|
2000
|
|
|
Corto Maltese edota Tintin klasikoez gain, bertakoek ere bazuten lekurik TXT n. Lopetegi hasi zen azala betetzen eta 88tik aurrera Mattinek beteko
|
zuen
haren tokia. Xamarrek ere ekin zion urte berean eta hurrengoan Asisko Urmeneta gehitu zitzaien.
|
|
|
1935eko «Bertso Gudua»: Txirrita eta Aitzolek bertsoa era desberdinean ulertzen zuten; honek ez
|
zuen
haren taberna zuloko bertsokera maite, jantzia, dotorea behar zuen. Gaur arte iraun duen eztabaida da.
|
|
|
87an zure osaba Retegi I.aren eta Azkarateren 6 txapelen marka gainditu zenuen. Zer esan nahi izan
|
zuen
hark zuretzat. Nola bizi izan zenuen?
|
|
|
Francoren gorabeherak ez ziren, ordea, garai hartako ZERUKO ARGIAren kezka nagusiak (itxuraz behintzat, zentsuraren begia luzea zen-eta). " Donostiako Euskal Jaietan" nahiago
|
zuen
harek murgildu, nahiz era berean triste agertu, baina" François Mauriac hil zaigu" lako. Antza denez, gure aldizkariaren orduko arduradunek asko maite zuten idazle frantziarra, haien ustez" irurogei urte ontan, izan dugun nobelista eta idazlerik onenetakoa, dudarik gabe", eta horixe adierazten zuten azalean.
|
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan
|
zuen
hark Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
|
Jarrai luzaz idazten, Txillardegi, eleberriaren suspertzailea garai beltzean, Euskara Batuaren aita, Emile Zola frantses idazle handia bezala hartze zuen (zorzitzaion) eserleku batetik bazter utzia, besteren eskergabez eta bere diplomaziaeskasez... Baina «J, accuse!» gutun miragarria Dreyfus en alde idatzi
|
zuen
hura ere ezzen diplomata horietakoa, eta gisa batez hobe. Aupa Jose Luis adiskidea, uztarririkonartzen ez duen euskalduna!
|
|
|
Alfer alferrik. Gerrak apurturiko iragan zaharraren gainean, zutik zegoen jamundu (gurean bederen) berria, eta ezerk
|
zuen
haren martxa geldiarazi.
|
|
|
1940ko hamarkadan eta gero Erregimena hizkuntzari zor zitzaion errespetutik etahiztunen hizkuntz eskubideetatik urrun ibili zen arren, Elizaren zenbait euskarazkoazalpen ofizialago ere jasan egin behar izan
|
zuen
hark, sinestunen euskalduntasunakbehartuta. Alde horretatik, nola halako esanahi soziala baina gogoan izatekoa du EgiaAtotxako sermolari bati dagokion 1946ko albiste honek (Cronica:
|
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu
|
zuen
hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten
|
zuen
hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Mekauenka igo zituen literako eskaileratxoak. Koltxoia probatu (urtebete lehenago Rocíoren gorputza hain bigunki babesten
|
zuen
hura, Eiderren esanetan), otarteko bat jan, aterpetxea apur bat ezagutu, eta erabaki zuen autobusetik ikusitako Rock of Cashel hura bisitatu behar zuela. Bai:
|
|
|
ERRAN berri dizut ezen osaba Joanikotek etxeko historia haiek idealizatu zituela, baina ez ote
|
zuen
hark arrazoin apur bat ere, jaun André. Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak?
|
|
|
Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean. Eta iritsi zen jauregirat, beheititu zuen kutxa gurditik, ireki eta zabaldu
|
zuen
hura osaba Joanikoten eta bion aitzinean, eta erran zigun: " Hemen duzue erlojua, Holandatik ekarria".
|
|
|
Eta osaba Joanikotek erraiten
|
zuen
hura ezinezkoa zela, zeren eta tigre bezatzaile andaluzak argi eta garbi adierazi baitzuen ezen tigrea ez zela etxeko abereen eta kabaleen kontra oldartzen, nola guztiek frogatu ahal izan baitzuten, piztiaren bi urteko gatibualdian. Harik eta urbiaindarren artean bertze berri hura zabaltzen hasi zen arte, zeren baitzirudien ezen, berri haren arabera, piztiak Pagabasoko leizea hartu zuela habiatzat.
|
|
|
—Urbiaingo jauregiko andere doña Graziana, jaun Martin Etxegoienen emazte leiala eta emazteki guztiz noblea; jaun Joanes Etxegoien, jauregiko jaun andereen seme prestua —eni beha erran
|
zuen
hura, eta nola ahalketu nintzen, baita poztu eta puztu ere, segidan, jaun André! —; herriko gobernariak, eta gainerako herritarrak: Timor Domini principium sapientiae...
