|
2015
|
|
|
Ni, batez ere, defenditzen
|
ari naizena
da egon daitekeela beste eredurik ere. Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke.
|
|
|
Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke. Dena den, berriz diot, ez gara
|
ari
eredu jakin bat errefusatzen, besterik ere egon daitekeela defenditzen baino.
|
|
|
Esaten
|
ari naizena
hobeto azaltzarren, bertso jarrien eremutik harturiko adibidea txertatuko dut hemen. Ez nuke nahiko bat-bateko bertsotarako guztiz balioko adibide edo errealitatetzat hartzea; lurralde baten erreferentzia markatzen duen mapa da, ez lurraldea bera.
|
|
|
Inork ez du esaten zilegi ez denik. Egoera deskribatzen baino ez gara
|
ari
.
|
|
|
Baina bada beste estilo bat ere, bertso inprobisatuak izan zuen arintasun, bizkortasun, zorroztasun eta erabaki-gaitasunarekin planteatzen dena, nahiz eta teknika aldetik hain landua ez izan eta lizentzia gehixeago hartu. Agian, atzera bueltarik gabeko oihan zarbatsuan sartzen
|
ari naiz
, baina esateko gogoa neukan.
|
|
|
Egoera definituko dut: Sierra 85 milia/ h abiaduran
|
ari da
gidatzen chevroleta, nire aurretik. Nik gidatzen dudan kotxea, forda, abiadura berean doa Urtzi, Ixaak eta Jokinekin.
|
|
|
Segituan hasi ginen bost eguneko egonaldia antolatzen. Bi emanaldi izango genituen, eta sortzen
|
ari ginen
dokumentalaren ardatza izango ziren hainbat elkarrizketa prestatu beharrean ginen. Baina goazen pausoz pauso.
|
|
|
100 metro inguruko kalea da eta Jaialdirako espresuki aldatzen dute legea, jendeak kalean edan ahal izateko, Idahon ezin baita kalean alkoholik edan. Eta gai mamitsu bezain mozkorti honi buruz
|
ari garela
, bertan izan nuen dájà vua. Ez dakit zergatik, Budweiserra eskuan nuela (onartu behar dut ez zela lehenbizikoa) sentitu nuen hotzikara berezi baten modukoa, eta 15 urte atzera egin izan banu bezala aurkitu nuen Boiseko parranda:
|
|
|
Amerikar batek euskaraz izango lukeen azentu berdina zuen gizon sendo baten ahotsak ongietorria eman zien bertaratutakoei, eta ohiko erretolikaren ondoren, iritsi zen herri-kirolariak (gihartsuak eta burutsuak) banaka-banaka deitzeko tenorea. Makina bat ke sortutako ke makina ari esker, laino artetik atera gintuzten banaka-banaka, gertatzen
|
ari zen
guztiari oraindik laino artetik bezala begiratzen bagenion ere. Ez nuen lehen aldia ke gortina zeharkatzen, baina ez dut uste horretara ohituko denik gizaki hilkorrik.
|
|
|
Ez zekiten, nonbait, bertsolarien jarduna dieta zorrotza dela hain urrun begiratu nahi duten miopeentzat. Neure buruarekin
|
ari nintzela
, norbaitek soinu banda jarri zien nire pentsamenduei: Oh, say, can you see… Bart Simpsonen musika irakaslea gogorarazi zidan gizon bat ari zen kantuan, eta Estatu Batuetako pasaportea zuten norbanako guztiak hipnotizatuta zeuzkan.
|
|
|
Neure buruarekin ari nintzela, norbaitek soinu banda jarri zien nire pentsamenduei: Oh, say, can you see… Bart Simpsonen musika irakaslea gogorarazi zidan gizon bat
|
ari zen
kantuan, eta Estatu Batuetako pasaportea zuten norbanako guztiak hipnotizatuta zeuzkan. Izaki boteretsua behar zuen irakasleak, kantuan hasi aurretik guztiak jarri baitzituen lurraldeko banderari begira.
|
|
|
Nerea karrera egiten
|
ari da
oraindik, eta han-hemenka dabil lanean sosak ateratzeko. Ez digu ingurukoei esan, baina aurpegian sumatu zaio pentsamendu bera, zerbitzaria gurpil gainean hurbildu zaigun bakoitzean:
|
|
|
Gaurkotasuna eta freskotasuna eskaintzen diote grabazio horiek irratsaioari eta aldi berean entzuleei. Gaurko bertsolaritzaren eta plazetan gertatzen
|
ari denaren
berri eman dezakegu horrela”, azaldu digu Sukiak.
