|
2000
|
|
|
Bai, badakit ezen aita ere, bere sasoinean, etxeko lehena izan zela bere anaia bakarraren —osaba Joanikoten— aitzinean, eta aitona Nikolasek eurekin egin zuena egiten ari zela bera ere gurekin —Mattinekin eta biokin—, eta aitak, beraz, garbi zituela gauzak lehenbizikotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen
|
zituen
hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etxeko jauna izanik; baina oharkabetasunak ez gaitu bertzeei min egitetik libratzen, kulpatik libra bagaitzake ere, zeren ohartasuna zein oharkabetasuna, biak ere berdintsu eta orobatsu izan baitaitezke, bertzeei erag... Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde harekin eta deus guti egin nezakeen haren kontra.
|
|
|
Eta, nola aitak Mattinenean ikusten baitzituen bere burua eta etxearen etorkizuna, hala maitatzen zuen Mattin bere burua bezainbat. Eta Mattinendako
|
zituen
hitzak eta Mattinendako begiak; eta Mattinendako zituen irriak eskumenka, enetzat bihika, eta ni jelosiak joa egoiten nintzen.
|
|
|
Zeren pentsa baitzezakeen ezen deus guti egin zezakeela libertatearen aldeko borrokan, are gutiago Pedro Huizik eta biok bakarrik utzi genuenetik, eta zeren pentsa baitzezakeen, ondorez, ezen aski zuela ezkontzearekin eta iduri egitearekin, bere egia eta bere sekeretua bere seme alaben bidez bideratuz, nola gertatu izan baitzen etxegoiendarren artean belaunez belaun. Edo, despit hutsez jaurtiki ote
|
zituen
hitz haiek, gogaiturik zegoelako kontu hartaz eta berdin zitzaiolako jada guztia. Edo, Maddalenek eskatu ote zion hura, zeren eta Maddalenek arauz bizi nahi baitzuen eta zeren Eliza Katolikoa baitzen inguru hartan araua?
|
|
|
Eta, halako batean, berak bi urte haietan ikasi
|
zituen
hitzez baliatzen zela, baita Gorukiren laguntzaz ere, bere nahiaren berri eman zion tribuko buruzagiari, zeinak, mediku edo azti zirudienaren baimenduarekin, hartarako hautabidea eman baitzion.
|
|
|
bi! —eten zuen Joxe Aberasturik, zeina mintzatu baitzen ozentki, istant batzuk lehenago ezin erran izan
|
zituen
hitzen ordainean edo— Nik Potosirat joan nahi dut...
|
|
2002
|
|
|
Donostiako albaitari den Jose Manuel Etxanizek esan
|
zituen
hitzok, niretzat txit harrigarriak dira: " Zakur batek behin haginka eginez gero, oso bakan egingo du haginka berriz ere".
|
|
|
Sarari, aldiz, orduantxe gailendu zitzaizkion buruan zentzua eta sen ona, kontuak jada erremediorik ez zuenean: esan nahi baita errudun sentitu zela, esan behar ez
|
zituen
hitzak esan zituelako eta urrunegi joan zelako. Izan ere, nor zen bera Sergioren fideltasuna kolokan eta zalantzan jartzeko?
|
|
2003
|
|
|
Bilkura horretan entzun ziren solasen artetik bereizten ditut lehenik Europa berriaren aitak berak, hots, Robert Schumanek bota
|
zituen
hitz hauek, adierazten baitute, argi eta garbi, nola gerlaren esperientziak erakuts diezaiokeen gizonari bakearen bidea: Ezin du nehork zaindu bere burua gerlabidez; atzoko etsaiekin bakea behar da eraiki.
|
|
|
Ez genituen oraino irakurriak behin fraide xahar batek idatzi
|
zituen
hitz hauek: Elizarengatik paira daitekeena deus ez da, Elizarenganik pairatzen denaren aldean, eta, menturaz horrengatik, ikustearekin Loiolako, Xabierreko edo Garaikoetxeko semeen odol bereko zenbat eta zenbat seme eta alaba higatzen ziren munduan barna Eliza Amaren zerbitzutan, eta Eliza horren esker txarra jasan behar zutela gure herritar anitzek eta orobat gure Euskal Herriak, ez genezakeen nehondik onets.
|
|
|
Ia ahotsik gabe hitz egiten zien, eta gauza batzuk ulertzen zituzten Malcok eta Matiasek, baina gehienak ez. Eta ez zekiten Dimasek erabiltzen
|
zituen
hitzak benetako hitzak ziren. Ala intsektuekin hitz egiteko asmatuak ziren.
