|
2000
|
|
|
Aurreko hori
|
azaldu ostean
, alegia, norbanakoei buruzkoa, ondasunak izan ditugu aztergai.
|
|
|
Jarraian ere, kontratu horiek nola idatzi behar diren
|
azaldu
dugu, euren formalitateak barne.
|
|
|
Monarkia frantziarraren legerian du testu berriak etete puntua. Haustura, etete horretarako lanabesak dira Portalisek bere hitzaldi sonatuan —orrialdeotara barneratzen den horretan— laburbildu eta
|
azaltzen
dituen oinarriak. Oinarri horiek egunerokoak ditugu aldiotan ere eta edozein legelarirentzat ezinbestekoak, lege jorraketa arruntean nahiz goi mailako ikerketan.
|
|
|
Izan daiteke halakorik, baina egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik
|
azaldu
ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
|
Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek.
|
Azaldu
ditugu, bide beretik ere, horien gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi
|
azaltzen
digu gai honetan eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak berak ezin duela herritarra kaltetu, bere burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori
|
azaltzea
. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Aurreko hori
|
azaldu ostean
, alegia, norbanakoei buruzkoa, ondasunak izan ditugu aztergai. (...)
|
|
|
Portalisek, esan gabe doa, badaki Erromako Zuzenbidearen iturrietan edaten. Zuzenbide horretatik bereganatzen du ezkontzaren izatea, ezkontza zer den taxuz
|
azaltzeko
:
|
|
|
Zati berdin berdinetan edo desberdinetan? Portalisek, berriz ere, ihardesle, bidenabar
|
azaltzeko
testamentu egiteko ahalmena mugatua dela, egundo ere ez eskubide naturala, lege politiko eta zibilak arautua baino:
|
|
|
Ezkontza debekatuta dago aurreko eta ondorengo senideentzat, lerro zuzenekoak badira horiek. Debeku horren arrazoiak ez dira
|
azaldu
behar, legegile guztiek onartu baitituzte historian zehar. Neba arreben artean ere ezkontza debekatu behar da, ezkontza bera ohitura zuzenen santutegia baita.
|
|
|
Zilegi bekigu egin dugun hori
|
azaltzea
. Zuzenbide idatziaren eta ohituren arteko transakzioa gauzatu dugu, bi bion arteko xedapenak bateragarri izan zaizkigun neurrian edo batzuk besteekin itxuraldatu, sistemaren batasuna urratu gabe, izpiritu orokorra bortxatu gabe.
|
|
|
Lehena, ikusmolde honek ez du
|
azaltzen
onartu behar ditugun ezaugarri esperientziatuen eta ez esperientziatuen artean existitzen diren oinarrizko desberdintasunak. Onartzerakoan, biak hein berean errealak direla onartzen da.
|
|
|
Baina, zalantzarik gabe, Carnap hobekien ezaugarritzen duen marka tolerantziarena izan zen. ...antifilosofoa zela, bere joera fenomenalistetan itxia eta mundua bururatzeko beste metodoen aurrean gorra; hau da, edozer, tolerantea ezik—, garaiko testuen berrirakurketa egoki batek —batez ere 1928ko Aufbau arena, hau izan baitzen garrantzitsuena Vienako etapan— bere jarrera pluralista zein egiaztagarritasunaren bere ikusmoldetik haratago zihoan premisa kontzeptualen aberastasuna
|
azaltzen
ditu —egiaztagarritasuna, neurri handi batean, Zirkuluaren partaideekin partekatu arren—.
|
|
|
Sasiproposizioak forma gramatikal zuzen bat imitatzen du, ez besterik. Eta analisi logikoa hain zuzen itxurakeria hori
|
azaltzeko
eta salatzeko dago, itxurakeriak ezer ez baitu adierazten. Sasiproposizio bat baieztatzea edo ukatzea zentzugabekeria hutsa litzateke.
|
|
|
Benetan ukatzen zuen gauza bakarra ezagutzazko enuntziatu legez onartzearena zen. Historialariek, psikologoek edo soziologoek kausalki azter eta
|
azal
zitzaketen, baina kasu horretan esanahia duena ez da balio judizioa, berari dagozkion historiako, psikologiako edo soziologiako enuntziatuak baizik. Zeren balio enuntziatuak berak ez dira hemen ikerketaren objektua besterik; ez dituzte teoria hauen enuntziatuak osatzen eta ez dute, hemen eta edonon, zentzu teorikorik.
