|
2000
|
|
|
Honelako kultur balantzea urtero egitearen abantaila da (oraingo hau zazpigarrena da niretzat), urtez urte aldatuz doazen joeretan aldeak suma daitezkeela. Urtean izandako bizpahiru gertakari nagusi bilatu eta
|
azaldu
beharrean (Jaki n en enkargua hauxe baita) literaturgintzan" usaindu" ditudan joerak azaltzen ahaleginduko naiz, aurrekoetan bezalaxe modu intuitibo eta subjektiboan, eta inolako asmo zientifikorik izan gabe.
|
|
|
Honelako kultur balantzea urtero egitearen abantaila da (oraingo hau zazpigarrena da niretzat), urtez urte aldatuz doazen joeretan aldeak suma daitezkeela. Urtean izandako bizpahiru gertakari nagusi bilatu eta azaldu beharrean (Jaki n en enkargua hauxe baita) literaturgintzan" usaindu" ditudan joerak
|
azaltzen
ahaleginduko naiz, aurrekoetan bezalaxe modu intuitibo eta subjektiboan, eta inolako asmo zientifikorik izan gabe.
|
|
|
Baina bertan bizi dugun egoera politikoak agerian utzi ditu kulturgileen arteko ezberdintasunak. Bakealdian
|
azaltzen
ez den hori, gordin gordin azaltzen da gatazkaldian. Gizartean muturreko egoerak bizi ditugu, eta idazleak (beste guztiak bezalaxe) interpelatuta izaten gara txitean pitean.
|
|
|
Baina bertan bizi dugun egoera politikoak agerian utzi ditu kulturgileen arteko ezberdintasunak. Bakealdian azaltzen ez den hori, gordin gordin
|
azaltzen
da gatazkaldian. Gizartean muturreko egoerak bizi ditugu, eta idazleak (beste guztiak bezalaxe) interpelatuta izaten gara txitean pitean.
|
|
|
Beraz, ez da hain harrigarria gure artean luzaro, bai teorian eta bai praktikan ere, gizarteari behin eta berriro
|
azaldu
beharra euskara, beste edozein hizkuntza bezala, kulturaren adierazpide egokia izan zitekeela, hau Estatuaren goiko mailetan, bai eta unibertsitateko irakasleen artean ere oso eztabaidagarria izaten baitzen, haren aurkako zapalkuntza justifikatu eta harekin aurrera segitzeko aitzakiatzat.
|
|
|
Honi buruz, utziko didazue kontatzen, diodanaren argiarri, pasadizo bat, duela hogei bat urte, Kaukasoan lehen aldiz izan nintzenean, Tbilisiko Unibertsitateko katedradun batek, Leo Gabunia paleontologoak,
|
azaldu
zidana. Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen.
|
|
|
Migelek zekien euskara dialekto askotan zatituriko hizkuntza zen, literatur eredu bakarrik gabea. Garai hartan pil pilean ari ziren oraindik ortografiari buruzko eztabaidak, eta orduko idazleen artean nagusi
|
azaltzen
zen garbizalekeriak gure hizkuntza antzutasunaren irteera gabeko zulora zeraman noraezean. Hitz batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua.
|
|
|
Hartan nolabait agertzen zituen geroago, Bilbon, 1901.eko Lore Jokoetan aski desegokiro plazaratuko zituen iritziak. Funtsean Herbert Spencer-en tesietan oinarritzen zen, urte batzuk lehenago Darwinek
|
azalduriko
eboluzionismoa soziologiaren eremura aplikatu nahirik. Izan ere, ingeles filosofo hark gizakiaren aurrerapidean elkarren ondoko hiru fase bereizten zituen gizartean:
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak
|
azaltzen
zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Beste era bateko mehatxu edo presioak jasaten hasi dira Araban, bestalde. Geu Gasteiz hiri aldizkari euskalduna dirulaguntzarik gabe geratuko den susmoa
|
azaldu
dute Gasteizko euskaltzaleek. PP da nagusi orain Arabako Foru Aldundian, eta badago susmo eta beldurrentzako lekurik.
|
|
|
Adobe Acrobat Reader programa erabiliz bere azala PDF formatuan ikusteko aukera ematen du; hau da, paperean agertzen den bezalaxe. " Viajes on line" izenburupean mundu osoko herrialdeen zerrenda luze bat eskaintzen du tokian tokiko ezaugarri nagusienak
|
azaltzen
dituelarik. Nabigatzaileak leku bat aukeratzen du eta lotura hipertestualaren bitartez bertako informazio grafiko eta testuala lortzen du.
|
|
|
Webgune honen zerbitzurik entzutetsuena" Clasificados" izenburupean
|
azaltzen
dena dela esan behar dugu; iragarki sailkatuak, alegia. Datu base baten bitartez etxebizitza bat aurki daiteke, aurretik definiturik dauden bilaketa eremuak erabiliz.
|
|
|
Internet, informatika eta zerbitzu berriei buruzko informazioa eskaintzen du eta gainera hemeroteka bat ere badu bilatzaile batekin atzeratutako berrien artean arakatzeko. " El navegante" epigrafearekin
|
azaltzen
den loturak asteko webgune nabarien helbideak jasotzen ditu. Gaiez gai antolatutako aurkibidea ere badu" Las estrellas del navegante" izenburupean azaltzen dena, erredakziora ailegatzen diren zibernauten iradokizunak eta helbide berriak gordetzen dituena.
