|
2005
|
|
|
Hizketarenoharmena, ekoizpenaren etapertzepzioarenlotura gisaplanteatzendute A.Libermanetabesteek (1967) etaLibermanetaMattingly (1985) HizketaOharmenaren Teoria Motoreaizenekoteoria klasikoan. lnterpretaziohonenarabera, transmisioaburutzekoekoizpenareneskutikkanporatzenditugunseinalefisikoakhautemateko berezkomekanismoberezituak ditugula diote deskodatze akustikoa egiteko,
|
adieraziz
hautematen dugun mezufonetikoaren etaigortzendugunseinaleakustikoen arteanezdagoela biyekziozko harremanik. Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko.
|
|
|
Etimologikeria ala hitz jokoa? Dena den, edo berak erabakirik edo nor baitek
|
adierazirik
gehiegikeria zela, ez da agertzen VI. bertso hau Donibane Lohizuneko kantuan.
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian,
|
Adierazten
dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin egin dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak jarri gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
Lehentasuna balinbadaukate edertasunean, lehentasuna daukate zahartasunean, azken neurtitzeko zenbakiak
|
adierazten
duen bezala: Bi mila urthe... eta gehiago ere:
|
|
|
Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza
|
adierazten
du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
Modu horretan historiografía nazional espainiarra gorpuzturik dago Aro Berriaren atarían eta XVI. mendez geroztik garrantzia irabaziz joango da. Diego Catalánek arazo hau ederki
|
adierazten
du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9. Arrasateko E. Garibay k Espainiakoa eta historia unibertsala landu zuen, tartean euskal herriarena txertatuz.Kontestu honetan kokatu behar dugu A. Oihenarteren lan nagusia:
|
|
|
Giro hori ezagutzen zuen Etxegaraik eta Kanpionek ere. Trabajos de un cronista liburuan, 1898an argitaratuan, bere helburu historiografikoa argi eta garbi
|
adierazten
zuen19 la más constante y arraigada de mis aspiraciones: la de contribuir por mi parte a la renovación de los estudios históricos relativos al pais vascongado, a fin de que sean cada vez menos espesas las tinieblas que preten den ocultarnos cual era la manera de pensar, de sentir y de obrar, cual era, en suma la manera de vivir de las generaciones que en la sucesión de los siglos ocu paron el solar euskaro(...) la historia no es obra exclusiva de los grandes, de los proceres, de los caudillos, mas que de ellos, es obra de los pequeños, de los desconocidos, de los anónimos de los invisibles, de aquellos que constituyen lo que llamamos pueblo.
|
|
|
La patraña y la novela afearon las páginas de la histo ria de un pueblo singular cual ninguno. Beraz, helburua garbi
|
adierazi
zuen Labayruk: Restaurar lo verdaderamente historico, apuntar lo probable y disi par las nieblas aqui y al/ a espaciadas sobre la nación Euskalduna, con prefe rencia lo concerniente al Señorio o condado de Bizcaya, es mi intento(...) la his toriografía ha de servir no solo para dar e imprimir arte al penoso estudio de la historia sino también para amenizarle 20?
|
|
|
Bilbao, Biblioteca bascongada de Fermín Herrán, 1898, 131 Horrez gainera bere ideia historiografikoak ezagutzeko A. Kanpioni buruzko hitzaldi baten testua ere interesgarria dugu, Blancos y Negros (guerra en la paz) nobelaren argitalpenaren hitzaurre gisa argitaratua, Donostian, 1934an, Zabalkunde bildu man, Beñat Idaztiak.20 LABAYRU, E, Historia General del Señorio de Bizcaya. Bilbao 1895, 6 liburuki argitaratu zituen 1903 bitartean Bizkaiako historiaz.44EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAGiro horretan, Miguel de Unamunok Etxegarai eta Labayruren lanak kri tikatu zituen eta bidenabar historiaz zuen ikuspegi teorikoa lerro laburrean bezain sakonean
|
adierazi
zuen: Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21?
|
|
|
Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda zeudelako. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera
|
adierazi
zuen: ¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da bere proposamen politikoak erakusteko unean.
|
|
|
Baina guztien artean berrit zaileena zalantzarik barik Théodore Lefebvren lana izan zen: Les modes de vie dans les Pyrénées atlantiques orientales, Parisen argitaratua, 1933an.Metodologia eta teoria berria
|
adierazten
du. Euskal historiazko oinarri materialak aztertzen ditu eta ildo berriko historian dihardu.
|
|
|
lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea
|
adieraziko
du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala. Ikerketan aritzeko abiapuntu jakingarria berau.
|
|
|
Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela
|
adierazteko
historia nazionalak idazteari ekin zioten. Horra XIX. mende bukaeran Cánovas del Castillok bultzatu zuen proiektua.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. ...uzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz
|
adierazten
diguna.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea
|
adierazi
nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko egin zuen: hizkera edo dialekto batean ezaugarri ordezkatuakdauden neurri bereanaldaketariaurreegindioten eta galdu ez diren ezaugarri dialektalak ere badaudela
|
adierazten
digu; ikus Bellmann (1998: 33).
|
|
|
Eman dezagun Euskaltzaindiak 1968an hartu erabakiak eta gerora emeki emeki hedatu dituen arauakakademikoak eta, beraz, heinbatezbederenartifizialak direla. Horrekezdu
|
adierazten
, halaere, euskararen corpusaren barrenean aurrerantzeangertatukodirenaldaketaetaberrikuntzaguztiaketaestandarizazio areningurukogarapenguztiakartifizialakizanendirenik.
