|
2001
|
|
|
Séconde édition revue, corrigée, augmentée d, une traduction française des poésies et d, un appendice et précédée d, une introduction bibliographique; Uskarazco zuhur hitzac Aillande Oihanartec bildiac zoinen ondoti jiten beitira uskaraz eghin zituen neurthitzac. Bigarren Edizionia arra ikhussia, kaztigatia, emendatia neurt hitz franzesiala itzuliez eta beste zerbaitez zoini aitzinian
|
uskara
liburuen gainen ezarri beitzaio laneghinbat. Argitaraldi honek badu besteak ez duen zerbait:
|
|
2003
|
|
|
CONSTANTIN, A.1913. Zuhaineneritarzunazetahaienarraberrikatziaz?. Almanak
|
uskara
edoZiberoukoegunaria.125
|
|
2004
|
|
|
Kanpionek, irizpidetzat literatura idatzia hartuta, esango du euskara hitza s rekin idatzi izan dela: heskuara, eskuara, heuskara, euskara, euskera, esko ara,
|
uskara
, etab. Hala izan bada, honek esan nahiko luke entzule guztiek hitz hori hots horrekin entzun zutela. Euzkera hitza ez da agertzen euskal literatu ran.
|
|
|
" s" kin: " heuskara"," euskara"," euskera"," eskara"," eskuara","
|
uskara
"," üxka"; sekulan ez, ordea," euzkera". Eta, alere," euzkera" izkribatu da azken urte auetan, eta euzkalerria, eta euzkaldun, eta abar.
|
|
2008
|
|
|
2 Armanak>
|
uskara
ren bilduma oso bat Baionako Udal Liburutegian ikus daiteke, libu ruki bakar batean koadernaturik.
|
|
2009
|
|
|
E
|
uskara
G azte 1 an i a
|
|
2011
|
|
|
13.2 Hizkuntzaridagokionez, ekialdekoeragin eremua daheinhandian Zaraitzuetaezaugarriekezagundute; halazere, Zaraitzukoeuskaranezdira ageriZuberoakoetaErronkarikoeuskaranbaliatzendiren hainbatezaugarri; tasunhorieidagokienez, ezkerdituenAezkoakoedoUrraulgoitikoeuskararen eiteadu Zaraitzukoak.Honako ezaugarriotanErronkarikotikbereizdoa Zaraitzuko
|
uskara
: azentueran, i u> u uasimilatuezizanean, audiptongoari eutsiizanean, arrai, usai, artzai, ardoedokristioerakohitzetanarrastosu
|
|
|
Baina ez halabeharrez euskaraz. ...izkuntzalaritzaren esparruan gailur diren zenbait obra, Mitxelenarenak esate baterako, gaztelaniaz argitaratu ziren216 Beraz, Hizkunlaritzaren arloan euskaraz ezer gutxi argitaratu zen; 50eko hamarkadan Villasantek Euskal gramatika llabur eta idazleen pusketa autatuak (1956) kaleratu zuen, 60ko hamarkadan Orixeren Lati izkuntzaren joskera (1966) argitaratu zen eta Bernardo Estornesek Erronkari, ko
|
uskara
(1968) atera zuen. Bestalde J. A. Etxebarriak Bilboko San Antongo katekesian lau liburukitan Euskal iztegi laburra (1966) argitaratu zuen.
|
|
2014
|
|
|
Los despachaban para que no oyeran, Mariano Mendigatxaren birbiloba Porfirio Mainzen hitzetan esanda. Azken orduko hiztun haiengan lotsa,
|
uskara
erabiltzeko halako beldur zantzu bat edota mintzo zaharra ezkutukoari baino ez egokitzearen sentipena nahasten zirela pentsa liteke. Euskara gauza egokia ez izatearen pertzepzioa, antza.
|
|
|
Garbi dago Irigaraik bere ikerlana egin zuen garaian desagertzear zegoela Bidankozeko
|
uskara
; ikusezina izango zen azken hiztunekin harreman zuzena ez zuten herritarrendako. Erdararen nagusitasunak erabat zokoratuta, ia beti etxe barrenekoak ziren une jakinetan besterik ez zen agertuko, hilzorian dauden mintzoei gertatu ohi bezala.
