|
2000
|
|
|
Tokia, merkatu plaza, gure laguna bere
|
lan
indarra bertan saltzen hasi ondoxean. Erakustuna, frutadenda ondoko arrandegiko jabearen iloba, Charly baino lau bortz urte zaharragoa.
|
|
2004
|
|
|
Hona beste nahasbide baten historia tristea. Jose Migel Beñaran Argala izan omen zen euskaldun izatearen definizioa emateko orduan euskaltasuna
|
lan
indarraren kontzeptuarekin berdindu zuena. Irizpide ekonomiko eta politiko horrek nortasun barrutian estaldura zabala dakarrenez, direnak eta ez direnak bertan integratzeko modua aurkitu bide zuen nonbait sinonimo horretan ezker abertzalearen ideologiak.
|
|
|
–Ez nuen inoiz ulertu zergatik ezker abertzaleak onartu zuen felipeen ikusmoldea: . Euskadin
|
lan
indarra saltzen duena, hori da euskalduna?. Eraikuntza nazionalaren gatazkaren erdian, Euskal Herriko biztanle anitzek kontzientzia nazional espainola edo frantsesa dutenean, definizio horrek gatazka abertzalearen oinarriak kolokan ezartzen zituela iruditzen zitzaidan, oinarri horiek, hain zuzen, borondate politikoa duen talde nazional berezi batek sortzen baititu.
|
|
2008
|
|
|
–Ez nuen inoiz ulertu zergatik ezker abertzaleak onartu zuen felipeen ikusmoldea: . Euskadin
|
lan
indarra saltzen duena, hori da euskalduna?. Eraikuntza nazionalaren gatazkaren erdian, Euskal Herriko biztanle anitzek kontzientzia nazional espainola edo frantsesa dutenean, definizio horrek gatazka abertzalearen oinarriak kolokan ezartzen zituela iruditzen zitzaidan, oinarri horiek, hain zuzen, borondate politikoa duen talde nazional berezi batek sortzen baititu.
|
|
|
lanak edo ekonomiaren jardunak besterik gabe ordezkatzen ditu nazio identitatearen dimentsio guztiak. Herri baten joanak eta izanak, herri batek garatu dituen hizkuntza kulturak, bat batean?
|
lan
indarraren, magiak ordezka ditzake.
|
|
|
–Bere
|
lan
indarra Euskadin saltzen duena euskalduna da (baskoren zentzuan). Bestela, ezinezkoa litzaiguke independentzia (nazio askatasuna) eta sozialismoa (langileriaren justizia soziala) uztartzea.
|
|
2009
|
|
|
Goizeko seietan ia hutsik datorren abuztuko tren honetan leporaino gaude jendez. Batzuk bizirik datoz, Bilbok behar duen
|
lan
indarra. Batzuk hilda doaz, hiriak odolustutakoen ejerzitoa.
|
|
2010
|
|
|
XIX. mendean Estatuaren talde edo multzo militarrak mobilizatzen ziren, bertzerik ez. XX. mendeko mobilizazio erabatekoan Estatuaren
|
lan
indarra mobilizatzen zen, zeinaren agerpenetako bat, bakarrik bat, eginahal militarrena baitzen.
|
|
|
–Horrela deitutako hiri irekien gainean aireko ofentsibarekin gauza bera gertatzen da. Gure sasoian ez dago hiri irekien eta hiri gotortuen arteko ezberdintasunik,
|
lan
indarraren gotorleku gisa, lantegi bakoitzak erranahi belikoa duelako?. Soldadu idazle alemaniarraren arabera? 1931ko Die totale Mobilmachung testuan?, hiri guztiak gerra lanerako industriaguneak ziren eta, hain zuzen ere, helburu militarrak mobilizazio erabatekoan.
|
|
2015
|
|
|
Ikastaroa bere osoan emateko aukera ikusi duzu, eta
|
lan
indarra, balioaren legea, eskaintza eta eskariari buruzko legea, lehia ekonomikoa, inperialismoa, kolonialismoa eta bururatu zaizkizun guztiak azaldu dizkiozu.
|
|
2016
|
|
|
jadanik ez zuen balio lintxamenduak zuritzeko. Hala ere, nahiz eta gerraosteko egitura ekonomikoa taxutzen hasi eta beltzen
|
lan
indarraren gainesplotazioa finkotu, gero eta lintxamendu gehiago gertatzen ziren. Bortxaketaren kontrako oihua egoera historiko horretan bihurtu zen lintxamenduen zuribiderik handiena.
|
|
|
emakumeen ordez, emakume etorkinak hasi ziren lantegietan lanean, haiek baitziren nazioko proletario berriak, beren aita, neba eta senarrekin batera. Emakume haiek ez zeukaten beren
|
lan
indarra beste sostengurik; haien aurretik lantegietan aritutako emakume estatubatuarrek, berriz, arbasoen lurrak zeuzkaten. Hortaz, lan baldintzen aurka borrokatzen ziren emakume etorkinak, eta, batez ere, bizirik irauteko eskubidearen alde.
|
|
|
Gaur egun, AEBetako emakumeen erdiek baino gehiagok egiten dute lan etxetik kanpo, eta herrialdearen
|
lan
indarraren %41 dira. Hala ere, ezin konta ahala emakumek ezin dute enplegu duinik lortu.
|
|
|
Europako mugimendu sozialistako figura entzutetsuek, besteak beste Anatole Francek eta Rosa Luxemburgek,, jaiotza greba? bat egitea proposatu zuten, merkatu kapitalistara etengabe iristen zen
|
lan
indarra eteteko.
|
|
|
Etekin handirik ekarriko ez lukeenez, ekonomia kapitalistaren begietara anatema da etxeko lanak industrializatzea, etekinik ekartzen ez duten proiektu guztiak bezala. Hala ere, emakumeen
|
lan
indarra azkar zabaltzen ari baita, gero eta emakume gehiagori gero eta zailagoa suertatzen zaie etxekoandre bikainak izatea, irizpide tradizionalen arabera. Bestela esanda, premia sozial bilakatzen ari da etxeko lanen industrializazioa eta sozializazioa.