|
|
|
Eta, noiz eta biharamuneko hil elizkizunetan gure aita izan zenaren panegirikoa egin baitzuen, heroitzat eta saindutzat hartu
|
zuen
hura: batetik, bere aitatasunari zegozkion obligazinoekin konplitu zuelako, semea zauritu eta eritu zuen piztiaren kontra abiatuz eta bizia galtzeko perilean jarriz; bertzetik, biktorios atera zelako tigrez mozorroturikako deabruaren aurkako borrokan, zeren eta deabruak jaun Martin Etxegoien igorri nahi izan baitzuen leizean beheiti, infernuko zulorat, eta azkenean jaun Martin Etxegoien izan baitzen deabrua leizean beheiti igorri zuena.
|
|
|
Hura ez zen aita aitonak gai hartaz mintzatzen ziren lehen aldia, zeren eta aitak bere ideia propialak baitzituen, kosta ahala kosta aitzina eraman nahi izaiten zituenak; aldiz, negozioen mundu hartan, aitona Nikolasen jokamolde gero eta koldarragoa eta uzkurragoa zuen bere asmo handinahien trabazko traba eta behaztopa. Eta horregatik zirikatzen
|
zuen
hura gero eta gehiago...
|
|
|
Jauregirat bildu zen jende hartarik, jaun André, hiru gizon aipatu eta bereiziko nituzke: haietarik bat kalonje bat zen, don Claudio izenekoa, dukearen konfesorea zena eta dukeak bidaia guztietan eramaiten zuena, badaezpada, zeren nehork ez baitaki zein izan daitekeen Jainkoaren nahia eta borondatea, eta dukeak bere ondoan nahi
|
zuen
hura heriotzako orenean; bertze biak, berriz, bi toreatzaile haiek ziren, Curro Banderas eta Paco Corrales zeriztenak: azken honek torero ausart bezain adoretsuaren fama zuen —ongi irabazia, bertzalde, kontatzen ziren erdiak egia izaitekotan—, zeren erraiten baitzen, konparazione, ezen, ehun zezenez goiti toreatu eta lau adarkada larri izan zituela, eta ehunez goitiko haien artean hiru zezen hil zituela, haiek toriletik atera bezain sarri, paratzen zelarik, hartarakotz, toriletik beretik hamar bat urratserat, hanka bat belauniko, lantza eskuan tinko... eta harekin egiten ziola buru zezenari, zeina, bere lasterraldian, lantza topatu eta ziplo eroriko baitzen, toreroak bere" lantzean" asmatzekotan, noski; edo, huts eginik, toreroa bera harrapatu eta adarkatuko zuen zezenak, inarrosiko zuen airean itzulipurdika, hilko zuen segurki.
|
|
|
Baina osaba ez zen aise bentzuturik geratzen zen gizona, eta argi errainu batek, bat batean, dir dir egin
|
zuen
haren begi malenkoniatsuetan. Eta erran zuen:
|
|
|
Eta, esperimentu hartan murgiltzen ginela, piztu zuen osabak kandela bat, ipini zuen mahai gainean, estali
|
zuen
hura zurezko kaxa handiaz, eseri zen aulkian, ipini zuen begia behatokian... baina, ipini orduko, hasperen eginik, zutik jarri zen; gero, kendu eta baztertu zuen kaxa... eta kakontzi aulkirat joan zen xuxen xuxen, bat bateko larrialdiak jorik.
|
|
|
Ordu arte, osaba Joanikotek irakatsi izan zizkigun aritmetika, geometria eta lehenengo letrak, denetik apur bat, batzuetan jostetan bezala, aitona Nikolas hartan ere lagun zuela, eta bertzeetan seriosago. Haatik, aitonak nahi zuen ezen latina eta erretorika ere behar bezala ikas genitzan, baita erlijionea ere, jakina, eta, nola aitona Nikolasek, arestian erran bezala, biziki estimatzen baitzuen gure apez don Frantzisko, hala izendatu
|
zuen
hura Mattin eta bion prezeptore, nik buruz harria jo eta handik gutirat, sei urte bete berri nituela eta Mattinek bederatzi.
|
|
|
Kontatu dizut zer nolakoak eta zein gisakoak izan ziren jaun Marcelek jauregian iragan azken egunak, eta ohartuko zinen, haren erranetarik, ezen bazuela bere buruari irri egiteko ahalik eta gaitasunik aski; aita Bartolomerentzat, aldiz, guztiak zuen harriaren zurruntasuna eta txantxak nekez edirenen
|
zuen
haren mihian mintzabiderik.