|
|
2015
|
|
|
Cabodevilla, Josu. 1991 Aetzen
|
uskara
. Iruñea:
|
|
|
Besteek ez". Azken batean," [e]
|
uskara
batuaren borroka euskararen berrikuntzaren, berreskurapenaren, biziraupenaren borroka da". 9 Horregatik guztiagatik, hauxe konkluditu du Koldo Izagirrek:
|
|
2016
|
|
|
... Eltan denian einzlari xuria Bertze lurretra xoaitan txoria Gore
|
uskara
txori goxoaAbi bellorik erden ezik Otzez daldaldar erraiten doa Erkin beino len, nai durilik Erronkari guziaren txoriak Ekunen tei bero ta argia Urrinko bazterretan Baia uskara ene gaxoaKain otzagatik, iltra bayoa Deusezaren eskietan Ez il kain fite, sart adi kan Etxeño baduk bigotz batean".
|
|
|
... Eltan denian einzlari xuria Bertze lurretra xoaitan txoria Gore uskara txori goxoaAbi bellorik erden ezik Otzez daldaldar erraiten doa Erkin beino len, nai durilik Erronkari guziaren txoriak Ekunen tei bero ta argia Urrinko bazterretan Baia
|
uskara
ene gaxoaKain otzagatik, iltra bayoa Deusezaren eskietan Ez il kain fite, sart adi kan Etxeño baduk bigotz batean".
|
|
|
Gaztelaniaz ere" El ultimo roncales"," Roncal resucitado"," Roncalesa celestial" eta" Onki xin gore apez moitia" ondu zituen. Urte horietan ere, eta ibaxako
|
uskara
hiltzera joaten zen batera, ekialdeko hizkera goresteko lehenbiziko saioak gauzatu ziren, eta horrela, 1967 eta 1968 urteetan Zangotzan ospatu lore jokoetan erronkarieraz eginiko idazkiak saritzeko asmoa agertu zuen bertako udalak, beti ere, Erronkariko Batzarraren laguntzapean. Lan bat baino gehiago izan ziren aurkezturikoak, eta esan bi urteetan saritu lanak" Erronkariko iror gizon" eta" Grabieliko juratzailearen garaiko" izenburudunak izan ziren.
|
|
|
... Jinkoaren graziaz, haurra nintzekian Aitzinekoen deia nik entzun barnian Ikaszak gore
|
uskara
hedazak unguruian Berareki mugarik ezta gore artian Bortiaraino helturuk anitx aldiz lañoa Buria zutik Orhy da gidari zintzoa Konen bazterren txerka bide zaharra doa Lanxarra xoan eta kor dugu Zuberoa...
|
|
|
" Phartitzeko kantua"," Marseillaise"," Uskaldun kantua" eta" Kantu republikanoa". Edozein modutan ere, Arxuri ospe gehien ekarri zion lana Euskal Herrietako haurrentzat ondu zuen Uskara eta franzes gramatika dugu; urte gutxitan hiru edizio atera ziren, Baionako Fore eta Lasserrerenean 1852 eta 1853 urteetan izenburu beraren azpian, eta 1868.ean zertxobait aldatuxea, Bi mihiren gramatika
|
uskara
eta franzesa. Lan horiek guztiak famatuko zuketen Arxu, eta hortik iritsi zitzaion, nonbait, Bonaparteren laguntzaile izateko eskaintza, printzeak Intxausperen ezetza jaso ostean; Arxuk printzearentzat egin zituen itzulpenak honako hauek izan ziren:
|
|
|
Basaburukoa zen Iribarne Zalgizeko erretoreak utzi zizkigun Almanak
|
uskara
edo Ziberuko Egunaria dietarioez gainera Parisko L. Soullerenean 1887 az geroz eta 1891.era bitartean gutxienez, hiru liburu eman zituen argitara: Ziberuko guthuna edo libria Paueko E. Vignancourrenean 1852.ean; bi edizio izan zituen Mysterio eta egia gehienak Baionako Desplan baitan 1856.ean, eta Paueko Vignancourren etxean 1862.ean; eta San Grat Oloroueco aphezcupia Paueko Vignancourren moldetegian ere 1879.ean.
|
|
2017
|
|
|
Erronkariko
|
uskara
. Estornés Lasa Hnos.