|
|
|
Adibidez, ‘Arzalluzek minaren esperientzia du urdailetik sufritzen duenean’ motakoak. Ikusi dugu Vienako Zirkuluak konduktismoak bezala
|
azaltzen
zituela egoera mentalak, hau da, portaerez edo prozesu fisiologikoez mintzatuz. Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena.
|
|
|
Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek. Harrezkero ez zen hizkuntza bakar bati buruz soilik mintzatuko, dagoeneko berarentzat ez baitzen egongo hizkuntza bakarrik enuntziatu esanahidun guztiak
|
azaltzeko
.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen mundua nola ezagutzen dugun
|
azaltzeko
era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz eraman arren —hautematen dugun mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak
|
azaltzeko
mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena
|
azaltzen
zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Matematika, filosofia naturala eta erlijio naturala, zientzia guztiak azken buruan, giza izatearekin daude harremanetan, gizakiaren ulermenaren azpitik kokatzen direlako eta gizakiak eurak juzgatzen baititu. Zientzia berriaren eginkizuna, beraz, giza ulermenaren indarra, boterea eta hedaduraren azterketan datza, baita argudioen ideien izatea
|
azaltzean
ere.
|
|
|
Azkenik, egoera positiboan edozein jakintza absolutu errefusatu egiten zen. Ezagutzaren helburu berria gertakariak
|
azaltzen
dituzten legeak bilatzean zetzan.
|
|
|
Machek filosofiaren esparruan ez ezik, zientzian bertan ere, fisika teorikoan eta esperimentalean batik bat,
|
azaldu
zituen bere ideiak. Zientzia induktiboen historiaren Katedra bete zuen Vienan bere bizitza unibertsitarioaren azken aldian.
|
|
|
Ni-ak beste edozein objektuk dituenak baino modu konplexuagoan ditu elementuak eta hauen arteko asoziazioak ere. Tamalez, Mach puntu honetan ez zen oso argi
|
azaldu
, eta ez zuen garbi idatzi Ni-a ‘nire gorputza’ den ala ez. Baina ikus dezagun kontzeptu hauek zein lotura dituzten Machen sistema epistemologikoarekin.
|
|
|
Adibidez, esaten badugu bizkaitar oro euskalduna dela, eta euskaldun oro europarra dela, orduan bizkaitar oro europarra dela ondoriozta dezakegu. Argi dago honekin ez dugula errealitate berririk aurkitzen; baina hain begi bistakoa ez zen egia bat
|
azaldu
dugu. Eta adibidea leloa badirudi, zientzia edo matematikako argudio konplexuagoak har genitzake, tesi ezkutuak ez direla beti aurkitzeko hain errazak ikustearren.
|
|
|
Tractatus, 3.263: Jatorrizko zeinuen esannahia argitasunen bidez
|
azal
daiteke. Jatorrizko zeinuak beren baitan daduzkaten perpausak dira argitasunak.
|
|
|
Objektibotasun kontzeptua, ikusten denez, behin eta berriro
|
azaltzen
zen filosofiaren munduan. Vienarrentzat ere, jakina, nozio gakoa zen, baina ez bere zentzu kantiarrean.
|
|
|
Batez ere, hiru tesi hartu zituen44: 1) egia logiko eta matematikoak egia a priori sintetikoak errefusatuz
|
azaltzea
. Honek metafisika ezagutzatik at uztea baimentzen zion; 2) proposizio enpirikoen esanahia egiaztagarritasun irizpideaz baliatuz azaltzea.
|
|
|
1) egia logiko eta matematikoak egia a priori sintetikoak errefusatuz azaltzea. Honek metafisika ezagutzatik at uztea baimentzen zion; 2) proposizio enpirikoen esanahia egiaztagarritasun irizpideaz baliatuz
|
azaltzea
. Aurreko kapituluan esan bezala, Wittgensteinen egiaztagarritasuna modu partikularrean —batzuetan modu behartuan— interpretatuz; 3) filosofia jarduera gisa ulertzea.
|
|
|
Baina, defenditu nahi dudana da, ezein gertakari enuntziatu ezin dela balio judizio erabatekoa izan (edo ezein gertakari enuntziatuk ezin duela balio judizio erabatekoa inplikatu), balio judizio erlatiboak gertakari enuntziatu hutsak direla froga daitekeen arren. Utz iezadazue
|
azaltzen
. Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela.