|
|
|
Batzuk aipatzekotan, Miren Artetxe hizkuntzaren berreskuratze prozesuan bertsolaritzaren transmisioaren eraginari buruzko ikerketa egiten
|
ari da
eta Xenpelarreko datu-baseetarako sarbide zuzena du. Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean emakumeen plazetako presentziaren bilakaera aztertzen ari da bertako informazioarekin.
|
|
|
Batzuk aipatzekotan, Miren Artetxe hizkuntzaren berreskuratze prozesuan bertsolaritzaren transmisioaren eraginari buruzko ikerketa egiten ari da eta Xenpelarreko datu-baseetarako sarbide zuzena du. Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean emakumeen plazetako presentziaren bilakaera aztertzen
|
ari da
bertako informazioarekin. Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra eman zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da.
|
|
|
Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean emakumeen plazetako presentziaren bilakaera aztertzen ari da bertako informazioarekin. Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra eman zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten
|
ari da
. Informatika arloan, Manex Agirrezabala, Bertol Arrieta eta Aitzol Astigarraga, dokumentazio zentroko bertsoen corpusa erabiliz, poesia sorkuntza automatikoa garatzen ari dira eta EHUko informatika musikaleko taldeak musikaren analisi konputazionala, sorkuntza automatikoa eta musikaren informazio bilaketak automatikoki egiteko ikerketa aplikatua du helburu eta horretara doinutegia erabiltzen ari dira.
|
|
|
Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra eman zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da. Informatika arloan, Manex Agirrezabala, Bertol Arrieta eta Aitzol Astigarraga, dokumentazio zentroko bertsoen corpusa erabiliz, poesia sorkuntza automatikoa garatzen
|
ari dira
eta EHUko informatika musikaleko taldeak musikaren analisi konputazionala, sorkuntza automatikoa eta musikaren informazio bilaketak automatikoki egiteko ikerketa aplikatua du helburu eta horretara doinutegia erabiltzen ari dira.
|
|
|
Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra eman zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da. Informatika arloan, Manex Agirrezabala, Bertol Arrieta eta Aitzol Astigarraga, dokumentazio zentroko bertsoen corpusa erabiliz, poesia sorkuntza automatikoa garatzen ari dira eta EHUko informatika musikaleko taldeak musikaren analisi konputazionala, sorkuntza automatikoa eta musikaren informazio bilaketak automatikoki egiteko ikerketa aplikatua du helburu eta horretara doinutegia erabiltzen
|
ari dira
.
|
|
|
Bertso biltzaile “profesionalaren” ibilerak ederki deskribatzen ditu Goikoetxeak pasarte horretan. Baina bera eta bera bezala gaur egundaino
|
ari direnen
aitzindari bat aipatu behar bagenu, hori Antonio Zavala (Tolosa, 1928 – Iruñea, 2009) dugu, afizioz, eta pasioz, ingurukoek ondarea gordetzeari garrantzi eskasa ematen zieten garaian bertso bilketan hasi eta sekulako altxorra bildu zuena.
|
|
|
Aldizkari honek ere aitortu nahi izan zuen bere lana eta 1999ko udan, 34 zenbakia oso-osorik eskaini zion Aita Zavalari. Deustuko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu bezperetan, Jabierko Gazteluaren inguruko zelaietan elkartu zen Joxean Agirre kazetariarekin eta bertan kontatzen ditu bere lehen pausoak, hasieran zertan
|
ari zen
kontzienteegi ere izan gabe, gustuko zituen bertso paperak biltzen nola hasi zen. “Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen.
|
|
|
Egun lan horretan
|
ari direnei
galde egin diegu, zer dela-eta hasi ziren lantegi honetan eta euren esperientziaren inguruan. Gorka Azkarate dugu horietako bat.
