|
2000
|
|
|
Coloradoko Boulder hirian jaioa duela 43 urte, hizkuntzalari gisa egin du bere ibilbidea. Umetan Angolan bizitakoa, Francoren azken urtean Iruñeara gaztelera ikastera etorri eta orduan entzun
|
zuen
euskara lehen aldikotz. Liluratua, bere kasa ikasteari ekin zion.
|
|
|
Poeta liriko izan zen bereziki Nemesio Etxaniz. Baina horrez gain, hamaika lan ezberdin burutu
|
zuen
euskararen alde: antzerkiak, kantak, gutunak...
|
|
|
Geroago Informazio Zientzien Lizentziatura egin zuen EHUko Gizarte eta Informazio Zientzien Fakultatean, Leioan. HABE erakundean jardun
|
zuen
euskarazko irakasle gisa eta, halaber, Eusko Jaurlaritzan aritu da teknikari lanetan hamar urtez. 1986tik da LABeko afiliatu, 1992tik zuzendaritzako kide eta 1994tik komunikazio arduraduna.
|
|
|
\ Soldadutza Galiziako Ferrolen egina (1956), bertan idatzi zuen" Leturiaren egunkari ezkutua" liburua, eta Euskaltzaindiaren Arantzazuko bilerara txosten bat bidali
|
zuen
euskara batua sortzearen alde.
|
|
|
Azken batean, Euskal Herriko bizimoduko esparru guztietan gertatu zen aldakuntza. Ikaragarrizko hazkundea izan
|
zuen
euskarak bitartean, baina, ni neu, hazkunde hori itsu itsuan eta bururik gabe egin ez ote zen nago... Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa baitzen haztea.
|
|
|
Nafarroako euskararen aldeko taldeen artean elkargunea bilatu beharra dago; irekia, inork manipulatu gabea, araubide jakin batzuen legez funtzionatu eta erabakiak hartuko dituena. Lehen dimititu
|
zuen
Euskararen Kontseilu eta orain ezabatu den Hizkuntza Politika Zuzendaritzaren hutsuneak betetzeko, neurri batean bederen, eta Euskal munduaren barnerako eta kanporako erreferentzia eta gida izateko. Euskal komunitatearen ordezkaritza honek noski, txukun eta zarpailkeriarik gabe agertu eta jokatu behar du.
|
|
2001
|
|
|
Iruñeko Karrikiri euskara elkarteak, adibidez," Zinema euskaraz" zikloa antolatu ohi du urtez urte, eta zinean euskarak dituen hutsuneak bete asmoz, Gasteizko Bagare Euskal Tokiak ere egiten du lan. Horren islada da pasa den abenduan eskaini
|
zuen
euskarazko zine zikloa.
|
|
|
Nafarroa eremu geografiko desberdinetan banatzearen oinarria, beraz, lege horretan dago nahiz eta bertan ez diren aipatzen lurralde" vascoparlanteak" zehazteko irizpideak zeintzuk diren. Honen harira, 1994an zera idatzi
|
zuen
Euskara Nafarroan titulupeko" Jakin" batean Patxi Zabaletak: " Linguistikaren edo soziolinguistikaren aldetik, lurralde edo zona horiek nahiz eta geroz eta gehiago ari garen entzuten edo erabiltzen ohitzen, oinarririk gabeko kontzeptu edo mugaketa dira.
|
|
|
Bada, Imanol Laspiurrentzat," besterik ez denean, apaizak lirake egokienak". Tamalez, ordea, laguntza izugarririk ez ei
|
zuen
euskarak jasotzen haiengandik: " Azter dezagun beren meza antolaketa eta betikoa:
|
|
|
Haatik, bizi guztia opa izan zion euskarari eta kulturari. Basque Studies Program eratzen rol handia jokatu zuen, euskaldunez girotu zituen bere idazlan asko, eta liburu berrien aurkeztu eta sinatzerakoan beti
|
zuen
euskarazko hitzen bat" bihotzez" edo" agur", gehienbat, irakurlearentzat. Eta jendaurrean ere, izan literatur mintegian, izan bestelako ekitaldiren batean, nortasun kontuak eztabaidan zirenean, Laxalten iritzi ziurra:
|
|
2002
|
|
|
Gasteizen Euskararen Legea aprobatu ostean Estatuko Gobernuak helegitea tartekatu zuen, horren ondorioz, Auzitegi Konstituzionalak argitaratutako 82/ 86 zenbakidun epaiak zehaztu
|
zuen
Euskararen Legeak izango zuen, duen helmuga: «... no impone obligacion alguna del uso del euskara a la Administracion de Justicia...», hori ere aplikagarria zaio Nafarroako Euskararen Legeari.