|
|
|
Monikak ez zuen onartu. Edozein aitzakiarekin deitu ohi zidan lehen egunetan, eta gauez mezu larriak uzten zizkidan erantzungailuan, goizaldeko ordu txikietan askotan, egundokoak esanez ere bai tarteka telefonoa hartzen ez nuelako, edo, mingarriagoa zena, negar zotin eta intziri laburrak uzten zituen grabaturik eta ahopeka, laguntza eske bezala esaten
|
zituen
hitz ulertezin zenbait, zerbait esan nahi eta minen batek hitz egitea galaraziko balio bezala. Lur jota ibili zela uste dut luzaz.
|
|
|
Deabruarekin obsesionatua zegoenez, deabruaz mintzatu zen apaiza Azpilen egin zuen lehen sermoian, baita bigarrenean, hirugarrenean eta enegarrenean ere: ez zuen beste gairik izan, ahotik jaurtitzen
|
zituen
hitzek beti norabide bera hartzen baitzuten, deabruaren azpijokoak eta jukutriak iparrorratz.
|
|
|
Zor ziolako. Rakelek merezi
|
zituen
hitzak esan nahi zizkion. Zenbat maite zuen kontatu nahi zion.
|
|
|
Merezi
|
zituen
hitzak jaso zituen Oskarrek. Ni manikia nintzen.
|
|
2004
|
|
|
Amaiaren ahotsak nahasmena agertzen zuen. Ahapeka bota
|
zituen
hitzok:
|
|
|
Oppenheimerrek begiak itxi zituen, bere baitan biltzeko eta
|
zituen
hitzak bilatzen hasteko.
|
|
2005
|
|
|
–Zer arraio gertatzen da hemen? , hain kemen handiz jaurti
|
zituen
hitz haiek, non batek ez baitzekien pertsona bat hizketan ari ote zen, edo trumoi bat lehertu zen.
|
|
|
Berehala punk elektronikoa diruditen soinuetan murgildu da, japoniarraren ahots zorrotz lotsabakoa saltoka. Lehen ulertzen ez
|
zituen
hitzak orain berezkotasunez ulertzeari ez dio garrantzirik eman. Jabetu ere ez da egin.
|
|
2006
|
|
|
Gero, beste kantariek abestutakoen multzo horretan, Mikel Laboak, Antton Valverdek, Imanol Larzabalek eta Benito Lertxundik musikatu eta kantatu zituztenak datoz. Bakoitzak bere gustokoen
|
zituen
hitz eta poematxoak aukeratu zituen, eta harridura sentiarazten zidaten, pozari lotua. Neronen hitzek, besteren musika eta ahotsetan, argitasun bat zekarkioten nere iraganari.
|
|
|
Libre nago, zatoz, goazen afaltzera, hartu nire telefonoa, deituko didazu? Hanken lengoaia unibertsalean Veronicak dozena erdi gonbidapen egin
|
zituen
hitzik gabe, denak zeure izenean– Bazkalordua da eta, y’know –jarraitu zenuen zuk–, bazkaltzeko asmorik bai?
|
|
|
Hala ere, barneko sua ez da zuhurtasun hutsez itzaltzen, eta Bawtryko uhalgileak esan behar ez
|
zituen
hitzen batzuk esan zituen esan behar ez zituen lekuren batean, eta epailearen aurrera eraman zuten. Erretxindutako edo puritanoen garaian gorriak ikusitako norbaiten aurrera eramango zuten, agidanean, eta heriotza zigorra jaso zuen gizajoak.
|
|
|
Harro haize batek apaldu zuen nire ezinegona. Migel Mailuk errege Henrike II.aren ezpainetan ematen
|
zituen
hitz horiek berak.
|
|
|
Batisek, ordea, Pontedourokoaren aberastasuna aipatu zigun Zipriano eta bioi; nola munduko diamanterik handiena egiteko eskakizuna jaso zuen Bernatek. Azeri begiradaz esan
|
zituen
hitz haiek. Eginbeharreko garrantzitsua zela eta isilik gordetzeko agindua bota zigun, hatza ezpainetan zuela.
|
|
|
Zahartuxea ikusi nion aurpegia, suaren berotasunak xigortuta edo. Hortz bakanduak erakutsi
|
zituen
hitz egitean. Sudur kakotuak ere itxura berezia ematen zion.
|
|
2007
|
|
|
emagaldu halakoa. Eta barrez hartzen
|
zituen
hitz horiek. Baina emagaldu ederra naiz, ezta?
|
|
2008
|
|
|
bekatu mortala ere bada? . Reginak lurrera begira ahoskatzen
|
zituen
hitz multzoak, baita, tarteka egiten zituèn pausetan, begiak markesa anderearen norabidean jaso ere, bizi senak edo eragindako erreakzioan?, baina Elizak, betiko ezkontza agintzen du?
|
|
|
–Un vasco de Pamplona? dira gaztelaniaz (jatorrizko bertsioan, alegia) baliatu
|
zituen
hitzak; ez dakit euskaraz ote zekien, baina nolanahi ere euskal herritartzat jotzen zuen bere burua. Eladio Esparzak, Lesakakoa izanik, bazekien euskaraz, eta haren testuetan ere ez da arraroa Vasconia hitza aurkitzea.