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroa 25 urte betetzera doa datorren urtean. Bertsoa bera bezala, etengabeko mugimenduan
|
ari dira
lanean, inurri-sare zabal bati esker, bertsolaritzaren ondarea bilduz, antolatuz, dokumentatuz eta, batez ere, hedatuz. Hori baita helburua:
|
|
|
Ez da helburu makala Xenpelar Dokumentazio Zentroarena. Ondareaz
|
ari garenean
, ordea, aintzinako kontuez ari garela iruditzen zaigu askotan, baina ondareak ez du etenik, uneoro ari da sortzen eta berritzen. “Xenpelar 1991 urtean sortu zen eta Bertsozale Elkartea sortuz geroztiko bertsolaritzaren ondarea bildu dugu.
|
|
|
Ez da helburu makala Xenpelar Dokumentazio Zentroarena. Ondareaz ari garenean, ordea, aintzinako kontuez
|
ari garela
iruditzen zaigu askotan, baina ondareak ez du etenik, uneoro ari da sortzen eta berritzen. “Xenpelar 1991 urtean sortu zen eta Bertsozale Elkartea sortuz geroztiko bertsolaritzaren ondarea bildu dugu.
|
|
|
Ez da helburu makala Xenpelar Dokumentazio Zentroarena. Ondareaz ari garenean, ordea, aintzinako kontuez ari garela iruditzen zaigu askotan, baina ondareak ez du etenik, uneoro
|
ari da
sortzen eta berritzen. “Xenpelar 1991 urtean sortu zen eta Bertsozale Elkartea sortuz geroztiko bertsolaritzaren ondarea bildu dugu.
|
|
|
Sortzen
|
ari denari
lehentasuna eman arren, bertsolaritzaren ondare historikoa ere jasotzen da Xenpelarren. Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera.
|
|
|
Saio polita egin zuten eta Sarriegiren eta Mendiluzeren bakarkakoak oso onak izan ziren. Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen
|
ari
ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean-edo grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena du bere hasierako edo sari banaketa batzuetako irudi edo bideorik ez gorde izana.
|
|
|
Lehen aipatu bezala, elkarlana eta sarea dira Xenpelarren erronka nagusiak. Hori dela eta, “datu-base hau jatorri ezberdina duten bertsoak katalogatu eta gizarteratzeko diseinatzen
|
ari gara
. Xenpelar Dokumentazio Zentroan ez dauden bertso-bildumak dituzten erakunde eta elkarteei elkarlanerako tresna bezala eskaini nahi zaie Bertsolaritzaren Datu-Basea.
|
|
|
Irudia bestelakoa da Enbeitaren ustez: “Sentimental dabiltzanean eta maitasunez
|
ari direnean
, badaukat irudipena badirela beti lau gauza betikoak eta topikoak; bestela, puntu batean beti dagoela freno bat. Orain arte uste dut ausartagoak izan garela emakumezkoak gizonezkoak baino”.
|
|
|
“Hor gerta liteke artifiziala edo aurrez egina bezala: zu
|
ari zara
kantuz, baina beharbada ez da hainbeste zure bihotza ari, baizik eta buruak lehenagotik prest daukan zerbait”. Agirre ere ados da halakoetan buruak egiten duela lana, barruak baino.
|
|
|
“Hor gerta liteke artifiziala edo aurrez egina bezala: zu ari zara kantuz, baina beharbada ez da hainbeste zure bihotza
|
ari
, baizik eta buruak lehenagotik prest daukan zerbait”. Agirre ere ados da halakoetan buruak egiten duela lana, barruak baino.
|
|
|
Niretzat sinesgarriena da sentimenduetara gehien hurbiltzen dena. Sentimenduetatik
|
ari zarenean
oso zureak dira bertso horiek, beste inork ezin du kantatu, eta gainera nork jarriko du zalantzan kantatu duzun hori? ”. Iritzi berekoa da Agirre:
|
|
|
Iritzi berekoa da Agirre: “Nik uste norbait egiatan
|
ari denean
barrutik hunkituta eta ukituta, uste dut antzeman egiten dela. Bertsoaren kalitatea izango da bat edo beste, baina beti dela sinesgarriagoa, eta satisfakzioa askoz beteagoa da”.
|
|
|
Publikoak nahi du ikusi bere zerbait zugan, eta zure zerbait ere bai noski. Ematen badiozu jadanik dakien guztia, ez duzu harrituko, baina emozioetan
|
ari garenean
egia da gu baten beharra badela, eta denek jotzen dugu gu-ra nira baino gehiago”. Gutasun horretara lerratzea ontzat joagatik, niak ere gu-ari zerbait esan behar diola eta horrekin tentuz ibili beharra ere azpimarratu zuen Barrosok.
