Diru sarrera ere
|
bai
. Zuzentzat ditut bata zein bestea.
|
|
|
" Etxean eto rririk ez, eta larre motzean hazitakoak dituk". Baina baiezka ere
|
bai
: " Hileroko eto rritxoa daukana hobeto dago, noizean behingo etorri urriekin larri dabilena baino".
|
|
|
—Arnastu edo arnasatu aditza,
|
bai
, erabilia izan da. Idatziz erabili izan dela batez ere, esan daiteke, ez berbaz edo hitzez.
|
|
|
Arnastu aditza berri samarra dugu euskaran, eta erdal hizkuntzetan ditugun" respirar, respirer, breathe, atmen" aditzei hitz bakarreko ordaina emateko, hitz bakarreko aditza, garatu da hizkera landuan ordain egin egina izan dadin. Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu, baina arnasa hartu lokuzioaren ondoan
|
bai
arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik, euskal hiztunen ezpainetatik baino gehiago.
|
|
|
Adu txarreko zerbait, patu txarren bat gerta ez dadin, erritu formula gisa gaztelaniaz zabal dabilena. Baina beste hizkuntza askotan ere
|
bai
. Zura, zur sendo gogorra, lagungarri eta babes izan dugu gizakiok mendez mende.
|
|
|
—Gaztelaniazko" Cepa" berba, landare kontuan erabili ohi den terminoa da, batez ere mahatsaren, mahastiaren munduan. Baina bestelako arbola landareetarako ere
|
bai
. Hori adierazteko hitz mordoa ditugu nekazariedo laborari langintzan erabili izan direnak.
|
|
|
mahatsondoa. Halere," cepa" kontzeptuarentzat badira bes te hainbat izen, bakarrean ere
|
bai
, baina batez ere mahats izenarekiko elkarkuntzan bizi direnak, kontzeptu berori adierazteko: anduia, ostroa, erroa, erpea, zan koa eta beste batzuk.
|
|
|
Pandemia izurrien arlora bihurtuta," cepa" berriak erne direla aditzera ema teko,
|
bai
anduia, bai orpoa, izendapen egokiak izan daitezke.
|
|
|
Pandemia izurrien arlora bihurtuta," cepa" berriak erne direla aditzera ema teko, bai anduia,
|
bai
orpoa, izendapen egokiak izan daitezke.
|
|
|
—Frantsesak ingeles mailegua hartu du bere horretan. Nederlanderak ere
|
bai
. Alemanez, ordea, Sperre darabilte" barrera" hitzaren ordaintzat, eta adiera ho netan:
|
|
|
—Mintzidatzi aditzik ez dugu euskaraz. Mintzatu edo mintzo izan aditzak
|
bai
, eta idatzi ere bai, baina mintzidatzi hitza oraintsu asmatua da. Eta asmatu da, hain zuzen, whatsapp bidez batik bat, eta gazteek gehienbat, hitz egiten den bezalaxe, mintzatzen garen legetxe, idatziz darabilten erregistroa izendatzeko.
|
|
|
—Mintzidatzi aditzik ez dugu euskaraz. Mintzatu edo mintzo izan aditzak bai, eta idatzi ere
|
bai
, baina mintzidatzi hitza oraintsu asmatua da. Eta asmatu da, hain zuzen, whatsapp bidez batik bat, eta gazteek gehienbat, hitz egiten den bezalaxe, mintzatzen garen legetxe, idatziz darabilten erregistroa izendatzeko.
|
|
|
Gudu aurrean, XX. mendearen lehen herenean modaratu ziren darrai eta da rraike bezalako aditzak, lehenengoa ‘jarraitzen du’ orainekoa, eta bigarrena, ‘ja rraituko du’ gerokoa adierazteko. Euskara garbiaren garaiak ziren,
|
bai
hiztegi kontuan, baita sintaxi arloan ere, eta zer esanik ez, aditzaren morfologiari dagokionean. Eta aditz trinko deritzenak zirela jatorrizko edo euskara zaharraren giltzetariko bat, sinestuta zeuden hainbat.
|
|
|
Idatzizko testuetatik ezagutu dugun aditz joko trinkoa nor nori erakoa izan da, ia osoan. Ezagutu ditugun adizki tipoak darraio erakoak izan dira,
|
bai
na ez darrai tipokoak. Arrazoia garbia da:
|
|
|
Oraintsuagora etorrita, bada esaera moduko bat, Martzelino Soroa antzerkigileak umore handiz jaso zuena: " Ala da
|
bai
, Batista. Bada mundu on tan ondo bizitzeko, esaten dan bezela, arakinekin gosaldu, ixkribaubakin baz kaldu ta man dazaiekin afaldu".
