|
2022
|
|
|
Herria astekarian lanean hasi nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio lanetan eta kontu egile gisa,
|
bai
eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa lanetan –garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile bezala ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Herrian idazteaz gain, liburu batzuk ere ondu zituen Panpeiak, hala nola Robert Laxalt estatubatuarraren" Sweet promised land" (Mon père était berger) zubererara itzuli zuen Aita artzain zen titulupean,
|
bai
eta ere Antoine de Saint Exuperyren" Le Petit Prince", Printze ttipia titulupean. Zoritxarrez, aski gazterik zendu zitzaigun Panpeia, 67 urtetan, 2016ko urtarrilean.
|
|
|
|
Bai
, hegazkin militar batean sartu gintuzten seiok. Abiatu aitzin jada, patruilako batek ez zuen bertara upatu nahi, beldurtuta.
|
|
|
Horiek segur trenez itzuli zirela! Eta
|
bai
gu ere!
|
|
|
|
Bai
. Mende Berriren aldizkari horretan hasi nintzen kolaboratzen.
|
|
|
Atarraztarrak beti izan dira guretzat" hühü handiko jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik. Hala ere, atzoko eta gaurko giroak
|
bai
badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela.
|
|
|
Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte,
|
bai
ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza gure Ipar Euskal Herrian.
|
Bai
baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela,
|
bai
Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat haiekin bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa ere, baina egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela, hori
|
bai
begi bistakoa... edo belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Euskararen aurkariak, gaur egun, agerian azaltzera ez direla ausartzen erran dut lehenago. Ez da osoki egia, toki jakin batzuetan menturatzen
|
bai
ti ra euskaltasunari arbuio egiten edo behintzat politika jokaerazkotzat ematen duten euskaltasunaren kontra azaltzen. Eta hara beste paradoxa bat, euskararen etsaigo hori euskaldun petto pettoak direnek aldarrikatzea.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona
|
bai
, hala nahi bada... Baina zein ondoriotarako?
|
|
|
Jakin 66 biak uztar daitezkeela erran daiteke azkenean. Itsuskeria,
|
bai
, euskaraz dauden etxe, etxalde edo auzoen izen horiek ortografia frantsesa oinarritzat harturik egin baitira. Itsukeria, berriz, hautetsi horiei okerrean daudela eta euskarazko grafia besterik dela erraten bazaie... eta euren ustezko jakintzaz oso seguru daudela erantzuten dutelarik.
|
|
|
Auzitan ematea? Euskararen kontura aldiz,
|
bai
, zilegi zaie egitea, euskaraz idazten sekula ere ikasi ez dutelarik, behar bezala idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik! Egoera horren errua, egia erran, ez zaie erabat leporatzen ahal...
|
|
|
Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak.
|
Bai
, nonbait arazoa da pastoralen jarraitzaileen kopurua horrela handitu egin dadin, euskal kulturaren ezagupena eta bizipenak nabarmen gutxiagokoak direlarik. Beste gisa batera esanik, egungo pastoralzale ugari frantximanten (erdaldunen) edo erdi frantximanten mundutik datoz, eta horiek zabaltzen duten ikusmoldea —eurena izan dezaten zilegi bada ere— errealitateetatik aski urrundua dela erran daiteke.
|
|
|
Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko jenteari –eta kar tielekoari ere hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak.
|
Bai
, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere.
|
|
|
Erraiten den bezala," beharria behar da egin". Bena holakorik agitzen da mintzaje hanitxetan,
|
bai
frantsesaren kasüan ere. Segür izan gitean, Frantzia iparreko" chti" baten eta Provence esküaldeko hiztün baten artean, algar entelegatzeko neke zonbait izanen dela, hatsarre batez pürü...
|
|
|
Ba, azkenean
|
bai
! Hemezortzi urtez!
|
|
|
Idazteko, aldiz,
|
bai
, nik oso argi dut. Funtsezko araua badela hor hizkuntza ororendako balio duena:
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde egin zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala, baina
|
bai
langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten.