|
|
|
Jorge Gonzalez Aranguren idazleak egokitu du gaztelerara Joan Mari Irigoienen «Lur bat haratago», euskarazko literaturak gaur arte ezagutu duen nobelarik luzeena. XVII. mendean kokaturik zegoenez, berak burututako Etxegoietarren istorioa, Axularren hizkera gogorarazten
|
zuen
euskara erabili zuen Joan Mari Irigoienek hura idazterakoan. Eta nobelaren garaira egokituz egungo irakurlea ez gehiegi nahasteko ahalegin bera egin du orain Jorge Gonzalez Arangurenek ere «Lur bat haratago»ren gaztelerazko bertsio hau osatzerakoan, Espainiako literaturaren Urrezko Mendea bezala ezagutu den hartan erabili ohi ziren hizkeren ukituak emanaz «Una tierra mas alla»n azaltzen duen prosari.
|
|
|
Adinari begiratuz, bestalde, datuak ere nahiko onak dira. Haurren %76ak ezagutzen
|
zuen
euskara 1996an, eta gazteen %60ak. SEIk kaleraturiko txostenean irakur daitekeenez," euskararen ezagutza nolabait gaztetzen ari da, eta tradizionalki zaharrek bete duten lekua, gazteenek hartu dute orain.
|
|
|
Eustat estatistika erakundeak egindako azterketaren arabera, euskal internautek euskara %5 gutxiago erabili dute urtearen bigarren hiruhilekoan lehenengoan baino. Lehen hiruhilekoan euskal internauten %19, 9k erabiltzen
|
zuen
euskara eta bigarrenean %14, 9k.
|
|
2003
|
|
|
Bilbon ordea, 3.000 euskal hiztun gutxiago ziren 2001ean. Bost urtetik beherako haurren artean ere, lautik batek
|
zuen
euskara ama hizkuntza, aurreko azterketan bostetik bat ziren bitartean.
|
|
|
Baina, gerrak, urteek, diktadurak, belaunaldiek... Denborak ahaztu egin
|
zuen
euskara eta Joxemiel etxe erdaldun batean jaio zen Iruñean. Kaputxinoek lagunduta denboraren aurka borrokatu, eta euskararen jabe egin zen mutikotan.
|
|
2004
|
|
|
Nafarroan egin zen euskal literaturaz denez bezanbatean, berau izan zen aro berri baten hasmenta, orakulo eta maisua. Gazterik ikasi
|
zuen
euskara, geroagoko euskaldun berrien eredu bilakatu zela. Hizkuntzaren ikerkuntzan nabarmendu zen arnas handiko lanak idatzi zituela, euskara bera defendatu eta bultzatu zuten zenbait elkarteren sorreran egon zen, euskararen inguruko hainbat eztabaidetan parte hartu zuen, baita eredu literarioaren zein batasunaren hika mika garrantzitsuetan ere, eta gutxi bazen ere, asmo literarioko zenbait lan utzi zizkigun.
|
|
|
Hizkuntza honen bizirauteko gaitasun horregatik edo, asko dira euskaragatik kezkatu direnak, hizkuntzalariak izan ala ez. Aditu ortodoxoak batzuek, heterodoxoagoak besteak eta bere zoroan dabiltzanak hurrengoak, guztiek diote zer edo zer duela gutxi aleman batek Europa osoko hizkuntza zaharra izendatu
|
zuen
euskarari buruz. Teorien zurrunbilo horretan, ordea, zaila egiten zaigu jakitea zer izan daitekeen egia eta zer asmakeria hutsa aditu ez garenoi.