|
|
|
—Izanagatik,
|
bai
, erabili egiten dugu, baina aditz nagusi modura kasu horretan, ez aurreko beste aditz baten morroi bezala. Eta esanahiaren aldetik, esaldi kontzesiboetan, batez ere.
|
|
|
—Hitz zuzenak,
|
bai
, berez, baina adierazi nahi denari ondo ote dagozkion argitu behar. Pintaketa diogunean pintatze jarduera gehiago adierazten dugu, pintatzearen ondorioa edo emaitza baino.
|
|
|
—Putzada da,
|
bai
. Alferrik hiztegi corpusetan azterka, ez duzu-eta putzada de lako horren azterrenik topatuko.
|
|
|
Abenduaren hogeita bosta ez da Urteberri, baina
|
bai
Eguberri. Mezu banak di ra, Urteberri on opa izatea (urtarrilaren 1ekoa) eta Eguberri on egitea (abenduaren 25ekoa).
|
|
|
gabonak. Baina Nafarroan (eta Gipuz koako leku batzuetan) Olentzaro –eta [Onentzaro] – izendatzen dute Gabon gaua, eta Subilaro ere
|
bai
, eta Nafarroa Beherean Gau berri ere erabili izan da.
|
|
|
Urtea luzea da, eta giza legeari dagokionez, aldiro aldiro jazotzen dira gertaera bereziak; eurok izendatzeko hitz berri bere ziak sortzeko premian gertatzen gara. Euskaraz ere
|
bai
, zorionez...
|
|
|
ez al zen lurrikara hitzarekin, Marterako izanda ere? Ezagunak ditugu lurrikarak, eta itsasikarak ere
|
bai
, edota itsas lurrikarak ere bai. Behin ikasi genuenez gero lurri kara, Marteko lurretan diren ikara dardarak barruan hartzeko ez al da berori nahikoa hitzik?
|
|
|
ez al zen lurrikara hitzarekin, Marterako izanda ere? Ezagunak ditugu lurrikarak, eta itsasikarak ere bai, edota itsas lurrikarak ere
|
bai
. Behin ikasi genuenez gero lurri kara, Marteko lurretan diren ikara dardarak barruan hartzeko ez al da berori nahikoa hitzik?
|
|
|
Hurreko mendeotan beste izen batzuk ere erabili izan dira. Garbizale tasunaren zurrunbiloan aita gurena ere
|
bai
, baina santu maileguaren ordez gu ren garbi puruagotzat hauturik. Eliz aita ere erabili izan da gutxi batzuetan.
|
|
|
" Del coloq. posturear ‘actuar con postureo’, y este de postura y EAR". FUNDEUk, aldiz,
|
bai
, sarrera eskaini dio: " El sustantivo postureo y el verbo posturear, con los que se alude a la adopción de ciertos hábitos, poses y actitudes más por apariencia que por convicción, son neologismos bien for mados que siguen el paradigma...".
|
|
|
Min izena emankorra dugu eremu semantiko desberdinetan eta amo dioare nean ere
|
bai
, baina ez bakarrean, aurre izen bati laguntzen baino. Mina eta min du gauza bat dira, baina elkarketa bidez garatuak dira beste hainbat min.
|
|
|
// Haxek igarri, haxek igarri,/ nundik daroien gaixorik. / –Amore minak baidituz honek,/
|
bai
entraiñetan sarturik. // –Mediku jaunak guzurra diño,/ ez dot nik amore miñik.
|
|
|
haragi ustela eta okela ustela ere esaten zaio. Sarraskia eta hilikia ere
|
bai
Iparraldean. " Non baititake hilikia, harako dira arranoak ere", esaten da Mateoren ebangelioaren euskal bertsio batean.
|
|
|
· Aratardia ere
|
bai
, haragitarako hazten den ardia.
|
|
|
Txitxi edo txitxia ume hizkeran erabili izan da batez ere,
|
bai
lehen eta bai gaur. Baina aldi batez esangura zabalagoa ere bazuelakoan nago:
|
|
|
Txitxi edo txitxia ume hizkeran erabili izan da batez ere, bai lehen eta
|
bai
gaur. Baina aldi batez esangura zabalagoa ere bazuelakoan nago:
|
|
|
Gure iritzian alfer antzua litzateke, generoa zorrotz markatu beharrak bultz eginda, ahizpatasun, arrebatasun edo nebarrebatasun bultzatzea gizarte zabal bateko kontzeptutzat. Moja komentu bateko giroan
|
bai
esan daiteke ahizpatasu na, neure ahizpa maiteak esan daitekeen moduan, edo fraide batek esan de zake sermoi hasieran: neure anaia arrebak, baina gizarte zabalago batentzat TASUN atzizkia eransteak ez dakarkigu gehi baliorik.