|
|
|
|
Bai
, aldatu ez direnak dira funtsezko arauak; oso guti dira. Bi talde behar dira, bata bestearen arerio direnak, talde horiei erraten zaie, urdinak eta gorriak, edo giristinoak eta turkoak; urdina zeruaren kolorea da, eta gorria infernuarena.
|
|
|
|
Bai
, ni ez naiz hain aldekoa. Ez da nahi dudala gorde xiberotarrendako, baizik eta aski artifiziala delako.
|
|
|
Zail, oso zail. Hor inkestek gezurrak esaten dituzte, ez da posible, ez da jada Xiberoan herritarren %70ek euskara dakitela; jakitea, beharbada,
|
bai
, baina praktikatzen dutela behintzat ez. 14.000 xiberotarretatik euskara egunero bizi
|
|
|
|
Bai
, nahiz eta erran behar den kazetako bultzatzaileak eta jarduleak zuriak zirela, erlijioaren eta kontserbatismoaren aldekoak, baina bazuten hori, euskararen aldekoak ziren, atxikimendu hori argi ikusten da. Aldiz, gorri anitz eus kararen kontrakoak ziren, baina ez Bedaxagar.
|
|
|
Herri gehienetan, ez, erranen nuke. Gure etxean euskaraz ari ginen beti, eta ene gurasoek euskaldun kontzientzia
|
bai
, baina politika kontzientziarik ez zuten.
|
|
|
|
Bai
, eta gehien bat 1914 gerlak," 14ko Gerla Handi" deituak. " Eskuara baizik ez zakiten haiek, mort pour la patrie", Gorka Knörren kantua da, ezta?, oso kantu indartsua.
|
|
|
Eta, gero, Txomin eta Ramuntxoren hiltzea. Urte horietan dut abertzaletasun kontzientziaren hartzea, eta euskaldun kontzientzia ere
|
bai
. Zuberoatik kanpo, hala ere!
|
|
|
Gure militante baitan dagoen zauri sendaezina da. Bilatu genuen Popo,
|
bai
, bilatu genuenez! Gure militante bat desagertu zela zabaldu aitzin, zurrumurruak baziren.
|
|
|
Erakunde horiek borrokaren ondorio izan dira, nolabait. Eta IK k eraman duen borrokaren ondorio ere
|
bai
. Baina guk ikusi ez genuen zepoa da hori:
|
|
|
Autogobernuak ez du gaur egungo Europa eredua auzitan ezartzen. Autodeterminazioak
|
bai
. Autodeterminazioak erraten du beste Eu ropa bat behar dela, Europa federala, autodeterminazio eskubidea onartuko duena; eskatzen duten herriei, erran nahi dut, eta badakit batzuek ez dutela es katuko.
|
|
|
Izan ginen Hernion, izan ginen Aizkorrin, eta Mailopean bizi garenon ganbara handira, Aralarrera. Baraibar eta Lizarrusti arteko bide luzean entzun genituen Allanderen adar jotzeak, hitz joko kaskarrak eta politikari abertzaleen inguruko iruzkin maltzurrak ere
|
bai
; oker ez banago Xalbadorrek esan zuen" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" ela, eta esango nuke esaldi hori bete betean zegokiola Allanderi.
|
|
|
Etxebarreko haütetsi izatez, Allandek Züberoako Herri Alkargoan (egitüra ohia) lehendakaritza ordea ardietsi züan. Ordüan züan
|
bai
gure gizonak bere jakitate eta eüskararen joria zügünki lankider hedatü, elebitarzünaren Herri Alkargoan sarraraztez. Bai eta eüskara teknikalariak hüllantik jarraikitzez eta aholkatzez ere, bereziki ützülpenetan.
|
|
|
Ordüan züan bai gure gizonak bere jakitate eta eüskararen joria zügünki lankider hedatü, elebitarzünaren Herri Alkargoan sarraraztez.