|
|
|
esan zuen. Eta Don Humberto abadeak egoki topatu
|
zituen
hitz haiek familiakoa zen. Buendía, cortijoko kaperan ospatuko zen hileta sermoia prestatzeko:
|
|
|
Pixka batera, idatzi zuena zirriborratu eta begiak jaso zituen, leihotik kanpora aurrera zihoan udaberriari erreparatu gabe, pentsakor. Altxatu eta gelan harantz honantz hasi zen, buruan
|
zituen
hitz nahasiek, horrela, esaldi zuzenak osatuko zituztelakoan.
|
|
|
–Ezagutzen duzula uste duzu eta aldiro harritu egiten zaitu, emakume batzuek bezala?, esan omen zuen eta, hunkiturik, eskua estutu omen zion, baina ez omen zion Nadiak inondik ere biharamunerako zituen asmoen berri igarri. Orain, heriotzak bizitzako azken uneei eman ohi dien argitasunarekin gogoratzen ditu San Marco plazan ibilaldia bukatu ondoren esan
|
zituen
hitzak. Giudeccako kanaletik ataratzen ziren ontzi erraldoiei begira omen zeuden, urrunean Lido uhartea ikusten zutela.
|
|
|
–Senarrak berorri egin dionak... ez du izenik... bekatu mortala ere bada... –Reginak lurrera begira ahoskatzen
|
zituen
hitz multzoak, baita, tarteka egiten zituèn pausetan, begiak markesa anderearen norabidean jaso ere, bizi senak edo eragindako erreakzioan–, baina Elizak... betiko ezkontza agintzen du... eta ez dut desiratzen... markes jaunaren damua baizik.
|
|
2009
|
|
|
Bat batean bota
|
zituen
hitzok. Leon halakoxea zen, oldarkorra.
|
|
|
Batzuetan, mozten zionean, Markus haserretu egiten zen. Ez zen mehatxurik eta horrelakorik izaten, baina kale erdian orroka hasten zitzaion, Ibaik ezagutzen ez
|
zituen
hitzekin iraintzen zuen eta ez zen bizitzeko eszena polita izaten.
|
|
|
–Ez erran lore sorta hori niretzat dela... . Oskarrek astiro ahoskatu
|
zituen
hitzok, zainetan barrena zebilzkion analgesikoek kotoizko laino batean bezala biltzen baitzuten.
|
|
|
–Nik oraindik ez dut ulertzen zergatik diozun horrelako beldurra deportazioari. Azken finean zure etxera itzuliko zinateke eta, alderantziz, hemen geratzen bazara negozio gaiztoan sar zintezke, mahaira begiratuz esan
|
zituen
hitz hauek Gregoryk.
|
|
|
–Damutuko zara oraindik, irristatu egin
|
zituen
hitzak.
|
|
|
A URKEZTEN jarri zuten lehen egunean Eliasek botaka egin zuen, eszenatokira atera baino hamar minutu lehenago. Ezagutzen
|
zituen
hitzetan trabatu zen eta, jaun andreok! Munduko ikuskizun handiena!?
|
|
|
Bien arteko elkarrizketaren lekukoa izan zen heinean, Domingok bertatik jarraitu ahal izan
|
zituen
hitzak, baita hitzei lotutako keinuak eta imintzioak ere: Domingo, beraz, ikusteko moduan zegoen bulego buruaren eta bulegariaren arteko jokoa, ehiztariaren eta ehizaren arteko jokotik asko zuena, bulego burua ehiztari, eta bulegaria ehiza?
|
|
|
Ministro batek erabiliko
|
zituen
hitzez baliatu zen Miossens, auskalo zergatik.