|
|
|
" Munduaren existentziak harritzen nau" esaten badut, hizkuntzaren erabilpen txarra egiten ari naiz. Utz iezadazue hau
|
azaltzen
. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela.
|
|
|
" Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena
|
azaltzeko
, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duelako, baina benetan" irudikapen miragarri" bat besterik ez baita. Azken puntu hau ere
|
azaldu
zuen hauxe esanez: " Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle baten eta amets baten arteko konparazioa".
|
|
|
Esan zuen Fisikan ez dagoela ezer halakorik; eta pazienteak onartutakoa ezin duela bere barrearen zergatiari buruzko hipotesi bat izan, baizik eta soilik hura edo bestea zela bere barrea eragiten zuen arrazoia.
|
Azaldu
zuenez, ados dagoen pazienteak ez du arrazoi horretaz pentsatzen barre egiten ari den unean bertan, eta" subkontzienteki" horretaz pentsatzen ari zela esateak" ez du ezer esaten barre egiten ari zen unean gertatutakoari buruz".
|
|
|
Ohitura bat —apaiz erregearen hiltzea, kasu—
|
azaltzeko
asmoa bera okerra iruditzen zait. Frazerrek egiten duen guztia berak bezala pentsatzen dutenei ohitura onargarri bilakatzea da.
|
|
|
Adibidez, adinaren lorean erregea hil behar dutela
|
azaltzerakoan
, bestela, basatien ikuskeraren arabera, beren arima ez bailitzateke fresko mantenduko. Kasu honetan, esan dezakegun gauza bakarra hauxe da:
|
|
|
Hau da: ohitura hauek printzipio baten arabera ordenatzen dira; printzipio hau Frazerrek
|
azaldutakoa
baino orokorragoa da eta gure arimetan hain sartuta dago ezen aukera guztiak ezin baititugu imajinatu. —Aise imajina dezakegu, adibidez, tribu baten erregeak begi guztien bistatik kanpo izan behar duela, baina baita tribuko gizaki bakoitzak ikusi behar duela ere.
|
|
|
Nola utziko dio esnatzen ari den gizakiaren espiritua hunkitzeari suak edo honek eguzkiarekin duen antzekotasunak? Baina agian ez"
|
azaldu
ezin zuelako" (gure garaiko superstizio ergela), izan ere," azalpen" baten bitartez gutxiago hunkituko gintuzke?
|
|
|
"(...) that these observances are dictated by fear of the ghost of the slain seems certain(...)"["(...) Betebehar hauek hildakoen espirituen beldurrak eragiten ditu ezbairik gabe"] 6 Baina zergatik erabiltzen du" ghost" [espiritu] hitza Frazerrek? Oso ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion hitz baten bidez
|
azaltzen
baitigu. Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde hitz egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen.
|
|
|
1987an" Wittgenstein versus Turing on the Nature of Church’s Thesis" artikulua eman zuen argitara Notre Dame Journal of Formal Logic aldizkarian, logikaren arloan Turing eta Wittgensteinen arteko desberdintasunak azpimarratuz. Azkenik, 1998an, Turing eta Wittgensteinen arteko tirabira
|
azaldu
du liburu honetan. Gogora dezagun Turing Wittgensteinen ikaslea zela, austriarrak 1939an Cambridgen matematikaren oinarriei buruzko ikastaro bat eman zuenean.
|
|
|
Hori denbora galtzea dela esateko arrazoia hauxe da: auzi zientifiko bat
|
azaltzeko
hitzaldi ziklo bat nuke eta ez ordu beteko hitzaldi bat. Beste aukera bat izango zatekeen zientzi dibulgaziozko hitzaldia deitzen dena ematea; hau da, egiaz ulertzen ez duzuen zerbait ulertzen duzuela sinestaraztera zuzendutako hitzaldi bat, horrela, nire ustez gizaki modernoaren nahirik zitalenetakoa asebetez, hots, zientziaren azken aurkikuntzekiko azaleko jakin mina.
|
|
|
politika eta psikea (Schnitzler eta Hofmannsthal), Ringstrasse eta hirigintza modernoa, politika eta parrizidioa (Freud), pintura eta krisi liberala (Klimt), politika austriarra (sionismotik antisemitismora), Kokoschka eta Schonberg (pintura eta musikaren arteko konparazioa). Tamalez, Wittgenstein ez da liburuan
|
azaltzen
, baina bai bere Vienako kultura. Liburu zaharra izanik ere, klasikoa da.