|
Bai
eta eüskara teknikalariak hüllantik jarraikitzez eta aholkatzez ere, bereziki ützülpenetan. Eüskarriak ere ützültzen zütüan, bideetako seinaletikak zühürki adelatzen eta zabaltzen, iragarki desberdinak
|
|
|
Halaber Herriko Etxeetako ützülpenak oro: agiantza eta berri arruntak
|
bai
eta urteko aldizkari eta beste.
|
|
|
2016az geroz haren webgünean edirengari zelarik" Hitza Pitz" kronika. Besagainka eta ahoan bilorik gabe jorratzen zütüan Iparraldeko aktüalitate politikoa, institüzioneak
|
bai
eta bürüan ez zütüan erakunde politikoak... Prefosta, nahiago beitzütüan goraipatü borrokalari lagün ohiak, eta nolaz ez kartze lan ezagütü korsikar adiskide minak.
|
|
|
Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik,
|
bai
eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere
|
bai
), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
Autonomia zendako? Gure aferak eskuetan hartzeko, gure oraina
|
bai
geroa guhaurek finkatzeko, deliberatzeko eta egiteko ahalak eskuetan ukaiteko. Iparraldean, egitura horren ardiesteko eskubidea badugu eta honen ibilarazteko ahalak behar ditugu.
|
|
|
Bizi politiko aberatsa ukan du beraz, haatik aberatsagoa du kulturakoa,
|
bai
idazle bezala, bai animatzaile urratsetan. Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Bizi politiko aberatsa ukan du beraz, haatik aberatsagoa du kulturakoa, bai idazle bezala,
|
bai
animatzaile urratsetan. Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Auzolan eta elkarlan horrek guztiak ez du ezkutuan utzi behar Allandek bere lumaz egin duena, idazle zinez emankorra eta ona izan baita berrogei bat urtez,
|
bai
zubereraz, bai euskara batuan, erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen.
|
|
|
Auzolan eta elkarlan horrek guztiak ez du ezkutuan utzi behar Allandek bere lumaz egin duena, idazle zinez emankorra eta ona izan baita berrogei bat urtez, bai zubereraz,
|
bai
euskara batuan, erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen.
|
|
|
Irudi hori ezin dut baztertu, azeta bat bezala bizi baitzen, oso apalki, xuhurki, ene iduriko pobreki,
|
bai
jan edanetan, bai jantzian (gorbata ez ttattarrik ez diot behinere ikusi). Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere.
|
|
|
Irudi hori ezin dut baztertu, azeta bat bezala bizi baitzen, oso apalki, xuhurki, ene iduriko pobreki, bai jan edanetan,
|
bai
jantzian (gorbata ez ttattarrik ez diot behinere ikusi). Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere.
|
|
|
Allande:
|
Bai
. François Bayrou Departamenduko bozetan aurkeztu zen lehen aldian Paue ekialde kantonamenduan bere taldeko kidea izan nintzen, 1977an.
|
|
|
Herri ttipiñi hau, asmatürik dükezüe eta heltübada entzü nik ere Etxebarre herria da.
|
Bai
, euskararen zaingoako" kürütxada" abiarazi düan Allanderen sorterria. Arren, teoriatik egitate edo pratikalat, hola nola Allande edireiten dügün, pintseüa esküan, beste gaüko txori eli bateki, Xibero osoko herrien izena agertzen den sargiako zurezko taulen prestatzen:
|
|
|
Taula hau Etxebarrekoa zen eta herriko altxor bat izan balitz bezala, Etxebartarrek zaintü züen, gaü eta egün. Etsaiak hüilantü ziren
|
bai
behin beno haborotan, bena taulatik hürrün baratü ere, zeren bertan ohartü beitziren taula hori hunkiz beren larrüa ere, hoinoihal gisa herriko atean ütziren züela. Hilabete zonbait berantago, tinta galtzen hasi zelarik, taula hau, herritar gazteek berriz tintatü züen eta berriz lantatü ere.
|
|
|
Hain xüxen, Jojo Etxebarne barkoxtar lagünak zion bezala: " Allandeki
|
bai
edo ez da. Ez dük erdi biderik!".