|
|
|
Eskola oso ondo zegoen antolatuta, Suzuko oso trebea baita horretan. Dena ematen
|
zuen
euskaraz, azalpenak, eta abar. Egia esan, dena gustatzen zitzaidan, ikasgaia, irakaslea, eskola bera emateko modua, lagunak...
|
|
|
Tutera 25.000 biztanletik gorako hiria da. Orain dela mende dezente galdu
|
zuen
euskara, eta berreskuratzen ahalegintzea ez da lan makala. AEK bakarrik dabil zeregin horretan duela hamaika urtez geroztik.
|
|
2005
|
|
|
Nabaria da era berean Nafarroakoek Lingua Navarrorumekin daramaten jokabidea. Agintari nagusiak duela gutxi esan
|
zuen
euskararen arazoa Nafarroan konpondurik dagoela eta bide onetik doala. Jokabide horrekin Nafarroan euskara ziur desagertuko dela.
|
|
|
Gurasoek eta arrebak ez dute inoiz euskaraz egin eta aiton amonetako batzuek baino ez dakite euskara. Oporretan ordea, Bilbora joaten hasi zen Jon Mikel eta han entzuten
|
zuen
euskara. Hango lagunekin euskaraz egin nahi izaten zuen eta horretarako ikasi egin behar.
|
|
|
«Hizkuntz politika ezin dugu kolore bakarrekoa egin». Erramun Osak gogorarazi
|
zuen
euskararen eremua abertzaleena eta ez abertzaleena dela.
|
|
2006
|
|
|
Aingerren artikulua hasten da Joseph Conraden Heart of Darkness liburu famatuaren aipamenekin (Ilunbeen Bihotzean izenburuarekin plazaratu
|
zuen
euskaraz Iñaki Ibañezek duela 15 urte). Conradek 1899an plazaratutako eleberri horrek agerian jarri zuen orduan Kongo belgikarra zenean Afrikako beltzak zibilizatzeko aitzakiarekin kolonizatzaileak sekulako basakeriak ari zirela egiten.
|
|
|
25 urte egin baino egun batzuk lehenago ezkondu nintzen. Andreak aditu bai, aditzen
|
zuen
euskaraz. Haren aitak eta amak euskaraz zekiten, baina ez zuten egiten eta!
|
|
2007
|
|
|
Antzekoa da zure herrikide eta lagun Joseba Sarrionandiaren kasua. Hark ere ia galduan eduki
|
zuen
euskara...
|
|
2008
|
|
|
Lizardik noranahikoa nahi
|
zuen
euskara, eta, urteekin, egia da euskara ideia horretara hurbiltzen hasi dela. Orain, etxetik eta meza zulotik beste leku askotara zabaldu da euskara:
|
|
|
Horregatik, eta etorkizun global eta eleanitzari erreparatuz, nago ez ote den antzua izan ahalegin guztia. Agian, hobe
|
zuen
euskarak noranahiko ez eta etxeko izaten jarraitzea. Izaten jarraituko badu.
|
|
2009
|
|
|
Hiru urterekin eskola publikora joan nintzen nire garaian ez zen elebidun. Amatxik eta euskara bazekiten, eta nire aitak nahi
|
zuen
euskaraz ikas nezan, horregatik, eskola egin eta Kanboko kolegioan, astean oren bat ematen genuen euskaraz. Bertan, hilabeteen euskarazko izenak, urtaroak, eta antzeko gauzak ikusten genituen, baina ez genuen komunikatzen ikasten.
|
|
|
" Amaren aldetiko familia erdalduna da. Aitarenak baserritik Barakaldo eta Sestao aldera etortzean galdu
|
zuen
euskara. Ni izan nintzen euskaraz ikasteko aukera izan nuen lehena.
|
|
|
Espetxean beste bi urte egin ondoren libre utzi zuten, akusazioa bertan behera geratuta. Kartzelan ikasi
|
zuen
euskara. Geroztik, Euskal Herrian bizi da, semearekin.