|
|
2018
|
|
|
Zinezko altxorrak dira Junes en pastualak. Pertsonaiaren historia leial leiala eta xehe xehea kondatzen zuen,
|
uskara
ezin garbiagoan eta aberatsagoan. Argitaratu zuen Xiberoko hiztegiari esker horra betirako galtzetik beiratuak zorigaitzez gero eta gutiago entzuten diren hitzak, aditzak, izen lagunak eta erran moldeak.
|
|
|
Jean Mixel Bedaxagarrek zion bezala, maisu bat galdu du Euskal Herriak. Bainan Junesen xinaurri lanak hor gelditu dira; heietan hogoi bat pastual han edo hemen agertzeko modukoak, biharko jokolariek
|
uskara
menperatuko duten ber. Hats berri baten esperantzan.
|
|
|
Euskarak hizkuntza nagusia izateari utzi, eta hizkuntzaren galerarekin kontzientziaren galera dator. Izaban ezagutu nuen emakume zahar bat, hango
|
uskara
ren azken hiztuna, azken mohikanoa; eta, bertan, bere alaba izan zitekeen emakume gazteago batek hara non esaten digun: –Esto se nos llena de vascos?; berak euskal izatearekin zerikusirik ez baleuka bezala.
|
|
|
Gramatika horrek beste edizio bi eduki zituen, 1853an eta 1868an, hirugarrenak titulua aldatuta bazuen ere: Bi mihiren gramatika,
|
uskara
eta franzesa. Aipagarria da delako gramatika, alegiak bezala, ez dagoela zubereraz idatzita, eta, zelan edo halan, aintzat hartu dituela Iparraldeko dialekto guztiak, zuberera izan arren testu horien oinarri.
|
|
|
Mariano Mendigatxa Ornat eta Erronkaribarko
|
uskara
|
|
|
Dena dela, Bonaparte Bidankozera iritsi zen garaian, bertan
|
uskara
oraindik indartsu zegoela ikusi zuen, eta horrela adierazia zuen 1863an egindako mapan, Carte des sept provinces basques montrant la delimitation actuelle de l’euscara et sa division en dialectes, sous dialectes et varietes famatuan. Honen adierazle da, Bonapartek Nafarroako bere laguntzaileei Erronkaribarko uskara aztertzeko herririk egokienaren inguruko aholkua eskatzean, hizkuntza hobekien mantentzen zuen herriaz galdetzean, hauek Bidankoze seinalatu izana (Urquijo, 1910).
|
|
|
Dena dela, Bonaparte Bidankozera iritsi zen garaian, bertan uskara oraindik indartsu zegoela ikusi zuen, eta horrela adierazia zuen 1863an egindako mapan, Carte des sept provinces basques montrant la delimitation actuelle de l’euscara et sa division en dialectes, sous dialectes et varietes famatuan. Honen adierazle da, Bonapartek Nafarroako bere laguntzaileei Erronkaribarko
|
uskara
aztertzeko herririk egokienaren inguruko aholkua eskatzean, hizkuntza hobekien mantentzen zuen herriaz galdetzean, hauek Bidankoze seinalatu izana (Urquijo, 1910). Hala eta guztiz ere, badirudi uskara lehenengo urratsak gainbehera egiten hasia zela ordurako, nahiz eta oraindik oso nabaria ez izan.
|
|
|
Honen adierazle da, Bonapartek Nafarroako bere laguntzaileei Erronkaribarko uskara aztertzeko herririk egokienaren inguruko aholkua eskatzean, hizkuntza hobekien mantentzen zuen herriaz galdetzean, hauek Bidankoze seinalatu izana (Urquijo, 1910). Hala eta guztiz ere, badirudi
|
uskara
lehenengo urratsak gainbehera egiten hasia zela ordurako, nahiz eta oraindik oso nabaria ez izan.
|
|
|
Mendigatxa etxean, hala ere, badirudi hizkuntzaren erabilerari pixka bat gehiago eutsi ziotela, aurrerago erakutsiko dudan moduan. Hamarkada ez zen ongi hasi familiarentzat, 1870eko maiatzaren 26an hil baitzen Marianoren ama, Melchora Ornat32, une gogoangarria uskarak etxean izan zuen bilakaerari dagokionez, nahiz eta oraindik
|
uskara
erabiltzen zuten. Izan ere, Marianok zuen uskararen ezagutza amari zor zion neurri handi batean, hura izan baitzen ezkondu arte izandako euskarri bakarra.
