|
2005
|
|
|
alde batetik salbu, urez inguratutako lurraldea.
|
Espainia
eta Portugal penintsula iberikoan dira.
|
|
2012
|
|
|
1792ko urriaren 12an, Dominique Josephek berak hiltzeko kondena erregeari jakinarazi behar izan zion. 1808an, Garat gazteenak Napoleon I.ari proposatu zion
|
Espainiako
eta Frantziako probintziak bateratuko zituen euskal departamendua.
|
|
|
Laster, libertateak deuseztatu, polizia indartu, kazetak estekan eman eta desberdintasunak berriz indarrean ezarri zituen noblezia inperiala sortuz. 1808an, Napoleon Baionara etorri zen
|
Espainiaren
geroaren trenkatzeko. 3 dok. ohorezko legio:
|
|
|
1808ko apirilean, Napoleonek, Baionako Marrac jauregian bildu zituen
|
Espainiako
gorenak: Fernando VII.a eta Karlos IV.a. errege aitasemeak.
|
|
|
Napoleonek, Karlos IV.a bere karguaren uztera bortxatu zuen eta bere anaia Joseph Bonaparte eman zuen ofizialki
|
Espainiako
errege. Erabaki horrek anitz altxamendu sorrarazi zuen Espainia guzian.
|
|
|
Napoleonek, Karlos IV.a bere karguaren uztera bortxatu zuen eta bere anaia Joseph Bonaparte eman zuen ofizialki Espainiako errege. Erabaki horrek anitz altxamendu sorrarazi zuen
|
Espainia
guzian.
|
|
|
Baionak
|
Espainiako
gerlara zihoazen soldadu anitz hartu zuen (350000 soldadu 1807tik 1810era).
|
|
|
1 dok. Baina emeki emeki arrangurak handituz zihoazen. Herri konkistatuak asaldatu ziren, hala nola
|
Espainia
. 2 dok. Oroit gaitezen erresuma honen geroa Baionan erabaki zela 1808an.
|
|
|
Wellingtoneko dukeak, 1813ko ekainaren 21ean Gasteizen frantsesak garaitu ondoren,
|
Espainiatik kanpo
bota zituen. Azaroan Pirinioak zeharkatu zituelarik, iparraldeko euskaldunek askatzaile bezala errezibitu zuten.
|
|
|
Erdi Aroan hiri handi baten sortzeko araudia. Eskualde bakoitzeko usaia eta ohiturak,
|
Espainiako
errege erreginek errespetatu behar zituztenak.
|
|
|
◦ Errege baten nahia
|
Espainian
: Filipe II.a()
|
|
|
1519an, Magallanesek,
|
Espainiatik
abiatuz, Ozeano Atlantikotik Ozeano Barera iragateko itsasarte bat atzeman zuen 6 dok. baina Filipinetan hil zen. Haren ondokoa, Sebastian Elkano, Espainiara itzuli zen 1522an:
|
|
|
1519an, Magallanesek, Espainiatik abiatuz, Ozeano Atlantikotik Ozeano Barera iragateko itsasarte bat atzeman zuen 6 dok. baina Filipinetan hil zen. Haren ondokoa, Sebastian Elkano,
|
Espainiara
itzuli zen 1522an: munduaren lehen itzulia egina zuen.
|
|
|
1522ko irailaren 6a.
|
Espainiara
heldu gara, 18 gizonekin bakarrik eta itsasontzi bakar baten jabe. Joanez geroztik, 86 000 km egin ditugu eta itsasoan 1080 egun iragan, munduaren itzulia eginez.
|
|
|
Konkistatzaileak, erran nahi baitu
|
Espainiatik
etorri soldadu batzuk, inperio horietaz jabetu ziren: Cortesek azteken hiriburua zen Tenochtitlan desegin zuen (Mexiko).
|
|
|
Portua hiri erdian kokatzen zen, Aturri eta Errobiren bateratze gunean. Merkataritza gehiena
|
Espainiarekin
egiten zuen.
|
|
|
|
Espainiaren
eta Portugalen kolonietako inperioak XVI. mendean
|
|
|
|
Espainian
, Miguel Servetek odolaren zirkulazioa ikertu zuen; Joanes Uharte nafarrak jendearen nortasunaren araberako heziketa proposatu zuen. 2 dok.
|
|
|
ERREGE BATEN NAHIA
|
ESPAINIAN
: Filipe II.a()
|
|
|
Eskualde bakoitzeko usaia eta ohiturak,
|
Espainiako
errege erreginek errespetatu behar zituztenak.
|
|
|
• Iruñean, zer besta egitarau proposatu zioten
|
Espainiako
erregeari?