|
|
|
Sinets ez sinets ibili zen osaba. Eta zenbatenaz egitenago zuen, bere barren borroka hartan, sineste alderat, hainbatenaz adieraztenago
|
zuen
haren bisaiak ene aurkako mesprezua eta erdeinua, narda eta higuina. Eta, noiz eta guztiz sinetsi baitzuen, nehoiz ez bezala sutu eta koleratu zitzaidan, eta, aulkitik altxatu, begi ezin basatiago haiek ene begietarat xuxendu, paparretik atxiki eta, ateraino eramaiten ninduela, ezin bortizkiago erreprehenditu ninduen:
|
|
|
Indiar gorria gure ondorat erori zen eta, hura erori bezain fite, lasterka egin
|
zuen
haren lagunak aterantz. Eta Antoniok, perilik neurtu gabe indiar eroria lurretik jasotzen zuela, halaxe erran zion zaldun errabiatuari, gaztelaniaz bai, baina euskaldunok gaztelaniari eman ohi diogun doinu bereziarekin, zeina An tonioren ezpainetan are bereziago egiten baitzen:
|
|
|
Eta gehienak oihuka hasi eta ibaiertzerantz abiatu ziren, hauek jauzika, haiek igeri, kaimanarenganik ihesi; eta guti batzuk perlesiak joak bezala geratu ginen... baita bizkaitarra ere, zeina baitzen, bertzenaz, ausartzia eta eskudantzia handiko gizona. Eta kaimanak aitzina egin zuen, neskatxa indiar batenganat, zeina baitzen besoa ezindua
|
zuen
hura, Italiako bertze neskatxa hura oroitarazten zidana, eta zeina bere lagunenganik apur bat ixtiturik eta gibelaturik geratu baitzen... Eta neskatxak fin gaitz egiterat zihoala zirudien, noiz eta Antonio Ibarbia gipuzkoarrak —nola baitzen urrikalmendua haren bertuterik bertutetsuena— oihu egin baitzion, indiarren mintzamoldean, adierazten ziolarik ezen sosega zedila, zeren berak salbatuko baitzuen.
|
|
|
Baina Joxek ez
|
zuen
hura jasan eta ihardetsi zion:
|
|
|
Eta mugitu nuen nik peoi bat, mugitu
|
zuen
hark bertze peoi bat... eta hala ibili ginen, mugimenduz mugimendu, egunari gaua zerraiola, eta gaua egunari... zeren eta nik hari peoi bat jan bainion eta hark niri bertze peoi bat... eta aitzinago nik zaldun bat jan nion eta hark niri alfila... Eta mugimendu bati bertze bat zerraion, eta taula gaineko piezak urrituz joan ziren, urrituz eta urrituz, harik eta guti batzuekin geratu ginen arte.
|
|
|
" Bai, zuk orain hori erraiten didazu, baina ez duzu atsegin Pagabasoko leizeaz mintzatzea...", ihardetsi zion aitak, hasperen egiten zuela. " Hori bertze kontu bat da, zeren eta deabrua ez baita ipuina, eta Jainkoak lurpeko labean jarri omen
|
zuen
hura. Bertze bi urdanga horiena bertze gauza bat da guztiz!", erran zion amak.
|
|
|
Eta gau batean gertatu zen, ustekabean, ezen Bucciok, hainbat hiritako usantzaren arabera, guardia egiterat joan behar izan zuela, eta fraidea haren emaztearekin geratu zela, oheratzeko asmotan. Eta, nola fraideak baitzuen, bere eskolako guztiek bezala, akerraren usain gaixtoa, arropa kirastua gainetik kendu, eta arropa zuria eta fina jantzi
|
zuen
haren orde. Gero, damaren gelan sartu, galtzoinak kendu, eta ohaburuan utzi zituen.
|
|
|
Izan ere, kapitainaren zerbitzuen ordain edo, amak noiznahi den gonbidatzen
|
zuen
hura jauregirat, azken egun hartan ere bai, naski, eta osabak ez zuen, itxura batean, gutiago izan nahi.
|
|
|
Eta, hala, esku batekin gibelatzen ninduela eta bere baitarik urruntzen, erran zidan: " Eta orain, jaits galtzoinak, mon petit..." Eta goratu
|
zuen
hark bere soinekoa... eta ni hari beha geratu nintzen, liluraturik bezala, zangoak dar dar... galtzoinetako zinta laxatu, atorra goratu, eta galtzoinak jaisten hasten nintzen bitartean... Baina, zangoak dar dar nituelako edo atorrak galtzoinen goi partea estaltzen zidalako, ez nuen haiek jaisten lehenengoan asmatu... eta ene fortuna gaixtoa ez zen, bertzalde, hartan akabatu, zeren eta, neure bigarren entseiuan, urduritasunaren gaineko urduritasunak harturik, sartu ez zitzaidan, bada, neure haragizko lantza —edo, zinez ote zen burdinazkoa istant hartan, jaun André? — galtzoinetako zulotxo hartarik, zeinaz arestian mintzatu bainatzaizu, hura hantxe trabaturik geratzen zitzaidala, dar dar batean...!