|
|
|
Bien arteko elkarrizketaren lekukoa izan zen heinean, Domingok bertatik jarraitu ahal izan
|
zituen
hitzak, baita hitzei lotutako keinuak eta imintzioak ere: Domingo, beraz, ikusteko moduan zegoen bulego buruaren eta bulegariaren arteko jokoa, ehiztariaren eta ehizaren arteko jokotik asko zuena, bulego burua ehiztari, eta bulegaria ehiza... bulego buruak hitzak jaurtitzen baitzituen, txakur zaunkariak balira bezala, ehiza inguratzen zutenak hitzez hitz eta zaunkaz zaunka, apalmenduaren eta beheramenduaren bide gero eta estuagotik –gero eta itsuagotik–, harik eta, bidea guztiz itsutzen zèn puntuan doi, biktima zokoratzen eta makurrarazten zuen arte, ez ihesbiderik ez itzurbiderik; zera ere ikusten zuen Domingok, ausaz, ehiztariak aurkari otzana zuela:
|
|
2010
|
|
|
okerrena zen Domingok bere helburua lortu zuela, antza, Helenak tonu berezi bat erabili baitzuen bere esaldian, zeina, hotzean, mespretxuzkotzat ere har baitzitekeen?. Horiek gauzak dituzu, Domingo???, baina ahoskatzerakoan nekez, tonuak beste kutsu bat ematen baitzion, inondik ere, hitzen esanahi ustez mespretxuzkoari, mirespen eta esker onaren artekoa: tonuak bihurtzen
|
zituen
hitz haiek maitasunezko, hitz batean, edo maitasunaren ertzeko, maitasunezkoak izan ezean; ni Helenaz maiteminduta nengoen bezala ote zegoen Helena Domingoz?; hain zen handia nire min hura, non neure mina bakarrik ikusten bainuen, antza, guztirako eskubidea ematen zidana, baita neure anaia minaren ikuspuntutik juzgatzeko ere: hantxe Domingo, nik maite nuèn neskaren barre algarak lapurtzen ari zitzaidana!; hantxe Domingo, barre algarak ez ezik, neskaren balizko muxuak lapurtzen ari zitzaidana!; hantxe Domingo, neure ametsetako neska lapurtzen ari zitzaidana!; zer egin nezakeen, baina, egoera hartan?; ezer ez!; artean bai bainuen zentzu gutxieneko bat, esaten zidana ezin nintekeela sukaldean sartu eta anaiaren kontra oihuka hasi, barregarri geratu nahi ez banuen:
|
|
|
–Miseria beltza? izan ziren Eluardek erabili
|
zituen
hitzak. Gurutzada nazionalkatolikoaren tenebrismoan,, negrillos?
|
|
|
okerrena zen Domingok bere helburua lortu zuela, antza, Helenak tonu berezi bat erabili baitzuen bere esaldian, zeina, hotzean, mespretxuzkotzat ere har baitzitekeen —" Horiek gauzak dituzu, Domingo..." —, baina ahoskatzerakoan nekez, tonuak beste kutsu bat ematen baitzion, inondik ere, hitzen esanahi ustez mespretxuzkoari, mirespen eta esker onaren artekoa: tonuak bihurtzen
|
zituen
hitz haiek maitasunezko, hitz batean, edo maitasunaren ertzeko, maitasunezkoak izan ezean; ni Helenaz maiteminduta nengoen bezala ote zegoen Helena Domingoz?; hain zen handia nire min hura, non neure mina bakarrik ikusten bainuen, antza, guztirako eskubidea ematen zidana, baita neure anaia minaren ikuspuntutik juzgatzeko ere: hantxe Domingo, nik maite nuèn neskaren barre algarak lapurtzen ari zitzaidana!; hantxe Domingo, barre algarak ez ezik, neskaren balizko muxuak lapurtzen ari zitzaidana!; hantxe Domingo, neure ametsetako neska lapurtzen ari zitzaidana!; zer egin nezakeen, baina, egoera hartan?; ezer ez!; artean bai bainuen zentzu gutxieneko bat, esaten zidana ezin nintekeela sukaldean sartu eta anaiaren kontra oihuka hasi, barregarri geratu nahi ez banuen:
|
|
2011
|
|
|
–Etorri nahi duzu paseatzera? , arrastatu
|
zituen
hitzak. Paseatzera... gaueko garai hartan!
|
|
|
Ane oso eroso aurkitzen zen Frediren elizan eta Tomas berarekin eramatea lortzen zuen batzuetan, baina Tomasek nahiago zuen eliza klasikoa. Azkeneko errezoa egiten zutenean, gogor ixten zituen begiak Anek eta benetako fedearekin ahoskatzen
|
zituen
hitzak. Eliztar batzuk honetaz konturatu eta begira gelditzen zitzaizkion otoitza bukatu bitartean.
|
|
|
Testu mezu bat idaztea hobetsi zuen. Hogei minutu eman
|
zituen
hitz egokiak aukeratzeko. –Ongi hago?
|
|
2012
|
|
|
–Arropa gutxi dago garbitzeko, itxaron genukeela pentsatu dut, erantzun zion Josebak galdera ulertu zuenean?. Beti gabiltza umeari ekologikoa izan behar duela esaten eta hori dena, urrats batzuk egin
|
zituen
hitz egiten zuen bitartean, eta gehiegi mugitzen zituen eskuak hitz egin ahala?; garbigailua erdi beteta martxan jartzen ikusten bagaitu?
|
|
|
Itzulian itzulian, hasieran aipatutako Pessoaren kantu horren xuxurla ñimiñoak leiho azpitik sartu balira bezala, Benitok laztanez musikatu
|
zituen
hitzon hotsak datozkit belarrira. Brastakoan arretaren goraipamen bilakatuak dakuskit, haien dantza leunean arretaren hazia balekarte bezala, niregan pilpira hilezkor bilakatzera.