|
|
|
etxekoandreen produktua garrantzitsua eta baliotsua dela, haien senarrek lanean sortzen dituzten produktuak adina. Dalla Costaren logikari helduta, Soldatak Etxeko Lanen Truk mugimenduaren arabera, etxekoandreek sortzen dute beren familiakoen
|
lan
indarra, eta familiakoen, gero, merkatu kapitalistan saltzen dute berriz lan indar hori, produktu gisa.
|
|
|
etxekoandreen produktua garrantzitsua eta baliotsua dela, haien senarrek lanean sortzen dituzten produktuak adina. Dalla Costaren logikari helduta, Soldatak Etxeko Lanen Truk mugimenduaren arabera, etxekoandreek sortzen dute beren familiakoen lan indarra, eta familiakoen, gero, merkatu kapitalistan saltzen dute berriz
|
lan
indar hori, produktu gisa.
|
|
|
Ezin uka: emakumeek ekartzen eta hezten dituzte haurrak, eta haiek gobernatzen dute etxea; horrexegatik egiten dute lan haien familiakoek, hau da, emakumeen lan horri esker saltzen dute haien familiakoek
|
lan
indarra soldata truk. Baina, horren ondoren, automatikoki ondorioztatu behar al dugu emakume oro, klasea eta arraza kontuan hartu gabe, funtsean defini daitekeela etxean egiten dituen lanen arabera?
|
|
|
Aitzitik, ekoizpenarekin lotuta dago, ekoizpen horren aurrebaldintza baita. Nagusiari bost axola zaio nola ekoizten eta mantentzen den
|
lan
indarra; nagusiaren kezka da ea lan indar hori eskura izango duen eta ea etekinik emango dion. Bestela esanda, ekoizpen prozesu kapitalistak aldez aurretik ondorioztatzen du egon badagoela langile esplotagarrien multzo bat.
|
|
|
Aitzitik, ekoizpenarekin lotuta dago, ekoizpen horren aurrebaldintza baita. Nagusiari bost axola zaio nola ekoizten eta mantentzen den lan indarra; nagusiaren kezka da ea
|
lan
indar hori eskura izango duen eta ea etekinik emango dion. Bestela esanda, ekoizpen prozesu kapitalistak aldez aurretik ondorioztatzen du egon badagoela langile esplotagarrien multzo bat.
|
|
|
(Langileen)
|
lan
indarra hornitzea ez da ekoizpen prozesu sozialaren parte, baizik eta aurrebaldintza bat prozesu hori gerta dadin. Lan prozesutik kanpo egiten da.
|
|
|
Hegoafrikako gizartean, herrialde horretan muturrera eraman baita arrazakeria bidezko esplotazio ekonomikoa, modu bereziki bortitzean agertzen zaigu ekonomia kapitalistaren eta etxeko bizitzaren arteko egiturazko amildegia. Apartheidaren arkitekto sozialek ezarri dute beltzen
|
lan
indarrak etekin handiagoak dakartzala baldin eta beltzek ez badaukate etxeko bizitzarik. Lan unitatetzat hartzen dira gizon beltzak, eta, beraz, ekoizteko gai diren heinean, baliagarriak zaizkio klase kapitalistari.
|
|
|
Ingalaterran, oraindik ere, emakumeak erabiltzen dituzte zaldien ordez, tarteka marteka, kanaleko ontziei tira egiteko; izan ere, zehatz mehatz dakite zenbat balio duen makinak eta zaldiak ekoizteko beharrezko
|
lan
indarrak; gehiegizko biztanleriako emakumeak mantentzeko kostua, ordea, beste edozein kalkulu baino txikiagoa da.
|
|
2017
|
|
|
Oinarri horien gainean, sexuaren araberako lan banaketa berri bat ezarri ahal izan zen, eta, horren arabera, gizonen eta emakumeen lanak ez ezik, bereizi egin ziren haien esperientziak, bizitzak edota kapitalarekiko edo langile klaseko beste sektore batzuekiko harremanak. Horrela, nazioarteko lan banaketa bezala, sexuaren araberako lan banaketa botere harreman bat izan zen, beste ezer baino gehiago,
|
lan
indarraren barneko banaketa bat, eta horrek, aldi berean, bultzada handia eman zion kapitala metatzeari.
|
|
|
Beste kritika bat egiten dio Yann Moulier Boutangek (1998): Europan klase agintariak behar ez zuen
|
lan
indarretik askatzeko helburua zuen irudipena sortu izana kritikatu zion Marxi. Moulier Boutangek dio justu alderantzizkoa gertatu zela:
|
|
|
17 Kapitalismoaren garapena munduan eragiten ari den pobretze gero eta handiagoaz ari delarik, Claude Meillassoux antropologo frantziarrak Maidens, Meal and Money (1981) liburuan dio uzkurraldi hori kapitalismoaren etorkizuneko krisi baten iragarle izan zela: . Azken batean, kapitalismoa krisi handi batera bideratzen ari da inperialismoa?
|
lan
indar merkea sortzeko bide den neurrian?; izan ere, oraindik milioi bat lagun badago munduan[...] zuzenean enplegu kapitalistan parte hartzen ez duena[...] zenbat dira gai oraindik beren iraupenerako behar dutena sortzeko eta beren haurrak elikatzeko, kapitalismoak eragindako nahasmendu sozialaren, gosearen eta gerren ondorioz? –
|
|
|
Lehen adierazi dudanez, Moulier Boutangek gehiegi azpimarratzen du desjabetutako proletarioen mugikortasun maila, eta ez du aintzat hartzen emakumeek egoera desberdina bizi zutela. Areago, garrantzia kentzen dio laguntza mota hura borroka baten emaitza izateari, ezin murritz daiteke borroka hura
|
lan
indarraren ihesera: haren barnean sartzen dira erasoak, goseak eragindako landa inguruetako jendetzak herriak inbaditzea (ezaugarri konstantea Frantzian, XVI. mendearen erdialdera) eta beste eraso mota batzuk?.