|
|
|
Eta, nola okasinoa Mignonen aitzinaldetik baitzetorkidan, aitzinetik lotu nintzaion hatsarrean, ile haiek ferekatzen eta musukatzen nizkiola; ordea, handik gutirat, haren gibelerat egin nuen, zeren okasino hark baitzuen gibeletik ere aitzina egiterik eta zeren baitzuen, ondorez, nondik lot eta zeri, Sarako jakintsuak bertzela bazioen ere: izan ere, noiz eta Mignoni gibeleko ile xerloak jaso eta okzipuzio ile gabean eman bainion musu, dar dar batek hartu
|
zuen
hura, eta bertze dar dar batek ni, eta hala eta halatan sentitu ginen biak loturik dar dar haietan, harik eta biok gerritik beheiti erantzi ginen arte, eta... Zer kontatuko dizut nik, handik harat, zuk ez dakizunik, jaun André?
|
|
|
Nire gaztetan berritzat jo arren, halako adjektiboa aspaldi merezi ez zuen auzoan zegoen" Casa Alvarez". Barra Alde Zaharreko ostatutzarrik zirtzilenetatik aspaldi desagerturiko xafla metalikoz forratua zuen, eta paretei eta lurrei begiraturik," Lisboak", bere utzian ere, Versalles ematen
|
zuen
haren aldean. Jantoki zikinean, hezueriak jotako haizegailu batek giroa freskatzeko itxurak egiten zituen.
|
|
|
Neskazaharra; eraztun ugari erietan, baina ezkontzakorik ez ageri. Hondartza urrunetan nahiz igerileku hurbiletan erdietsiriko kolore belztuagatik ere, bakarrik emandako ordu luzeen laztasuna salatzen
|
zuen
haren bisaiak. Kilo bat baino gehiago soberan, gerriz beheiti bereziki, inon ere deigarri gertatuko ez liratekeen blusa zabalak eta gona tolesdunak estaltzen zizkioten, lanerako lohihartzeko iduri.
|
|
|
Kaskoa jarlekuaren azpiko kofretxoan sartzen ari zen motorraren gidaria. Handik zerbait atera eta txiskero baten sugarrak argitu
|
zuen
haren aho ingurua. Neronek ireki nion atea.
|
|
|
Zuri zuria zen, zilarra bezain garbia. Haur sortu berriaren ipurdia ematen
|
zuen
haren azal leunak. Gainean, urteko agenda, idazmakina, eta bolalumak eta errotuladoreak sartzeko potetxoak, bakoitza beretako zokoan.
|
|
|
Ugaldeko atso ezezagunari ez omen zitzaion hazi izpirik inon ageri, ez aluan, ez ahoan, ez uzkian ezta sudur edo belarri zuloetan ere. Korapiloa askatuko
|
zuen
hari muturrak bertze nonbait matazaturik behar zuen. " Nekrofiliaren hipotesia baztertua ugaldeko atsoaren kasuan":
|
|
|
Min guti adierazten
|
zuen
haren bisaiak nirekin ez bazkaltzeagatik.
|
|
|
Lehenbiziko musua pub eko atarian berean eman genion elkarri. Ginebraren eta tabakoaren keru lehorraren gibelean, berritasunaren gozotasun hezea gordetzen
|
zuen
haren ahoak, gaztetasunaren bizitasun zalua haren mihiak. Erran bezala, ez zen luze haren etxeko atariraino, baina ordu laurden baino gehiagoko bidea izan genuen, hainbertze aldiz berredan nuen-eta ezpain haragitsu horiek irekitzen zidaten iturritik.
|
|
|
Baina ez. Inork ez
|
zuen
haren arrastorik aurkitu. Handik hamar bat minutura, gutariko zaharrena zen ikusleak, esperientziaren ahoz, isiltasun txuri hura hausteko ausardia izan zuen.
|
|
|
egina zegoena desegitea. Zer egiten
|
zuen
hark, azken finean, bulegoan ere. Hitzez ematen zitzaizkion poemak eta aforismoak eta aginduak marrazkien bidez desegin, deseraiki.
|
|
|
Hurrengo egunetan ez zen Kandido eskolara azaldu, eta gaixo zegoela adierazi
|
zuen
haren auzoko batek.
|
|
|
Koldo Izagirrek bere liburu batean zioen legez, herri honetan hiltzen denaz gain, hiltzen duenaz aparte izan behar du beste zerbaitek. Igoal nazi uniformea jantzita euskaraz idazten
|
zuen
haren istorioa eta pistola eraman zuen neska erahila harena filmatuko dituena, bien argazkiak ameto egingo dituena. Igoal...