|
|
|
Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala eman zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen. Ez dakit apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes
|
bai
ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza gure artean, lan anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
|
Bai
, apez hau gogoko züan Allandek. Gogoko zütüan bezala" septentrional" taldeko kideak.
|
|
|
Gibelsorik gabe, erreski aitortzen ahal da borroka bide argia ützi düala Iparretarrak erakünte politikoan eta beraz Ipar Euskal Herriko hixtorian. Militante hanitxek bezala espetxeko bizi torpea ere ezagütü züan
|
bai
eta ere txakürren herra, beste kide eli bateki kateatürik Parisera eramanik izan zelarik. Erakünteko kideek, Ipar Euskal Herriko egoera politikoa ontsa ezagützen züen prefosta, herriaren alaba semeak izanez gero eta eztabadek hazirik, Ipar Euskal Herriak galdü düan nortarzünaren ardatz nausiak:
|
|
|
Mendi eta bortüen gainti kurritzea gustatzen zeion. Nor nahik beno hobeki ezagützen zütüan; ez haietaz zerbait irakurri edo pantailetan ikusi züalakoz bena
|
bai
kurritü zütüalakoz, artzaineki harremanetan sartü, kartieleko jenteeki mintzatü. IGN mapa eskü batean, makila bestean, zaküa bizkarrean eta argazki tresna soinean zoan gure bortükaria.
|
|
|
Ororen bürü hola deitzen zen hainbeste urtez parte hartü züan Bortükariak alkartean. Azken urte horietara arte, kasik aste ürrentze oroz, Xiberoan, edo Nafarroan, edo Biarnon edo Aragoian kurritzen zen, zelüa hunkitzen düen tinien gainti
|
bai
ta ere apalago ko mendixken zeharkatzen. Sail hortan ere bere jakitatea alimalekoa zen.
|
|
|
" Allanderen emankizüna Xiberoko Botzean: ‘Egün bat, hitz bat’ behar züen izentatü ‘Egün bat, hortz bat’ ez zaizüe üdüri?" Eta gü, gure gizontto eta emaztetto itxüra nokügabekoeki, hala üdüriarazi nahi pürü, gü
|
bai
gü, txirtokoiak, erri karkazaz prefosta...
|
|
|
Han Xiberoan nintzanean transistore ttipi batetan, eta Bilboko etxen, internetez. Joan zeigüla pena handia da,
|
bai
pertsona gisa eta bai kültür gizon bezala. Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen.
|
|
|
Han Xiberoan nintzanean transistore ttipi batetan, eta Bilboko etxen, internetez. Joan zeigüla pena handia da, bai pertsona gisa eta
|
bai
kültür gizon bezala. Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen.
|
|
|
Ez Allande, ez hintzan ertzo, bena
|
bai
ertzotürik maite gure lürraldea eta gure hizkuntza. Gazte denboran azkarki borrokatü hintzan, gei horien üngü rüan.
|
|
|
Hain zuzen ere, hemendik aurrera, badia bazterreko oinezkoentzako ibilbi detik ibiltzearekin amaituko dugu gure txango hau, hemen
|
bai
aldiz eraikin itsusien konpainiari ezin izango diogula ihes egin. Diruaren legeak zelako zatarkeriak eginaraztea zilegi egin duen gogoetatzeko aukerarik bada, beraz, Santa Barba eta Donibane Lohizuneko portua bitartean ia ordu erdi batez ibil tze honetan.
|
|
|
Argi geratu da, beraz,
|
bai
errejentak, bai kantarien trebatzaileak, zein ere dan tzarien eskolatzaile Margot Fauriek egin duten lana denen begikoa gertatu dela. Jendeak harrera ona egin die pastoral honetan azaldu diren berezitasunei, ho rietarik nabariena izanik Abdelkader musulmana ate urdinetik atera zedin.
|
|
|
Argi geratu da, beraz, bai errejentak,
|
bai
kantarien trebatzaileak, zein ere dan tzarien eskolatzaile Margot Fauriek egin duten lana denen begikoa gertatu dela. Jendeak harrera ona egin die pastoral honetan azaldu diren berezitasunei, ho rietarik nabariena izanik Abdelkader musulmana ate urdinetik atera zedin.