|
|
|
Il Grande Calibano liburuko tesi nagusia honako hau zen: feudalismotik kapitalismorako trantsizioan emakumeen historia ulertu ahal izateko, aurrena, kapitalismoak erreprodukzio sozialaren baitan txertatu dituen aldakuntzak aztertu behar ziren, eta, bereziki,
|
lan
indarraren erreprodukzioan sarrarazitakoak. Horrenbestean, liburuan, besteren artean, gai hauek aztertu ziren:
|
|
|
Horrela, Il Grande Calibano prestatzen ari nintzenean aztertutako prozesuen oso antzekoak ikusi nituen loratzen neure begien aurrean. Horien artean, herri lurren aurkako erasoa eta
|
lan
indarraren erreprodukzioan Estatuaren esku hartzea erabakigarria gertatu ziren (Munduko Bankuak akuilatuta). Helburuetako bat ugaltze tasak arautzea zen, eta, Nigeriako kasuan, biztanleria murriztea, ekonomia globalean txertatzeko eskakizun handikoa eta diziplina gutxikoa baitzen, agintarien ikuspegitik.
|
|
|
gizarte kapitalistan, feminitatea? lan funtzio gisa hartu izan da, eta, eginkizun horren baitan,
|
lan
indarraren ekoizpena halabehar biologikoaren azpian estali izan da; aldiz,, emakumeen historia? –klase historia?
|
|
|
Dena dela, aldaketa hori kapitalismoaren goraldian kokatuz gero, misterioa desegin egiten da: bizi indarrak sustatzea
|
lan
indarra metatzearen eta erreproduzitzearen inguruko kezkaren emaitza besterik ez da berriro. Gainera, ikus dezakegunez, estatuak biztanleriaren hazkundea bultzatzeak eskutik ekar dezake, aldi berean, bizitza era masiboan suntsitzea; izan ere, egoera historiko askotan, ikus esklaboak salerostearen historia?, bata ezinbesteko baldintza da bestea izan dadin.
|
|
|
Gainera, ikus dezakegunez, estatuak biztanleriaren hazkundea bultzatzeak eskutik ekar dezake, aldi berean, bizitza era masiboan suntsitzea; izan ere, egoera historiko askotan, ikus esklaboak salerostearen historia?, bata ezinbesteko baldintza da bestea izan dadin. Hain zuzen, bizitza etekinak sortzearen mende jartzen duen sisteman,
|
lan
indarra metatzea indarkeria handienaren bidez baino ezin daiteke lortu; Maria Miesen hitzekin esanda, indarkeria bera bihurtzen da ekoizpen indarrik emankorrena.
|
|
|
Areago, aitortuko zuen tortura eta heriotza jar daitezkeela, bizitzaren? edo, hobeto esanda,
|
lan
indarraren zerbitzura, gizarte kapitalistaren helburua bizia lan gaitasun eta, hildako lan, bihurtzea baita.
|
|
|
Kapitalismoaren bihotzean, soldatapeko lan kontratatuaren eta esklabotzaren arteko harreman sinbiotikoa ez ezik,
|
lan
indarra metatzearen eta suntsitzearen arteko dialektika ere badago; lehia horretan, emakumeek ordaindu dute kosturik handiena, euren gorputzekin, euren lanarekin, euren bizitzekin.
|
|
|
Baldin eta emakumeen gorputza, lan honetan argudiatu dudanez? gizonezkoek eta Estatuak berenganatu dituzten erreprodukzio jardueren eremu baterako adierazlea bada, eta
|
lan
indarra ekoizteko tresna bihurtu bada (horrek sexu erregela eta arau, kanon estetiko eta zigorrei dagokienez dakarren guztiarekin), orduan gorputza funtsezko alienazioaren kokalekua da, eta definitzen duen lan diziplina deseginez bakarrik gaindi daiteke.
|
|
|
Nolanahi, izurriaren ondoriorik behinena klase gatazkak eragindako lan krisia biziagotzea izan zen;
|
lan
indarra suntsitzeak langile kopurua murriztu zuen ikaragarri, haien kostua larriki igo, eta arau feudalaren oin burdinak hausteko jendearen erabakia indartu.
|
|
|
Lan honetan aurrerago ikusiko dugunez, prozesu horretan estatua klase harremanen kudeatzaile goren bihurtu zen, eta
|
lan
indarraren erreprodukzioaren ikuskatzaile, horretan jarraitzen du gaur egun?. Funtzio horretan, estatuko kargudunek legeak onetsi zituzten herrialde askotan lan kostua mugatzeko (gehieneko soldata finkatuz), nagikeria debekatzeko (gogor zigortuz) (Geremek 1985:
|
|
|
Gaur egun, Munduko Bankuak, esportaziorako gune askeak? sortzeko desjabetu dituen nekazariez baliatzen dira enpresa multinazionalak, salgaiak ahalik eta kostu txikienean ekoizteko; bada, modu bertsuan, merkatari kapitalistak
|
lan
indar merkeaz baliatu ziren XVI. eta XVII. mendeetan, beren esku baitzituzten langileak landa inguruetan, hirietako gremioen boterea eta eskulangileen independentzia suntsitzeko. Horren erakusgarri garbia izan zen ehungintzaren industria:
|
|
|
nagusientzat edo etxetik kanpo egiten zenean. Baina etxean
|
lan
indarra erreproduzitzeak izan zuen garrantzi ekonomikoa eta kapitalaren metaketan bete zuen funtzioa ikusezin bihurtu ziren; halako berezko bokazio batekin nahasi zen erreprodukzioa, eta, emakumeen lantzat, hartu zen.
|
|
|
ahalmena eman zien horrek estatuari eta enplegatzaileei gizonen soldata erabiliz emakumeen lana gobernatzeko. Ildo horretatik, salgaien produkzioa eta
|
lan
indarraren erreprodukzioa bereizteak aukera eman zuen soldataren eta merkatuen erabilera kapitalista espezifiko bat garatzeko, ordaindu gabeko lana metatzeko bitarteko gisa.