|
|
|
Egin beharrekoa ebatzia du Elortzak: “Lanketa horiek egiten
|
ari zarenean
, bakoitzarengandik datorren horri bidea eman eta hori lantzea da egin behar dena”.
|
|
|
Emozioak plazaratzeak gatazkak sortzen dizkie bertsolariei. “Nik uste dut bertsolariak beti
|
ari direla
borrokan euren buruekin. Ez da batere erraza eremu publikoan protagonista izatea.
|
|
|
Aldaketak ahotsean eragin diola ere aipatu izan diote: “Nik ahots oso lodia daukat, eta goxoagotik eta finetik
|
ari nintzela
esan zidaten. Ezta nahita egin dudan zerbait, ezta gutxiagorik ere.
|
|
|
Gizonezkoek uste izan dute jakin dutela emozio bat une jakin batean ez adierazten. Badirudi historiaurreaz hitz egiten
|
ari naizela
, baina, gaur egun, hori oraindik gertatzen da”, segitu zuen. Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko:
|
|
|
Amaia Vazquez psikologoak azaldua da hori, Hernanin duen kontsultan. Bertsolariak aztertzen ere jarri izan da bere ibilbidean zehar, eta bertsotan
|
ari direnean
ez sentitzea “oso zaila” dela ebatzia du. “Bakoitzaren biografiak markatzen du”, dio.
|
|
|
“Bakoitzaren biografiak markatzen du”, dio. Ezta roletik
|
ari direnean
ere: “Roletik ari direnean, roletik badu, baina berezkotik ere asko.
|
|
|
Ezta roletik ari direnean ere: “Roletik
|
ari direnean
, roletik badu, baina berezkotik ere asko. Rol horri, esaterako, gehituko diozu zuk nola kudeatzen duzun boterea, zure nazia nola kudeatzen duzun.
|
|
|
“Emozioak atera baino lehen burutik pasatzen dira nolazpait, eta buruak ere bidaltzen dizkio gorputzari bere seinaleak”, Odei Barrosoren irudikoz. Hala, alde emozionala “oharkabean” ateratzen zaion alde bat du bertsotan
|
ari delarik
, eta bien “beharra” du: “Bien beharra dut zerbait sortzeko, nirea dena eta nire barnetik sortzen den zerbait izan dadin”.
|
|
2016
|
|
|
Hasiera-hasieratik garbi egon zen espazioa. Antzezlana ospitale batean gertatuko zen, ospitale prekario batean, gaur egun Europan osasungintzan gertatzen
|
ari diren
murrizketak kontuan izanda.
|
|
|
Beste aitona euskaldun peto-petoa zen, eta nazien aurka gerrara joateko muga pasa zuen, bizikletaz. ‘Beste aldean’ ere euskaraz
|
ari zirela
ohartuta guardia zibil bati galdetu zion geltokia non zegoen, baina euskaraz. Kontzentrazio eremu batera eraman zuten eta hilabeteak pasatu zituen han, euskalduna zelako.
|
|
|
-Azken urteotan lan handia egiten
|
ari da
memoria historikoa osatzen. Eta nabarmen geratzen ari da isiltasuna zein luzea eta itxia izan den.
|
|
|
-Azken urteotan lan handia egiten ari da memoria historikoa osatzen. Eta nabarmen geratzen
|
ari da
isiltasuna zein luzea eta itxia izan den. Nolako tribua egin gaitu isiltasun horrek?
|
|
|
Unai Iturriaga: Hau etorri baino lehenagotik, Durango 1936 elkartearentzat lan bat egiten
|
ari naiz
juxtu. Beraz, hornituta nago azalpenez.
|
|
|
Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean? Ni elkarrizketa horiek ikusten
|
ari naiz
eta jende horren izenak agertzen dira. Zer gertatu daiteke izen horiek argitaratzen badira?
|
|
|
Gure jarduna oso-oso desberdina da. Bertsotan
|
ari garenean
, gu ez goaz obra berdinarekin Abadiñora edo Gasteiza. Gu Abadiñora edo Gasteiza goaz, eta ez dugu berdin kantatzen, hasi euskalkitik eta segi beste guztiarekin.