|
|
|
" El navegante" epigrafearekin azaltzen den loturak asteko webgune nabarien helbideak jasotzen ditu. Gaiez gai antolatutako aurkibidea ere badu" Las estrellas del navegante" izenburupean
|
azaltzen
dena, erredakziora ailegatzen diren zibernauten iradokizunak eta helbide berriak gordetzen dituena.
|
|
|
Hortik aurrera, irakurleak albisteetan sakontzeko aukera du klik eginez nahi duen lotura hipertestualean. Automatikoki
|
azalduko
zaio berri osoa irudi eta guzti. 1998ko erdialdera paperezko egunkariaren 8 edizioak webgunean sartu zituzten.
|
|
|
Kazeta hauek publikoaren artean sekulako arrakasta duten zerbitzuak eskaintzen dituzte, ordaindu behar direnak izan arren. Hauen artean, Expansion en
|
azaltzen
dena burtsaren gorabeherak adierazteko," La guia empresarial" deitutakoa, edo Cinco das ek sareratzen duena konpainia desberdinen txostenekin.
|
|
|
Lotura hipertestualen erabilera ere oso urria da eta gutxitan
|
azaltzen
zaigu beste webgune batera joateko aukera linkbatean klik eginez. Poliki poliki, inprimatutakoen eredutik aldentzen ari dira baina, hala eta guztiz ere, beren menpe jarraitzen dute.
|
|
|
Tresna berriak eskaintzen dituen baliabideak garatu behar ditu. Bitxia gertatu arren, esan dezakegu mende hasieran gertatzen zen bezala, gaur egun ere publizitateak zabaltzen duela orrialdea, mantxetaren gainean
|
azaltzen
delarik. Publizitateak erabili behar duen eremua ez dago oso definiturik, eta batzuetan informazioarekin nahastuta agertzen zaigu bakoitzaren mugak argi ikusten ez direlako.
|
|
|
Baliabide telematiko berrien informazio uholdea egunkarietako erredakzioetara ailegatzen den heinean, kazetariak behartuta sentitzen dira erantzun bat ematera. Hilabete batzuk pasa ondoren, 1996 urtean zehar, gai hau egunkari guztien orrialdeetan
|
azalduko
da sakonki jorratuta. Informatikari buruz tutik ere ez zekiten kazetari haiei ezinbestekoa egin zitzaien gai honi buruz beren iritzia plazaratzea irakurleen artean zegoen egarria asebetetzeko.
|
|
|
Partalek berak 1998ko otsailean ReD aldizkari digitalari (ikus http://www.webred.com) egindako adierazpenetan
|
azaltzen
den bezala," VilaWeb en arrakasta ez da bere informazio kopuruan bilatu behar, derrigorrez murritza, baizik eta bere edukiek duten izaera elkarreragilean".
|
|
|
Bere sustatzaileek Noticias de la Comunicacion aldizkariari egindako adierazpenetan
|
azaltzen
den bezala (1998ko ekaina, 45 zb.), egunkari digital honek sarean bere espazioa bilatzea du helburu, paperezko euskarria erabiltzen duten kazetekin lehiatu gabe, aitzitik, hauen gehigarria izanik eta partidu politikoen eta bloke mediatikoen menpekotasunetik kanpo geldituz.
|
|
|
La Estrella Digital en kolaboratzaileen artean Raul del Pozo, Jose Luis del Pozo, Jose Luis Gutierrez, Ramon Tamames, Jesus Camacho edo Jose Mana Garda bezalako izen ospetsuak
|
azaltzen
dira, guztiak COPE irrati katearekin edo El Mundo egunkariarekin zerikusia dutenak.
|
|
|
Suposatzen da epe laburrean gelditzen diren guztiek izango dutela. Sarean agertzeko prentsak
|
azaltzen
duen irrikaren atzean helburu estrategikoak daude; argi dago lasterketa honetan inork ez duela bazterrean gelditu nahi.
|
|
|
Kanpo dinamika 20ko hamarkadaren hasieran aregotu zen (adibidez, Irlandako errepublikarrekin izandako harremanak eta Riftarrei
|
azaldutako
elkartasuna), Comunion Na cionalista Vasca eta EAJ banandu ziren arren. Primo de Riveraren erregimena ezarri zenean, ordea, moteldu egin zen berriz dinamika hori.
|
|
|
Euzko Gogoa ren historia, ostera, 1949an hasi zen; urte horretan, Zaitegik, Andima Ibiñagabeitiaren laguntzaz, euskara hutsez eta goi mailako eduki kulturalez egindako aldizkari bat argitaratzeari ekiten dio, honela, urte horietan euskal kulturaren proiektu aitzindaria izango den lana aurrera eramanez. Zergatiak Zaitegik berak
|
azaldu
zituen:
|
|
|
Zaitegiren Euskal Herrira itzultzeko erabakia, nolabait, garai berrien iragarpen bezala ere azter daiteke. Erabaki horren atzean justifikazio pertsonalak izan arren —Zaitegiren ama bakarrik bizi zen Arrasaten eta honi laguntzeko gogoa
|
azaldu
zuen idazleak—, egoera politikoaren aldaketa txiki batzuen inpresioa ere sor zitekeen, zabaltze eskas batena. Hori ikusirik, Zaitegik bultzada berri bat eman nahi izan zion bere proiektuari, berez irakurlego potentzial nagusia aurkitzen zen ingurura hurbilduz.