|
|
|
Landerretxek idatzi zuen bezala: " Goresten du, ez xoilki Euskalzale Lagunen batasuna, bainan
|
bai
oraino lekhu eta lehor guzietako Euskaldunen haurridetasun osoa".
|
|
|
—Telelanak,
|
bai
lan egiteko moduak, bai izenak berak, sekulako indarra hartu dute itxialdi luze honetan. Egokia al da, tele batetik eta lan bestetik, elkartzea?
|
|
|
—Telelanak, bai lan egiteko moduak,
|
bai
izenak berak, sekulako indarra hartu dute itxialdi luze honetan. Egokia al da, tele batetik eta lan bestetik, elkartzea?
|
|
|
—Beste izenik
|
bai
jai osteko gorputzaren egoera berezi horri euskaraz esateko?
|
|
|
Nafarroan ere gorde da hitz zahar hori. Eta Bizkaiko hizkera batzuetan ere
|
bai
. Azkuek Orozkon, Gernikan eta beste herri batzuetan jaso zuen, katua ogara izatearena.
|
|
|
Bizkaiko Arratia aldean gorde izan den bat, txakurra agi dela esaten da. Baina agi izan edo agi egon, hainbat lekutan beste animalia batzuentzat ere erabilia da; katuentzat ere
|
bai
. Baina oro har, Azkuek esangura zabalagoa aitortu zion agi hitzari bere hiztegian:
|
|
|
—Idazleen lekukotasunik
|
bai
–
|
|
|
" Xeha zatzu hirur tipula, hirur karrota[...]" (ECocin, 11). Pastana ere
|
bai
: " Ez da harritzeko Gaztanbideren baratzeak hoin aza, pastan, biper, porru eder eta finak ekartzen baditu!" (Gatxitegi Herria,).
|
|
|
Neba esaten ez den eremuan anaia hitzak beregandu ditu eremu biak:
|
bai
emakumeak, bai gizasemeak, odolekoa duten gizonezkoari anaia deitzen diote.
|
|
|
Neba esaten ez den eremuan anaia hitzak beregandu ditu eremu biak: bai emakumeak,
|
bai
gizasemeak, odolekoa duten gizonezkoari anaia deitzen diote.
|
|
|
Juan San Martin euskaltzaina eibartarra zen, eta kexu agertzen zen orain dela aspaldi, sartaldeko euskalkiari bizkaiera deitu beharraz. Bera eibartarra baitzen, eta ez bizkaitarra beraz, baina
|
bai
sartaldeko hizkera bateko seme eta erabiltzaile.
|
|
|
tapa tapa, taka taka. Baina A ez ezik, I, O edo U bokalena ere
|
bai
hizkeretan barrena: txiri txiri, txoko txoko, ttuku ttuku.
|
|
|
—Hala da,
|
bai
. Ibileran pausoa bizkortuz doan heinean, hots hitzetatik hitz gardenetara igarotzen da gure erregistroa.
|
|
|
Ekialdeko partean,
|
bai
Nafarroan, bai Iparraldean, laster adjektiboaren inguruan bilbaturiko hitzak ditugu: laster egin, lasterka, lasterkatu.
|
|
|
Ekialdeko partean, bai Nafarroan,
|
bai
Iparraldean, laster adjektiboaren inguruan bilbaturiko hitzak ditugu: laster egin, lasterka, lasterkatu.
|
|
|
Baina gogora dezagun, neologismo hau hiztegigileek sortua edo dela, eta ez hain aspaldi; orain dela mende eta erdi inguru, eta Iparraldean, hain zuzen. Aranatarrek abegi ona egin zioten eta harrezkero idazleren batzuek ere
|
bai
.
|
|
|
Uharte osora eta urrunagora ere hedatzen ari direla errautsok esan daiteke. Eta hurreko parajeetan errauts euria ari duela ere
|
bai
.
|
|
|
Gaztainak erreta jan izan dira batez ere. Egosi ere
|
bai
, baina gutxiagotan oro har. Gaztainak erre, danbolinean egiten ziren, metalezko ontzi biribil luzenga batean.