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer
|
azaltzen
ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 289 orr.19 Ez du deusek
|
azaltzen
zergatik inguratu behar den sua halako aureolarekin. Eta, hau bai arraroa!, zer esan nahi du egiaz" zerutik etorritako itxura zuen" adierazpenak?
|
|
|
Norbaitek hurrengoa esan lezake: " Beltaneko jaiaren kontakizunaren bidez hunkitu nahi duenak ez du, inolaz ere, jatorriaren hipotesia
|
azaldu
, baizik eta gure aurrean materiala (hipotesira eramaten duena) jarri, besterik gehitu gabe". Orduan, hurrengoa esan daiteke:
|
|
|
Bera hunkitzen duena berak egin ez duena izango da! Akaso
|
azaldutako
(berak edo beste batek azaldutako) hipotesiak hunkitzen du bera, ala hipotesira eramaten duen materialak. Baina, halaber, ez ote nuke hurrengoa galdetu ahal izango:
|
|
|
Bera hunkitzen duena berak egin ez duena izango da! Akaso azaldutako (berak edo beste batek
|
azaldutako
) hipotesiak hunkitzen du bera, ala hipotesira eramaten duen materialak. Baina, halaber, ez ote nuke hurrengoa galdetu ahal izango:
|
|
|
" Mintza ezin daitekeenari buruz isildu egin behar da" (Tractatus Logico Philosophicus 7). 1990ean Jose Luis Alvarez Santa Cristinak liburu hau edizio euskaratuan —orrialde hauetan aipatzen dudan edizio ederrean— EHUko Argitarapen Zerbitzuan argitaratu zuenetik, bazen garaia isiltasun hori
|
azaldu
eta miatzeko.
|
|
|
Non legoke miraria? Hortaz argi dago horrela begiratzen dugunean, mirarizkoa dena desagertzen dela; bestela, hitz honekin bakarrik esan nahi dugu zientziak oraindik ez duela gertakari bat
|
azaldu
eta honen aurrean huts egin dugula sistema zientifiko batean gertakari hau besteekin biltzerakoan. Horrek erakusten du zentzurik gabekoa dela esatea" Zientziak frogatu du ez dela miraririk".
|
|
|
Halako ekintzak senezko ekintzak dei daitezke. —Eta azalpen batek, kasu, esango balu nik edo nire arbasoek benetan sinesten genituela lurra jotzea ezertan baliagarria zela, hau ameskeria izango litzateke, ezer
|
azaltzen
ez duten suposizio funsgabeak baitira. Ekintza eta zigortzeko ekintza baten arteko antzekotasuna da garrantzitsuena, baina ez dago gehiagorik egiaztatzeko, antzekotasun hau izan ezik.
|
|
|
Honela bada, egungo jendea bortxaezinezko zerbaiten aitzinean bailegoen gelditzen da natur legeen aitzinean, antzinako jendeak Jainkoaren eta patuaren aurrean egiten zuen bezala. Eta, izan ere, batzuek eta besteek arrazoia dute, Antzinakoak argiagoak dira, dudarik gabe, muga zehatz bat ezagutzen dutelako; sistema berrian, aldiz, dena argiturik bailitzan
|
azaldu
behar den bitartean (Tractatus Logico Philosophicus 6.371 eta 6.372).
|
|
2001
|
|
|
Lana era egoki batean antolatu behar da (edo banako bakoitzak mota guztietako lanak egiten ditu, edo sexu, adin edo gaitasun profesionalen araberako lanaren espezializazioa egiten da), lanaren ondorioz lortutako aberastasunaren banaketa ere modu egokian egin behar den bezala. Dimentsio ekonomikoaz ari gara, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren banaketa teknikoari lotuta
|
azaltzen
dena. Lanaren banaketa honek talde sozial ezberdinei dagozkien eginbeharrak finkatzen dituenean, lanaren banaketa sozialaz ere hitz egin genezake; gerta liteke talde sozialen arteko banaketarik ez egotea ere (utopia komunistak).
|
|
|
Gizarte batek bere antolaketa propioa justifikatzeko erabiltzen duen irudi, kondaira, ideia eta teorien multzoari legitimazioa esaten zaio, eta bere partaideei multzo hau ulergarria zein eramangarria eta jasangarria egitea du helburu: beraien gizartea hoberena zergatik den
|
azaltzen
die.