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi
|
zuen
hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena. Bonaparteren garaia agortu, eta, aldaketa batzuen ostean, Kode Zibil soilaren izentazioa jaso
|
zuen
hark. Hala ezagutu ohi da eta halaxe ezagutzen dugu guk ere, Frantziar Iraultzaren lege emaitza hori.
|
|
|
Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera. Keinu adierazgarria egin zion buru egiten
|
zuen
hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan. Eta, jakina, ostera noiz deituko eta piztia mozkor haiengana noiz eramango ote ninduten zain eman nuen gau osoa, erabat urduri eta egonezinean.
|
|
|
ahoan irribarrea
|
zuen
hura.
|
|
|
Lauaxeta Martxeloren ondoan zegoen. Ezkerraldetik eskuinaldera zeharkatu
|
zuen
haren gorputza, eskuinaldetik ezkerraldera ondoren, eta niri begira geratu zen, etsipenezko keinua eginez.
|
|
|
Xanek kale zahar, luze bati ekin zion gora. Gazteluko bidea izan behar
|
zuen
hark. Pentsioa auzo hartan, aski goian zegoela esan zion Elik.
|
|
|
Bi mutilek ere beste atitude bat hartu zuten: biak ere serioago, Lupok zigarro bat piztu zuen, Belek berriz, bere irria moderatuz, gizon portatzen ahalegindu zen; ez
|
zuen
hura, hala ere, bere berezko modua; ez zegoen oso eroso. Bederen bederen, giroan tentsio punta bat zegoen.
|
|
|
" Hori ba", esan zuen Bonifaziok; bere perspikaziaz harro, irribarre egin zuen, hortz zuri zuriak erakutsiz; Xani begira, esku bateko hatzekin bibotexkak lixatzen zituela, pentsakor gelditu zen; haren kopetan zimur batzuk agertu ziren; sudurretatik hats aldi bat botaz, interpretatzen gaitza zena: " nik hi... lehendik ezagutzen haut, ezta?", galdetu zion; Xanek lepoa apur bat luzatu, sorbaldak apur bat kixkurtu zituen;" hi ez al hintzen hemen aritu... denbora batean?", galdetu zion; Xanek ezezkoa egin zuen; Bonifazio purutxo bat piztuz entretenitu zen; haren eskuan eraztun batek diz diz egin zuen; Xani Raissa gogoratu zitzaion; ez ote
|
zuen
hura zela ta Bonifaziok hara eraman; inondik inora jakin ote zuen, bere etxean izan zela?; ez zen probablea; eta, Bonifazio hori jakin gabe zegoela, Xan lasaiago zegoen: nahiz hura enpresako buruzagietarik izan, eta nahiz bera orain, era batera, haren menekoa zen, haren emaztea... nolabait, une batez, berea izan zuen;" eta", esan zuen Bonifaziok," hire lehenbiziko egunaz zer balantze egiten duk?".
|
|
|
Ez zuen behinik behin Bonifazio komentzitu. " Agian alferra izango haiz", esan
|
zuen
hark," edo agian babua; kezkatu egiten naik", erantsi zuen," hire nortasunaren alderdi horrek". Xanen begi ertzean malko bat ageri zen:
|
|
|
" Hi", esan zuen," Henriren auzokoa omen haiz". " Henri?", esan zuen Lazarok;" karrika berekoa"; beste zerbait esan zuen; Xanek ordea, ez
|
zuen
hura aditu; ez aditze aurpegia paratu zuen eta, Lazarok orduan, eskutzarra Xanen lepoan ezarrita, bere belarriaren gainera makurtuz: " Henri eta biok...", hasi zen.
|
|
|
Ondoan zeukan lagunari zerbait esan zion. Barre egin
|
zuen
hark. Beragatik ari ziren?
|
|
|
Xanek arretaz begiratu zuen. Tantai hura Lazaro bera zen noski; baloia
|
zuen
hura... " Baloia duena", esan zuen Lazarok.
|
|
|
" Orain ez", errefusatu zuen. Izan
|
zuen
hark, agian, bere eragina. " Esan didate", esan zuen Elik," Olaben zinelarik, ura sartu dela...".
|
|
|
Gizon zahar bat agertu zen atean. " Eskerrak botak genituen", esan
|
zuen
hark," sartzeko komediak ibili ditugunak!"; Xan ikusi zuelarik: " Fabrikako teilatua konpontzen aritu da", esan zion Raissak.