|
|
|
Eüskaldün,
|
bai
... bena Frantses ere! Ürrentzeko bi hitz erran dezagün trajeria honen personaje nausiaz.
|
|
|
Hil artino, eüskal kültüra eta tra dizioneen altekoa izan zen. Eüskaldün,
|
bai
... bena Frantses ere! Egünko egü nean orano, badakigü horren berri...
|
|
|
Arrenküra horri bürü egiteko gogoa ükeitean, güdükü gogor batetan sar türik direla üdüri zaie Sü Aziakoer. Halerik ere, argiki erran deiküe, beren ahal ttipiekila, ahozkatzearen lerratze horri nahi liratekeala bühürtü eta zübe ro tar mintzoa entzünarazi, haiek eta beste züberotar eüskaldünek, hots orai 50 nahiz 60 urtez goitiz düenek, ikasi eta mintzatü
|
bai
eta mintzatzen jarrai kitzen düen be zala.
|
|
|
" ontsa entelegatürik izan gitean: ez deiogü jenteari erran nahi" hola behar da mintzatü eta ez beste gisaz"...
|
bai
aldiz gük eta gure gizaldikoek bai aitzinekoek eüskararen ahozkatzea nola ikasi dügün entzünarazi. Gero, bakoitxak nahi düan bezala eginen dü...".
|
|
|
" ontsa entelegatürik izan gitean: ez deiogü jenteari erran nahi" hola behar da mintzatü eta ez beste gisaz"... bai aldiz gük eta gure gizaldikoek
|
bai
aitzinekoek eüskararen ahozkatzea nola ikasi dügün entzünarazi. Gero, bakoitxak nahi düan bezala eginen dü...".
|
|
|
Anartean, XiberoKazt emanaldiak hebentik laster entzüngei dirateke www. suazia.com internet günean,
|
bai
eta beste entzün egarzola zonbaitetan ere, Ausha izeneko plazaratze plataformari esker. Ordüan, oraidanik nahiantak oro joan gitean XiberoKazti behatzera ondoko lotüra honekila zabaltzez:
|
|
|
" Aurten
|
bai
Abdelkader trajeriaren aldi datekeala!"
|
|
|
Hitzartürik urte baten berantarekin... bena aurten
|
bai
Abdelkader trajeria edo pastorala gozatzeko parada badükegüla üztaila honen 25ean eta 30ean eta agorrilaren 1ean eta 8an, Ürrüstoiko herrian. Covid planetak bazterrak oro erauzi dütü, bai eta Ainharbe, Ezpeize Ündüreine, Sarrikotapea eta ÜrrüstoiLarrabile herriak biltzen dütüan ‘Lauak esküz eskü’ alkarteak plantan ezarri düan pastoral honen emaitea ere, igaran urtean agitzekoak ziren emanaldiak ezeztatzera behartzez.
|
|
|
Hitzartürik urte baten berantarekin... bena aurten bai Abdelkader trajeria edo pastorala gozatzeko parada badükegüla üztaila honen 25ean eta 30ean eta agorrilaren 1ean eta 8an, Ürrüstoiko herrian. Covid planetak bazterrak oro erauzi dütü,
|
bai
eta Ainharbe, Ezpeize Ündüreine, Sarrikotapea eta ÜrrüstoiLarrabile herriak biltzen dütüan ‘Lauak esküz eskü’ alkarteak plantan ezarri düan pastoral honen emaitea ere, igaran urtean agitzekoak ziren emanaldiak ezeztatzera behartzez.
|
|
|
Hirugarren artikuluan, 2021eko uztailaren 27koa denean, Ürrüstoin emanik izan zen Jean Louis Davanten Abdelkader pastorala aipatzen zuen, hor ere pas torala (trajeria da izen zaharra eta testuaren izena) ongi ezagutzen ez dutenei xehetasun anitz emanez, baina
|
bai
ere bere ikusmoldea azalduz. Hori izanen da Allandek hainbeste maitatzen zituen pastoraletarik azkena.