|
|
|
Erakusketako obra guztiak ikusi zituen, baita ondoan jartzen den deskribapen txikia irakurri ere. Ezagutzen
|
zituen
hitzak. Berlingo Ekialdean eraikitako etxebizitza baten argazkia behatzen ari zela ikusi zuen.
|
|
|
hitzak eta sentimenduak barrura irenstearen poderioz, burdinaren hotza izango zuen estomago zuloan. Aitak lurpean gordetzen
|
zituen
hitzak, goldearekin, inork ikus ez zitzan, eta Mamok, aldiz, askatzea erabaki zuen, antza, hegazkin hartan sartzea, urrun joan zitezen eta haien zamatik libratu.
|
|
|
–Bai? Hemen sobran nago, minduta esan
|
zituen
hitzok, niri begiratzen zidan bitartean.
|
|
|
Eta une horretan bat batean zutitu zen, eta garrasika esan
|
zituen
hitzak, ahalegin hartan arima ematen ari balitz bezala:
|
|
|
Horrek bere onetik atera zuen ama. Esan zidan bazekiela alferrikakoa zela aitari gai horretaz hitz egitea, hark oso ongi zekiela zer komeni zitzaidan, eta ez zidala baimenik emango nire kalterako izango zen zerbait egiteko; harritua zegoela, aitarekin izan nuen hizketaldiaren ondoren, eta, berak jakin zuenez gero, aitak nirekin erabili
|
zituen
hitz atsegin eta maitasunezkoak entzun ondoren, gauza horiek bururatu zitzaizkidalako; eta, hitz batean, neure burua alferrik galdu nahi baldin banuen, ez zegoela zereginik, baina ziur egon nintekeela haiek ez zutela horretarako baimenik emango. Berari zegokionez, ez zuen nire hondamenean esku hartu nahi, eta nik nuen inoiz esan amak baimena eman zidala aitak ukatutakoa egiteko.
|
|
|
Dena den, hark esan
|
zituen
hitzetan nirekiko joera oso tinkoa zela ikusi nuen, eta ezerk ez zuela niregandik bereiziko, eta konturatu nintzen bere herrira itzultzeko gogo biziaren arrazoiak herritarrenganako maitasun sutsua eta nik haiek on bihurtzeko itxaropena zirela; nik ordea, horretarako prestakuntzarik ez nuenez gero, ez nuen ez pentsamendu, ez asmo, ez gogo izpirik ere, horrelako eginkizunik neure gain hartzeko.... Baina oraindik joera bizia nuen ihes egiten saiatzeko, lehen esan dudan bezala, elkarrizketatik atera nuen ondorioan oinarri hartuta, alegia, han hamazazpi bizardun zeudela jakitean.
|
|
|
Goresten ari ziren San Pedroko zutabeen lodiera, Tivoli, Vesuvio, Castellamare eta Cassineak, Genovako arrosak, Coliseoa ilargi argitan. Emma entzuten ari zen bere beste belarriaz, ulertzen ez
|
zituen
hitzez jositako elkarrizketa bat. Inguraturik zeukaten mutil gaztetxo bat, zeinak, aurreko astean, «Miss Arabelle» eta «Romulus» garaitu eta bi mila luis irabazi baitzuen pezoi bat saltatzen, Ingalaterran.
|
|
|
Nolako kotxea!... zenbat fardel!... eta lekaioa bai harroa!... . Irribarre ironiatsuz jaulkitzen
|
zituen
hitz horiek?. Esadazu, jarraitu zuen, niganantz jiraturik?, zer deritzozu?... zer arraiotarako joan behar du orain Pertsiara?...
|
|
2013
|
|
|
Ainesen aurpegiera, eta ahotsa bera ere, goibelduz zihoazen haren jardunak aurrera egin ahala; hala ere, erraz kanporatzen
|
zituen
hitzak, aspaldian barne barnean gordeak eduki balitu bezala.
|
|
|
Aitak hain bere egin
|
zituen
hitz haiek, non, semeak jaio zirenean ere, negar batean jaio ere biak?, sehaska kanta bat. Nini Ya Momo, kantatu baitzien bere estudioaren leihotik, doinuak leihotik leihora egin zezan, bera zegoèn tokitik ama zegoèn tokiraino:
|
|
|
Aitak hain bere egin
|
zituen
hitz haiek, non, semeak jaio zirenean ere –negar batean jaio ere biak–, sehaska kanta bat –Nini Ya Momo– kantatu baitzien bere estudioaren leihotik, doinuak leihotik leihora egin zezan, bera zegoèn tokitik ama zegoèn tokiraino: ondorioak –amak eta neskameek ziurtatzen zutenez– berehalakoak izan ziren, negarrari amiñika utzi eta lotan gelditu baitziren.