|
|
|
Platonek bere filosofia bi modutan
|
azaldu
zuen. Gureganaino iritsi diren elkarrizketetan eta Akademian eman zituen klaseen bidez. Akademia ikerkuntza eta irakaskuntza zentro bat izan zen, eta bere izena aurretik Akademorenak izandako Atenas ondoko lurretan kokaturik egonagatik hartu zuen.
|
|
|
Platonen ahozko irakaspenean bada berak aitortzen duen datu harrigarri bat: bere filosofiaren ardatz garrantzitsuenak ahoz
|
azaltzen
zituela eta ardatz filosofiko horiek idatziz inoiz azalduko ez zituela erabaki zuela: " Ez da izan, eta ez da inoiz izango gai horiei buruzko nire lan idatzirik" 6 Platonek filosofia adierazteko bide gisa idazkerari susmo txarra hartzen zion, bere ustetan ikasleari informazio hutsa emateagatik ez zelako ikaslearen arima eraldatzeko gai; ez baitu azalpen anitzetarako lekua uzten, izan ere, liburu bat irakurtzerakoan irakurleak pasarte bat ulertzen ez badu, berrirakurtzerakoan aurretik idatzirikoa berriz irakurri egiten baitu, inolako aldakuntzarik aurkitu gabe; eta idazleak bere irakurlegoa aukeratzeko ahalmenik ez duenez politikoki arriskutsua ere bada.
|
|
|
Platonen ahozko irakaspenean bada berak aitortzen duen datu harrigarri bat: bere filosofiaren ardatz garrantzitsuenak ahoz azaltzen zituela eta ardatz filosofiko horiek idatziz inoiz
|
azalduko
ez zituela erabaki zuela: " Ez da izan, eta ez da inoiz izango gai horiei buruzko nire lan idatzirik" 6 Platonek filosofia adierazteko bide gisa idazkerari susmo txarra hartzen zion, bere ustetan ikasleari informazio hutsa emateagatik ez zelako ikaslearen arima eraldatzeko gai; ez baitu azalpen anitzetarako lekua uzten, izan ere, liburu bat irakurtzerakoan irakurleak pasarte bat ulertzen ez badu, berrirakurtzerakoan aurretik idatzirikoa berriz irakurri egiten baitu, inolako aldakuntzarik aurkitu gabe; eta idazleak bere irakurlegoa aukeratzeko ahalmenik ez duenez politikoki arriskutsua ere bada.
|
|
|
Platonen arabera, ezagutza bat zientzia gisa onartzeko, ezagutza modu honek bi baldintza bete behar ditu: errealitatearen egiazko edukiarekin bat egitea, hau da, munduaren gaineko hipotesi bat ez izatea; eta berak eginiko baieztapenak
|
azaldu
eta justifikatu ahal izatea. Iritzia, ordea, ezagutza modu bat da, egiazko ala faltsua, baina bere baieztapenak justifikatzeko orduan ahalgea.
|
|
|
Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa
|
azaltzen
, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia. Izan ere (eta bigarrenik), kosmosean errealitate mota ezberdinen arteko desberdintze argia dago.
|
|
|
Eta Platonen elkarrizketen testu nagusiak (idatzizko tradizioa) eta zeharkako iturriak (ahozko tradizioa) kontuan hartuz Platonen filosofia bere osotasunean
|
azaltzen
duen liburu bat: Jose Ramon Arana, Introduccion a Platon (prentsan).
|
|
|
Jose Ramon Arana, Introduccion a Platon (prentsan). Liburu honen berrikuntza bi iturriok elkartzea da, normalean bakoitza bere aldetik
|
azaltzen
baitira. Azalpen egoki, atsegin, baina tradizionalago bat nahiago duenak:
|
|
|
Hirietako artisau eta bestelako soldatapekoek ere sufritu zuten ondorio ikaragarriak izan zituen krisi ekonomiko hau. Krisia garaiko idazkietan sarritan
|
azaltzen
da (Xenofonte, Lisias, Demostenes eta Aristofanesen lanetan).