|
|
|
Xan ostatuaren bila balebil bezala zebilen. Poltsikoak hutsik zituen-eta, ez
|
zuen
hura atzemateko interes partikularrik; hala ere, hura zen ohitura. Eta, edari iragarki txiki bat zuen etxe aurre batean gelditu zenez, painuelodun emakume batek:
|
|
2001
|
|
|
Ez zaio atsegin gehiegi agertzea eta nabarmentzea eta nahiago luke bere argazkirik ez argitaratzea. Gertakari haietatik 25 urte pasatu direnean, ezkor ageri da langileen eta herritarren sektoreen batzarrak indarra
|
zuen
hura bezalako beste borroka baten aukeraz eta gaur egungo langile mugimenduaren egoeraz.
|
|
|
Izan ere," Arrantzaleak" irakur zitekeen, urrutitik ere, aldizkariaren lehenengo orrialdean. Euskaldun oharkabetuenaren atentzioa deitzeko modukoak ziren izenburu deigarri hura eta azpian zeraman argazkia, eta apika batek baino gehiagok usteko
|
zuen
hura irakurriz itsasgizon izukaitzen bizimodu bitxiaz zer edo zer gehiago ikasiko zuela edo. Baina Z. ARGIA eskuetan hartu eta letra xeheek ziotena irakurtzen hasi orduko, herritar kementsuenaren begitarte alaia ere goibeltzen joango zen duda gabe.
|
|
|
Salaketa itxura
|
zuen
hark, baina datuak mahaigaineratzea besterik ez izaki. " Zertarako, ordea, lanera?" galdetzen zuen gero.
|
|
|
" Nork ez du Mujika' tar Plazido jesuslagunaren entzuterik?" galdetzen zion bere buruari Gaztañagak, irakurle guztiak jakinaren gainean egongo zirela onartuz bezala. Baina ez
|
zuen
hura hain ziurtzat emango, jarraian jakin beharreko guztiak eskaintzeari ekiten zion-eta: " Hogei ta bost urtez jardun zan A. Mujika lantegi ortan.
|
|
|
Oso nardatsa eta era askotakoa zen... Bateren batek zuzendu behar
|
zuen
hura! Eta ez balizko idazleen euskara bakarrik, inprentako gorabeherak ere bai!
|
|
|
Beraz, pasilo horretan sartzea, edo Versailles-ko ispiluen gelan sartzea, beste mundu harrigarrian sartzea zen. Moda ahuldu zenean, literaturak hartu
|
zuen
haren tokia jende gehiagorentzat hedatzen zuelarik ispiluaren magia; magia eta nagusitasuna. Ispiluak" kabinet" etan jarririk zeuden eta korredore handiak egiten zituzten, handiak eta luzeak.
|
|
|
Unairi ezin zion esan minbizia zeukanik. Ez
|
zuen
haren pena sentitu nahi. Bere mina nahikoa zitzaion maite zuen gizonaren negarraren samina jasateko.
|
|
|
Adorea falta izan zitzaion. Ez
|
zuen
hura jasango. Patxik jarraitu egin du, dena den.
|
|
|
Une hartan ikusten ez bazuen, ez zuen Marcos egun osoan ikusiko. Izan ere, Romak Marcos esaten zion Abenidan eta estazioan kantatzen
|
zuen
hari, Santos edo Felix esan ahal zion bezala, baina Marcos erabaki zuen; eta erabaki zuen, modu berean, Marcosen gurasoak Mateo eta Maria zirela. Sudur ederra zuen Marcosek –sudur luzea zuen Marcosek–.
|
|
|
Ez dut azkenean Borgesen libururik hartu; jakituria entziklopedikoegia
|
zuen
hark ere.
|
|
|
Borrokan hasi eta arrak emeari bizkarrezurra hautsi zion. Emea azkendu eta arrak lasai irentsi
|
zuen
haren okela puska.
|
|
|
Eta Goienkaleko mamuak gogoratu nituen eta, leihoan, ni ere mamua nintzen. Inguruan gertatzen zenaren lekukoa, zakil monumentaleko gizon sufrituaren moduan, barrikaren ahotik burua atera eta mundua erdi harriturik eta erdi burloi erdikusten
|
zuen
hura bezala.
|
|
|
Zubietako zubiaren gainean gelditu nintzen eta ezezagunaren bizitasuna
|
zuen
hark niretzat. Zubia errekaren gainean altua eta mehea zen, arkua ematen zuen geziren bat jaurtitzeko tentsioan; baina tinko eta lasai zegoen, bazter biak batzeko baizik ez zela.
|
|
|
Goiorentzat ordurako izen ederra eta inportantea zen lauki horian letra finez irakurri
|
zuen
hura, eta urduri igo zuen eskailera. Goiz zen oraindik eta eskaileretan itxaron zuen.
|
|
|
Eta hondartzarantz joan zen bidexkatik oinez. Ariane hondartzan topatuko zuen eta jadanik imajinatzen
|
zuen
haren ilea, bizkarraren gainera ilun eta solte euria bezala erortzen, eta haren begirada garbi eta lotsarik gabea.