|
|
|
Akaso garai oso saturatuak eta ideologikoak bizi izan ditugulako izango da, baina, aspaldian, askotan esaten dut halako hustasun moduko bat sumatzen dudala tematikan. Gauza orokorra da, gizartean pasatzen
|
ari dena
, elementu oso garrantzitsuak kendu direlako joko taulatik, eta noraeza sumatzen dut. Akaso nire sentsazioa baino ez da.
|
|
|
Baina, beste alde batetik, lasaigarria ere bada taldean aritzea. Mikro baten aurrean bertsotan
|
ari zarenean
han osatu behar duzu obra hori. Erabat desberdina da.
|
|
|
Frankismotik atera berri, euskaraz zerbait egiten bazenuen, arrakasta bermatuta zegoela esan daiteke. Jendeak akatsak barkatzen zizkizun, euskaraz
|
ari zinelako
. Egin hori orain! ”.
|
|
|
19 urte zituen orduan, eta Oiartzunen igo zen oholtzara. Ikasketak amaitu eta aktibitate intelektuala martxan jartzen
|
ari zela
hasi zen herriko Lartaun antzerki taldearekin; ondoren Donostiako Jarrai antzerki taldean ere aritu zen”. Jarrai erreferente argi eta garbia izan zen euskarazko antzerkigintzan.
|
|
|
|
Ari zara
espantuka
|
|
|
zertan pentsatzen
|
ari den
|
|
|
Odei, zauriak
|
ari
|
|
|
Lehen aldiz bakarrik joan zara oporretara. Lehen eguna bukatzen
|
ari zaizu
.
|
|
|
Laster ohartu ginen non sartzen
|
ari ginen
. Izan ere, segituan ulertu genuen zergatik deitzen zen egitasmoa Europa Bat-batean.
|
|
|
Hasierako galderak eta beldurrak ahuldu zitzaizkigun herrialdeei aurpegiak jarri ahala. Kubatarren indarra, zipretarren jolasa, galestarren dotorezia, mexikarren alaitasuna, austriarren umorea, Balear Uharteetakoen etorria… Lehenengo saioa egin, inprobisatzaileak kantuan entzun, eta konturatu ginen guk aurreikusitako mugen gainetik
|
ari zirela
denak kantuan. Gure beldurra zela beraiek gure gaien logika ez ulertzea, geure ardura handienetakoa zela beraien eta euskaldunen arteko interakzioak ez funtzionatzea, guk kontrolatu nahi genuela beraiek berez eta bat-batean egiten dutena.
|
|
|
Hasieran ematen du eromena dela, baina sartzen bazara, disfrutatu egiten duzu. Egin kontu, batzuetan jendeak esaten dit zer isilik nagoen, zer antisozial nagoen, ez dudala hitzik egiten, eta askotan izaten da pentsatzen
|
ari naizelako
, pentsatzen, “presondegi” horren barruan.
|
|
|
Cynghanedd beste hizkuntza bat balitz bezala da, bigarren hizkuntza bat, ikasi egiten dena. Nik poesia librea ere egiten dut, araurik gabekoa, eta hori ere maite dut; baina Cynghanedd egitean, hizkuntza aldatzen
|
ari naiz
. Esan dezaket lau hizkuntza dakizkidala:
|
|
|
– Audientziaz
|
ari garela
, zein izaten da zuen audientzia hori. Zer espazio motatan jarduten duzue eta zer jende klase hurbiltzen zaizue?
|
|
|
Ez nago batere kontentu munduan eta Galesen gertatzen
|
ari denarekin
. Ni ezkertiarra naiz eta zeharo dezepzionatuta nago, ikusita nola, mundua, Europa, Gales, dena eskuinera doan.
|
|
|
Eta, bestetik, poesia idazten dut —eta poesian, beharbada, bihotzetik gehaigo—, entzulea ataka horretan jartzeko: justua al da gertatzen
|
ari dena
–
|
|
|
Europan eta munduan badago artisten mugimendu bat, artistak
|
ari dira
mugitzen, eta horrek poz pixka bat ematen dit. Artistek ez badugu egoera salatzen esan nahiko du Trumpek, Nigel Faragek eta Boris Johnsonek irabazi dutela partida.
|
|
|
Formaren eta metrikaren dotoretasun horretan bakarrik geratu gabe. Forma horiek funtzionatu dute, baina gizartea aldatzen
|
ari da
eta berrikuntza beharra dago.