|
|
|
Hemen koka ditzakegu Platonen hiri estatu ideala (Atenasi bere antzinako loria itzuli nahi diona, sofisten ideia berriak arbuiatuz), Aristotelesek konstituzio ezberdinen gainean eginiko hausnarketa (Platonekin batera demokraziaren etsai sutsua izango da Aristoteles), edo Isokratesen panhelenismoa. Eta ezin ahaztu hiri estatuaren kontzeptuaren aurkako ikuspegiak ere
|
azaldu
zirela, estoikoena kasu: beraiek inongo hiri zehatz batekoak ez zirela aldarrikatzen zuten, pertsona denak baitira hiri unibertsalaren —kosmopolisaren— partaide.
|
|
|
Ondorioz, herriaren lidergo kulturalean rapsodak duen eragina oso garrantzitsua zen, olerkariarena hala baitzen. Eta Platonek horrelaxe
|
azalduko
du rapsodaren eginbeharra: ez da errezitatzaile soil bat; beharrezkoa du olerkariak dioena ulertzea.
|
|
|
Sokratesek Efesoko rapsoda den lonekin egiten du topo. Azken hau pozez gainezka
|
azaltzen
da, Epidauroko rapsoda lehiaketa batean garaile irten baita. Horretaz gain, Panateneak irabazteko asmoa erakusten dio Sokratesi.
|
|
|
Homeroz hain ederrak diren pentsamenduen egile bezala, homeridek urrezko koroaz koroatzea merezi duela uste du lonek. Eta Sokratesen galderak erantzuterako orduan, bere azalpen gaitasunak Homero bakarrik
|
azal
dezakeela argi uzten du lonek. Baina nola liteke hori?
|
|
|
Olerkari bakoitzak Musa baten eragina duen moduan, lonek, Homerorengandik, eta ez beste olerkari batengandik, jasotzen du inspirazioa. Eta lon posesio honi esker (eta ez artez edo zientziaz) da gai Homero ulertu eta
|
azaltzeko
. lonek, ordea, ez du ondorio hau onartuko, bere ustez Homero errezitatzen duenean ez dagoelako jainkozko indar batek hartua, egoera irrazional batean, alegia.
|
|
|
Sok. Orduan, gai hauei guztiei buruz, Homerok esandakoak ala Hesiodok esandakoak, zein
|
azal
zenitzake hobekiago, lon.
|
|
|
lon. Gai berei buruz gauza berak esaten badituzte, Sokrates,
|
azal
nitzake.
|
|
|
Orduan, zer? Bi olerkariek profetikaren arteari buruz modu berdinean eta ezberdinean esaten dituzten gauzak nork
|
azal
ditzake hobekien. Zuk ala igarleen artean hoberena denak?
|
|
|
Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena? Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia
|
azaldu
behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik. Ezagutzen al duzu?
|
|
|
Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek pertsona argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak edo pertsonak bere burua ezagutzeko duen gogo indartsuaren zergatia
|
azaltzen
laguntzen.
|
|
|
Honela, printzipioek errealitate mota bakoitzean ezberdin eragiten dute, edo bestela esanik, printzipioak errealitate ezberdinak eratzeko modu ezberdinetan bateratzen dira. Bateratze modu ezberdinak banan banan aipatu aurretik, printzipioen bateratzearen oinarrizko ideiak
|
azalduko
ditut.
|
|
|
Hemen kokatzen dira Newtonen hiru lege mekanikoak. Azkenik, fenomenologia
|
azaltzen
du Kantek, eta bertan higikorra aztertzen du hau berez esperientziaren objektu izan daitekeen neurrian. Azken atal honetan higidura absolutuaren ezintasuna zehazten du bereziki.
|
|
|
Hala ere, sarritan horrela arrazoitu izan da: gaurko zientziak Newton gainditu duenez, adibidez kausalitatearen ordez lege estatistikoak erabiliz, orduan Kanten teoriak ere ez du balio gaur egun. Baina benetan Kanten asmoa ez zen Newtonen zientzia oinarritzea, baizik eta oro har zientziaren metodoaren oinarriak argitzea, zientzia egin ahal izateko baldintzak
|
azaltzea
. Beste kontua da bere garaiko zientziaren eredua Newtonen mekanika izatea.
|
|
|
Eta berak esaten digu dedukzio subjektiboa ez zaiola hain garrantzitsua iruditzen, hots, subjektuaren barne egitura argitzea. Hala ere, Kantek berak ezin du alboratu subjektuaren izaera sistematikoa
|
azaltzeko
irrika hori. Espazioaren eta denboraren begiespenez hitz egin digu eta gainera adimenaren ekimenaz.