|
|
|
Horien helburu nagusia Hegoaldean argitaratu ez zitekeena ateratzea zen, eta horrek komunikabide berrien kalitatea gutxitzea suposatu zuen normalean. Joera hau Erregimenaren usteltzearekin batera indartu zen, ezen, lehen esan dugun bezala, eduki kulturalak libreago
|
azaltzeko
aukera ireki baitzen Hegoaldean. Atzerriratuen ikuspuntutik hori bigarren mailako helburu bihurtu zen orduan, nagusia Franco botatzea baitzen.
|
|
|
historia, literatur kritika, filosofia, linguistika, musika eta politika. Hauek lantzerakoan ideien aniztasuna dugu ezaugarri nagusia, sarritan batera ez datozen iritziak
|
azalduz
.
|
|
|
Publikazioaren bizitza osoa benetan zaila izan zen, oztopoz beterikoa, eta kaleratu zen azken zenbakian salatua izan zen hori. Ge rnik a-k pairatu zituen erasoak eta boikotak, lerro artean eta batzuetan oso garbi
|
azaltzen
dira salaketa horretan, eta bertan asko dira Euskal Gobernuaren laguntza eza kritikatu zuten kolaboratzaileak. Horrela zioen, adibidez, Santiago Arellano Iturriak:
|
|
|
Alta, Gernika-ren desagertzearekin, erbesteko publikazio interesgarrienetariko bat galdu zen, dudarik gabe," uno de los mas grandes hitos vasquistas y universalistas", Miguel Pelay Orozcoren hitzetan11 Aldizkari honek aniztasuna eta unibertsaltasuna proiektu batean batzea lortu zituela azpimarratu behar dugu, gainerako aldizkariek
|
azaldu
ere egin ez zituzten helburuak. Horren arabera, esan ahal dugu esperientzia hori ez dela oraindik behar den adina ikertu eta estudiatu.
|
|
|
Jakina denez, horien artean militarrek begi onez ikusten ez zituzten intelektual eta artista asko zeuden, besteak beste, Pio Baroja, Rafael Picavea, Isidoro de Fagoaga edo Jose Miguel de Barandiaranen mailako pertsonalitateak. Horrelako kolektiboen garrantzia
|
azaltzeko
, esan daiteke, ihes egiten zutenen artean hainbeste kazetari zeudenez, 1939 urtean Donibane Lohizuneko Argizabal baitan ospe handia lortuko zuen" kazetarien errepublika" deritzona sortu zela, hau da, hedabideekin lotura zuzena zeukaten zenbait pertsonek antolatutakoa.
|
|
|
Ideologia aldetik EAJrekin lotura estua zuen Euzko En da k —berez, askotan, hor agertutakoak, gero Eusko Deya n ere argitaratu ziren—, baina haren helburu nagusiak kulturalak ziren; zentzu horretan, mundu osoan sakabanatutako euskaldunen lotura moduko ekimen abertzale bezala definitzen zen. Hau guztia horrela
|
azaldu
zuten Parisko Euzko Deya n jasotako aurkezpen gisako artikulu batean3:
|
|
|
Isaac Lopez de Mendizabal, Rosario Arrizubialde, Jose Zubimendi, Nicolas OrmaetxeaOrix e, Jesus Maria de Leizaola... Aipatu ditugun gai horiei guztiei eskainitako sailak
|
azaltzen
zituen aldizkari honek, eta horiekin batera heraldikari buruzko lanak, gutunak, kronikak, iheslarien arteko deialdiak eta frantsesez idatzitako erreportaiak argitaratzen ziren. Orokorrean, aldizkariak hamabost sail aurkezten zituen.
|
|
|
Arrazoibide horiek, aldizkariaren buruan
|
azaltzen
zen" La Voz de Euzkadi La Voix des Basques" lema justifikatzen zuten nolabait.
|
|
|
Lan horietako multzo handiak sinadurarik gabe edo izenordez izenpetuta
|
azaltzen
ziren: Oiz Mendi, Txori Txiki (Juan Ecenarro), Ab ertzal e, Atarrene (Agustin Anabitarte), Gu dari tx u, Donibanekoa, beste askoren artean.
|
|
|
Idazle hauen guztien arteko elementu komuna erlijio sinesmena zen; bereziki, kanpoko intelektualen testuak" Iritzi katolikoak" lemapean
|
azalduko
dira askotan. Asmo honi erabat lotuta, Pio XII eta, orokorrean, apezteriaren manifestazioak tamaina handitan jasoko ziren beti Eusko Deya ren orrialdeetan.