|
|
|
...rregistro sozialarekin identifikatzea arazotzat hartzen da (1999: 58): Bizkaiko berbetea omen darabil Euskadi Irrati kosaio bateanestudioagarbitzerasartzendelaegitenduenaktoreak12 Iñigobezalako Azkoitikoeuskaldun jatorbatentzat gogorrabeharduizaneuskalkiagizartekomailaapalekinidentifikatzehori, baina ezdezagunahantz, ebaluaziosoziala, balore sistema etabotere erlazioakhizkuntzaren/ hizkeren bidez
|
adieraz
daitezkeela (Kristiansen1998: 127), nahizhoriorainarteaneuskarazezdiru diengauzaarruma. Identitate sortzailedira, inolazere, hizkuntzarenbaitako hainbatetahainbatezaugarrietaosagai.Denaden, «edukaziorikgabekojendearena da», «erregiorialismoa da», «baserritarrek erabiltzen dute> >, «maila sozio kulturalapala adieraztendu> >, «anatomiako hutsada> > edota«Zatarrada> >
|
|
|
Testu tek niko zientifikoen ezaugarririk aipagarriena ohiko logika batetik abiaturiko koherentzia da: helburua ez da irakurlea harritzea edo testu anbiguo baten aukera guztien funtzio estetikoa aztertzera bultzatzea; igorleak
|
adierazi
nahi duenaren eta hartzaileak jasotzen duen informazioaren arteko distantzia minimoa izatea da helburua. Honek eragina du testuaren antolakuntzan berean:
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. ...en historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat
|
adierazteko
erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
|
Edonola ere, hiru hiztegi eremu horiek ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik
|
adierazteko
balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu: ardatz cartesiar, biraketa ardatz, simetria ardatz...
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat
|
adierazten
duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua
|
adierazten
duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena. Ekintza
|
adierazi
nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna
|
adierazi
nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
den atzizki moduko zerbait aurkitzea espero dezakegu euskaraZ43? Esate baterako, pre aurrizkiak modifikatzaile modura jokatzen du prejuicio hitzean, beharrezko datuak izan aurretik egiten den juicio mota
|
adierazten
baitu hitz honek eta horren parean aurreiritzi dugu euskaraz. Prehistoria hitzean aldiz, pre aurrizkia da hitzaren burua, ez baitu historia mota bat adierazten historiaren aurreko garaia baizik.
|
|
|
Esate baterako, pre aurrizkiak modifikatzaile modura jokatzen du prejuicio hitzean, beharrezko datuak izan aurretik egiten den juicio mota adierazten baitu hitz honek eta horren parean aurreiritzi dugu euskaraz. Prehistoria hitzean aldiz, pre aurrizkia da hitzaren burua, ez baitu historia mota bat
|
adierazten
historiaren aurreko garaia baizik. Hitz honen euskal ordaina historiaurre da, burua azken hizkuntza baita gurea.
|
|
|
Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere eman dizkiegu. Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik
|
adierazten
ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45. Aldaketa hauek euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere eman dizkiegu. Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat hartu ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere
|
adierazten
dute zenbait hitzetan (gainzama) 45. Aldaketa hauek euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
Lan honen helburua gaur egun ikasleen artean egiten den euskara batuaren azentuera ikertzea da. Batetik, egiten diren ereduak eta euron arauak ikusiko ditugu, eta, bestetik, lan honen bidez, arau edo iradokizun ofizialik ez dagoen artean, berezko ibilbideak norantz
|
adierazten
duen irudikatu genuke
|
|
|
Gure lana egin ahal izateko test batzuk prestatu genituen Bilboko Magisteritza Eskolako lehen mailako ikasleei egiteko. Idatziz agertzen diren hitzak eta sintagmen azentua jartzeko eskatu zitzaien ikasleei; erantzunetan curen ustez normalean egiten duten azentuera
|
adierazi
behar izan dute. Ikasleak denetara 86 izan dira, 37 euskaldun berriak, 27 euskaldun zahar bizkaitarrak eta 22 euskaldun zahar gipuzkoarrak; curen adinaren batez bestekoa 19 urtekoa izan da.
|
|
|
Desberdintasun hauek azentueraren arauetan dagoen desberdintasuna
|
adierazten
dute. Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi batzuek azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu baino lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela.
|
|
|
1993,1997), eta (e) ko atzizkien bidez betetzen dugun erlazio eremua; eta, bestetik, gaztelaniaz depreposizioarenbidez
|
adierazten
direnak. Alabaina, berehalakonturatuginengaztelaniazdepreposizioarenbidezadierazten direnak, sinkretismoadelaeta, euskaraz hainbat modudesberdinetaraadierazten direlaetaarazoagukhasieranustegenuenbainokonplexuagobihurtzenzela.