|
|
|
Bakardadeak bere legea ezarri
|
zuen
haren gogoan, eta gauza txiki egunerokoak altzari, argazki, liburu, hautsontziak, bere ezagunean, ezezagun bihurtu zitzaizkion, eta itsusi eta ikaragarri.
|
|
|
Esan baitut nondik hartua zuten grina: bizkaitar garai Bizkaiaren bila zebilela ez nondik eta ez nora Euskadi aurkitu
|
zuen
harengandik.
|
|
|
Bigundu eta samurtu beharrean, gogortzen hasi zitzaigun, gero eta gogorrago, nahiz eta horretarako inoiz higuindu zituenak berak onetsi behar bazituen ere. Nahiago
|
zuen
hark zaharzale agertu berrizaleen aldian; lehengo bateko berrizaleak bezain berrizale, ordea, zaharzaleak eta herrizaleak gailenduxe zaizkigun garaian.
|
|
|
Pasarte ahulak, hitz jarioa darienak baditu. Horien aldamenean, haatik, aurki daitezke, gailurrik garaienetan (zenbait erakutsi dizkigu Altunak behatz zorrotzez), Orixek arnasa deitzen
|
zuen
haren kutsua, poemagintzan, kristau nahiz jentilengan, egiaz  ko garrez dizekanean, goitar dena, goitik omen datorrena. Ezinezko baitirudi gizakume soila horrela hegaldatzea éntheos ez baldin badago.
|
|
|
Han gaia bazegoela berehala ikusi
|
zuen
hark. Nikerantzun nion:
|
|
|
Estropadak pasa berriak ziren, eta Hondarribiak irabazi. Talde honen goralpenez jarritako bertso saila saltzen
|
zuen
hark. Gu mezetara joan ginenean, gizon hura artean hantxe zegoen, eliz atarian; eta mezetara sartu atera zebilen jendeak, erosi egiten zion papera.
|
|
2002
|
|
|
Arrinda' tar Anesen" Ondarreta' ko fusilatuak" lanean, berriz, bere lekukotza eskaintzen du gizon honek, Gerra hasi eta gero Gipuzkoan gertatutakoa azaltzerakoan eta, besteak beste, Donostiako espetxe horretan lanean ari zen «guardia de asalto» baten ahotik entzundakoa kontatzen du: " Este mes (1936ko azaroa) hemos fusilado a dos mil" esan omen
|
zuen
hark, gaur euritsu dago esango balu bezala.
|
|
|
Haien artean, Jon Mirande handia dago, bere garaian indarrean zeuden moral zentzua, politika eredua eta gizarte ohiturei muzin egin eta bere mundu propioa sortzen ahalegindu zen idazlea. Orduko euskal nazionalismo motzari aurre egingo zion beste euskaltasun bat nahi
|
zuen
hark. Aintzinako euskal sinesmenen aitorle, paganismoaren aldarrikatzaile, euskal sorgin, azti eta belagileei eskaini zizkien bere poemak; eta sexuari dagokionean ere erabat hausle, pedofilia, lesbianismoa eta oro onartuko zituen sexualia kantatu zuen.
|
|
|
Pertseok eskuan zeukan Hiru Emakume Urdinen begi bakarra, eta ez
|
zuen
hura askatzeko inolako asmorik, hizkera adeitsu eta zertxobait handi ustekoarekin galdetu zienean hiru ahizpei Ninfak non aurki zitzakeen.
|
|
|
Hiru atsoak era hartan kexatzen ikusita, galdetzen
|
zuen
hari buruz ezer ez zekitela pentsatzen hasi zen Pertseo. Pena apur bat ere ematen zion Hiru Emakume Urdinak halako egoeran, itsu eta galduta, jarri izanak.
|
|
|
Eta Pertseok, jakin nahi
|
zuen
hura esan bezain laster, errespetu handiarekin, begia hiru ahizpetako baten begi zuloan jarri zuen. Gero, eskerrik beroenak eman zizkien hirurei, hain adeitsu izan zirelako, eta, joan aurretik, agurtu egin zituen.
|
|
|
Hogeita hamarreko hamarkadako krisialdiak eta mundu gerra ez ziren onakizan Ipar Euskal Herriko turismorako; hala ere, gerra ondoren, jarduera horrenoneratze bat gertatu zen; turismoa asko hazi zen hurrengo lau hamarkadetan, nahizeta orientabidez aldatu zen. Lehenbiziko bultzada lehengo turismo aristokratikoaberreskuratzeko ahalegina izan zen, 1954an bere unerik gorenena eraman zuena.Urte hartatik aurrera, klase ertainen turismoak gainditu
|
zuen
hura, Europakopopulazioaren sektore askoren errentek gora egiten hastearekin batera, urtehorietako espantsio ekonomikoaren ondorioz.