|
|
2014
|
|
|
Marjoriek, argi denez, solasgaiak proposatu zizkion, baina Marjoriek irakurtzen zituenetatik ateratzen zituen hizketagaiak. Bernicek erosi zuen soineko gorria, nahiz Marjoriek arropa kutxatik atera aurretik ez zuen oso begi onez ikusi; eta bere ahotsak esan
|
zituen
hitzak, bere ezpainek egin zuten irribarre, bere oinek egin zuten dantza. Marjorie, bai neska atsegina?
|
|
|
Ainhoari begiratu zion, zerbait erran behar ziola sentituz. Zerbait garrantzitsua, baliotsua, neskatoak bizitza osoan gogoratuko
|
zituen
hitz batzuk.
|
|
|
Egun batzuk eman
|
zituen
hitz haiek buruan bueltaka. Erabaki zuen bost axola zitzaizkiola jendearen susmoak.
|
|
2015
|
|
|
Gainera, egunek, are hilabeteek ere aurrera egin ahala, inguruan entzuten
|
zituen
hitzak gero eta ezezagunagoak egiten zitzaizkion, arrotzagoak, ilunagoak, izugarriagoak ere tarteka, eta errealitateak, berriz, setati zirauen berean, aldagaitz, harrizko.
|
|
|
Zerbaitek huts egiten bazuen, liburuak erabiliko genituen elkarri mezuak helarazteko. Igorleak esan nahi
|
zituen
hitzak azpimarratu eta, hortik aurrera, hartzailea arduratuko zen ordena egokia asmatzeaz. Ez zen kode bereziki konplexua, baina, mezu eta eslogan arranditsu bezain hutsez enpo zegoen munduan, sinpletasuna iruditu zitzaigun biderik isilpeko eta seguruena.
|
|
|
Saioak garbi eta serio ebaki
|
zituen
hitzak. Nagore zuzen eseri zen eserlekuan.
|
|
|
Zurekin al dago? Gorriarekin erabili
|
zituen
hitz berberak, konturatu zen Eme, ez zuen ba mezua grabatua izango. Ironiak ere ez zion aldartea mudatu ordea.
|
|
|
Eta nik ez dut ezagutu inon bizi beteagorik gure aitarena baino. Eta oraindik, hil baino bi egun lehenago, nola kontatzen zizkigun guztioi egin behar zituen txangoak, idatzi behar zituen artikuluak, konplitu behar
|
zituen
hitzak. Bizitza opari zen gure aitarentzat, oparirik handiena, eta hirurogeita hamabi urteko oparia bizitu du, egun bakar batez ere hutsik egin gabe.
|
|
|
Dezepzionaturik, Bermitis jauna ezagutu nuen. Jetrasek behin baino gehiagotan aipatua zigun morroi hura, eta erabili
|
zituen
hitzak ez ziren haurren aurrean erran behar direnetakoak. Hiriko guardien artean denetariko zurrumurruak zebiltzan gizon hari buruz.
|
|
|
lagunak ahoskatzen
|
zituen
hitzetatik zintzilik.
|
|
|
Joe ni baino lehenago hilko zela esatera ausartu zitzaigun, ahurrean irakur ziezaiokeenez, bizi marra labur laburra zuelako. Ni, erneguz baino areago entzuten nengoena sinetsi nahi ezik, gaizki esaka hasi nintzaion, eta bere iragarpen ahalmena zalantzan jartzeagatik, alarguntza ezkon bizitza baino okerrago igaroko nuela promes egin zidan, bere arbasoen izenean zin eginez eta esan berri
|
zituen
hitzok ahurrean ttu eginda zigilatuz.
|
|
|
Ahedok bekainak altxatu
|
zituen
hitzik gabe eta belarriak mugitu zitzaizkion txapelaren ertzean. Bere hitzen ironia kutsuak barruko ezinegona handitzen ziola konturatu zen Kepa.
|
|
|
Zerbait esateko zalantzan bezala. Ahoa zabaldu zuenean, espero ez
|
zituen
hitzak egiteko izan zen ordea.
|
|
|
Gorrotoa mingosten ari zen pixkanaka, gerezi ustel bat bezala. Ezpainak ubelak sentitzen
|
zituen
hitz egiterakoan.
|
|
|
Atea jo aurretik zenbatutako pauso guztiekin oroitu zen Kepa. Esan ez
|
zituen
hitz guztiekin. Bideak, ibilian, atzeraka egin zion ihes ustekabean.
|
|
|
Gidaria atzeratxoago geratu zen, eta, urduri xamar, biboteduna aurkezten hasi zen, dotore hitz egiteko ahalegin nabarmenak eginez. Bitxia zen zelan errepikatzen
|
zituen
hitzak eta esaldiak aurkikuntza linguistiko berezi bat egin zuela iruditzen zitzaion bakoitzean, bigarren aldian aparteko indarraz azpimarratuz kasuan kasuko berba edo esaldia.