|
|
|
Lehenengo etabehin, jabetzaadierazten da (3b), euskaraz (r) en (r) enatzizkiaren bidezematenduguna (3a), baina, modu berean, atzizkiak bezala, genitibo kasuaren beste hiru funtzioakere betetzen ditu: egiletza (4), osagarri zuzena (5) etaadjunkzioa (6). Horretazgain, gaztelaniazdeerabiltzen daeuskarazizen elkarketaerabiltzen dugunean (7), etaorobat (e) kopostposizioarenbidezadierazten ditugunak3
|
adierazteko
, adjektiboa (8), jatorria (9), berez adjektibo batbainoezdena, etagaia (10) edonorabidea (11), nonpostposiziosintagmabat, zurezedoetxera, izenbihurtzendugun?. Amaitzeko, mugimenduaren jatorria adierazten duen de aurkitzendugu gaztelaniaz, euskaraz
|
|
|
Lehenengo etabehin, jabetzaadierazten da (3b), euskaraz (r) en (r) enatzizkiaren bidezematenduguna (3a), baina, modu berean, atzizkiak bezala, genitibo kasuaren beste hiru funtzioakere betetzen ditu: ...iletza (4), osagarri zuzena (5) etaadjunkzioa (6). Horretazgain, gaztelaniazdeerabiltzen daeuskarazizen elkarketaerabiltzen dugunean (7), etaorobat (e) kopostposizioarenbidezadierazten ditugunak3 adierazteko, adjektiboa (8), jatorria (9), berez adjektibo batbainoezdena, etagaia (10) edonorabidea (11), nonpostposiziosintagmabat, zurezedoetxera, izenbihurtzendugun?. Amaitzeko, mugimenduaren jatorria
|
adierazten
duen de aurkitzendugu gaztelaniaz, euskaraz
|
|
|
Egituraezberdinen garapenaribegiratuezgero, euskarazko ekoizpenak arakatzean azterturikobost haurrengan antzeko jokabideak aurkitu ditugu (ikus3.taula). Batetik, umeguztiengangoiztiarragoak diraNORENA/ NORENegiturak NONGOA/ NONGO (r) egiturak baino, alegia, en atzizkiaren bidez
|
adierazitakoak
, (e) ko atzizkiaren bidez adierazitakoak baino.Bigarrenik, haurguztiekekoizten dutelehenago (r) ena (r) egituraen egiturabaino.Hirugarrenik, gauzaberaesandaiteke (e) koa eta (e) ko egiturei buruz. Laugarrenik, (e) zkoa egitura eta hitz elkarketaden hurrenkera hutseanoinarriturakoerlazioabeluagokoakdiraetaezdituguumeguztiengan bildu, hainbaten BianditzetaEgoitzen ekoizpenak 3urtebeteartebegiztatu ditugulakobakarrik.
|
|
|
Egituraezberdinen garapenaribegiratuezgero, euskarazko ekoizpenak arakatzean azterturikobost haurrengan antzeko jokabideak aurkitu ditugu (ikus3.taula). Batetik, umeguztiengangoiztiarragoak diraNORENA/ NORENegiturak NONGOA/ NONGO (r) egiturak baino, alegia, en atzizkiaren bidez adierazitakoak, (e) ko atzizkiaren bidez
|
adierazitakoak
baino.Bigarrenik, haurguztiekekoizten dutelehenago (r) ena (r) egituraen egiturabaino.Hirugarrenik, gauzaberaesandaiteke (e) koa eta (e) ko egiturei buruz. Laugarrenik, (e) zkoa egitura eta hitz elkarketaden hurrenkera hutseanoinarriturakoerlazioabeluagokoakdiraetaezdituguumeguztiengan bildu, hainbaten BianditzetaEgoitzen ekoizpenak 3urtebeteartebegiztatu ditugulakobakarrik.
|
|
|
Bigarren artikuluak jakinarazten digu lehen ur: rats bat egin dutela mendiz honaindian euskararen eta herri ohiduren zaintzeari aspaldion bermatzen diren hiru batasunek: Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote
|
adierazteko
garbiki zer nahi duten Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko hiru probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan sar dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
hala aitortu zuen gehien maite izan zuen hizkuntza euskara izan zela eta hori bakarrik nahiko da euskaldunon esker ona irabazteko. Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek
|
adierazten
digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
|
Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise. Sallaberriren azken lan honek
|
adierazten
digu lexikografiaz arduratuta zebilela oraindik gure Printzea, eta Juan Mateo Zabalarenak bibliografía zeukala ikerketetarako oinarria. Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena.
|
|
|
Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira gure lan honetan, edo osterantzean, puntua. Horrela, bestelakorik esan ezean, puntuazio ikur jakin bietako bakoitzak zuzen zuzenean proso dia ezaugarrien multzoetako bat
|
adierazten
duela onartuko dugu hemen.
|
|
|
' EGLU III eta EGLU IV, hurrenez hurren Euskaltzaindia (1990) eta Euskaltzaindia (1994) argitalpenei dagozkie. Lehenengo zenbakiak liburukiaren atala
|
adierazten
du eta bigarrenak adibidearena. Zenbaitetan, Euskaltzaindiaren adibidean oinarritzeko aukera izango dugu, baina lanaren argudio ildoari begira zerbait aldatu behar izan dugu adierazpidean; horrela koetan, oin. laburdura jarri dugu.
|
|
|
7 Lehenengo motan, bi aukera ematen dira etorkizunari begira. Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea erabilita ekidin nahi den zerbait
|
adierazten
da. Lan honetan osterantzean erabiliko dugu bien ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
11 sailean ustez
|
adierazi
nahi diren kontzesioak (10), bi hautakari harre
|
|
|
Edozein hipotesiri eusten diogularik ere, # ikurra dugu kontuaren adierazle onena: egoera jakin batean egin ez litzatekeen edo egingo ez litzatekeena, eta ez perpaus mailako arauetan erabateko debekua duena eta ikurraren bidez
|
adierazten
dena.