|
|
|
Ikusiko dugunez, gizonezko langileentzat ere hondamendia izan zen erreprodukzio lana debaluatzea eta emakumetzea, horrek, erreprodukzio lana debaluatzeak, halabeharrez, beren produktua ere,
|
lan
indarra alegia, debaluatu baitzuen. Baina ez dago zalantzarik:
|
|
|
Emakumeen soldatapeko lanak, etxeko lanak eta sexu lan ordainduak oraindik gehiegitxotan bakoitza bere aldetik aztertzen badira ere, orain egoera hobea dugu ikusteko emakumeek soldatapeko langile gisa jasan duten bazterketak zuzen zuzeneko lotura duela etxean soldata gabeko langile gisa bete duten funtzioarekin. Hala, prostituzioaren debekua eta emakumeak antolatutako lantokietatik kanporatzea etxekoandrearen sorrerarekin lot ditzakegu, bai eta familia berreraikitzearekin ere, familia
|
lan
indarraren ekoizpenerako gune bihurtu zen heinean. Hala eta guztiz, ikuspegi teoriko eta politiko batetik, hauxe da funtsezko galdera:
|
|
|
Testuinguru honetan, esanguratsuak dira familiaren barnean izan ziren aldaketak. Garai horretan, esparru publikotik bereizten eta konnotazio modernoak hartzen hasi zen familia,
|
lan
indarraren erreprodukziorako gune nagusi gisa.
|
|
|
Klase kapitalistak
|
lan
indarraren erreprodukzioan epe luzera egin zuen inbertsioa islatzen du haren garapenak, zenbakiek adierazitako hedapenetik harago (fabriketan emakumeen eta haurren lana mugatzen zuen Fabrika Legeen Akta onartu ondoren). Matxinada baten mehatxupean,, lanik egiten ez zuten?
|
|
|
Aldiz, XVI. eta XVII. mendeetan,
|
lan
indarraren erreprodukzioan egindako inbertsio erreala oso txikia izan zen, biztanleriaren tamainaren eta, langile behartsuen, kopuruaren inguruko kezkek itsututa ibili arren.
|
|
|
829? 30). Aldiz, haren lanetan, ez dugu aurkituko kapitalismoak
|
lan
indarraren erreprodukzioan eta emakumeen posizio sozialean eragindako aldaketa sakonen aipurik. Halaber, metatze primitiboaz Marxek egiten duen analisian, ez dugu aurkituko XVI. eta XVII. mendeetako. Sorgin Ehiza Handiaren?
|
|
|
2 Gorputza lanerako makina bihurtzea eskatzen zuen prozesu horrek, bai eta emakumeak mendean hartzea ere,
|
lan
indarra sor zezaten. Areago, emakumeen indarra suntsitzea eskatzen zuen, eta, bai Europan eta bai Amerikan,, sorginak?
|
|
|
indarkeria izan zen metatze primitiborako prozesuaren eragile nagusia, botere ekonomiko garrantzitsuena; 10 izan ere, kapitalismoaren garapena zela medio, Europako klase agintaria nahitaez jauzi izugarria eman beharrean zen beretzat bildutako aberastasunean eta haren agindupeko langileen kopuruan. Hau da,
|
lan
indar izugarria pilatzea izan zen metatze primitiboaren oinarria?, lan hila?, lapurtutako ondasunei zegokienez, eta, lan bizia?, esplotaziorako prest zeuden gizon emakumeei zegokienez?, historian inoizko eskala handienean egin baitzen metatze hori.
|
|
|
Klase kapitalistaren joera, sortu zenetik lehen hiru mendeetan, lan harreman nagusi gisa esklabotza eta beste gatibu lan batzuk ezartzea izan zen, eta adierazgarria da hori; langileen erresistentziak eta
|
lan
indarra agortzeak baino ez zezaketen mugatu joera hori.
|
|
|
Baina azalpen horrek ere laburra du bidea; izan ere, ez du kontuan hartzen sorgintzat jotako emakume asko haurdunaldiak saihesteaz akusatzen zituztela, eta huts egiten du sorgin ehiza XVI. mendeko politika ekonomiko eta instituzionalaren testuinguruan kokatzerakoan ere. Gainera, ez du aintzat hartzen lotura esanguratsu bat, sorginen aurkako erasoen eta Europako estatistak eta ekonomialariak biztanleriaren neurriaren eta erreprodukzioaren aurrean erakusten hasi ziren kezkaren artekoa; eztabaidagai garrantzitsu bihurtu baitzen garai hartan
|
lan
indarraren neurria. Lehentxeago ikusi dugunez, lanaren inguruko kezka kontu larri bihurtu zen XVII. mendean, Europan biztanleria berriro murrizten hastean:
|
|
|
biztanleria kolapso baten mamuak agertu ziren, konkistaren ondoko hamarkadetan amerikar kolonietan gertatu bezala. Hondo irudi horren gainean, sinesgarria dirudi sorgin ehiza, neurri batean, jaiotzen kontrola kriminalizatzeko eta emakumearen gorputza, umetokia, biztanleriaren hazkundearen eta
|
lan
indarraren ekoizpen eta metatzearen zerbitzura jartzeko saioa izatea.
|
|
|
Ikuspegi horretatik, ugaltzea kontrolatzeko emakumeek erabilitako metodoak suntsitu zituen sorgin ehizak, zalantzarik gabe, deabruzko bidetzat kondenatu zituztelako; orobat, emakume gorputzaren gaineko estatu kontrola instituzionalizatu zuen. Ezinbesteko baldintza zen hori emakumea
|
lan
indarraren erreprodukzioaren mende jarri nahi bazen.
|
|
|
–eta beren lege eta egiturak dituzte.? Dena den, bi nozio horien artean halako jarraitutasun bat badagoela diot nik, bai garai merkantilistan eta bai kapitalismo liberalaren garaian biztanleriaren nozioa funtzionala izan baita
|
lan
indarraren erreprodukzioarekiko.