|
|
|
Zuzena izan zen Mitxelenaren erabakia, eta zuzenak eta egokiak erabili zituen irizpideak. Ez
|
zituen
hitz eta aldaera soil eta gutxi batzuk baliatu, arau esanguratsuak baizik. Hori dela eta, hizkuntzalarien artean ontzat eman zen Mitxelenaren ikuspegia.
|
|
|
Etxeko jaunak, ordea, entzun
|
zituen
hitz haiek. Burua jiratu eta, harridura eta izua aurpegian, hala galdetu zien kanpotarrei:
|
|
|
Gero eta okerrago ahoskatzen
|
zituen
hitzak, urteekin, arindu beharrean, pisu astun batez kargatu balitzaizkio bezala. Tratamendu bakarra kirurgikoa zela azaldu zien, berak hitz egingo zuela zirujauarekin.
|
|
|
Halakoak entzutean, Sedó doktorearen hitz mingarriak etorri ohi zitzaizkion burura senarrari, ez da berriro lanera joango, eta amesgaiztoetan baino entzuten ez
|
zituen
hitzak zirela sinetsi nahiko zukeen, gaixoa sendatu egingo zela, lanera itzuliko?, hirurogei urterekin hartuko zuela erretiroa, eta, nahiz eta berak, gazteagoa izaki, lanera joaten jarraitu zuen, aterako zutela denborarik herri inguruko bideetan barrena elkarrekin ibiltzeko, besotik helduta, gazteago ziren garaiak gogoan.
|
|
2016
|
|
|
Judu ortodoxoak, hura irain eta laido bat baizik ez zela eta onargaitza zela builatuz, handik lekutu ziren ere. Irurtzun gazteak ez zuen uste probokazio gisa esan
|
zituen
hitzek halako ondorioa ukan zezaketenik, batez ere aretotik ateratzeraino iristea. Erabat damuturik zegoen, bera hitzaldirat gonbidatu zutelako eta halako hitz gordinak botatzeagatik ahalke apur bat sentitzen zuelako.
|
|
|
Tutuzko edalontziari zurrut batzuk emanez, eta dantza izan nahi zuten gorputz mugimendu batzuen artean, saguzarrak adaxketan zintzilikatzen diren bezala, ene belarritik zintzilik, hitz jario etengabean, ari zitzaidan neska jasangaitz bat. Ez nizkion erraten
|
zituen
hitzetatik erdiak konprenitzen.
|
|
|
Bulego zentraletik eramango dute kontrol guztia?. Sentsoreen funtzionamendua esplikatzen hasi zitzaionerako zaintzaileak ez zuen ezer entzuten, abiadura bizian ari zen ahots bat besterik ez zuen aditzen, berak ulertzen ez
|
zituen
hitz teknikoz zipriztindutako jardun durduzari bat. Bukaeran esan ziona, ordea, ondo gogoan geratu zitzaion:
|
|
|
Nik ez dut algara bakar bat ere egin, baina kezkatuta geratu naiz Agirrerekin, Jute eta Mutteren arteko elkarrizketara iritsi garenean barre txiki batzuk egiten baitzituen. Gainera, tarteka, ulertzen ez
|
zituen
hitz batzuen esanahia argitzeko aitzakiarekin altxatu eta bere burua alsaziar idazletzat aurkeztu duen emakume batengana joaten ere sumatu dut pare bat aldiz. Bere mendekotasuna nirea baino larriagoa izan daitekeela pentsatu dut.
|
|
|
Ama supermerkatuan zegoen, fruta kontserben aurrean, hau ere oso arraroa iruditu zitzaidan, amak ez baitu fruta freskoa baino erosten, Tofuk kontserben bitamina galera azaldu zionetik?, melokotoi lata bat eskuetan, etiketan zerbait irakurtzen, Muñoaren andrea hurbildu zitzaionean; bera ere erosketak egiten. Alainen ama ez zegoen hurbil eta ez
|
zituen
hitzak entzun, baina Muñoaren andreak zerbait leporatzen ziola ematen zuen, atzamarrarekin bularra seinalatzen zion, haserre bizian zirudien. Minutu inguru egon zen andrea horrela, eta ama isilik, lata eskuetan, aurpegi harrituaz.
|
|
|
Oso argitsua zen eta, zenbait xehetasun medio, Camilak erabiltzen zuen gela izango zela ondorioztatu nuen. Leku hartan bai sentitzen nuela inspirazioaren etorria; erraz, erraztasun harrigarriz jariatzen
|
zituen
hitzak nire buruak. Hartua nuen erabakia:
|
|
|
Sugarrek argiztatzen zioten aurpegia, argi ilunak sortuz, film espresionistetan bezala. Ondoren esan
|
zituen
hitzek, berriz, gehiago ziruditen urrutiko lekuren batean sortuak, haren ahoan baino:
|
|
|
Esklabo ohi batek esan
|
zituen
hitzok, gizon batek, zeina hain estu lotu baitzitzaion XIX. mendeko emakumeen mugimenduari, ezen, emakumeen eskubideen gizona, izatea leporatu baitzioten.