|
|
|
Izan ere, koma ezaugarriek esangura harrema nen artean egiten bide dituzten bereizkuntzak hipotesi horren alde egon litez ke: komak erraz
|
adieraz
ditzake esangura batzuk (aurkaritza, argudioa, kausa eta emendio mota batzuk), baina ez bestelako guztiak (beste emendio mota batzuk, ondorioztapena, ondorioa, hautakari harremanak eta kontzesioa). Puntuazioak adierazten dituen prosodia ezaugarriek testu edo perpaus mailan funtzio bat izan lezaketelako hipotesia plazaratu delarik, ekin diezaiogun koma baino are esangarriagoak izan litezkeen bi puntuen aztertzeari.
|
|
|
komak erraz adieraz ditzake esangura batzuk (aurkaritza, argudioa, kausa eta emendio mota batzuk), baina ez bestelako guztiak (beste emendio mota batzuk, ondorioztapena, ondorioa, hautakari harremanak eta kontzesioa). Puntuazioak
|
adierazten
dituen prosodia ezaugarriek testu edo perpaus mailan funtzio bat izan lezaketelako hipotesia plazaratu delarik, ekin diezaiogun koma baino are esangarriagoak izan litezkeen bi puntuen aztertzeari.
|
|
|
Gaztelaniaren Akademiaren hitzetan (1973: 147), argudioa
|
adierazten
duenperpausaren aurreanbipuntuakjardaitezke.Berez, puntuazioikurhau, pu' ntuarenordezerabililiteke11.saileko (7a) koargudioaeta (8a) kokausaere adieraztekounean, bainaareago, bipuntueknabarmen hobetukolituzkete koma daramaten (13a) ko ondorioztapenareneta (13b) ko ondorioarenadie razpenak.11.sailhorretako (6) koaurkaritzak, bestetik, aukeramodura onar ditzakebi puntuak.Kontzesioa, emendioz...
|
|
|
1.sailosoalaburtuz, bada, elkarrenaldamenean etaesangura harremana gauzatzen duen tarteko osagairik gabedauden perpaus guztiak alboratuak direlaesandugu: biperpaus bakun.Halaere, testuaren azterketak harreman motaaskoaurkiditzakehorrelakoen artean.Guk geuk, esangura harremanak hautatudituguaztergaigisa, bidebatezpuntu, koma etabipuntuen ezauga rriek izan dezaketen eragina aztertzeko.Puntuak, hasiera batean behintzat, esangura harreman ugarionarditzaketestuinguruarenarabera.Komak, ordea, aurkaritza, argudioa, kausaetazenbaitemendiomotabaizikezduondo bide ratzen.Areago, hizkuntzarenmailajaso berezituetan komakadieraztendituen prosodia ezaugarriakezdirainolako esangura harremangarbiarekin egokiro moldatzen. Bipuntuek osoondo onartzen dituzte argudio etakausa harre manak; bestetik, nahikoondomoldatzen diraaurkaritzarekin, etakomabaino egokiagoakbidediraondorioztapenaetaondorioa
|
adierazteko
.
|
|
|
Azpimarratzekoa da kontzesioa ezin
|
adieraz
daitekeela lokailuen bidez.
|
|
|
13 Elixabete Perezek elkarrizketa batean
|
adierazi
didanaren arabera, oso kontuan hartzekoa den Mitxelenaren idatzietan nekez aurki daiteke horrelakoak koma batekin hatera.
|
|
|
Edonola, lokailuaren bidezageriangelditzendalokailurik gabekoetan suma tubesterikegitenezzenesangura harremana.Halaere, nabarmendubeharre koadahautakari harremanenadierazpenak lokailua beharduela ezinbestez. Lokailudunalboratuekpuntuak
|
adierazten
dituen prosodia ezaugarriakhar tzendituzte nagusiki.Komaridagozkion ezaugarriak nekezbideradaitezke, mailajaso berezituetanarigarelarikbehintzat.Osoazpimarragarria dabi puntuek adierazten dituzten ezaugarriak osoondo moldatzen direla lokailu jakinbatzuekin: kausa/ ondorioetaargudio/ ondorioztapenardatzak, aurkari tza, etabigarrenhautakari mota.Esanbeharrekoada, hala ere, lehenengohau takarimotaknekezonartzen duelapuntuazio ikurhori.
|
|
|
Edonola, lokailuaren bidezageriangelditzendalokailurik gabekoetan suma tubesterikegitenezzenesangura harremana.Halaere, nabarmendubeharre koadahautakari harremanenadierazpenak lokailua beharduela ezinbestez. Lokailudunalboratuekpuntuak adierazten dituen prosodia ezaugarriakhar tzendituzte nagusiki.Komaridagozkion ezaugarriak nekezbideradaitezke, mailajaso berezituetanarigarelarikbehintzat.Osoazpimarragarria dabi puntuek
|
adierazten
dituzten ezaugarriak osoondo moldatzen direla lokailu jakinbatzuekin: kausa/ ondorioetaargudio/ ondorioztapenardatzak, aurkari tza, etabigarrenhautakari mota.Esanbeharrekoada, hala ere, lehenengohau takarimotaknekezonartzen duelapuntuazio ikurhori.
|
|
|
e) Euskaltzaindiak (1990, 1994) ez du bi puntuen auzia aztertu baina, esana dugunez, bestelako hizkuntzetan ikusia da dagoeneko zenbait esangura harreman
|
adierazten
dituztela. Euskararen baitan ari garelarik, bi puntuak gai dira kausa, ondorioa, argudioa, ondorioztapena eta aurkaritza adierazteko.