|
|
|
(...) Lurralde honek mahats arnorik ez du ekoizten eta gari guti. Ongi horniturik diren
|
Espainiako
beste eskualdetatik etortzen dira. Hemen mahastien ordez sagarrondoak landatzen dituzte(...).
|
|
|
Filipe IV.a
|
Espainiako
erregearen eta Luis XIV.a Frantzia eta Nafarroako erregearen elkarretaratzea
|
|
|
1660ko ekainaren 9an, Donibane Lohizuneko elizan, Luis XIV.a
|
Espainiako
Maria Teresarekin ezkondu zen. Ezkon meza, Oltzeko Joan Baionako apezpikuak eman zuen.
|
|
|
• Kintoa lurralde zatiezinaren banaketa Frantziaren eta
|
Espainiaren
artean.
|
|
2016
|
|
|
Hain segur ere, gitarra al’ûd (zura arabieraz) deitu laute arabiarretik dator. XIII. mendetik goiti aurkitzen da
|
Espainian
, bihuela deiturik. XVII. mendean, Europa osora hedatu zen.
|
|
|
Gitarraren eta
|
Espainiaren
arteko lotura egiten da beti, handik etorri baitzen. Baina, hain segur jatorriz herrialde arabiarretakoa da.
|
|
|
Hauek dira: klabeak (zurezko bi makilatxo),
|
Espainiatik
etorri kriskitinak, kobrezko txindatak, eskuz atxiki eta bata bestearen kontra jotzen direnak. Charlestonak (edo hit hat, edo high hat) bi txindatei eragiten die pedala bati esker.
|
|
2017
|
|
|
Arte aztarnarik zaharrenek 70000 urte baino gehiago badituzte, eta Afrikan kokatzen dira. Baina hain ezaguna den haitzetako artearen adibiderik zaharrenak eta ikusgarrienak Europan daude, Frantziaren hego mendebaldearen eta
|
Espainiaren
ipar ekialdearen artean. Euskal Herria beraz, alde horretarik leku biziki aberatsa da.
|
|
|
Islama VIII. mendetik aitzina hedatzen hasi zen Arabiatik. Afrikara, Indiara eta
|
Espainiara
heldu zen, Euskal Herriko zenbait tokitan aztarna batzuk ere utziz.
|
|
|
Giristinotasuna Europaren bazter gehienetara zabaltzen zen bitartean, islama Afrikan, Asian eta
|
Espainian
gaindi hedatu zen, eta harekin betan arkitektura islamikoa. Musulmanek meskitak eta minareteak eraiki zituzten, gopoilaz eta polikromiaz apainduak.
|
|
|
5 dok.: Kordobako meskita, VIII. X. mendeak,
|
Espainia
|
|
|
|
Espainiako
hego ekialdea konkistatu eta 50 urte berantago, 785 urtean, Abd ar Rahman I.ak manaturik, Kordobako meskita eraikitzen hasi ziren.
|
|
|
Murruak finagoak dituzte, arku zorrotzak, ostiko arkuak eta berina leiho handiak. Garai berean, musulmanak
|
Espainian
hedatu ziren. Horren lekuko, Kordoban eraiki meskita ikusgarria, minarete, korrale eta otoitz gela neurrigabeekin.
|
|
|
|
Espainian
, aitzineko kapituluan ikusi dugun bezala, musulmanak luzaz egon dira. Kordobako meskitaz gain, Granadan Alhambra izeneko gotorleku bat eraiki zuten.
|
|
2020
|
|
|
—Ez, gauza handirik ez dakit, baina bere aitarekin etorri zen, ene aitonarekin beraz. Errefuxiatuak ziren,
|
Espainiako
diktaduratik ihesi jin ziren. Beren ondasun guziak soinean zituzten.
|
|
|
Bere aitarekin etorri zen. Hura errefuxiatu politikoa zen(
|
Espainian
, arazo politikoak baziren. Orduan, gizon eta emazte batzuek bertze herrialde batzuetara ihes egiten zuten).
|
|
|
Henrike IV.a Frantziakoak nobleei bere autoritatea inposatu nahi zien. Halaber, Frantziaren eta
|
Espainiaren
arteko muga behin betiko finkatu nahi zuen. Hortako, 1605ean Lapurdiko noble eta burges batzuen artean piztu zen gatazkaz baliatu zen.
|
|
2022
|
|
|
Bizi osoan biziki herrialde eguzkitsuetan gaindi ibili da: Afrikan,
|
Espainian
, Italian, eta Tahitin ere. Haietan itsasoak eta zeruak sortzen dituzten argia eta itxurak ikertu ditu, eta margotu.
|
|
|
Milaka lertsunek iragaten dute negua Frantzian eta
|
Espainian
. Frantzia egun bakar batez zeharka dezakete.