|
|
|
Larunbatean, aurreko egun guztietan bezala, Irati eta Maddalen saioa hasi baino lehen jendeari umore ona itzultzen
|
ari ziren
, Jon, Esti, Iñaki, Xabi, Haritz… eta beste hainbeste, pastel gaineko ginga gorriz tindatzen, eta gainerakook metro karratuetan kilometroak egiten. Galestarrak izan ezik, galestarrak izozki bana jaten ari ziren marko konparaezineko ertzen batean.
|
|
|
Larunbatean, aurreko egun guztietan bezala, Irati eta Maddalen saioa hasi baino lehen jendeari umore ona itzultzen ari ziren, Jon, Esti, Iñaki, Xabi, Haritz… eta beste hainbeste, pastel gaineko ginga gorriz tindatzen, eta gainerakook metro karratuetan kilometroak egiten. Galestarrak izan ezik, galestarrak izozki bana jaten
|
ari ziren
marko konparaezineko ertzen batean.
|
|
|
Gurruk esan duen zirikatzailearen, probokatzailearen eta min emango duenaren muga hori oso lausoa da. Hein batean horregatik
|
ari gara
hain gustura: desafio bat da soka mehe horren gainetik ibiltzea, jakinda batzuetan asmatuko dugula eta beste askotan hanka sartu eta mina eragingo dugula.
|
|
|
Bertsolaritzan askoz indibidualagoa da uneko jarduna: kantatzen
|
ari zaren
unean beti zaude bakarrik, inoiz ez duzu duoan kantatzen. Talde batean, engranaje guztiak funtzionatu behar du.
|
|
|
Japoniatik itzuli osteko lehen kontzertua izan zen Arrasatekoa. “Harritzen”
|
ari dira
gertatzen zaizkien gauzekin Iñaki Gurrutxaga (Orio, 1981) eta Aitzol Barandiaran (Ataun, 1986). Julen Goikoetxea eta Xabier Etxeberria dituzte taldekide.
|
|
|
Julen Goikoetxea eta Xabier Etxeberria dituzte taldekide. Gure Eroyak (Bonberenea Ekintzak) bigarren diskoan eroriez eta heroiez
|
ari dira
. Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari eman zituzten berriz halakorik egiteko.
|
|
|
Martxaren arabera goaz, gu ere harritzen, gertatzen zaizkigun gauzekin. Helbururik ez daukagu, baina bidean gauza garrantzitsuak
|
ari dira
gertatzen.
|
|
|
Izatez, eman izan dit astia, tarteka, erabat aspertzeko ere: badudala garaia aitaren etxea atzean uztekoa, Edipo edo gisakoren batek bultzatuta
|
ari
ote naizen, inork irakurtzen ote duen aldizkaria… Nire etxea ere bada, ordea. Gustatu egiten zaizkit aldizkarira bidaltzen dituzten testu eta argazkiak, maketaren gaineko eztabaida, inprentatik atera berriaren usaina, Azokako saltsa.
|
|
|
Bertsolaritzaren bueltako mundutxoa biltzen hasi nintzen, intuitiboki, duela zenbait urte. Garai hartan egiten nuenak ez zuen community manager izen ponposorik, baina horixe
|
ari
nitzen egiten konturatu gabe: komunitate bat sortzen, interes baten inguruan.
|
|
|
Dena den, batzen gaituen zerbait dugunaren sentipena ederra da. Mundutxo txiki hau eta antzerako mundu txikiak batzen dituen soka txikiak eraikitzen
|
ari gara
, amaraun ikusezin bat eraikitzen. Baina ondo gogoratzen ez dudan autore batek esaten zuen:
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, mezuak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik
|
ari dela
borrokan bat.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, emailak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik
|
ari dela
borrokan bat. Baina argitaraturikoei errepaso bat ematen hasi eta bat-bi-hiru-lau… seko harrituta utzi gaitu urte hauetan guztietan aldizkarian parte hartu dutenen kopuruak:
|
|
|
Geroagoko etapa batean, lau urtez, Josu Martinezek, izenorde ezberdinekin eta Txaber Larreategiren laguntzarekin, hainbat lan bikain argitaratu zituen baita ere … Aldizkariaren diseinuak eta maketazioak ere izen abizenak ditu: Txema Garcia Urbina, hogei urtez
|
ari baita
lan horretan. Eta erreferentziazko argazkilaria ere badugu, Conny Beireuther, 15 urtetik gora aritu baita kamerarekin hiru bertsolari belaunaldiri argazki bikainak ateratzen.