|
|
|
e) Euskaltzaindiak (1990, 1994) ez du bi puntuen auzia aztertu baina, esana dugunez, bestelako hizkuntzetan ikusia da dagoeneko zenbait esangura harreman adierazten dituztela. Euskararen baitan ari garelarik, bi puntuak gai dira kausa, ondorioa, argudioa, ondorioztapena eta aurkaritza
|
adierazteko
. Bestalde, ondo onartzen dituzte aurkaritza, argudio, kausa, ondorio eta onda
|
|
|
tikoari buruz
|
adierazi
zena (ia), beti erabat menderagailua izango ez litzatekeen erabilera bat duen que gaztelaniazkoari buruzkoarekin hatera (ib).
|
|
|
Bigarrenezaugarria, prosodia mailakoada: bi perpausen artekoisilune laburragoa etalehenengoperpausaren goranzkodoinua, batetik, eta, bestetik, isiluneluzeagoaetabeheranzkodoinua.Ezaugarri multzo bihoriek, idatziz komailanegokialaokerislatzen direlaere (koma etapuntuarenbidez, oro har), gaidiralokailurik gabelokailueiegotziohizaizkien esangura harrema netakobatzuk
|
adierazteko
. Lehenengoak askozmurriztapenhandiagoak ditu etalokailu batdagoenean ere, hautaketa bigarrensortaren aldeegitendaoro har.Edonola, komaren bidezislatuohidirenezaugarri horiekgaidirabeste lakolaguntzarik gabe aurkaritza, argudioa, kausaetaemendiomotabatzuk azaltzeko, baina besteemendio motabat, ondorioztapena, ondorioa, hauta kari harremanaketakontzesioa ezdiraeskuragarri.
|
|
|
Lehenengoak askozmurriztapenhandiagoak ditu etalokailu batdagoenean ere, hautaketa bigarrensortaren aldeegitendaoro har.Edonola, komaren bidezislatuohidirenezaugarri horiekgaidirabeste lakolaguntzarik gabe aurkaritza, argudioa, kausaetaemendiomotabatzuk azaltzeko, baina besteemendio motabat, ondorioztapena, ondorioa, hauta kari harremanaketakontzesioa ezdiraeskuragarri. Puntuarenbidezislatzen ohidirenezaugarriek, aldiz, komaren esangurez gain, argudioa etakausaere iradokidezakete eragarbian.Lanhonetan, gainera, hainaztertua ezdenpro sodia ezaugarrienhirugarren multzo bataztertu dugu: aipaturikolehenengo multzoakbainoisiluneluzeagoaetabigarrenmultzoakbainogoragoko doi nua (bipuntuak oro har). Ezaugarri hauek osoesangura harremanzehatzak
|
adierazten
dituzte: oro harargudio/ ondorioztapenetakausa/ ondorio arda tzekoak; gainera, ezaugarrimultzo honeklokailuekin etajuntagailuekin ema tendituen pilaketa berezien berriemandugu: lokailuak bezala, ezin jardai tezke juntagailuenaurrean, etaagerdaitezke, ordea, esanguraegokiko lokai luekinhatera.
|
|
|
' Neure eskerrik beroenak Blanca Urgelli aurreko zirriborro batí egindako zuzenketenga tik, Henrike Knorri probetan egindakoengatik eta, orobat, beharbada gaia politikoki dese goki gerta zitekeela
|
adierazi
didaten adiskideei_ Lan hau MCyT ko Fundamentos para unos Monumenta Linguae Vasconum ikerketa proiektuaren harnean kokatzen da. Geroztikoak dira bibliografian aipatu ditudan 2000 ondorengo saioak, hau bezala erroa, berreraiketa eta horien ondorio den etimologiazko azterketez_
|
|
|
Bukaerak eta izenburuak artaz lantzen ditu, elka rrekin lotuz. Bukaeretan mezua laburbiltzen du, emozioz
|
adieraziz
(desira, ahalgea, erasia, irri eta trufa, bihozmina...), epifonema, formula edo esaera biri bil sententzia estilokoaz, adib. Erlijionea kenduz geroz, akabo gizontasuna! (E 347) edo Jainkoak begira dezaukula dugun erlisionea!
|
|
|
Edo zauriaren gainean pikoa. Gazt. Sobre cornudo, apaleado, hots, etsaien jokabidea
|
adierazten
duena.Atsotitz edo erranak laket zaizkio hitzaldiari indar emateko. Sozialisten jokaera irudikatzeko darabil bearnes hizkuntzatikako hau: Aqueste mon es un tripot; atrape qui pot.Beti norbaiti aiher edo errangura diren berri heltzaleez, berriz: 71XABIER ALTZIBARHalakoak otoizten ditugu(...) ez dezatela Eskualduna egin heti eltze guzien hurruntzali, zoko moko guzien xahutzeko esku piltzar eta jats.
|
|
|
Hanbat gaxtoago; zertako ez utz beren gain uzteko hobeak direnak? (EO 33,). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo
|
adierazi
nahi duena argitzeko. Xurien soraiotasuna eta beldurra adierazteko hona irudi indartsu bat: Nago, ihes egiteko ere ukanen dugunez, oraiko itxuraren arabera, zai nik aski?
|
|
|
(EO 33,). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo adierazi nahi duena argitzeko. Xurien soraiotasuna eta beldurra
|
adierazteko
hona irudi indartsu bat: Nago, ihes egiteko ere ukanen dugunez, oraiko itxuraren arabera, zai nik aski. Ala, xoria sugearen aho zilorakoan bezala, beldurrak gure tokian itzatuko gaituenez ote?