|
|
|
Garapen kapitalistarako aurrebaldintzetako bat Michel Foucaultek, gorputza diziplinatzea? izenarekin definitutako prozesua izan zen; nire ustez, estatuak eta elizak bakoitzaren indarra
|
lan
indar bihurtzeko egindako ahalegina. Kapitulu honetan, garaiko eztabaida filosofikoetan prozesu hori nola sortu eta tartekatu zen aztertuko dugu, bai eta zer esku hartze estrategiko eragin zituen ere.
|
|
|
Bestalde, ekonomia kapitalistaren garapenarekin, langilea, bere?
|
lan
indarraren, jabe aske, bihurtzen da (formalki soilik bada ere), eta eroslearen eskura jar dezake indar hori denbora tarte mugatu batean (esklaboak ez bezala).
|
|
|
bihurtzen da (formalki soilik bada ere), eta eroslearen eskura jar dezake indar hori denbora tarte mugatu batean (esklaboak ez bezala). Ondorioz,, etengabe zaindu behar du bere
|
lan
indarra? (bere energiak, bere ahalmenak), bere ondasun eta bere salgai bezala?
|
|
|
Egoera erabat desberdina zen metatze primitiboaren aldian, gorantz zetorren burgesia konturatu zenean?
|
lan
indarra askatzea? –hau da, nekazariei herri lurren jabetza kentzea?
|
|
|
Gehienetan, eskale, alderrai edo gaizkile bihurtu ziren. Prozesu luzea behar izan zen
|
lan
indar diziplinatua eratzeko. XVI. eta XVII. mendeetan, soldatapeko lanarekiko gorrotoa hain zen handia, proletario askok nahiago baitzuten urkatzera arriskatu lan baldintza berrietara makurtu baino (Hill 1975:
|
|
|
Orduan, gorputza politika sozialetako lehen planoan kokatu zen, ez baitzen agertzen lan estimuluekiko piztia bizigabe gisa soilik, baizik eta
|
lan
indarra zeukan izakitzat, ekoizpen baliabidetzat: lan makina primariotzat.
|
|
|
Pobretze prozesua, matxinada eta, krimenaren? goraldia metatze kapitalistaren egiturazko elementuak dira, kapitalismoak behar beharrezkoa baitu
|
lan
indarrari erreprodukzio bideak kentzea, aginpidea ezartzeko.
|
|
|
Zer eragin izan zuten ikusita, hiru helburu nagusi zituzten estatuaren neurri horiek: (a) diziplina handiagoko
|
lan
indarra sortzea; (b) protesta sozialak arintzea; eta (c) langileak ezarri zitzaizkien lanpostuetan finkatzea. Azter ditzagun banan banan.
|
|
|
aurkako kanpaina gisa izendatu zuen. Baina, ikus dezakegunez,
|
lan
indarraren erreprodukzioa desozializatzea edo deskolektibizatzea zegoen jokoan, bai eta aisialdiaren erabilera produktiboagoa ezartzeko ahalegina ere. Ingalaterran, Gerra Zibilaren() ostean puritanoek boterea eskuratzean jo zuen goia prozesu horrek, diziplina galdutako gizarte baten beldurrak proletarioen festa eta bilkurak debekarazi zituenean.
|
|
|
Horrez gain, lehen pausoa izan zen estatua berreraikitzeko: hala, klase harremanen bermatzaile eta
|
lan
indarraren erreprodukzio eta diziplinaren begirale nagusi bihurtu zen aurrerantzean estatua.
|
|
|
1351n, Ingalaterran Langileen Estatutua onartu zenean, gehieneko soldata finkatu zuen?, lan araudiaren eta errepresioaren ardura hartu zituen formalki estatuak, tokiko jaunak ez baitziren gai ordurako halakorik bermatzeko. Baina laguntza publikoa txertatzean hasi zen estatua
|
lan
indarraren, jabetza, aldarrikatzen, eta, aldi berean,, lan banaketa?
|
|
|
Langile saiatuz osatutako
|
lan
indarra eratzeko asmoari dagokionez, porrota izan zen hura guztia, eta XVI. eta XVII. mendeetan zirkulu politikoetan diziplina sozialaren inguruan etengabe sortutako kezkak argi erakusten du ondo jabetzen zirela horretaz bai estatu agintariak eta bai enpresaburuak. Areago, matxinada giro horrek guztiak sortutako krisi soziala larriagotu egin zuen XVI. mendearen bigarren erdiko uzkurraldi ekonomiko batek:
|
|
|
berretsi zuen, eta izurri sozialtzat jo zuen, nagikeria?. Beraz, oraindik ez da aitortu izan merkantilisten teorian eta praktikan aurki ditzakegula metatze primitiboaren eskakizunen adierazpen zuzenekoenak, bai eta
|
lan
indarraren erreprodukzioa modu esplizitu batean landu zuen lehen politika kapitalista ere. Ikusi dugunez, politika horrek alderdi, intentsibo?
|
|
|
Baina, aldi berean, alderdi, estentsibo? bat ere izan zuen, biztanleria eta, horrekin batera, armadaren eta
|
lan
indarraren neurria handitzeko ahaleginean zetzana.
|
|
|
Hala, ezkontza balioesten eta zelibatua zigortzen zuten legeak onartu zituzten, Erromako Inperioak azken aldera xede horretarako abiarazitakoetan oinarrituta. Garrantzi berezia hartu zuen familiak, jabetzaren eskualdatzea eta
|
lan
indarraren erreprodukzioa ziurtatuko zuen funtsezko erakunde gisa. Horrekin batera, erregistro demografikoak egiten hasi ziren, eta estatua sexualitatean, ugalketan eta familia bizitzan esku hartzen hasi zen.
|
|
|
Alde horretatik, esklabo bihurtutako emakumearen izaera horrek adierazten du, modurik esplizituenean, zein ziren metatze kapitalistaren egia eta logika. Baina, aldeak alde, lana erreproduzitzeko eta
|
lan
indarra hedatzeko baliabide bihurtu zen emakumearen gorputza; umeak hazteko berezko makina bat balitz bezala tratatu zen, emakumeen kontrolpetik kanpoko erritmoen arabera lan eginaraziz.