|
|
|
Beñat Espil zuberotarrak bere lekukotasuna" Militantziak bizitza hartü deit" deitu du, Argia astekarian agertu zen elkarrizketan Allandek erran zuena baliatuz.
|
Bai
, hau da ikusi dugun Allanderen ezaugarrietarik bat. Bizitza osoa euskarari eta Euskal Herriari eman die.
|
|
|
Bortükariak deitu den mendizale taldean ere Allanderen ekarpena handia izan zen, ibilaldia prestatzea maparekin aitzineko proba eginez (GPSik ez zen orduan), bezperan telefonoz ibiltari oroen arteko lotura eginez, ibilaldian argazkiak eginez eta jakitatea partekatuz, etab." Allande, pentsatzen ahal düzüen bezala, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan
|
bai
bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko".
|
|
|
2 1990eko abenduaren 6ko zenbakia Euskaldunon Egunkariaren lehenbiziko zenbakia zen, Allande So carrosen lehen artikulua zen ere
|
bai
.
|
|
|
Uztailaren 26ko emanaldian izandako bero ikaragarriak neke handiak ekarri bazizkien, aldi honetan dena hobeki zegoen eta ikusle askoren erranez,
|
bai
taula jokoa bai kantu emaitzak akatsik gabekoak izan ziren. ‘Santa Kruz’ apez borrokalariaren irudia hartua zuen Jean Yves Constantin ‘Etxebarne’ Süjetaren agerraldiek aipaldi berezia merezi dute, oso ongi eman bait zuen burutik buru.
|
|
|
Uztailaren 26ko emanaldian izandako bero ikaragarriak neke handiak ekarri bazizkien, aldi honetan dena hobeki zegoen eta ikusle askoren erranez, bai taula jokoa
|
bai
kantu emaitzak akatsik gabekoak izan ziren. ‘Santa Kruz’ apez borrokalariaren irudia hartua zuen Jean Yves Constantin ‘Etxebarne’ Süjetaren agerraldiek aipaldi berezia merezi dute, oso ongi eman bait zuen burutik buru.
|
|
|
" Sü Azia alkarteak... XiberoKazt abiarazten dü!"," Aurten
|
bai
Abdelkader trajeriaren aldi datekeala!",.............................................................................. 48 or.
|
|
|
Allande Socarrosen bizitza biziki aberatsa izan zen, nahiz euskaltzale gisa, nahiz abertzale gisa. Hemen euskaltzalearen ekarpenak azalduko di tugu nagusiki, baina abertzalearen ikusmoldeak eta egintzak ez ahanzteko Allan deri egin zizkioten elkarrizketa batzuk berrargitaratzen ditugu,
|
bai
eta ezagutu zuten lankide eta adiskide zenbaiten lekukotasunak ematen ditugu. Ho riei esker, egin duenaz gain, Allanderen nortasun konplexu, nekaezin eta hunkigarria deskubrituko dugu.
|
|
|
Bestalde, Allanderen jakitatea biziki handia zen. Urtez urte Euskal Herriari eta bereziki Zuberoari buruz jakitate hori me tatu zuen kultura alorrean edo mendietakoan, politika alorrean ere
|
bai
. Berdin euskararekin, zubererari eta euskal batuari buruz jakitate sakona eskuratu zuen, hori landuz etengabe, zuberera ama hizkuntzatik abiatuz.
|
|
|
Ez dugu ere aipatuko irratigintzan egin zuen lana, bereziki Zuberoako Xiberoko Botza irratiarendako. Blog bat bazuen ere
|
bai
, Hitza Pitz (http://hitzapitz.over blog.com/), eta aktiboa zen sare sozialetan. Halaber, Zuberoako gau eskola laguntzen zuen eta udan antolatzen ziren ikastaldietan bere laguntza ematen zuen.