|
|
|
Herri a, Euska ld unaaldizkariaren ondorengoa, lehenengo euskal astekaria izan zena alegia," Journal basque français hebdomadaire" epigrafearekin Baionan atera zen, 1944ko urriaren 19an. Argitaratzeko baimena eskuratzeko, Pierre Lafittek, hogeita hamar urtetan komunikabide honen zuzendaria izango zenak, nazien aurka erakutsitako merituak
|
azaldu
behar izan zituen. Herriaez zen atera erbesteratuen eraginen ondorio bezala, eta honen helburu nagusia Iparraldeko biztanleria nekazaria izango zen, hain zuzen; horretarako, bertako euskalkiak erabiliko zituen.
|
|
|
Poesiak badu bere zailtasuna, geometriak planoaren azpia ere jakin behar duen gisan
|
azaldu
nahi baitu ilargiaren ostea; are gehiago, poesia ezagupide modu berezia da. Den mendreneko ahalegina eskatzen eta bide laburrena eskaintzen duen gure egungo literatura prosaikotu honetan ez da harritzekoa" poesia hermetikoa" izeneko lelopean kokatu izana kritikoek Iñigo Aranbarriren lehen bi liburuak.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela bere lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago
|
azaldu
behar zuen emakume gazte hark oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz. Naturaltasun zail hori da Urretabizkaiaren poesiaren balore nagusienetako bat.
|
|
|
bere poesia gailena, ene iduriko. Poeta zurruna zirudiena hunkitua eta zirraragarri
|
azalduko
zaigu batean, ironiko zorrotza bestean, liriko minbera hurrengoan. Beti erakutsi zuen ahalmen deskriptibo harrigarriari, sinboloak aukeratzeko sena gaineratzen dio, eta adierazkortasuna bete lanik gabeko bertso trinkotan garatzen du, irakurraldi bakoitzean zuku berria kentzen zaion hizkeran.
|
|
|
Herri edo eskualdeetako komunikabideen alorrean beste inbentu batzuk ere ari dira sortzen. Berritzaileetako bat Hernanin
|
azaldu
zaigu: Kronika egunkaria.
|
|
|
Ia aldi berean, Sa reko Hernaniagerkari digitala ere
|
azaldu
zen Interneten. Kasu honetan, Argia-k bere Interneteko aurpegia berriztatzetik etorri da ideia:
|
|
|
Dokumentu digitalen produkzioaren gorakadaz gain gero eta dokumentu digital mota ezberdin gehiago
|
azaltzen
ari dira. Liburutegien zerbitzuak honetara egokituz bide desberdinak hartuko dituztela espero da.
|
|
|
Liburutegiek1 gizartearen aurrean beraien benetako balioa
|
azaltzen
(saltzen) hasi behar dute, arazoak konpontzeko gaitasuna agertu behar dute, egoera ekonomiko berri honetan beharrak asetzen jakin behar dute.
|
|
|
zergatik ez dute militantzia hori serio islatzen? Inor ez da gauza izan mundu txiki gure honetan pistola hartu duten emakumeak leial eta fier
|
azaltzen
. Herri honek ez du bere kontalaria aurkitu.
|
|
2001
|
|
|
Ped ro Esarte Muniain baztandarrak lehenagotik urte osoak emanak ditu artxiboetako agiri zaharretan murgilar i. Na va rra, 1512 1530liburu mamitsuan bildu ditu eta
|
azaldu
garai hartako jendeen testigantza ezagutu gabekoak, orduan gertaturikoaz inork zalantzarik bazuen, behin betiko haizatzeko: konkista eta menperaketa izan zen hura, inbasioa eta okupazioa, indarpean makurtu behar izan zuenNa fa rroak.
|
|
|
noski, bakarra, hemengo lan baldintzak, bizimodu, osasun eta gizarte zerbitzuen kalitate onak ere berea eragin baitute, udaldian beren jatorrizko autonomietara joatendi renean argi ikusi ohi dutenez. Baina edonola ere, Bizkaialdean behintzat, garbi nabari da zer nolako harrotasunaz presentatzen dituzten etorkinek beren seme alabak edo ilobak" euskaraz ondo dakitela"
|
azalduz
, berek euskara ikasteko izan ez zuten aukera, beren ondorengoengan behintzat konplitu dela ikusiz.
|
|
|
Politikaren panorama dikotomikoak bi ondorio izan du epe laburrean. Bata da erakundeak erradikalizatu egindi rela, eta lehenago apal plazaratzen ziren nahiak ageriko
|
azaldu
direla. Irakaskuntzan, hizkuntz ereduak berrikus teaz, unibertsitate lege berriaz eta euskal curriculumaz mintzatu izan da ozenago hauteskundeetatik hona.
|
|
|
Irakaskuntzan, hizkuntz ereduak berrikus teaz, unibertsitate lege berriaz eta euskal curriculumaz mintzatu izan da ozenago hauteskundeetatik hona. Kulturgi ntzan, bestalde, behatokiak ezarri dira, dirulaguntza handiagoak agindu dira (ikusiko!) eta agintariak lehen baino entusiasmo handiagoaz
|
azaldu
izan dira kultur ekitaldietan.
|
|
|
Egoeraz blai daude eta horrek ezberdin egitera behartzen dituela sentitzen dute. Izu berria modu berrian adierazi behar da, egonezina
|
azaltzeko
adierazpide berriak behar dira. To rtsio beharra igartzen da, sormenaren tour de force berria, modu zaharrek ez baitute garai berrietarako balio.