|
|
2010
|
|
|
Ezagutu nuen morroi asturiar ttiki bat Oñatin, kontrabando garaietan Arabatik astoan garia eta premia zutena gauez etxeratzen aritua eta aditua, bera lanean hartu zuen familiarentzat. Ez
|
zuen
euskaraz hitz egiten ikasi, ezta kontrabandoan ere, baina apaltasunak eta jartzen zuen aurpegitxoak, jendea erakartzeko edo limurtzeko senak sekula ez zuten kontrako bandoan sentiarazi gure artean zelarik. Izaera horrek mantentzen omen zuen zutik eta esna gaua ilunpetako lanean pasa eta goizean goiz jaiki behar izaten zuenean, soro edo belardira lanera gartsu agertzeko, bestela sardinzarrek (los sardinsarras bere hitzetan) agudo nabaritzen omen zuten nork pasa zuen gaua pasa behar ez zuena pasatzen.
|
|
2011
|
|
|
Hainbat urtetan euskara eta familia eskutik helduta ibili badira ere, denbora luzea elkarrekin emandako bikoteen arrisku bera dute, gaur egun: harremana gastatu zaie eta familiak ez du garai batean
|
zuen
euskararekiko lilurarik.
|
|
|
On Benitok ingeles eskolak ematen zizkigun. Gerora jakin nuenez, Shakespeare ekarri
|
zuen
euskarara. Matematika eskolak ere bagenituen, katekesia… Hainbat gauza.
|
|
|
Amnistiaren Aldeko Batzordeetako (AAB) kide izana. AEKn ikasi
|
zuen
euskara, baita AEKn irakasle aritu ere. Iruñean hasi zen abokatu lanetan 1996an.
|
|
|
Pasio hutsa, Lekua eta Gertakizuna, hirurak ere Igela argitaletxean eta Joseba Urteagak itzuliak. Annie Ernaux idazleak loraldi labur baina intentsu hori izan
|
zuen
euskaraz, 2002, gerora, eta tamalez, jarraipenik izan ez zuena. Artean usaindu gabeko urrina ekarri baitzuen eta egun oraino gaurkotasuna baitute liburu horietan egiten diren planteamendu literarioek.
|
|
2012
|
|
|
Maria Amurriok etxetik ekarri
|
zuen
euskara, sentiberatasun faltarik ez du. Barrutik bizi du hizkuntzaren egoera.
|
|
2013
|
|
|
Baserrian hazi eta garaiko eskola publikoan ikasi zuen. Gerora euskaldun batekin ezkondu zen, baina ez
|
zuen
euskara ikasi. Hau ez da hizkuntza bereganatzeko egiten duen lehen ahalegina:
|
|
|
Sanchezek, adibidez, bi alaba ditu, bata 35 urtekoa eta bestea 30ekoa. Biek ikastetxe publikoan egin zituzten ikasketak eta zaharrenak ikasgai bakarra
|
zuen
euskaraz. Gazteenak ele bitan egin zituen ikasketak, eta ikasgaien erdia zuen euskaraz.
|
|
|
Biek ikastetxe publikoan egin zituzten ikasketak eta zaharrenak ikasgai bakarra zuen euskaraz. Gazteenak ele bitan egin zituen ikasketak, eta ikasgaien erdia
|
zuen
euskaraz. Ondorioz, agian ulertu bai, baina hitz egiteko gai ez direlakoan dago ama.
|
|
2014
|
|
|
Eta pertsonalitate handi bat Londrestik etorri eta euskaraz ikastea, harrigarria gertatu zitzaion hemengo agintari eta jende handiari. Eta Euskal Herri barruan ez ezik, Europan barrena ere zabaldu
|
zuen
euskararen ospea.
|
|
2015
|
|
|
Alabaina, Kapanaga oso optimista zen," Hizkuntzak, itsasoak bezela, beti joko du bere eremuak berreskuratzera", esaldian ageri denez: " Jakitun zen hizkuntza asko galdu dela historian, baina itxaropena
|
zuen
euskarak bere eremuak berreskuratuko dituela, urak bezala. Ni ez naiz hain optimista, baina irakurri berri dut Zalduondon %1' 8 zirela euskaldun 1981ean, eta orain %37 direla.