|
|
|
Oihan honetan, arroka arrailduek oso nekeza egiten dute igoera, eta lepotik Südu gailurreraino (1.167 m) ordu bat inguru behar da, hasieran hala ez bada uste ere. Izertze honen saria da, hargatik, bista zinez ederra daukagula tontor hertsi honetatik,
|
bai
Zuberoa alderat nola Auñamendi eta bere inguruko mendietara, zein ere Aspe haraneko beste hainbat herri, ibar eta gailurretarat.
|
|
|
Aski da herrietan, karrikan, salgünetan, bilküretan kurritzea edo agitzea, ohartzeko zonbat nahi güti direla eüskaraz ari direnak, eta zoinahi adinetan funtsean. Ber zoinüan, aldiz, pastoralek, maskaradek, kantaldiek se külako arrakasta düe... kantari saldoak,
|
bai
gazteetan ere, seküla ez bezala emendatü dira, dantza jauzi saldoak sento ebilten dira!... Nola debrü entelegatzen ahal da eüskal kültüra bizidünik izan dadin, eüskara gibel ari eta?
|
|
|
Eüskararen eretzeko kanpoko etsaigoak desagertü edo gordexe direla erran leite
|
bai
... bena gure mintzajearen etsai edo ehorzle handienak ez girea gihaur egiten ari. Agian ez da holakorik agitüko!
|
|
|
Züberoan, arren, Frantziako hanitx laborantxa eremütan beno etxaltean plantatze edo segidarik hartze haboro izan da, orai artinokoan ja.
|
Bai
bena, halakorik izanen ote dea hebentik aitzina. Galtoaren egiteak berak arrenküra handi bat badela markatzen dü... arrenküratzekorik beita segür!
|
|
|
Denek dakigü, Zuberoan haboroxeagoa den laborantxa ttipiaren gibel egite hori, Frantziatik haratago ere Europako Batarzünaren heinean eginik diren hau tüen ondorioa dela. Alta, zerbait gisaz beren hitza entzünarazi düe hebenko laborariek,
|
bai
eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin.
|
|
|
Alta, zerbait gisaz beren hitza entzünarazi düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita,
|
bai
seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin. Segur izan gitean, halere, Züberoak jakin ükenen düala herriaren bizi seinale den laborantxa azkar eta sento baten zaintzen eta hazten.
|
|
|
Alta, zerbait gisaz beren hitza entzünarazi düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen
|
bai
bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin. Segur izan gitean, halere, Züberoak jakin ükenen düala herriaren bizi seinale den laborantxa azkar eta sento baten zaintzen eta hazten.
|
|
|
Muskildi eta Urdiñarbeko karriketarik, Maule Lextarre eta Donibane Garaziren arteko bide bazterrean, bastimentü berrixka elibatetan ohatü da Azkorria gaznakagia koperatiba 2006eko urtarilan plantatü zen hortxe, gogozkatze eta lagüngoa
|
bai
süstengü biltze epe baten bürüan.
|
|
|
" Go rriak" hügün zütüan, gisa hortarako ikusten zütüanak oro gaitzesten eta laidostatzen zütüalarik.. eta ez güti! Harentako," gorriak" ziren kargülantak, errejent/ errejentsak lehen lehenik, Parisen poterean zirenen alteko depütatü eta senatürrak, kartielekoak edo beste,
|
bai
eta harginbeltz edo framazuak ere. Artikülü hanitxetan ageri zen Ziberoko Egünariako joanarazleak, azkenean, Erre püblikako laidostazaleak eta Erregegoaren laidazaleak zirela.
|
|
|
Pentsamolde horren egarzola eta berme nausia, errelijione katolikoa zen; hortarako, errelijione hau, bere ustez, kordokan ezarten züenak oro etsai bezala hartzen zütüan: errelijione gabekoak, prefosta, harginbeltzak, bena
|
bai
eta protestant edo higaunatak ere, hauk, aldiz," errelijione faltsüaren" jarraikizale edo" arnegat" gisa salatzen zütüalarik...