|
|
|
Narratiban muga bereizgaitza marrazten dute fikzioak eta errealitateak. Errealitate fikzionatuak
|
azaltzen
dira batzuetan, edo fikzio errealistak bestetan. Beti ere irakurlearen kezketara hurbiltzen ahalegintzen dira egileak; horretarako gai hurbilak, gizatiarrak bilatzen dituzte baina, aldi berean, gizatasunaren muinera jo nahi duen hausnarketari ekiten diote.
|
|
|
Pastoralen kontutik, denbora gutxi egon banaiz erebata ren zein bestearen prestakuntzetan, nabari iruditu zait pettar erdaldunduan kokatua den Sohutan euskal giro nabarmen handiagoa bazegoela Basaburuko Iruri eta Zalgizen baino. Gauza hauek zailak dira
|
azaltzeko
, baina menturako naiz erraiteratXibe roko Makia pastorala eman dutenen artean askoz ere euskal sentipen sendoagoa antzeman dudala Etxahun Iru ri pastorala antzeztu dutenen artean baino.
|
|
|
Arrokiagako semeak Zuberoan oso bakan den lan handia burutu du, kantuen hitzak eta aireak berak onduta. Ez dakit sobera nola
|
azaldu
baina uste dut Jean Bordaxar batek egindako lana ez dugula merezi zukeen bezala balioetsi, ez diogula behar adina garrantzi eman.
|
|
|
Kinka larri horretan, norberak hurbilekoen alde apustu egin behar, aparteagokoak uxatuta baino, geroago baterako utzita. Norberarenak izaten dira ohikoenak, gertuenak eta horren nondik norakoak egokiagoak iruditzen zaizkio norberaren gogoari ere, horien giltzarriak
|
azaltzeko
tenorean.
|
|
|
Jakin badakigu, eta aldez aurretik
|
azaldu
behar gainera, askok aurpegiratuko digutela euskarak eta gaztelaniak ez dutela zerikusirik, gizarte egoerari dagokionez behinik behin. Hala da.
|
|
|
PAKO SUDUPE ñigo Aranbarri idazlearen Gure mendea (Argia, 1999, Lasarte) izeneko liburuak zirikatu nau, zehazkiago 1942 urteari dagokion kronikak," Aintzina piztu" izenburukoak. Jakin mina asetu nahian egindako ibiliak eta ibiliotan bildutakoak
|
azaltzeko
asmoa hartudut idatzi honetan.
|
|
|
Oinarrioi begira jarrita, baiezta liteke ikuspegi euskalduna aldarrikatzeari, euskaldunen eginbidea agerriz
|
azaltzeari
ematen zaiola lekurik hautena, baiezta litekeen bezala frantses on eta euskaldun on izatearen artean kontrakotasunik ez dela nabarmentzen, eta delako ikuspegia finkatzeko eta sendotzeko Frantziako buruzagi Petainengandik erregionalismoa azpimarratzen dela, hortaz petainzale ere agertuz hein batean, eta mundu guztiko Eliza katolikoaren buruzagiarengandik gutxiengo nazionalen eskubideen aldeko defe...
|
|
|
Bi adibide erabiliko ditut nire ikuspuntuak
|
azaltzeko
. Lehenengoan gizarte zientzien arloko kritika batek sortutako polemika izango dut hizpide; bigarrenean, kritikak ere nolabaiteko garrantzia izan lukeen beste esparru batera salto egingo dut:
|
|
|
Gipuzkoa, Bizkaia, Nafarroa, Lapurdi eta Zuberoako parajeak zein ederrakdi ren errepikatzen zaigu, behin eta berriro, eta turismo gidetan agian onargarria zatekeen etengabeko gorazarrea oztopo bihurtzen da pertsonaia ren bizitza pusketa grisarene rdian txertaturik. Ironia izpiaz ere
|
azaltzen
ez zaigun Euskal Herrian zeharreko tour sentibera horretan ez da, azken finean, ezer falta: ez mendirik, ez haranik, ez baserri ederrik, ez hiribildu noblerik, ezta denboran zeharreko turiston ikuskizunerako ia ia propio antolaturiko pastoralik ere.
|
|
|
Bestelako ikuspegia
|
azaldu
zuen La Grande proie ktuaren sortzailea izan zen Robert Boyd Hydro Quebec-eko buru ohiak 1992 urtean: " Gaur egun, cree ak gehiago dira, heziketa hobea dute eta, oro har, indartsuagoak dira.
|
|
|
Cree ek diotenez, Quebeceko gobernuak ez ditu 1975eko itunean onartu zituen erantzukizunak osorik bete. Betetzen ari den zati bakarra cree ena da —euren lurrari uko egitea—, eta beraiek pairatzen ari dira ondorio guztiak, arestian
|
azaldu
denez. Bitartean, 1998 urtean, adibidez, Hydro Quebecek 814 milioi dolar kanadar (90.000 milioi pezeta, 3.600 milioi libera) balio zuen arginda rrasaldu zien Estatu Batuei, cree en lurraldean ezarri zituen urtegietatik aterata.
|
|
|
Quebec independente berria eta jatorrizko herrien lurrak. Gu ez gaude prest geure lu rrei uko egiteko",
|
azaldu
zidan John Pashagameskumek. Berdin diote mugimenduaren bozeramaileek:
|
|
|
Oña... goi mailako ikastoki baino areago dira Zavalarentzat, eta ibilbidea zehatz mehatz
|
azaltzeari
ekin dio, esamesak eta txikikeriak albora utzita.