|
|
|
Hiztegi batzuetan, hala ere, aztarnari, azterkari, miatzaile tipoko izen erratorriak ematen dira ordaintzat, aztarna, aztertu, miatu eta beste aditz batzuen oinaz sortuak. Eta zaharragoetan usmari, usmatzaile bezalakoak ere
|
bai
.
|
|
|
Urtearen bigarren hila, otsaila, animalia izenekin lotura estuena duen hila da. Katuila, edo kataila, ez da hilaren izenik ezagunena, baina
|
bai
otsaila esaten dutenek, zein zezeila esaten dugunok, katuaren aipua hitzetik hortzera darabilgu hil hau dela-eta. Euskaltzaindiaren EHHA atlasetik bilduak dira:
|
|
|
Morfologia bitxia duen hitza. Zeren bitarte eta bitarteko He goaldeko tradiziokoak dira ia osoan, baina KARI Iparraldekoa dugu, ia osoan ere
|
bai
. Hibrido bat sortu dugu.
|
|
|
Etxeberri Ziburukoak biak darabiltza ia jarraian: " Ararteko har dezala Birjina Ama saindua,/
|
bai
San Migel bitarteko guztiei agindua" (Manual Devotionecoa, I, 50). Hegoaldeko tra di zioan bitarteko izan da forma nagusia, mintzairan ere den bezala.
|
|
|
Hau da, guztietan KARI atzizkiari lehentasuna eman ordez, KO atzizkiari ere zirrikitua irekiko nioke lege esparruko adiera jakin batzuetarako, eta bitarteko izenaren on doan arteko izen neutroagoari ere leku egin. Eta jarduera abstrakturako, bitartekotza izenaren aldamenean artekotza orokorragoari ere
|
bai
.
|
|
|
Baina Donósti a-ra doala dioena euskaraz ari da. Badakizu, Azpéitiara doana ez dela euskaraz ari, baina
|
bai
Azpeí ti ra doana. Euskaraz dip tongorik nekez egiten dugu, gaztelaniaz barra barra erabili arren.
|
|
|
Eratorkuntza tipo hau guztiz da emankorra euskaran,
|
bai
tradizio idatzian, bai berbetan, eta berdin gaur egungo hitz sorkuntzan ere: zientzia gaie tan zein edozein arlotako kontzeptu berri askoren terminologian.
|
|
|
Eratorkuntza tipo hau guztiz da emankorra euskaran, bai tradizio idatzian,
|
bai
berbetan, eta berdin gaur egungo hitz sorkuntzan ere: zientzia gaie tan zein edozein arlotako kontzeptu berri askoren terminologian.
|
|
|
Hiztegietara bagoaz, Azkuek aspaldi bildu zuen denpora hitzaren le kukotasun ugari eta zabala. Eta Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia corpusean are testigantza ugariagoa ageri da,
|
bai
hitzezkoa, bai idatzizkoa, denpo ra izenaren ‘eguraldi’ adierarena. Jakingarria da, bestalde, adiera horrek, Biz kaian barik, Iparraldean duela tradiziorik zaharrena eta sendoena.
|
|
|
Hiztegietara bagoaz, Azkuek aspaldi bildu zuen denpora hitzaren le kukotasun ugari eta zabala. Eta Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia corpusean are testigantza ugariagoa ageri da, bai hitzezkoa,
|
bai
idatzizkoa, denpo ra izenaren ‘eguraldi’ adierarena. Jakingarria da, bestalde, adiera horrek, Biz kaian barik, Iparraldean duela tradiziorik zaharrena eta sendoena.
|
|
|
Jakingarria da, bestalde, adiera horrek, Biz kaian barik, Iparraldean duela tradiziorik zaharrena eta sendoena. Gipuz koan ere
|
bai
pitin bat, baina askoz zabalagoa, nolanahi ere, Nafarroan, Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan. Gipuzkera hizkeretan da urrien erabilia.
|
|
|
Markinaldeko bertsioan, eguraldi hitza sartaldeko hiztun gehienen artean zaharkiturik gelditu denez, eta denpora nagusitu, denbora [denpo rie] izen generikoak kendu dio lekua eguraldia izenari. Horixe da arrazoia, gaur egun hain gutxi entzuna izatea eguraldia, [egualdidxe], eta
|
bai
, ostera, denporea [denporie].
|
|
|
Erdial dean, gipuzkera eremuan, giroa. Egunaroa ere badugu; gauaroa ere
|
bai
, gau ede rra dagoenean.
|
|
|
Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino. Errazkerietan jausi gabe, eta
|
bai
, ordea, erraztasunak ematen euskal hiztunari, duintasunez eta gogoz, eta batik bat egoki erabil dezan bere hizkuntza.
|