|
|
|
Prosa zalu edo malgu eta lasterra beharra kazetaritzan, higikorra eta askatasun handikoa ekarri digu. Lafittek zioenez, dantzaria (figura hitzak latinez dantzako eskemak
|
adierazten
ditu) eta fantasía poxi batekin: zumea bezala bazerabilkan eskuara, gogo bihotzak eta aldarteak gidari (1971:
|
|
|
Aditz laguntzailea ren elipsia da Ithurrik syntaxe de la rapidité de la phrase deitzen duenaren oinarri (Grammaire, 445). Aditzaren bere gisa lekuratzeak (are SOV delako ordena kanonikoa maíz elkarrizketan ere ez gordetzeak) nahiz aditzaz landako inversioek, anakoluto ek eta figurek Hiriart Urrutiren hitzordenaren askatasuna baina mintzairaerretorikoaren edo estilistikaren manupekoa salatzen dute. Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia
|
adierazteko
(Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan.
|
|
|
Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu. Hona nola egileak, bere ikuskera ezkorra
|
adierazteko
, lokuzio bat oinarri hartuta garatzen duen anadiplosia hirukoitz bat beheranzko gradazioan: Alta bada urteak ditu, buruz behera goazila, gero eta apalago: zalditik astora, astotik urdera, urdetik lurrera (EO 4,).
|
|
|
/: paragrafoaren bukaera eta hurrengoaren hasiera
|
adierazten
du.
|
|
2019
|
|
|
Handik bi egunera berriz idatzi zion R. M. Azkueren osasunak onera egin zuela
|
adierazteko
, baina euskaltzainburuak ez omen zuen gogoratzen istripua.388 F. Krutwigek gutun luzeagoa idatzi zion J. Urquijori, data gabea baina 1949ko uztailekoa dirudiena, ekain irailetako batzarren artekoa betiere. Bertan adierazi zion R.
|
|
|
M. Azkueren osasunak onera egin zuela adierazteko, baina euskaltzainburuak ez omen zuen gogoratzen istripua.388 F. Krutwigek gutun luzeagoa idatzi zion J. Urquijori, data gabea baina 1949ko uztailekoa dirudiena, ekain irailetako batzarren artekoa betiere. Bertan
|
adierazi
zion R. M. Azkuek urtebete lehenago agindu ziola" dar nueva vida a Euskaltzaindi", pribatuan lehenengo eta ofizialki ondoren.
|
|
|
M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz. J. Urquijok, ordea, Argentinako J. Garateri
|
adierazi
zionez, ez zuen auzia F. Krutwigek bezain erraz ikusten: " Por aquí se habla de que los académicos franceses vuelvan a la Academia Vasca o sean nombrados otros nuevos.
|
|
|
J. Irigoyenek, ordea, 1943ko otsailetik aurrera Akademiaren batzarretara joateari utzi zion. Bergarako artxibozaina Bizkaiko ondare arkitektonikoaz, pinturaz edota musikaz arduratu zen, JCVko aktek erakusten dutenez, baina Euskaltzaindiaren zeregin filologikoetarako ez zegoen prestatua eta ahal bezain laster utzi zituen.244 Hain zuzen, euskaltzainburuaren ustez lexikografiaren lan erritmoa motelegia zen, J. Gorostiagari
|
adierazi
zionez: " Aquí nos reunimos tres veces por semana Oleaga y Eketa [R.
|
|
|
A. Irigarayk bere ohiko diskrezioari jarraituta, itzalpetik eragin nahi izan zuen. Neologismoen aurkako bere iritzia kontu handiarekin
|
adierazi
zion lexikografia batzordeko N. Oleagari:
|
|
|
Lexikografia batzordeak bere lanen berri ematen zuen batzarretan. 1945ko irailean," a" letra amaitua zutela
|
adierazi
zuten, baina euskal ordainik ez zuten zenbait hitzen arazoa eztabaidatu zen. Batzordeko kideek eta I. M. Echaidek (gogoan hartu haren 1929ko Telefonoa’ren sortze ta aurrerapena) hiztegi normatiboa egin nahi zuten, behar adina neologismo sortuz.
|
|
|
325). 250 1949ko iraileko batzar horretan lexikografia behin behinean gelditzea erabaki zuten, diru laguntza gehiago ziurtatu arte. G. Maidagan diruzainaren kontabilitateak
|
adierazten
duenez, 1951ko urtarrilaren 25ean, Akademiak bere egoera ekonomikoa hobetu ondoren kobratu zituzten R. M. Azkue eta N. Oleagak 1948 lexikografia bileretako dieta atzeratuak.251
|
|
|
" vasco= euskaldun, euskotar", baina ez" vasco= euzkotaŕ" jatorrizkoan bezala. J. Artechek Donostiako egunkarian
|
adierazi
zuenez, edizio berriaren arduraduna, I. López de Mendizábalen baimenarekin, A. M. Labayen izan zen (La Voz de España).
|
|
|
Epaimahaiak
|
adierazitako
oharrak eta zuzenketak testu honetara ekartzen saiatu naiz, baina nirea da azken erantzukizuna, jakina.
|
|
|
F. Krutwigek maiatzeko dosierrean R. M. Azkueren aulkirako P. Múgicaren alde egin izana, L. Michelena bezalako lehiakide akademiko indartsu bati jarritako eragozpena ere izan zitekeen.891 Plácido Múgica Berrondo (19061982) jesuita Gipuzkoako Urnietan jaio zen eta, RIEVen lankide ohia izateaz gain, M. Lecuonak maiatzean
|
adierazi
zuenez, gaztelania euskara hiztegi han888 ABA EUS: E. Erquiagaren gutuna Euskaltzaindiari,.