|
|
|
Laguntza apur batekin askoz gehiago egin zitekeen. Eusko Jaurlaritzako ateak bi aldiz jo ditut nire egitasmo bat
|
azaltzearren
. Herrip rosa hori nola ugaldu, alegia.
|
|
|
Eskutitz batean ere horixe eskatu nien etxekoei Oñatik, Burgosko probintziatik: Tolosako merkatura bertsosaltzaileren bat
|
azaltzen
bazen, kanta papera erosteko faborez, eta bidaltzeko. Bat, behintzat, bidali zidaten:
|
|
|
Gaztaroko urteak, be rriz, harat honat eman zituen Zavalak, apaiz ikasketak egiten Jesuitekin. Lehenago ere esan dut ez dela gure gizona jendaurrera
|
azaltzeko
zalea, baina, hala ere, non edo han irakurria nuen etxekoei beste inori ezer esan gabe alde egin eta sartu zela Zavala jesuitetan. Kontu hori aipatu diodanean, ez digu horretaz deus ere esan nahi izan:
|
|
|
Gaia ez da, ordea, batere berria eta ez dirudi, gainera, te rrorismoa denik internautak gehien arduratzen dituena. IDC aholkularitzak Alemania, Frantzia eta Erresuma Handiko 250 enpresa handitan egindako inkestaren arabera, zibe rkrimena ren erasorik larrienak
|
azaltzerakoan
, %43, 7knazioarteko matxurak aipatu ditu, %23, 3k erabilpen akatsak, %11, 9k istripu fisikoak, %10, 8k ezjakintasuna, %9, 7k ziberkrimena eta %2, 8k bandalismoa.
|
|
|
Helioatomoaren egitura ere zehaztasun handiz aurresanahal izan zen, Schrodinger en ekuazioaren soluzio hurbilduaren bitartez, eta berehala John Slater ek, Douglas Rayner Hart ree k eta Vladimir Fock ek gaineratiko atomoen uhin ekuazioa askatzeko teknika berriak garatu zituzten. Fritz London ek eta Walter Heitler ek hidrogeno molekul aren egitura
|
azaldu
zuten eta Linus Pauling ek kimika teorikoa ren oinarriak ezarri zituen. Metaletako elektroien teoria ren oinarriak Arnold Sommerfeld ek eta Pauli-k ezarrizituzten, eta Felix Bloch ek solidoen banden teoria garatu zuen.
|
|
|
Eredu Estandarrak naturan eragiten duten oinarrizko lau elkarrekintzetatik (elektromagnetikoa, nuklear ahula, nuklear bortitza eta grabitazionala) lehen hirurak deskribatzen ditu, arrakasta handiz, oinarrizko partikulekin buruturiko esperimentu guzti guztiak doitasun handiz
|
azaltzeko
gaitasuna erakutsi duelarik. Ostera, eredu estandarrak esperimentutik ateratako zenbait parametro aske ditu eta unibertsoaren teoria osatua izatetik urruti dago.
|
|
|
BCS teoriak
|
azaltzen
duen supereroankortasunaren tenperatura kritikoa (tenperatura handiagoetarako supereroankortasunik ez dago) oso oso baxua da (Tc °C), supe re roanko rtasun mota horrek teknologiaren aurrerapenari eman liezazkiokeen ekarpenak, beraz, urriak izanik. Alabaina, 1986 urtean Georg Bednorz ek eta Karl A. Muller ek supereroankortasun mota berri bat aurkitu zuten esperimentalki, material keramiko konplexu bat erabiliz.
|
|
|
Schrodinger-en Uhin Mekanika plazaratu bezain laster Robert Oppenheimer eta Gamow tunel efektu mekaniko kuantikoaz baliatu ziren, eremu elektriko bortitzen eraginpeko hidrogenoatomoa ren egoera kitzikatuen autoionizazioa eta nukleo pisutsuenadesintegrazioa
|
azaltzeko
, hurrenez hurren; eta objektu kuantikoek potentziallangak zeharkatzeko duten ahalmenari esker XX. mendean zehar diseinaturiko aparailuak asko izan dira. Urte asko itxaron behar izan ziren, aldiz, hutsean zeharreko tunel korrontearen berri esperimentala jaso arte.
|
|
|
Ezaguturiko materia bere osagarri elementaletan erreduzitzeko tendentzia historian zeharreko konstante bat izan da. Dagoeneko duela bi mila urte filosofo grekoek jarrera honen oinarriak ipini zituzten munduko konplexutasuna
|
azaldu
nahian, bere osagarri elementaletan erre duzi tu zutenean. Kristo aurretiko seigarren mendean Tales-ek proposatu zuen gauza guztien oinarrizko elementua ura zela; ondo rengo pentsalariek mundua lau elementu lurtarrezosaturik zegoela proposatu zuten:
|
|
|
Bide beretik, Procaccia zientzialariak dio maila handi batean erredukzionismoak porrot egin duela, konplexutasuna (gure ingurune osoa) ulertzeko, teoria batura iristekoproposatzen diren kontzeptuekin ezin baita hasi. Erredu kzionismoa ezin da maila horretan bakarrik
|
azaldu
, maila bakoitzak bere logika, matematika eta fenomenologia ditu-eta. Demokrito eta Leuzipo-ren Greziatik gaur egun arte, eta Steven Weinbe rgnobel saridunak gogoratzen digun bezala, oinarrizko partikularen ideia edo kontzeptua zientzia ren helburu nagusiaren ikurra izan da: Natura ren konple xutasuna termino sinpleetan ulertze a. Procaccia ren bidea jarraituz, ikurra zabaldu egin behar da, maila bakoitzeankonple xutasuna ren ulermenak oinarrizko ezaugarriak dituela aldarrikatuz.
