|
2000
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk,
|
horien
xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Hari luze horren matazak korapilatu egiten dira, behin eta berriro, XIX. eta XX. mendeetan, lekukotza nabarmenak baititugu aurretiaz esandako
|
horien
inguruan12.
|
|
|
Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin? Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege
|
horien
askiezaz. Haren ohituretan oharkabe gertatutako aldaketok, ez al zituen legerian arin arin ezagutarazi?
|
|
|
Eskubide zibilak ere, beretik datozkio norbanako herritar horri. Azken
|
horien
esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
|
Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik. Horietako bat ere ez da larria;
|
horien
metaketak, berriz, beroriek pairatu behar dituen ezkontidearentzat, nahigabe eta sufrikario izugarriak.
|
|
|
Ezkontza ez da egoera soila, bizi egoera baino. Ezin, hortaz, batuketa aldakor eta iheskor
|
horien
antzarik izan. Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira.
|
|
|
Bi arrazoi nagusik erakarri dute oinarri hau: lehena, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba
|
horien
sortzea garbitzeko. Bigarrena, halako konpromisoa hartu dutenen onustea da, aberriak aintzat hartzen baitie horiei seme alaba legezkoak sortzeko gogoa.
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri gehiagoaz zein gutxiagoaz. Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde, eta egintza ilunetan du jatorria,
|
horien
froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe. Lege berriek gaitzari aurre egin diote eta horrexegatik zaindu ditugu lege
|
horien
xedapenak.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro
|
horien
hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
|
Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke,
|
horien
oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne egon behar da.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen
|
horien
ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak,
|
horien
hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Dirua erabili eta gero, salmenta, erosketa eta bizitza zibilaren merkataritza izeneko ekintza multzo horren bitartez gauzatzen dira horiek. Azaldu ditugu, bide beretik ere,
|
horien
gobernurako erregela nagusiak.
|
|
|
Bizitza zibilaren garraio arrunta ezin daiteke nahas merkataritzakoarekin. Lehena, norbanakoen artean gauzatzen da, norbanako
|
horien
elkarrekiko premiak eta bat etortzeak euren arteko betebeharrak batzen dituztela. Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea.
|
|
|
Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea. Merkataritza mota
|
horien
eragiketak, ia beti, loturik egon ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei. Hortaz, Kode Zibil baten egitasmoan sartzen ez diren lege bereziak dira gai horiek arautu beharrekoak.
|
|
|
Lege
|
horien
izpiritua, lege zibilarena baino, guztiz bestelakoa da.
|
|
|
Egoki da, berbarako, merkataritzako negozioetatik akzio errebindikatzaileak aldentzea, merkataritzako gorabeherek gauza higigarrien gainean jokatzen baitute. Horiek ziztu bizian eskualdatzen dira, inolako arrastorik gabe, eta
|
horien
izatea ere egiaztatu eta ezagutzea ezinezkoa da kasurik gehienetan. Dena den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea.
|
|
|
Kalte itzela dator, bestaldetik ere, erregistroaren eskubideak, neurrikoak nahiz gehiegizkoak izan, molde eztabaidatsuan batzen direnean. Halakoetan eskubide
|
horien
kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun gauza bera esan daiteke hipoteka kodeaz.
|
|
|
Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza
|
horien
ordena ezartzea baino.
|
|
|
Ekintza
|
horien
emaitza 1804 urtean aldarrikatu eta argitaratu zen. Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena.
|
|
|
Portalisek berak ere, ezin bazterrean utz bi
|
horien
aipamena, bete betekoa edo zeharkakoa:
|
|
|
Labur zurrean jasotako horrek bidenabar erakusten ditu Kode Zibilaren ardatzak. Zehatz ditzagun, bada, lege berrikuntza
|
horien
arlo nagusiak.
|
|
|
Legeek ezin dute inor behartu, aurretiaz ezagutaraziak izan gabe. Horrexegatik aritu gara lege
|
horien
aldarrikatze moldeaz. Ezin norbanako bakoitzari legea jakinarazi.
|
|
|
Portalis, adeitsu, aurreko eta geroagoko egoerak desberdindu eta xehe xehe ematen digu bi
|
horien
albistea:
|
|
|
Atarikoan, horratio, legea zein eta zer nolakoa izan eta
|
horien
ondorioak araugai. Portalis, beti legez, ideia horien mintzatzaile:
|
|
|
Atarikoan, horratio, legea zein eta zer nolakoa izan eta horien ondorioak araugai. Portalis, beti legez, ideia
|
horien
mintzatzaile:
|
|
|
Ezkontza ez da egoera soila, bizi egoera baino. Ezin, hortaz, batuketa aldakor eta iheskor
|
horien
antzik izan. Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak ere ezabatzen dira.
|
|
|
Ezkontzak berak zedarriztatzen du seme alaba
|
horien
egoera zibila. Portalisen hitzak dira hauek:
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri handiagoarekin zein txikiagoarekin. Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde eta egintza ilunetan du jatorria,
|
horien
froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko
|
horien
debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak.