|
|
2023
|
|
|
preso egon ondoan, Sobietar Batasunera (oraingo Errusia) ihes egin zuen. 1977an
|
Espainiara
itzuli zen, Frankoren diktaduratik landa, eta 80 urtetan diputatu bilakatu.
|
|
|
|
Espainiako
estatuko beste meategietako egoera hau da: Asturiasen egunean 10 ordu eta erdi, Santanderren 10, Palentzian goizetik arrats, Almerian 13 ordu, Jaenen 9 edo 10 orduren artean (jakinez 2 orduz ibili behar direla meategiraino), Galizian Bizkaian bezala 10 bat oren lan egiten da batez besteko.
|
|
|
1911n greba anitz izan ziren. Bilbon
|
Espainiako
armadak gogorki zapaldu zituen manifestatzen zuten langileak.
|
|
|
Foruen ezeztatzeak, hots, tokiko egitura politiko ekonomiko propioen galtzeak, aldaketak ekarri zituen Euskal Herriko ekonomiaren antolaketan, eta jende gehienen bizibidea okertu zen. Alabaina, aduanak lekuz aldatu ziren; lur komunalen erabilpen librea eta tokiko erabaki guneak desagertu ziren, Frantzian 1789an eta
|
Espainian
1876an. Hortik landa, zerbitzu militarra behartua ezarri zenez, euskaldun anitz desertore bilakatu ziren.
|
|
|
(1895, Gallarta,
|
Espainia
– Madril, Espainia, 1989)
|
|
|
(1895, Gallarta, Espainia – Madril,
|
Espainia
, 1989)
|
|
|
|
Espainiako
Gerla Zibilaren irudi enblematikoa zen: preso egon ondoan, Sobietar Batasunera (oraingo Errusia) ihes egin zuen.
|
|
|
Bizkaiko Ibaizabal ezkerraldeko siderurgia enpresak 1901ean elkartu ziren eta Bizkaiko Labe Garaiak izeneko enpresa erraldoia sortu zen. Orduko
|
Espainiako
estatuko enpresarik handiena zen eta erreferentzia handia mundu mailan.
|
|
|
Inbertsio anitz egin zituzten Europan, adibidez Compania del Norte burdinbidearen konpainian. Konpainia hori Bizkaiko meategien ustiatzeko sortu zen eta lehen trenbide sarea garatu zuen
|
Espainiako
estatuko iparraldean.
|
|
|
Goizetik arrats lan dorpea eginez, langileak esplotatuak ziren eta eskubiderik gabe bizi. 1900 urtean, Bilboko bizi esperantzaren tasa
|
Espainiako
estatuko apalena zen. Alabaina, kanpotik heldu langileen egoera biziki latza zen:
|
|
|
Zer bidexketatik iragan behar ginen ikusi bazenu!
|
Espainiako
aldean txarra bazen, Frantziakoan oraino okerrago! [...] Ez ziren guziak Frantziara heltzen, ez, batzuetan mendia elurtua zegoelako edo izoztua.
|
|
|
Karlismoa 1833an hasi zen,
|
Espainiako
erregeak, Fernando VII.ak, dinastia ondorengotzat bere alaba Isabel II.a izendatu zuelarik, eta ez Karlos erregearen anaia, tradizionalistek nahiago zuten bezala. Karlistak" Jainkoa, Aberria eta Erregea" lelopean oldartu ziren; lehenbiziko karlistaldia sortu zen.
|
|
|
Karlistaldiak edo gerla karlistak: Hego Euskal Herrian eta
|
Espainian
XIX. mendean gertatu gerla zibilak.
|
|
|
Karikatura hau Bartzelonako aldizkari liberal batean argitaratu zen. Errepublika irudikatzen duen Marianneren alegoria
|
Espainian
ere erabili zen. Kasu honetan, Errepublikaren alegoria Gernikako arbola aizkoraz mozten ari da.
|
|
|
1895ean,
|
Espainiako
gobernuak Arana" Espainiaren kontrako oldartzea" delituaz akusatu zuen eta preso ezarri. Presondegian bildu eritasun batengatik hil zen 38 urtetan.
|
|
|
1895ean, Espainiako gobernuak Arana"
|
Espainiaren kontrako
oldartzea" delituaz akusatu zuen eta preso ezarri. Presondegian bildu eritasun batengatik hil zen 38 urtetan.
|
|
|
Alabaina, haiei zor zaie, besteak beste, txokolatearen tradizioa. Baionan judu komunitate handia bazen,
|
Espainiatik
eta Portugaletik Erdi Aroaren bukaeran kanporatu juduek muga ihesean pasatu baitzuten. Gaur egungo sinagoga 1837an estreinatu zuten.
|
|
|
Karlistaldiak edo gerla karlistak: Hego Euskal Herrian eta
|
Espainian
XIX. mendean gertatu gerla zibilak.
|