|
|
|
Lehenago aipatu denez, Einstein-en teoria unibertsoa ezagutzeko eta beregarapena aurresateko erre fe rentzia da. Erlatibitatearen teoria orokorrak doitasun handiz
|
azaltzen
du grabitazioa. Mekanika kuantikoa elektroia bezalako objektu oso txikien higidura deskribatzeko lengoaia da.
|
|
|
Ho rrek erantzunik gabe jarraitzen duen bitartean, ezin dugu esan garunaren funtzionamendua ulertzen dugunik. Izan ere, horrek esan nahi du eskizofrenia bezalako gaixotasun psikiatriko larrietan, garuna gaizki dabilenean, ezin dugula
|
azaldu
garunean zer gertatzen den edo normalitatearekiko bereizketa egin.
|
|
|
Hodeien sorrera edo Euskal Herriko alde ezberdinetako klimatologia, hots, maila lokaleko klimaren aurresankortasuna oso zaila da egitea, ereduen bereizmenaren mailan baitago. Konputagailuek ahalmen handiagoa
|
azaltzen
dutenean, maila lokaleko aurresankortasuna hobe daitekeela itxaron daiteke.
|
|
|
Italiako, Triesteko esloveniar aditu hau guztiz interesgarria zaigu, bere bizitzako azken 30 urteak hizkuntza gutxituak normaltzeko lanetan eman dituelako, ibilia den kazetari eta politikari gisako jardue ren bitartez. Beraz, Brezigarrek gure artean
|
azaldu
zituen ideia batzuk gogora ekartzea egokia baino, derrigorrezkoa dugu soziolinguistikari eskainitako lerro hauetan.
|
|
|
Izenburu zaharra da batetik, giza ezagutza betidanik izan baita, eta erabat nahasia bestetik, zenbat buru hainbat aburutako deitura da-eta. Edonork ulertzeko moduko zehaztapenen bat edo beste Alfonso Vazquez aholkulari ezagunak adierazi du(" C6mo evitar la miopa en la Gestion del Conocimiento", Pero... existe la gestion del conocimiento?, Angel Arbomes, Madril, 2001, 270 or.), Ezagutza ekonomiarenhistorian zehar eman diren input merke eta garestien arteko flujoetan oinarritzen dela
|
azalduz
. Hau da, kapitalismoa ren hastapenetaninput ik merkeenetakoa eskulana izan zen.
|
|
|
Inor gutxi ohartu zen arren, juan jose ibarretxek" Euskadiren bigarren eraldaketa ekonomiko handia" agindu zuen, uztailaren 11n lehendakaria hautatzeko Eusko Legebiltzarrean izan zen Osoko Bilkuran.
|
Azaldu
zituen 43orrialdeetan denetarik bazen ere, komunikabideek batez ere gai politikoen berri eman zuten eta hurrengo jaurlaritzaren izarretako bat izan nahi duen zientzia, teknologia eta eraberrikuntzari buruzko egitasmoak ez zuen oihartzunik merezi izan.
|
|
|
A. Perez zein den ez dakit, baina badirudi Euskal Herriaz" aditutzat" daukatela La Razon en, behin baino gehiagotan ikusi baitut bere sinadura gure gaiez. Ondoko lan honetan garbi
|
azaltzen
da zein sakon eta zehatz ezagutzen duen euskararen unibertsoa. Agian ez da mirari handia Oliveri EAJko bihurtzea.
|
|
|
Ez gara nekatuko gauza bera errepikatzen: topiko berak, hiru esaldi eta lau datutxo
|
azaltzen
dira toki guztietan, batetik bestera errebotatuz. Eta gainera, informazio eskasa, gaiztoa eta sasikoa.
|
|
|
Hizkuntz politika zehatz eta jakinez ari dira denak. Frantsesek horretaz askoz zabalago jokatzen dute, hizkuntzaren inguruko plangintzak
|
azaltzen
dituztenean. Hemen, nik aurkitu ditudan guztiak, guztiak, autonomia garaian indarrean jarritakohizkuntz politikez ari dira.
|
|
|
Makina bat protesta
|
azaldu
da prentsan Lizarra dela, Hondarribia dela, Barakaldo dela, Ibaizabal dela, Lleida dela, ACoruña dela.