|
|
|
Hogeita lau artikülü horien haütüaren egitean, Ziberoko Egünariaren agerraldi bakoitxeko aipageien hanixtarzüna nahi üken dügü agerialat ekarri. Hala, libürüxkot honen irakurgeietan badira" xurien" eta" gorrien" arte ko güdüken agerpenak, Errepüblikako jokabideen,
|
bai
eta kargülanten, edo harginbeltzen nola ere 1905eko legearen salatzeekin, Historiako gertakari ospetsü elibaten aipaldiak, hala nola Üztailaren 14a edo Orreagako güdüka," xurien" jentarte antoladürako ikusmoldeak, bozkatze zonbaiten emaitzen iker tzea, Harizpe mariskala eta Ezponda (de Sponde) apezküpüa bezala eüskal pertsonaje aipagarri batzüen bizi ürratsen kontakizüna, Li...
|
|
|
Hala, eüskararen galarazteko eginik izan diren ürrats eta jokamoldeen aipatzean, üdüri lüke Ziberoko Egünariaren artikülü elibatetako zati zonbait orai düala güti izkiribatüak direla...!
|
Bai
, argi da urtekari honen egileak eta irakurleak eüskararen altekoak zirela... bena beti ere errelijionearekin üztartürik ikusten züelarik. Eüskaldün fededün zirela erraiten ahal da, düdarik batere gabe.
|
|
|
Haatik, serio jarri behar de larik, ez du hutsik egiten. IK Iparraldeko talde klandestinoan ibilia da, kartzelan egona ere
|
bai
; militante historiko eta nekaezina da, itzultzailea, eta kaze taria. Hautetsia ere bada gaur egun.
|
|
|
Hori
|
bai
, Etxebarretik atera beharra zen abertzale izateko; bertan egon izan banintz, askoz ere mugatuagoa izanen zen nire parte hartzea.
|
|
|
Horiek horrela, eta mugak muga, bakoitzak nahi duena pentsatzeko eta egiteko askatasuna duelakotz, Santa Grazik eskubidea dauka ikastolari uko egiteko eta pastoraleko afariaren prestakuntza nahi duenaren esku uzteko. Eskubidea dauka,
|
bai
..., euskaltzaleek jokaera horren hazle ez izateko haizu duten bezala eta, beraz, pastoral osteko afariari muzin egiteko aukera izango duten bezala.
|
|
|
Atarratzeri, aldiz, ez zaio estakuru hori onartzen ahal, herri honetako bizi lagun gehienak, baita merkatariak ere, euskal jatorrikoak baitira. Euskal Herrikoak
|
bai
, duda barik, baina euskaldunak ez, ezta nahi ere. Iritzi gogorra iru ditzen bazaizue ere, ziorik badaukala natorkizue frogatzerat.
|
|
|
Xiberotar/ batua Hiztegi ttipi bat ere agerrarazi züan orano erabilten dügüna Xiberoko Botzan. Proba biak joanarazten ahal direla gogoa balinbada, eta eüskalkiak ez direla mentüz iragana bena
|
bai
geroa.
|
|
|
Xiberoko Botza Allanderi etxeka zen
|
bai
, bena Allande ere ene ustez. Behin beno haborotan erran zeikün ebilbide ala pasealdi haboro egin nahi zütüala irratiarentako.
|
|
|
Ondotik, ontsa orit baniz, Muskildiko talde batek züan alkartea arrahartü eta urte zonbaitez etxeki, ordüan
|
bai
ebilaldi egiteko.
|
|
|
Pentsatzen düt haboroxeak xiberotar ginen. Gero badakit emeki emeki denborarekin zabaltzen hasi zela eta jenteak bestetarik jiten hasi, haboroenik Baxe Nafarroatik eta Bearnotik ere
|
bai
. Segür ere ahomihiz aipatzen zen eta hola ebilzale berriak agertzen.
|
|
|
Allanderentako lehentarzüna zen Xiberoko bortüen ezagütaraztea. Düdagabe
|
bai
, bena zonbait baginen pentsatürik Xiberoko üngürüa bertan eginik zatekeala eta lüzaran hürrünago joan behar günükeala.
|