|
|
|
2005ean hasi nintzen kolaborazio batzuk egiten Diario de Noticiasen. Lagun batek, Maria Solanak, utzi
|
zuen
euskarazko ataleko ardura eta niri eskaini zidaten. Ondoren Politikan sartzeko aukera izan nuen eta hasieran beldur pixka bat ematen bazidan ere, gogoz hartu nuen.
|
|
|
Azken hamarraldian loratu da, bai behintzat modu antolatuan. 2003an eman
|
zuen
euskaratik beste hizkuntzetara itzultzeko lehen diru-laguntza Eusko Jaurlaritzak. 2004an jarri zuen martxan EIZIE itzultzaileen elkarteak helburu bereko lehen programa:
|
|
|
Lluis Aracil ek sortutako hizkuntza normalizazio kontzeptua, askotan baliatu du euskararen aldeko mugimenduak. Horren adibideak dira, besteak beste, Eusko Legebiltzarrak 1982an onartu
|
zuen
Euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizko Legea eta, 1997an, Euskararen Unibertsoa Jardunaldietan bultzatu zen Hizkuntzaren Normalizaziorako Plan Estrategikoa.
|
|
2017
|
|
|
Eztabaidak izan arren, aurrera egin
|
zuen
euskarazko ereduak Kontxan. Maibe San Nicolas irakaslea oroit da:
|
|
|
Sara Molnar (Budapest, Hungaria, 1992), gaztelaniaz eta euskaraz mintzatu zaigu. Gaztelaniaz ikasten hasi zenean jakin
|
zuen
euskara ere bazela oraintsu lau urte. Latinoamerikan izan zen, boluntario lanetan Peruko hegoaldean.
|
|
2018
|
|
|
Gauza asko datozkit burura, eta ez noa zerrenda egitera, baina gogoan ditut lehenengo legealdiko Euskara 21, Bikain, Elebide, euskara tituluen baliokidetzak… Bigarrenean, berriz," Eta hemendik aurrera zer?" dokumentua, arlo ugaritako dozenaka eragilek parte hartuz adostu genuena, datozen bi hamarraldietako hizkuntza politikaren oinarriak eta lehentasunen markoa finkatzeko balio duena. Aho batez onartu
|
zuen
Euskararen Aholku Batzordeak, prozesu inportantea gauzatu eta gero. Balio handikoa iruditzen zait.
|
|
|
" Euskara maiteagoa zuen. Ordura arte ikastetxean euskara' paketea' zen beretzat, baina ikasturteko lehen hilabeteetan bestelako maitasunez landu
|
zuen
euskara, nahiz eta hilabeteak pasa ahala gogo hori ahuldu zen. Irudipena daukat begiraleek lan bikaina egin zutela, hizkuntza eta ondo pasatzea uztartzea lortu zuten".
|
|
2019
|
|
|
" Niretzat oso nabarmengarria da, euskarari dagokionez, neologismoekin egin zuena. Elkarrizketetan argi utzi
|
zuen
euskara gai zela zientziaren eta, ondorioz, zientzia fikzioaren hizkuntza izateko, ingelesa eta grekera nagusi izan arren. Beraz, bere ipuinetan hamaika neologismo daude, etorkizuneko munduak deskribatzeko erabili zituenak, bere irudimenaren eta irakurlearen arteko gune ulergarri eta interesgarriak sortuz.
|
|
|
Ez dakigu zein garrantzi eduki
|
zuen
euskarak hemen. Uste duguna baino presentzia handiagoa izan zuen, eta ondoko belaunaldiek horretaz kontziente izan behar dute, gure historia jakin behar dute:
|
|
|
hemen euskaraz hitz egiten zela orain dela hirurehun urte, adibidez. Alaitza aipatu dugu lehen, eta hark Madrilen ikasi
|
zuen
euskaraz. Ezusteko galanta izan nuen hori jakin nuenean.
|
|
|
Bada, aurreko agintaldiaren amaieran, plangintza onartu zuen Udalak, eta lehendik zeuden euskarazko lau sailei beste bat besterik ez zien gehitu Eneko Goiaren gobernuak. Areago, agintaldi berriko lehen erabakien artean euskaraz mintzatzeko gai ez den arduradun politikoa aukeratu
|
zuen
euskarazko gisa izendatutako sail horretarako. Zorionez, egoera birbideratzea lortu da, LAB sindikatuaren salaketari esker.