|
|
|
Autonomi garaiko hizkuntz politikaren abiapuntuan bertan dago integrazioarena, konbibentziarena. Horrelaxe
|
azaltzen
da hitzez hitz hizkuntzen erabileraren normal izaziorako legeetan:
|
|
|
" Esker oneko xarnegoez" ari da Jesus Royo, berau ere" xarnegoa", Errioxan jaioa. Beste toki batean
|
azaldu
dugu honen" konbertsioa" eta" berkonbertsioa". Interesgarria da honen testigantza, hizkuntza jipoitua duen kultura bateanno rmala delako horrela erreakzionatzea, berak dioen bezala, baina aldi berean garbi gelditzen da berak ez duela mekanismo horiekin jarrerarik hartu edo aldatu.
|
|
|
Victor Hugok hizkuntzaren funtzioetako bat
|
azaltzen
du, komunio funtzioa, identitarioa. Baina ez da hor besterik ukatzen.
|
|
|
Gutxiena da tesia edo mezu nagusia.
|
Azaltzen
duten giroa da inportantea, erabiltzen dituzten hitzak, kontzeptuak, aukeratzen dituzten testuinguruak, egiten dituzten deskribapenak. Ikus ditzagun azken orduan eskuetara iritsi zaidanBarb eri aren lanean agertzen diren kontzeptuak, hitzak, hitz elkarketak.
|
|
|
Hizkuntzen arteko erlazioak nola garatzen diren
|
azaltzen
dituzten esaldi batzuk apartatu ditugu.
|
|
|
Puga, aldiz, antinazionalista da. Honen ikuskera
|
azalduz
bukatuko dugu.
|
|
|
Futbolarekin zerikusia duen irudiahartu dugunez, segi dezagun joko zelai berean. Kanpoko ekipoaren estrategia
|
azaltzen
da hemen, haien jokaldiak, haien esloganak. Zertarako?
|
|
|
1997an hasitako bilketa lan honek 2001 urteko martxoaren hasieran izan du amaiera. EAEn hauteskunde kanpaina dator, eta ez da irudimen handirik behar hemen
|
azaltzen
diren ideia askok indar eta bolumen berria hartuko dutela aurreratzeko.
|
|
|
Azken aldian zarata gehien egin duena agian RAH edo Real Academia de la Historiak iaz egindako txostena da. Txostena dela eta iritzi ugari
|
azaldu
da. Txostena bera ez da Euskal Herriari buruzkoa, Estatu mailakoa baizik, baina espreski Euskal Herriari buruz ere ari da.
|
|
|
RAH modu solemne horretan iritzia ematera
|
azaldu
denean ez da buruberokeriak jota izan. Kezka orain baino lehenagokoa da.
|
|
|
Iritziak eta iritziak pilatzen dituzte, denak erreten berean. Areago, horien baitako testu aipamenak ere beti berak dira, hala nola, Arana Goiriren arrazakeria erakusteko pare bat, Krutwig edo Arzalluzen hiruzpalau, ETAren hizkuntz proiektua
|
azaltzeko
besteren bat...
|
|
|
Hemen
|
azaldutakoaren
haritik, testu batzuk emango ditugu. Diskurtso ongi landurikoa baino adierazgarriagoa da askotan testuak bere gordinean ezagutzea, jatorrizko hitz eta tonu propioan.
|
|
|
Nik, egia esan, paradigmez lepo eginda ikusten ditut, paradigmoz zer egin ez dakitela, ordea, batere gatzik gabeko jardunean. Eredu hori da gero gure erakundeen esku dauden hedabideetan
|
azaltzen
dena: edukietan, au zoen imitazio txarra; hizkuntzaz, berriz, zuzentasunari ozta ozta begiratzen diona, egokitasuna beti geroko utzita.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak ikastoletan eginikoak, edota Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailburu Fernando Buesa zenak ikastolen artean egindako txikizioa amnesiaz zokoratuta al ditugu? Ikastolei buruz diogunaren pareko AEKrena eta beste hamaika elkarte txiki edo handiena ere datu objektibo
|
azal
daitezke iraganeko astinaldi etengabekoarenlekuko lez.
|
|
|
Hots, bestelako kontuak aipatuko nituzke erdaraz ari banintz, baina lerroon irakurlea euskaraduna ez ezikJaki nekoir akurle dela jakinik, ez dut gogorik kanpoko etsaiaren gaiztakeria salatuz autokonplazentziazko jarduna osatzeko. Aurreko galderan
|
azaldu
dudanaren ildotik, uste dut etxe barruan ere (euskararen barruan ere, alegia), badugula zer zaindu eta zer zuzendua aski. Alde horretatik, azken aspaldiko erasooi ikusten diedan arriskurik handiena zera da:
|
|
|
Euskalgintza esparru autonomoa lortu beharrean dago. Honek lehia politikoetatik kanpo plazaratzea suposatuko luke; ondorioz, alde batetik partidu abertzaleek funtsezko ikurra galduko lukete guztiona izateko (eta hori, benetan, beraientzako garaipen izugarria izango zen); bestetik, gainerako partiduek, aipamenez gain, euskararen aldeko jarrera
|
azaldu
dute.
|
|
|
Honetaz gain beste bi gauza gehitu daitezke: hizkuntzaren inguruan mugitzen diren zenbait talde eta erakunderen tentazioa hizkuntzaren defentsaz jabetzeko, alde batetik; eta euskara ETAren indarkeriarekin estu lotua den zerbait bezala
|
azaltzea
, bestetik.
|