|
|
|
Egiatan, ugaltzearen eta biztanleriaren aldaketak, naturalak? edo automatikoak izatetik horren urrun daudenez, kapitalismoaren fase guztietan jo behar izan du estatuak erregulazio eta hertsadura neurrietara
|
lan
indarra suspertzeko edo murrizteko. Egia biribila izan zen hori bereziki kapitalismoak abiada hartu zuen unean, produkziobide nagusiak langileen gihar eta hezurrak zirenean batik bat.
|
|
|
Sorgin ehizatik filosofia mekanizistara eta bakoitzaren dohainen ikerketa puritano zorrotzetara bitarteko ibilbidea eginez, ikus dezakegu hari bakarrak lotzen dituela, itxuraz, elkarrengandik aldentzen diren legeria sozialaren, erlijio erreformaren eta unibertsoaren arrazionalizazio zientifikoaren bideak. Giza natura arrazionalizatzeko ahalegin bat izan zen, haren ahalmenak
|
lan
indarra garatu eta prestatzera berriz bideratzeko eta lan indar horren mende jartzeko.
|
|
|
Sorgin ehizatik filosofia mekanizistara eta bakoitzaren dohainen ikerketa puritano zorrotzetara bitarteko ibilbidea eginez, ikus dezakegu hari bakarrak lotzen dituela, itxuraz, elkarrengandik aldentzen diren legeria sozialaren, erlijio erreformaren eta unibertsoaren arrazionalizazio zientifikoaren bideak. Giza natura arrazionalizatzeko ahalegin bat izan zen, haren ahalmenak lan indarra garatu eta prestatzera berriz bideratzeko eta
|
lan
indar horren mende jartzeko.
|
|
|
Plantazioen sistema erabakigarria izan zen kapitalismoa garatzeko, batetik sistema horrek
|
lan
indar handia metatzeko aukera eman zuelako eta, bestetik, eredu berri bat ezarri zuelako lana kudeatzeko, ekoizpena esportaziora bideratzeko, ekonomikoki integratzeko eta nazioarteko lan banaketarako; harrezkero, klase kapitalistaren harremanetarako paradigma bihurtu da eredu hori.
|
|
|
Langileen metatze izugarri horren bidez eta bere lurraldetik erauzitako
|
lan
indarra gatibu hartuta, esklaboek nekez jasoko zuten tokiko jendearen babesik?, plantazioen sistemak lantegia taxutu zuen, eta gerora immigrazioari eta globalizazioari emango zitzaizkien erabilerak ere zehaztu zituen, lan kostua murriztea xedetzat harturik. Zehazki, nazioarteko lan banaketarako ezinbesteko pausoa izan zen plantazioen sistema;, kontsumo ondasunak?
|
|
|
Zehazki, nazioarteko lan banaketarako ezinbesteko pausoa izan zen plantazioen sistema;, kontsumo ondasunak? ekoitziz, Europako
|
lan
indarraren erreprodukzioaren barnean txertatu zuen esklaboen lana, eta, bien bitartean, geografikoki eta ikuspegi sozialetik sakabanatuta eduki zituen esklabo bihurtutako eta soldatapeko langileak.
|
|
|
Azukre, tabako, ron eta kotoiaren produkzio kolonialak. Europako
|
lan
indarraren produkzioko salgai garrantzitsuenak, ogiarekin batera, ez zuen abiada handirik hartu 1650eko hamarkada iragan arte, esklabotza instituzionalizatu eta Europan soldatak apalki handitzen hasi ziren arte, alegia (Rowling 1987:
|
|
|
Aipatu beharra dago, dena den, nazioartean lanaren erreprodukzioa modu esanguratsuan berregituratzeko, bi mekanismo jarri zirela abian. Alde batetik, muntaketa kate global bat sortu zen, Europan
|
lan
indarra ekoizteko beharrezkoak ziren salgaien kostua murriztu zuena, eta esklabo bihurtutako langileak eta soldatapekoak lotu eta erabili zituena. Hain zuzen, aurrekari horietan oinarrituta, gaur egun ere kapitalismoak horrela erabiltzen ditu Asiako, Afrikako eta Latinoamerikako langileak, herrialde kapitalista, aurreratuak?
|
|
|
Bestalde, esklaboen lanaren bidez ekoitzitako salgaiak merkaturatzeko bide bihurtu zen metropolietako soldata, eta haren bidez hartzen zuten balioa gatibu lanarekin egindako produktuek. Horren harira eta emakumeen etxeko lanarekin gertatu bezala, esklabo lana metropolietako
|
lan
indarraren produkzioan eta erreprodukzioan txertatu zen, gero eta indar handiagoz, eta metaketarako baliabide gisa definitu zen soldata, haren bidez ordaindutako langileen lana nahiz haren ezkutuan zeuden askorena mobilizatzeko, soldata gabeko lan baldintzetan baitzeuden asko.
|
|
|
–Tyburn eta Edgware kaleen bidegurutzean geundela, urkamendietan Londresko txiroen historia eta zientzia ingelesaren historia gurutzatu egiten direla ohartu ginen?. Ez zen kasualitatea izan, eta ez da kointzidentzia anatomiaren aurrerakada zirujauek Tyburnen urkatutakoen gorpuak eskuratzeko zuten gaitasunaren araberakoa izatea19 Hain zuzen, halakorik nahi ez zuen
|
lan
indarrari estatuak bere kontrola ezartzeko egin zuen ahaleginarekin estu lotuta egon zen arrazionalizazio zientifikoaren garapena.
|
|
|
Esaterako, Hobbesek. Zer da, bada, bihotza, ezpada malguki bat[?] eta zer dira artikulazioak, gurpil batzuk baizik? dioenean, haren hitzetan burges espiritu bat sumatzen dugu guk, eta, ikuspegi horren arabera, lana da gorputzaren izateko baldintza eta zioa, baina horrez gain, gorputz indarrak
|
lan
indar bihurtzeko beharra ere antzematen da espiritu horretan.