|
|
|
Horrela soilik berma ditzake apriorizko esakune sintetikoak; 2) Espazioa eta denbora biak dira jarraikiak, eta lotura hori lerroaren bidez argi daiteke: lerroa marraztean bai espazioaren bai denboraren jarraitasuna
|
azaltzen
dira. Espazioaren eta denboraren arteko loturak, beraz, subjektuaren ekimenarekin du zerikusia:
|
|
|
Horrela, begiespena" gogamena bere ekimenagatik afektatua izateko modua" (B67 (E94)) dela dio. Geroago, sentimena subjektuaren beraren autoafekzio eta autoezarpen gisa
|
azalduko
da.
|
|
|
1781ean sintesiaren prozesua Psikologian oinarrituta
|
azaltzen
da, hau da, gizakiaren ezagutza gaitasunetan oinarrituta. Horrela, sentsuak, irudimena eta adimena (apertzepzioa) bereizten dira, bakoitza bere produktuarekin batera.
|
|
|
Kantek Kritika n duen asmo zabala 1781eko eta 1787ko argitalpenetarako idatzi zituen bi hitzaurre ezberdinetan
|
azaltzen
du. Lehena laburragoa eta apalagoa da, bigarrena luzeagoa eta igaro den denboran bere ideiak zabaldu ahala irabazitako konfiantza erakusten duena.
|
|
|
Arrazoimena esperientziatik abiatzen da eta bertan arrazoimenak ongi oinarritutako printzipioak erabiltzen ditu, baina esperientziaren mailan konpondu ezin diren arazoak ere
|
azaltzen
dira eta arrazoimena gero eta esperientziatik urrunago doa konponbide bila. Azkenik, esperientziarekin lotura galtzean, iluntasun eta kontraesanetan erortzen da.
|
|
|
Lehenik espazioaren azalpen metafisikoa egiten du Kantek, espazioa zer den
|
azaltzen
saiatzen da. Espazioa kanpoko sentsua da, espazioaren bitartez objektuak gugandik at errepresentatzen ditugu formaren eta handitasunaren arabera.
|
|
|
Azalpen metafisiko honen bidez Kantek frogatutzat ematen du espazioa begiespenaren apriorizko forma dela. Ondoren azalpen transzendentala dator, hau da, espazioa Geometrian apriorizko esakune sintetikoak egiteko baldintza nahikoa eta halabeharrezkoa dela
|
azaldu
behar da.
|
|
|
Izan ere, nondik nahi ditu atera arrazoimenak esperientziaren objektuei eta hauen barneko ahalgarritasunari lotzen ez zaizkien baieztapen sintetiko hauetarako oinarriak? Hala ere, apodiktikoki ziurra da era berean inoiz ez dela aurkakoa itxura apur batekin, are gutxiago dogmatikoki, baieztatu ahal izango duen gizakiren bat
|
azalduko
(A741/ B769 (E548)).
|
|
|
Hala ere, onartu behar da bere edukiaren batasuna ez dela hain argia, eta atal osoaren azken asmoa ere ez dela hain erraz ulertzen, nahiz eta han eta hemen gai interesgarriak aurkezten dituen. Hauek geroko lanetan
|
azalduko
dira berriro. Puntu nagusia Filosofiaren alde metodikoa eta sistematikoa jorratzea litzateke.
|
|
|
ezagutza ere ekimen praktikoa dela, ez etiko praktikoa, baina bai tekniko praktikoa. Eta praktikaren lehentasun hori beste eremuetan ere
|
azaltzen
da, baita edertasunaz hitz egiten duenean ere. Idealismo estetikoa ez litzateke, beraz, egiazko mundua baino ederragoa den bat marrazten duena, baizik eta gogamena mundua edertzeko egokitzen duena.