|
|
|
Elhuyarreko sortzaileek argi zuten zientzia euskaraz sustatu nahi zutela, eta horrek berehala ekarri
|
zuen
euskara tekniko baten beharra. 70eko hamarkadaz ari gara:
|
|
|
Hots, nahiz eta aldeko seinaleak badiren, euskara lanjerrean dago. Euskal Konfederazioak erran
|
zuen
euskararen eremua azkartu behar dela, eskola elebidun gehiago ireki behar dela, haur guztiek luketela ikasi euskaraz, jasaten duen beherakadari ekiteko. Adibidez, haur guztiek Seaskaren ereduan ikasiko balute, biztanleen %35 hiztunen heinera heldu gintezke.
|
|
|
" 80ko hamarkadan apustu arriskatua egin zuten ARGIAn jarraitzea erabaki zutenek, zeren korronte nagusiak esaten
|
zuen
euskara hutsez prentsa egiteak ez zuela etorkizunik"
|
|
|
Baina 70eko hamarkadaren bukaeran giza-talde hori artikulatzen zuten hainbat alderdi politikok prentsa elebidun eta argi esateko diglosikoaren aldeko apustua egin zuten. Beraz, 80ko hamarkadan apustu arriskatua egin zuten ARGIAn jarraitzea erabaki zutenek, zeren korronte nagusiak esaten
|
zuen
euskara hutsez prentsa egiteak ez zuela etorkizunik. Talde horrek 80ko hamarkada osoan izan zuen kemenari esker erakutsi da posible dela, eta gainera askok etorkizuna ere euskara hutseko medioetan ikusten dugula.
|
|
|
Bai, halakoa zen. Euskaldun peto petoa zen eta gaztelania ongi ulertzen bazuen ere, berak erraztasun askoz handiagoa
|
zuen
euskaraz mintzatzeko, horregatik askotan joaten zen autobus geltokira ea Beuntzako jendea edo beste herrietako euskaldunak ikusten ote zituen solas egiteko.
|
|
2020
|
|
|
Zein toki
|
zuen
euskarak Enbata mugimenduan eta aldizkarian?
|
|
|
Inguru oso euskalduna du etxean, kuadrillan, lanean eta herrian ere bai. Uste
|
zuen
euskaraz bizi zela eta Zornotzan euskaraz bizi daitekeela. Ariketak erakutsi dio beti ez dela hala.
|
|
2021
|
|
|
Alfredo Laborde Tres Arroyos, Buenos Aires, 1961 Zortzi urte daramatza euskara ikasten, Euskara Munduan programaren bitartez. Donostiarra zuen birraitona eta horrexek jarri
|
zuen
euskara ikastera. Bada besterik, ordea:
|
|
|
" Ama oso harro dago ni euskaraz ikasten ari naizelako. Berak ezin izan
|
zuen
euskararik ikasi, Francoren garaiko debekuak tarteko. Ama oso harro eta ni neure bidea egiten.
|
|
|
Urte hasieran, Eusko Jaurlaritzak Dosdoce enpresa kontratatu
|
zuen
euskarazko audio-liburuen ekoizpenaren eta merkaturatzearen inguruko txosten bat egin zezan. Halaber, aurten sortutako EITBLab laborategiak ere audio-liburuen ekoizpenari arreta jarri dio.
|
|
2023
|
|
|
Hasiera benetan tamalgarria izan zen, hilabete eskasean atzera urrats ugari pilatu baitzuen: euskaraz mintzatzeko gai ez zen arduradun politiko bat aukeratu
|
zuen
euskaraz jardutekoa zen sail baterako; euskaraz gaituta ez zeuden udaltzainak eta mugikortasuneko agente mordoa kontratatu zuen (gerora, urtez urte errepikatu zen" salbuespena"); toldozainen jantzi berrietan" toldero" idatzi zuen; gaztelania hutsez errotulatuta agertu ziren udako ikuskizunetako karteleriak eta udal faroletan ekimen pribatu batek kokatutako panelak…...
|