|
|
|
B. Echegaray eta R. Lafonen ezin etorria
|
adierazi
zen. B. Echegarayk, berriz ere, Auzitegi Goreneko idazkaritza lanagatik Madrilen geratu behar izan zuen.
|
|
|
899 ABA EUS: D. de Inzaren gutuna I. M. Echaideri, zuela (18.000 pta.)
|
adierazi
eta J. Irigoyenek Zumetxaga ermitan eta Ondarroako elizan zaharberritze lanak proposatu ondoren, Akademiarekiko harremanaren egoera azaldu zuten:
|
|
|
Funtsean bat zetorren hitzaldiko ikuspegiarekin, eta uste zuen idazlan hori mugarria izango zela euskararen historian. Berak N. Ormaecheari hitzez antzeko asmoak
|
adierazi
zizkion gerra zibil aurretik, eta, Arantzazuko frantziskotar batena zenez, uste zuen Gipuzkoan harrera ona izango zuela.
|
|
|
Frantziskotarraren idazlana problematikoa izan zitekeen, euskara estandarraren auziak hizkuntzaren estatusarekin zuen lotura zuzenagatik, eta euskaraz idatzitako prosa lan jasoa zelako, diktadura frankistan ordura arte baimendutako literatura lanak ez bezala. Hala ere, kontuan hartu behar da BPDko presidenteak G. Riestrari F. Krutwigen hitzaldia salatu zionean, L. Villasanterenaren edukiak ez zuela inolako eragozpenik
|
adierazi
ziola.918
|
|
|
Berriz ere, ez dago batzarraren akta ofizialik, baina idazkariaren zirriborroa gordetzen da. Hain zuzen, N. Oleagak
|
adierazi
zuenez, Euskaltzaindiaren Bilboko laguntzaile batzuen eskaria jaso zuten.923 José Urrutia Bilbao (SI) Deustuko Unibertsitateko ikasketa prefektuaren aurkezpen gutun batekin zetorren eskaria.924 Gazte talde batek Akademiari egoitzako gelaren bat erabili ahal izatea eskatzen zion, euskararen eta euskal kantutegiaren inguruko bilerak egiteko.925 Eskaera bera A. Irigoyen, L. Torrontegui eta J. Peña...
|
|
|
Akademiaren 1953ko lehen batzarrean, I. M. Echaide eta A. Irigarayk euren arduraren berri eman zutela
|
adierazi
zen. Akta zirriborroan ez da ezer argitzen, baina, gero ikusiko dugunez, GPDko presidentearekin izandako bileraz aritu ziren seguru asko.
|
|
|
J. M. Ruiz Salas, F. Echegaray, J. B. Merino, H. Bilbao, C. Lasterra, F. Ygartua, Conde de Superunda eta E. Calle. Besterik
|
adierazi gabe
, baina inplizituki Akademiaren jarrera ontzat emanda, JCVren batzarrak etenda zegoen diru laguntza ordaintzea erabaki zuen: " Se acordó satisfacer a la Academia de la Lengua Vasca, tres trimestres de los cinco en la actualidad pendientes del año 1951 y 1952, y facultar al vocal Tesorero para que continúe efectuando los pagos en la forma que estime conveniente". 934
|
|
|
Akademiaren biziraupenerako garrantzitsuago zena, N. Oleaga idazkariak" Junta de Culturagaz bakea" egin eta diru laguntza berreskuratu zela
|
adierazi
zuen. Auzi ekonomikoekin jarraituta, 1951z geroztik etenda zegoen NFDren diru laguntza ere hizpide izan zuten.
|
|
|
Benetako egilea nor zen argitzeke, A. Tovarren erantzun mindua argitaratu zen BRSVAPen hurrengo zenbakiaren" Euskaltzaindia ren lanak" sailean. Aditza zaila izateak ez zuen hizkuntzaren beraren balioaz ezer
|
adierazi
nahi Salamancako Unibertsitateko errektorearen ustez (Zipitria 1953; Tovar 1953; Abásolo, López de Munain & Urbe 2004). A. Tovarri lehen azalpenak L. Michelenak eman zizkion, BRSVAPen erredakzioko arduradun gisa.941 Euskaltzainburuordeak, halaber, esplikazio bat ematera behartuta ikusi zuen bere burua:
|
|
|
RSVAPek, orobat, txalotu egin zuen egoitza probintzia jauregian zuen SFVJUren sorrera, EI SEVen eta J. Urquijoren legatuari jarraipena ematen ziolako eta euskararen ikerketa zientifikoa koordinatzeko gune nagusi bilaka zitekeelako. Ordeztuta geratu zen, berariaz
|
adierazi
ez arren, 1949an bide beretik Gipuzkoan abiatutako saioa: RSVAPen" Seminario de Lenguas Prerromanas" (cf.