|
|
|
–Halako itxura hartu nion. Jakina, ez zegoen emaztea bahitu dioten batek egon behar lukeen bezain larriturik, baina hori orain gertatuko litzaiguke arraroa, dakiguna jakinda. Domingok kontuz aukeratu
|
zituen
hitzak?. Gizonak azkar amaitu nahi zuela ematen zuen.
|
|
|
Atzetik hurbildu zitzaion. Ukondoan eztiki jo, eta afari bileraren osteko gau ilun eta luzeetan prestatuak
|
zituen
hitz gozo haiek esan zizkion:
|
|
|
–Ezinezkoa da?, esan zuen Josebak. Eta hitz egiten hasi bezain pronto jakin zuen esan behar ez
|
zituen
hitzak aterako zirela bere ahotik. Bi pertsona zela sentitu zuen, bat arrazionala eta bestea irrazionala, eta lehenengoak ezin ziola ahoa estali bigarrenari.
|
|
|
Inongo geralekutan ez zela geldituko esan zion Josebari, itxuraz urduri jarri gabe, eta zuzenean joango zela ospitale zonaraino. Ezker eskuaz aldamenean zeukan mikrofono bat hartu eta Josebak ulertu ez
|
zituen
hitz azkar batzuk esan zituen. Udaltzaintzari buruzko zerbait agian.
|
|
|
Zuk jakin gabe, zure buruan problematika hori baituzu». Federico Krutwig idazle eta euskaltzainak 1980an Susa aldizkarian egindako elkarrizketan esan
|
zituen
hitzok, eta, Mantxara egindako bidaiaren ondoren, guztiz neure egiten ditut. Izan ere, badira duten sakontasunagatik irakurleari ispilu moduko bat eskaintzen dioten zenbait liburu, eta On Kixote da horietariko bat.
|
|
|
«Edonoren eskuetarako irudi etxatalako». Eta arrazoi beragatik kendu
|
zituen
hitz «zantar» batzuk lehen ataletik, hemezortzi lerro hirugarrenetik, eta bi esaldi laugarrenetik. «Kritikuak begirapena zor ei deutsoe jaubearen idazti jatorrari; nik ostera begirapena zor deutsot neure buruari eta irakurle euskaldunari».
|
|
|
Soiltasunaren kasuan bezala, ez da beti horrela izan. Piztiak taldearentzako idazten
|
zituen
hitz oro har ilunak gogoratzea baino ez dago?, baina, orain arte behintzat, Uriberena kontsolamendurako literatura da, nagusiki, samurtasunez betea eta, zauriak ixteko, asmoa duena.
|
|
|
nahi; mundu berriak sortu nahi
|
zituen
hitzarekin
|
|
2017
|
|
|
Nik erne aditzen nuen, esaten
|
zituen
hitzetako bakoitza.
|
|
|
...izan zen proposamena, nork eman zuen lehen pausoa eta berak zer jarrera izan zuen, onarpenezkoa ala eroapenezkoa, edo zor zaharren bat medio behartuta sentitu zen edo bat bateko grinak eta pasioak eraman zuen egin zuena egitera, ezin bainuen konprenitu horrelako gertakari bat, berak aditzera ematen zuen moduan, broma bat balitz bezala gerta zitekeenik, broma edo jolasa, horiek baitziren erabiltzen
|
zituen
hitzak. Dena den, minik gehien ematen zidana nik neuk ezer sumatu ez izana zen.
|
|
|
Callaghanek ere ez al zuen esan Lime hil zela, edo oinazerik gabe, ezta? ala berak ipini ote
|
zituen
hitz horiek Callaghanen ahoan. Orduantxe finkatu zitzaion Martinsi buruan Limeren heriotzean zerbait arraroa zegoelako ideia, zerbait hori deskubritzen polizia ergelegia izan zelarik.
|
|
|
Behin eta berriz errepasatzen
|
zituen
hitzak Natik Murtxante kafetegiko mahai baztertu hartan, baina bazekien Felixen begi nabarrak parean edukitzean ez zitzaizkiola pentsatutako era berean kanporatuko. Bazekien ia mutu geratuko zirela biak elkarri begira, ezertarako hitzik topatu ezinik.
|
|
|
Felix Artetxek ez zuen deus ulertzen, baina noizbehinka harrapatzen
|
zituen
hitzei esker, lau fresadora salduta zetozela bueltan esan zitekeen. Nolanahi ere, atseginak ziren hirurak:
|