|
|
|
Baina jarrai dezagun Marianoren ama hizkuntzaren gainbeherarekin eta irudika dezagun nola gertatu zen. Mendigatxa etxean antzinatik erabilitako hizkuntza, hau da,
|
uskara
, 1880ko hamarkadan izan zen ordezkatua. Abiapuntutzat hartuta etxe edo familia batean horrelako aldaketa sakonik gauetik goizera ez dela gertatzen arrazoi larririk tartean egon ezean, argi dago kanpoko faktore batean bilatu behar dela azalpena.
|
|
|
Zer dela eta? Herriko familiarik ahaltsuena zelako eta, agian horrexegatik, aldatuko zirelako gaztelaniara, hizkuntza hau boterearen edo modernitatearen ikurra zela ikusita, segur aski
|
uskara
aurrerapenarekin bateragarria ez zen" trauskilen mintzaira" bezala aurkezten zuen pentsaerarekin bat eginez.
|
|
|
Horrela, bada, gaztelania Mendigatxaren etxean sartua zen, bai, baina eman dezakegu Mariano eta Josefa senar emazteek haien artean
|
uskara
erabiltzeari eutsiko ziotela, baita etxean geratzen ziren alabekin ere, nahiz eta suhiarekin gaztelania erabili. Litekeena ere bada, Mendigatxaren bilobarik zaharrenak, 1883ko amaieran jaiotako Capitolina izenekoak35, neurri batean erronkariera ikasi izango zuela, beharbada ez amari entzuteagatik, baizik eta aitona amonei eta, bereziki, Josefa amonari.
|
|
|
urte hartako maiatzaren 21a37 Hizkuntza mintzatuaren euskarria izango zen emaztea hil ondoren, Mendigatxak bere eremu pribatuenean ezin zuen erabili, eta, pixkanaka, etxean geratu zen alabarekin ere hitz egiteari utziko zion, honen senarrarekin erabiltzen zuten gaztelaniaren mesedetan (baina, bi hamarkada geroago Azkueri idatzi zion eskutitz batean agerian geratzen den bezala, garai batean hori izan zen etxekoen artean erabilitako hizkuntza38 eta haren erabilera noizbait eten egin zen, agian une hartan berean). Eta horrela, Mendigatxaren gainerako bilobek, 1886 eta 1899 urteen artean jaioek, ez zekiten
|
uskara
, Azkue ezagutu ondoren Mariano gazteenei alferrik irakasten saiatu arren39.
|
|
|
Topaketara zahartutako Mariano bat joan zen, bai, baina Mendigatxa ezberdin bat bueltatu zen, eraberritua, gaztetua, behintzat erronkarierari dagokionez. Ez dakigu bere ardura edo eskaini ahal zuen guztiaren garrantzia nola transmititu zion Azkuek, baina Mariano, lekeitiarrari udako bilera hartan emandakoaz gain, barruan zeraman
|
uskara
ahalik eta gehien erakusteko erabakitasun sendoarekin itzuli zen.
|
|
|
Era honetan, hileroko maiztasunarekin hasi zen Azkueri gutunak idazten, haietako asko gureganaino iritsi dira (Irigoyen, 1957), eta horietan Mendigatxak Erronkaribarko
|
uskara
, Bidankozeko ohiturak, bizimoduak, eguneroko pasadizoak, koplak, ipuinak, abestiak, esaera zaharrak eta beste kontu askoren berri ematen zuen. Horregatik, eta hizkuntzalaritzarako sortuak izan zirenentzat interesa izateaz gain, altxor etnografikoa ere badira gaur egungo bidankoztarrontzat.
|
|
2021
|
|
|
Nik izan banu emen uskaldunak etxe inguruan
|
uskara
inen nue, gusto garbian.
|
|
2022
|
|
|
Eta irmo jarraitu da bidean. «Orduz geroztik, urtero urtero, bost hamarralditan zehar UEUren Udako Ikastaroek ez dute hutsik egin, eta hasierako sustatzaile haiek aurreikusi bezala, UEUk eta Udako Ikastaroek frogatu dute
|
uskara
zein erabilgarria den unibertsitatean ere», azaldu du.
|
|
|
Badere jakin ezac goure
|
uskara
egerra33 lehen mintzoetaric dela. Gincoac eguina, harec ere guizoner34 ereytatia35 Ez nahazteca zombaites elkiric.
|