|
|
|
Joxean erretiratuta Bertsolarirako lanetatik betiko libre ginelakoan nengoen, Antxokaren eskaera jaso nuenean, iazko azaro-abenduan, oker ez banago. Aldizkariaren 25garren urtemuga ospatzeko ale berezia lantzen
|
ari zirela
, eta nire ekarpena ezinbestekoa zela hor noski…, eta horrelakoak esaten hasi zitzaidan. “Gainera”, errematatu zuen, “bolada batean zu zeu izan zinen, ofizialki, aldizkariaren atzean dagoen elkartearen estatutuetan lehendakari…” Joño!, pentsatu nuen, sekulako lana egin izango nuen, antza, batere ohartu gabe bada ere.
|
|
|
Batetik, Hitzetik Hortzera programaren hirugarren urtea zen, eta orduantxe hasia nengoen telebistako lanari neurria hartzen (Hitzetik Hortzeraren hasiera nolakoa izan zen ez dut uste inoiz behar bezala kontatu denik; programaren 25 urteurrena izan zitekeen horretarako abagune egokia, baina…). Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen
|
ari zitzaizkidan
Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste handia izan zen niretzat hura, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean.
|
|
|
Laxaro Azkunek ez du sekula huts egin izan horrelakoetan. Zaldubi bertso-biltzaile lanetan
|
ari zen
zarauztarra ere han izango zen, seguraski. Eta Koldo Tapia eta Imanol Lazkano, akaso, ez ziren han izango, baina ez ziren urruti ibiliko.
|
|
2017
|
|
|
Uztapidek bazituen jada hiru txapel, eta erretiroa ere ez zuen oso urruti. 1972ko apirilaren 30ean, Donostiako Anoeta pilotalekuan Zeruko Argia astekariaren aldeko jaialdi bat burutzen
|
ari zelarik
, mutu geratu zen jaialdi erdian, 1972ko maiatzaren 2an, Zestoan, kantatu zuen azkenekoz jendaurrean, eta handik astebetera tronbosi atake batek apartatu zuen erabat bertsogintzatik. Txapelketa horiek jokatu izan balira txapeldun berriak izango zituzten, bada, kasik seguru.
|
|
|
Lehenengoaren motiboak begi bistakoak izan baziren, bigarrenarenak ez. Bertsolaritza puri-purian zegoen, 60ko hamarkadako euskal pizkunde indartsuaren olatua ere orduantxe
|
ari zen
gora eta gora egiten, eta lehen ahultasun zantzuak ematen hasia zen frankismoa… Baina hurrengo hamabi urteetan ez da berriro txapelketa nagusirik martxan jarriko.
|
|
|
Finalerako sailkatzetik gertuen Igor Elortza, Iñaki Murua eta Aitor Sarasua geratu ziren.
|
Ari zen
finkatzen hamarkadako bertsogintzari eutsiko zion bertsolari kuadrilla.
|
|
|
Apopilo berriak afrikarrak dira, ondorioz, bizilagunak agurra ukatzen hasi zaizkizu. Kolorea galtzen
|
ari da
gisa honetako erkaketa, baina orduan eraginkorra izan zen oso. Honela amaitu zuen hirugarren bertsoa:
|
|
|
Iparragirren gozatu ederra hartu ondoren, bertso-plaza zezen-plaza bihurtu zen, eta belaze batean larrean
|
ari zen
zezenak hausnarrean jarri ninduen. Euzkitzek argi esan zien “ole” eta “ole” ari zirenei:
|
|
|
Iparragirren gozatu ederra hartu ondoren, bertso-plaza zezen-plaza bihurtu zen, eta belaze batean larrean ari zen zezenak hausnarrean jarri ninduen. Euzkitzek argi esan zien “ole” eta “ole”
|
ari zirenei
: “ni toreatu behar nautenak/ guztiz lasai ote daude/ nereak ia egin du baina/ ez nereak egin gabe”.
|
|
|
Unai Iturriagak “tanpoi eta konpresa” kantatu zuenekoa daukat gogoan. Emakume bati poltsa lapurtu ondoren bertan topatu zuenaz
|
ari zen
. Ikuspegi, kantaera, kontatzeko modu eta hizkera berri baten aurrean aurkitu nintzen.