|
|
|
Egoera latz horren oinarrian arrazoi ekonomikoak eta politikoak daude. Inork dudarik badu, gogora ditzala Clinton presidente estatubatuar ohiak behinola esan
|
zuen
hura: «Lehen, aberastasuna lurretan neurtzen zen; lurra, urregorria, petrolioa eta makineria ziren aberastasunaren ispilu.
|
|
|
Lantegi horretan egindako ikerkuntzei esker, EMI etxeak Emitron telebista sistema patentatu zuen. Irudiak erakusteko, sistema horrek 405 lerro zerabiltzan pantailan eta 50 aldiz garbitzen
|
zuen
hura segundoko.
|
|
|
Martzial adiskidearen eragina du Juvenalen lanak, baina ez zen hura bezain ospetsu bihurtu bere garaian; ez
|
zuen
hura bezain losintxari aritu beharrik ere izan, eta askatasunez kritikatu zituen bere garaiko ohiturak, moral kontserbadoretik abiatuta. Martzialek errealitatearen irrimarrak egiten bazituen, Juvenalek eszena osoagoak marrazten eta margotzen ditu, erretorikan ikasitako baliabideak erabiliz.
|
|
|
Neronen ikaszain, irakasle eta aholkularia izan zen, botere handia izateraino. Gogaituta utzi zuen eta bere burua hiltzera behartu
|
zuen
hark, Pisonen zimarkukide zelakoan. Beste ororen gainetik estoikoa zen.
|
|
|
Negar egizue, maitale ederrak, negar egin, gizon bihozberak oro, nire neskatoaren txoria hil da eta, nire neskatoaren txoria, poz gogo. Maiteago
|
zuen
hark begiak baino, atsegina zen eta neskak ama adina ezagutzen zuen berak neskatoa. Haren altzotik ez inoiz alde egina, batera bestera jauzika beti ere jabe bakarraren ondoan txioka.
|
|
|
Gutiérrezen ustez, lehen, ebaki horizontal bat egiten zen, kartilago batzuk kentzen zituena. Oso oldarkorra eta odoltsua zen, eta sei ordu inguru irauten zuen’ Horregatik, jende gutxik jartzen
|
zuen
haren lekua. Teknika berriarekin, ebakuntza ordubetera murrizten da, eta pazientea hiru eta lau artean pasatzen da ebakuntza osteko minarekin.
|
|
|
Ruiz Gallardónen arabera, araudi berri hori egiteko arrazoia da erabilitako ibilgailu motordunen salerosketa jarduera ekonomikoa dela, eta kontsumitzaileek kexa ugari egiten dituztela. Alde horretatik, esan
|
zuen
hura aplikatzeak gardentasun handiagoa ekarriko diola sektore horri.
|
|
|
Ana gorritzen hasi zen eta irriño batekin erantzun zion (benetan gisakoa iduri
|
zuen
hark!), eskerrak emanez. Orduak eta orduak egon ziren elgarrekin hizketan.
|
|
|
Baina, pentsatu zuen Alexek, ez ote zen paranoiko bihurtzen ari? Etengabe lerro artean irakurri nahian, ez ote zuen beti bilatzen
|
zuen
hura aurkitzen. Alexek errieta egin zion bere buruari.
|
|
|
Alazneri aurreko larunbata etorri zitzaion gogora, mailukada basati baten modura, beldurrezko film bateko aurrerakin gordina balitz bezala: nola joan zitzaion atzetik Imanoli, nola amaitu
|
zuen
hark putetxe aurrean. Barruan zeukan dena askatzear egon zen neska, zergatik egin zuen galdetzear, mutila popatik hartzera bidaltzear.
|
|
|
Izan ere Alex balkoian zegoen, teleskopioarekin entretenitua eta bere munduan galduta, baina begien bistan. Eta neskak nahiago
|
zuen
hura ikusten egotea. Isilean begiratu besterik ez zuela egingo ondo jakin arren.
|
|
|
Emakumeak irribarre egin zion. Alexek zuzenean egin
|
zuen
harengana.
|
|
|
Aurreko bizitzan zuria izan zitekeen zapia atera zuen andreak –orain zikina besterik ez zen–, eta aurpegia estali
|
zuen
harekin. Alde egiteko keinua egin zien gazteei.
|
|
|
–Hik zer uste duk? –Alexek burutik heldu zion lagunari, brometan, eta lehen baino gehiago nahasi
|
zuen
haren ile kizkurra– Lasai: uste duana baino zerbait gehiago egingo duk laster.
|
|
|
Fernando bera joan zen Viatorrekin albaitariarengana. Indizioa eman, eta halaxe egin
|
zuen
harenak.
|