|
|
|
Nolanahi den, Euskaltzaindiaren ikerketa gaitasuna guztiz gaindituta ageri zen SFVJUren programarekiko. Horrek, bide batez, N. Oleaga, F. Krutwig eta A. Irigarayk era batera edo bestera
|
adierazitako
" yagoleen" sailaren nagusitasunari arrazoia ematen zion. Euskararen aldeko proiektu ofizial batek, frankista izanagatik, susmoak eragiten zituenez, aldarrikapen espainolista batekin itxi zuen presidenteak otsailaren 3ko batzarra, gerra zibila hizpide, GPDk aho batez irizpena onartu aurretik:
|
|
|
Kolpe handia izan zen hura, 1946ko atxiloketa gogorarazi ziona, R. Piñeiro presondegiko adiskideari 1954ko Urteberri egunean
|
adierazi
zionez:
|
|
|
I. M. Echaidek, azken finean, Euskaltzaindiaren Donostiako ordezkaritza eta SFVJU gauza beratzat jotzen zituen. 1954ko urte amaieran erretiroa hartu zuen, eta probintzia jauregiko solairu nagusian zuen bulegoan kokatu nahi zuen bi erakundeon ordezkaritza bateratua.970 SFVJUri zegokion aurrekontuaren zati bat Akademiari emateko itxaropena zuen, GPDko kontu hartzaileari
|
adierazi
zionez: " Uno es el que siembr [a] y otro el que siega, dice el Evangelio.
|
|
|
L. Michelenak, hisiaz, gordinago
|
adierazi
zion R. Piñeiro adiskideari zein zen egoera etsigarria:
|
|
|
J. Urquijoren anaiak sortutako egunkari katolikoak atsekabea erakutsi zion" ilustre euzkerólogo" ari, baina eskelan" Azcue" ageri zen deitura. EAJ PNVren egunkariko eskelan" Azkue" grafiarekin ageri zen, baina Lekeitioko hiletaren ondoren
|
adierazi
zion dolumina" presbítero" hutsari (La Gaceta del Norte; Euzkadi;).
|
|
|
" Mucho me alegro de que ya se vislumbre el triunfo final del ejército católico". 83 Euskaltzainburua oso nahigabetuta zegoen gerra zibilak euskaltasunari marrazten zion etorkizun beltzarekin. Militar matxinoek Bilbo okupatu eta lau egunera, ekainaren 23an, Lekeition hil zen Sol Azkue Ozerín() arrebaorde ezkongabea, bizirik zuen azken haurridea.84 Buenos Airesko adiskide bati
|
adierazi
zionez, 73 urte betetzear zegoen R. M. Azkuek une horretan, eta gerra zibilak iraun zuen artean, bizimodu publikoa zeharo baztertu eta" Salvator" izeneko ordena erlijiosora erretiratzeko asmo sendoa izan zuen:
|
|
|
Nolanahi den, 1938ko urtarrilaren 13an M. Machado kide berriari ongietorri egin zioten Donostiako San Telmo museoan egindako RAEren batzarrean. J. M. Pemánek, bestalde,
|
adierazi
zuen behin behineko buru izatea onartzen zuela, R. Menéndez Pidal 1936ko azarotik" kanpoan" zegoelako, eta Burgosko Gobernuak bizitza akademikoa berrezarri nahi zuelako.
|
|
|
Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak hitz egin zuen ministerioak, eredu frantsesari jarraitzen zion izen berriak(" Educación Nacional")
|
adierazten
zuenez(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean sortu zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz. Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten.
|
|
|
Besteak beste, E. Orsek (RAE), P. Zabala Lerak (Real Academia de la Historia) eta P. Muguruza arkitektoak (Real Academia de Bellas Artes de San Fernando) sarrera hitzaldiak egin zituzten. E. Orsek 1936ko Gabon zaharrean hildako M. Unamunoren hutsartea betetzen zuela
|
adierazi
zuen, Salamancako Unibertsitateko errektore zena gutxiesteko aukera galdu gabe (Ors & Pemán 1944). Legez ez zen zuzena," sección catalana" ko kide izendatu baitzuten 1927an.
|
|
|
G. Lacombe ez bezala, H. Gavel eskuindar kolpisten alde agertzeak lagundu zuen, noski: " le triomphe de la cause de la justice —et du bon sens— étant, de toute façon, assuré" zioen Angelutik Donostiara 1938ko neguan idatzitako gutunean.125 Tolosako Unibertsitateko irakasleak Parisko ICOS biltzarreko eztabaiden berri eman zion, eta J. Urquijok ordainetan IdeE z hitz egin zion, baita herri hizkuntzek erakunde berrian ikergai gisa izan zezaketen lekuaz zerbait
|
adierazi
ere.126 Errezelo politikoak begien bistakoak ziren. Pirinio Behereetan isiltasun gorgarria nagusi zen bitartean, Hanburgoraino iritsi zen J. Urquijo RAEko idazkari izendatu izanaren berria.127
|
|
|
Hala ere, BPD frankistak kulturaren arloan zenbait ekimen sustatu zituen. 1940ko apirilaren 11n" Junta de Cultura de Vizcaya" delakoa sortu zuen, José Luis Gaytán de Ayala diputatu tradizionalistaren ekimenez.150 Mozioaren atarikoak, 1917ko urrian sortutako" Junta de Cultura Vasca" (BPDn jeltzaleak nagusi zirela) izenetik beretik politikoki depuratu eta ordezkatzeko nahia
|
adierazi
zuen:
|
|
|
Frantziako eta erbesteko euskaltzainak ordeztu egin behar ziren kide espainolistekin. Hau dateke Akademiaren menpekotasun politikoa argien
|
adierazten
duen idatzia:
|
|
|
Euskal Herritik kanpo jaiotakoa zenez, urgazle baino ezin zela izan ulertu zuen. Gutun berean
|
adierazi
zion J. M. Barandiaran eta R. Lafonekin harremana berreskuratu zuela.
|