|
|
|
XVI. eta XVII. mendeetako espekulazio filosofiko eta erlijiosoa zergatik den giza gorputzaren egiazko bibisekzioa ulertzeko balio du proiektu horrek; hain zuzen, bibisekzio horren bidez erabakitzen zen gorputzaren ezaugarrietatik zein bizi zitezkeen, eta zeinek, aldiz, hil behar zuen. Alkimia soziala zen, eta metal arruntak urre bihurtzen ez bazituen ere, gorputz indarrak
|
lan
indar bihurtzen zituen. Kapitalismoak gorputzaren eta lanaren artean txertatu zuen harreman bera ere hasita zegoen gorputzaren eta lanaren arteko harremana kontrolatzen.
|
|
|
Lurra bezala, gorputza ere landu egin behar da, eta aldez aurretik atalkatu, halako moduz non bere altxor ezkutuak askatu ahal dituen. Gorputza
|
lan
indarra izateko baldintza da, bai eta haren muga ere, hura baliatzeko elementu nagusi den heinean. Beraz, ez zen aski gorputzak bere horretan ez zuela balio erabakitzea.
|
|
|
Horrenbestez, beste mundu bat izan zitekeela egiaztatu zen, eta zergatik ez den gauzatu galdetzera bultzatzen gaitu horrek. Kapitulu honek galdera horri erantzun nahi dio, emakumeen eta gizonen arteko harremanak eta
|
lan
indarren erreprodukzioa arau feudalaren aurka nola birdefinitu ziren aztertuz.
|
|
|
155). 7 Gainera, feudoan lana biziraupenean oinarritzen zenez, sexuaren araberako lan banaketa ez zen baserri kapitalistetan bezain nabarmena eta baztertzailea. Herrixka feudalean, ez ziren bereizten ondasunen produkzioa eta
|
lan
indarraren erreprodukzioa: lan guztiak lagungarri ziren familiaren mantenurako.
|
|
|
Eginkizun horretan oinarritu da Caliban eta sorgina, ulertu beharra baitago hiru mendetan zehar Europako milaka emakume zergatik markatu eta exekutatu zituzten jainkoaren etsai eta deabruaren zerbitzaritzat. Garapen kapitalistaren historia zabal berreraikitzea izan da emaitza, erdigunean jarrita erreprodukzio sozialean eta batez ere
|
lan
indarra erreproduzitzeko jardueretan izan duen eragina. Ardatz horren erdian daude, batetik, Marxengan ezinbestekoa den baldintza bat, soldatapeko proletariotza osatzeko lurrak hesitzea, eta, bestetik, erreprodukzio lanaren debaluazioa, emakumeen gorputza eta erreprodukzio gaitasuna lan indarra ekoizteko makina bihurtzea eta, eraso horien giltza moduan, emakumeen botere soziala suntsitzea.
|
|
|
Garapen kapitalistaren historia zabal berreraikitzea izan da emaitza, erdigunean jarrita erreprodukzio sozialean eta batez ere lan indarra erreproduzitzeko jardueretan izan duen eragina. Ardatz horren erdian daude, batetik, Marxengan ezinbestekoa den baldintza bat, soldatapeko proletariotza osatzeko lurrak hesitzea, eta, bestetik, erreprodukzio lanaren debaluazioa, emakumeen gorputza eta erreprodukzio gaitasuna
|
lan
indarra ekoizteko makina bihurtzea eta, eraso horien giltza moduan, emakumeen botere soziala suntsitzea.
|
|
|
deabruaren aurka borroka egitearen izenean, harreman kapitalisten aurrerabidearekin bat ez zetozen subjektu eta praktiken mundua suntsitu zuten. Soldatapeko proletariotza osatzeko, lurrak itxi behar zituztelako; eta ezinbestekoa zutelako erreprodukzio lana debaluatzea, emakumeen gorputza eta erreprodukzio gaitasuna
|
lan
indarra ekoizteko makina bihurtzea. Merkatuaren agintaritza nagusi den honetan ere, emakumeak ari dira garestien ordaintzen.
|
|
|
Ortodoxia marxistan gizonezkoek emakumeei eragindako zapalkuntza eta menderakuntza harreman feudalen hondar gisa adierazten bada ere, Dalla Costak eta Jamesek horren aurka argudiatu zuten emakumeen esplotazioa funtsezkoa izan dela metatze kapitalistaren prozesuan, salgai kapitalista oinarrizkoena emakumeek eurek ekoitzi eta erreproduzitu duten neurrian;
|
lan
indarra, alegia. Dalla Costak azaldu zuenez, emakumeek etxean ordaindu gabe egindako lana izan da soldatapeko langileen esplotazioa sostengatu duen zutabea, soldataren esklabotza alegia, baita haren produktibitatearen sekretua ere (1972: 31).
|
|
|
Dena den, nire analisia ez dator bat Marxekin bi alorretan. Jakinik Marxek soldatapeko gizon proletarioen eta salgai ekoizpena garatzearen ikuspuntutik ikertu zuela metatze primitiboa, nik, aldiz, metatze horrek emakumeen kokapen sozialean eta
|
lan
indarraren ekoizpenean eragindako aldaketen ikuspegitik ikertu dut.2 Hortaz, metatze primitiboaren nire deskribapenean Marxek jaso gabeko fenomeno historiko sorta bat bildu dut, metatze kapitalistarako ezinbesteko garrantzia izan duten heinean. Fenomeno horien artean daude honako hauek:
|
|
|
Fenomeno horien artean daude honako hauek: (i) sexuaren araberako lan banaketa berria garatzea, emakumeen lana eta euren ugaltze funtzioa
|
lan
indarra erreproduzitzearen mende jarrita; (ii) ordena patriarkal berria eraikitzea, oinarri hartuta emakumeak ordaindutako lanetik kanporatzea eta gizonen mende izatea; (iii) gorputz proletarioa mekanizatzea, eta emakumeak langile gehiago ekoizteko makina bihurtzea. Are garrantzitsuago dena, metatze primitiboaz egin dudan analisian, erdi erdian kokatu ditut XVI. eta XVII. mendeetako sorgin ehizak.