|
|
|
hau da, bi gauza direla arrazoimena eta adimena. Ezin naiz eztabaidan hasi ere, adimenaren gainetik ezer ez dagoela baietsiko duenarekin, hasieran bertan gogoari buruz jardutean argi
|
azaltzen
dudanez. Bestalde, Kanten galdera nagusia niretzat ere arazo funtsezko izan da:
|
|
|
Oinarrizko ahalmen [Grundkraft] baten ideia, nahiz eta Logikak aurkitu ezin,... Arrazoimenaren printzipio logikoak batasun hau ahal bezain zabal egitea eskatzen du, eta zenbat eta elkarren berdinagoak aurkituko, hainbat eta egiazkoagoa
|
azalduko
da ez direla ahalmen bat beraren azalpen desberdinak, euren oinarrizko ahalmen dei daitekeenarenak baino.59
|
|
|
Baliteke ustea (Kantek berak ere, aipatu berri dugun oharrean
|
azaltzen
denez)" ni ari naiz" eta" ni naiz" batera direla (berdinak bailiran cogito eta sum cogitans); baina ez da egia. Nire gogoan zerbait badago zerbaitez ari naiz.
|
|
|
Erantzun hauek, hirurak, gizakiaren gizaki denez ekintza orotan ematen dira eta
|
azaltzen
dira gizakiagan. Ez gizakiaren potentzia batean, beragan (bere gogoan) baizik.
|
|
|
Gizakiaren ordez ‘izaki arrazoimendun oro’ idatziz ez du arazoa argitzen. Bere idealismoaren saihestu ezinezko ondorioetara helduz gero, gizaki bakoitza bakan, bakar, bere ‘arrazoimenean’ betiko espetxeratuta bizi dela baietsi luke, beste gizakien berri ez lukeelako ezer benetakoa jasoko, bere baitako zentzumenetan
|
azaltzen
diren fenomeno hutsen intuizioak baino. Gugandik kanpo dagoena ezin badugu jakin beragan denez(" nur als Erscheinung, nicht aber nach dem, was es an sich selbst ist" 75), ezin dugu jakin beste gizakiengan zer dagoen edo zer diren.
|
|
|
Kanten abiapuntu eta bide okerraren emaitza okerrak —eta esan egin dut: gure abiapuntu zuzenaren emaitza zuzenak? —, gizakiaren jardunari buruzkoetan
|
azaltzen
dira argien. Kanten bigarrengo galdera orokor zehatza hau izan zen, gorago esan dugunez:
|
|
|
Beste arazo bat da gizakiak zer egin dezakeen trauma itzelak jota dagoenean. Beraz, Kantek berak eskainitako gertaera horretan ere
|
azaltzen
da argi eta garbi legea betebeharraren —mugatua— eta maitabeharraren —mugarik gabea— arteko diferentzia nabarmena.
|
|
|
Are gehiago
|
azaltzen
da Kanten hutsunea egiaren maitasuna azalarazten ez duelako bere lan guztiak horren lekuko izan arren: hau da, berak zuen egiaren maitasuna lekuko.
|
|
|
Kanten bidegaltzea argi
|
azaltzen
da beste giza fenomeno arrunt honen azterketan ere: errukian, hain zuzen89 Gizaki bat minak edo ezbeharrak jota ikusten dugu.
|
|
|
Zer du maite gizakiak? Haurragan, lehenbizi, zentzumenen eklosioa
|
azaltzen
da. Gero dator bere potentzien eklosioa:
|
|
|
Horrek agintarien bideratzea dakar elkarren maitasunerantz. Ze agintariak ere, aginte gosedun izanda ere, maitagogo dira eta maitale
|
azaltzea
nahi dute herriaren aurrean, herriaren gogoko azaltzearren ere, herriarengan boterea bereganatzearren ere.
|
|
|
Horrek agintarien bideratzea dakar elkarren maitasunerantz. Ze agintariak ere, aginte gosedun izanda ere, maitagogo dira eta maitale azaltzea nahi dute herriaren aurrean, herriaren gogoko
|
azaltzearren
ere, herriarengan boterea bereganatzearren ere.
|
|
|
Nire gogoan benetan nire gogoko ez den beste norbait/ zerbait
|
azaltzen
eta nagusitzen da sarritan. Sarkin bat.
|
|
|
Nik sarkin bat aurkitzen dut sarri nire gogoan. Ez bakarrik nire gorputzaren guretatik sortua, edo nire nahimenaren nahietatik, edo beste gizakiek eta gizarteak eragiten dizkidaten joeretatik; baita ere nire gogoan bertan sortzen edo
|
azaltzen
den sarkina. San Agustinen eta Tomas Akinotarrarengandik103 hasi eta Kant104 geroztik Erich Fromm105 bera arte, aldiz, gehienak gehienetan, nolabait, aburu batekoak aurkitzen ditut nik:
|