|
|
|
Eibarko finalaurreko horretan bertan Egañaren bertsoaldi bat daukat gogoan iltzatuta. Lehenengoz bere maitearen aurpegia ukitzen
|
ari zen
itsu baten larruan bota zituen hiru bertsoek izugarri liluratu ninduten. Doinua sarkorra, eta neurria bederatzi puntuko handia, puf!
|
|
|
Testua amaitzen nenbilela etorri zait burura beste bertsoaldi mundial bat, Mendiluzek Markina-Xemeingo finalerdian jositakoa. Naufragoaren doinuan neska-lagun drogazaleari botatako bakarkakoez
|
ari naiz
: Sudurzulotik satorzulora/ hilkutxa, meza, malko ta lora/ laburtuz zoaz horretarako geratzen zaizun denbora/ (…) arrisku hori merezi badu/ oso ona izango da.
|
|
|
Bertso saioaren kronika egiten diguna (berdin da idatziz, zein tabernako komentariotan) bere buruaz mintzo da, bertsolariez
|
ari delakoan
. Bere kokapenaren koordenada zehatzak ematen dizkigu, bertsoen “kalitatearen aldagai objektiboak” zerrendatzen ari zaigula uste badu ere:
|
|
|
Bertso saioaren kronika egiten diguna (berdin da idatziz, zein tabernako komentariotan) bere buruaz mintzo da, bertsolariez ari delakoan. Bere kokapenaren koordenada zehatzak ematen dizkigu, bertsoen “kalitatearen aldagai objektiboak” zerrendatzen
|
ari zaigula
uste badu ere: zein gai zaizkion interesgarri, zein bertsolarirekin identifikatzen den, barruak zerk mugitzen dizkion, zein herri edo ingurutakoa den, zein klase sozial eta bizi baldintza dituen…
|
|
|
Aurrez aipatutako kaxa sekretuari eta EHZ festibalaren alde abestu dute gehienbat. Izan ere, uztail hasieran, eguraldiaren erruz, bertan behera geratu zen urtez urte sona handiagoa hartzen
|
ari den
musika festibal hori, eta galera ekonomiko inportanteak jasan arren, ez da txikiagoa izan euskal herrietatik jasotako elkartasun uholdea. San Andres plazako lanekin amaitzeko, Rafak udazkenean aterako duen disko berritik aurrerapen bat eskaini digu, Nahikari izenekoa.
|
|
|
Eta hau Bertsolari aldizkaria izaki, ez dago aitzakia hoberik Bertso Udalekuei buruz idazteko. Ohitura bihurtzen
|
ari den bezala
, nire idazkide Saioa ni baino aditu eta arituagoa da gai hauetan. Beraz, berak konta dezala barne ikuspegitik, eta ni kanpo azterketa enpiriko hutsera mugatuko naiz, hots, zein aldaketa ematen diren udako sekta txiki hauetan parte hartzen duten subjektuengan, aurretik eta ondoren.
|
|
|
hor
|
ari naiz
eramaten,
|
|
|
Eta gauza bera egingo zuen Joxek ere. Publikoak merezi baino gehiago maite gaitu bertsolariok eta sufritu egiten du ezinean gabiltzanean, eta gozatu egiten du gozatzen
|
ari garenean
. Puntutan hain erraz egitea, ondo etorri zaigun arma bat izan da.
|
|
|
Niri gertatu izan zait Joxerekin norabait joan eta gai batekin larri samar ikustea, baina handik hamar egunera antzeko gai bat jarri eta primeran moldatzea, etxean landuta zekarrelako. Harrobian konpresorarekin zuloak egiten
|
ari zela
ere bertsotan jarduten zuen. Neuk ere lau urte egin nuen lan hemendik gertu zegoen Muebles Imaz lantegian, 14tik 18ra bitartean.
|
|
|
ez al zera
|
ari
–
|
|
|
Globalizazioaren aro honetan, kontinenteak gero eta hurbilago dauden garaiotan, gero eta antzekoagoak dira herrialde ezberdinetatik iristen zaizkigun kultur joerak: gero eta zailagoa da ingelesez, frantsesez edo gazteleraz
|
ari
ez diren edukiak jasotzea. Alegia:
|