|
|
|
sartu nahi izan zieten frantziarrek Montagnais Naskapi gizonei, eta, beraz, gizonen nagusitasunaren inguruko prestakuntza jaso zuten haien eskutik. Oso bestelakoa zen egoera plantazioetan, sexuaren araberako lan banaketa ezarri baitzuten berehala,
|
lan
indarraren arloan plantazioetako nagusiek zituzten eskakizunak eta nazioarteko merkatuan esklaboek egindako salgaien prezioa tarteko.
|
|
|
Aldaketa horiek, dena den, ez zituzten murriztu emakumeei lurrak lantzean eragindako kalteak, ez eta beren askatasuna galtzeak eragindako samina ere. Barbados salbuespentzat hartuta, ez zuen arrakastarik izan plantazioetako nagusiek
|
lan
indarra, erreprodukzio naturalaren, bidez hedatzeko ahaleginak, eta, anormala?
|
|
|
ez zen garatu XVIII. mendera arte, eta, garai horretan ere, kontratu bidezko soldatapeko lana langileen kopuru mugatu batek soilik lortzen zuen (gizonezkoek eta helduek), gogor borrokatu ondoren lortu ere. Dena den, ezin izan zituzten berrezarri esklabotza eta joputza, eta Behe Erdi Aroko lan krisiak Europan XVII. mendean jarraitu egin zuela adierazten du horrek; gainera, okerrera egin zuen egoerak lanaren esplotazioa maximizatzeko ahaleginean
|
lan
indarraren erreprodukzioa arriskuan jarri zenean. Kontraesan hori, oraindik ere ezaugarri hori badu garapen kapitalistak17?
|
|
|
Milioika afrikar hil ziren bitarteko bidaian (Middel Passage) eta plantazioetan jasan behar izan zituzten bizi baldintza larrien ondorioz. Europan,
|
lan
indarraren esplotazioa ez zen inoiz iritsi horrelako proportzioetara ikuspegi genozida batetik, erregimen naziaren azpian salbu. Ildo horretatik, XVI. eta XVII. mendeetan, lurren pribatizazioak eta gizarte harremanak salgai bihurtzeak (horien bidez erantzun zioten jaun eta merkatariek beren krisi ekonomikoari) pobrezia eta heriotza orokortu zituzten, bai eta erresistentzia sendo bat ere, gorabidean zen ekonomia kapitalista hondoratzeko mehatxu egiten zuena.
|
|
|
Ulertu nahi badugu nola uztartzen diren ongizate estatua eta demokrazia, erreparatu behar diogu familien eta emakumeen zereginari, izan ere,
|
lan
indarra dohainik ekoizteaz gainera, haiek ekoizten baitituzte norbanako autonomoak, norbanakook zainduz eta heziz. Norbanako indibidualak nola sortzen ote diren, teoria demokratiko nagusiek ez dute txintik esaten gaiaz (Benhabib eta Cornell, 1990); badirudi 16 edo 18 urterekin agertzen direla gizakiak munduan, erabakiak hartzeko eta dirua irabazteko prest, betiere arrazionaltasun unibertsalari jarraikiz.
|
|
|
langile/ kapitalista klase sozioekonomikoak, gehienbat zuriak. Aldiz, lehenago esan dugun moduan, ordaindu gabeko lanaren gainean oinarritzen da kapital pilaketa (Federici, 2011, 2013); merkatuak, hala ere, ezin ditu familiako zerbitzuak eta emakumeek eskaintzen dituzten beste zerbitzu guztiak ordezkatu, ez eta ere emakumeek egiten dituzten lanak, gizakiak eta
|
lan
indarra ekoizteko. Demokrata ezagunenek (kosmopolitarrak barne) nekez azal diezagukete nondik datozen eta nola erreproduzitzen diren kapital pilaketa, ongizatea eta demokratizazioa.
|
|
|
Nire helburua ez da ikuspegi dualistiko bat irudikatzea, zeinetan gizartea ekoizpen baliabideen jabeen eta
|
lan
indarraren saltzaileen arteko borroka baino ez den. Espazio soziala multidimentsionala da eta nolabait autonomoak diren esparru multzoek osatzen dute, baina esparru horiek, neurri batean edo bestean, ekoizpen ekonomikoaren eta gaitasun eta egitura politikoen mende daude.
|
|
|
Horregatik esku hartu behar du etengabe estatuak lehia horren sorreran, lehia askea ahalbidetuko duten baldintzak eratzeko (Sassen, 2008, 2013; Harvey 2003, 2007). Zentzu horretan, gobernugintza neoliberala estatuek ezartzen dute, estatuen gainean ezartzen da, estatuen bidez (Joseph, 2014); izan ere, besteak beste, kapitalismoa eta kapitalaren eta lanaren arteko harremana ezin direlako soil soilik merkatu harremanen bitartez erreproduzitu, zeren
|
lan
indarra fikziozko produktu bat baita (Polanyi, 2001) eta ezin baita soldaten eta lan merkatuaren bitartez erreproduzitu.
|
|
|
Aipatu legegintza korronte horrek, besteak beste, lan baldintzak hobetzeko eta langileak babesteko balio zuten legeak sortu zituen, adibidez langileek beren
|
lan
indarra galtzen zuten egoeretan, hala nola ezbehar bat gertatzen bazitzaien, gaixotzen baziren, adinekoak baziren edo lanik gabe geratzen baziren. Familiako (familia heteronormatiboetako) emakumeak eta umeak babesteko legeak ere horren barruan sailkatu ohi ziren, bai eta biztanle guztien osasun eta hezkuntza baldintzak eta morala zaintzeko hamaika neurriak ere.
|
|
|
Hemezortzigarren eta hemeretzigarren mendeko langileen adibideari berriro helduz gero, argi ikusten dugu normalizazioak ezartzen dituela
|
lan
indarra kontratatzeko irizpideak, lan indarraren osasuna gorde eta babestu nahi baitute. Normalizazioak ezartzen du zer baldintzaren pean egin ditzaketen mota jakin bateko norbanakoek mota jakin bateko lanak (Donzelot, 1988:
|