|
|
|
Kontratu horrek, arestian aurkeztu ditugun oharren arabera, senar emazteak behartzen ditu, zertara eta elkarrekiko edota ondorengoekiko betebehar erkideetara. Horrexegatik, herri aurreratu guztietan, nahitaezko izan dituzte legeek betebehar
|
horien
menekoak zehazteko moldeak. Molde horiek zehaztu ditugu.
|
|
|
Soil soilean uste du, grinarik gogorrenek —munduan hainbeste kalte sortu eta egun ere, sortzen dutenek— senar emazteen arteko giro gozoa urra dezaketela; halaber, uste du larregikeriak astunak izan daitezkeela, senar emazteen ezkon bizimodua jasanezin eginez. Orduantxe da eta orduantxe bakarrik, legegileak salbuesten duela, senar emazte
|
horien
lasaitasun, segurtasun eta poztasunaz arduratuta, bata bestearekin loturik egotea, eurak bereizteko dituzten arrazoiak gorabehera. Erlijioaren ikuspegia ez da horrekin saihesten, erlijioak berak gai horretan eta beste batzuetan gizakiak gobernatzen baititu meritu eta askatasunaren esparruan.
|
|
|
...a dela bihotza nahikeria eta aldakerietara uztea, norberak ere etxeko lorrak jasan egiten dituela; arean bere, halakoak aurreikusteko lana egiten dela, dibortziorako ahalmena ez dagoenean; ez dago jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba
|
horien
mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, ...
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko
|
horien
debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak.
|
|
|
Horiei bermatu behar zaie, huts hutsean, eta ekitatearen eredura, gizalegeak eurentzat eskatzen duen laguntza. Alfer alferrik eskatuko dira
|
horien
mesederako izadiaren eskubideak; oinordetza ez da eskubide naturala, baizik eta gizartearen barnekoa, lege politikoak edo zibilak onartua. Ezin, beraz, bestelako gizarte erakundeen aurkakoa izan.
|
|
|
Arreta jartzen bada lege zibiletan, ez da eurok zuhurragoak edo zuzenagoak bihurtzeko, ezpada aldekoagoak egiteko; hain zuzen ere, erregimen berri hori aproban emateko asmoa nortzuk izan eta
|
horien
aldekoagoak. Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte,
|
horien
bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan.
|
|
|
Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe, gauza eta pertsonen arteko unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege
|
horien
parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Legeak guztientzat du araurik; gizakiak multzoan hartzen ditu, ez norbanako gisa; ezin ditu norbanakoen egintzak edo herritarrak elkarrengandik bereizten dituzten liskarrak zertu. Osterantzean, egunero egin lirateke lege berriak; halako anizkeriak lege
|
horien
duintasuna eta betetzea itoko lituzke. Juriskontsultoa zereginik gabe geratu eta legegilea, ñabardurek nahasia, laster izango litzateke juriskontsulto soila.
|
|
|
Juriskontsultorik gehienek legeari buruz eman dituzten zehaztapenak begiz jotzean, berehalakoan ohartu dugu zehazte
|
horien
askieza. Izan ere, horiek ez gaituzte jartzen moral oinarri baten eta Estatu lege baten arteko desberdintasuna nabarmentzeko tenorean.
|
|
|
Legeek ezin dute inor behartu, aurretiaz ezagutaraziak izan gabe. Horrexegatik aritu gara lege
|
horien
aldarrikatze moldeaz. Ezin norbanako bakoitzari legea jakinarazi.
|
|
|
Ezin norbanako bakoitzari legea jakinarazi. Publizitate mugatu batekin bete behar dugu
|
horien
zeregina. Egia esan, publizitateak ezin du sortu herritar bakoitzarengan eta une berean, herritar horrek bete behar duen lege horren ezagutza.
|
|
|
Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean
|
horien
izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina, horien idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta gure usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean. Jakina,
|
horien
idatzia ez litzateke besterik izango eguneroko liskarren iturria baizik, eta hori arrazoimenak eta gure usadioek uxatu egiten dute.
|
|
|
Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak eman behar zirenean. Ezkontza bera zer zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan zertan ziren osagarri, lege
|
horien
aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera
|
horien
erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira
|
horien
berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta
|
horien
ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen nahi bere burua egia helburu gisa hartzen zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi beharra zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi
|
horien
—esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian, esate baterako, diren lez—, soilik hizkuntzaren auziak baizik.
|
|
|
gizabanakoengandik independentea den munduan erregulartasun zenbakaitzak daudelako. Nola ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak,
|
horien
artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere: gizakien eraginik izan gabe, naturaren erregulartasunak existitzea zio ona zen —bere ustez— guk planeten gain eraginik ez dugula mantentzeko.
|
|
|
" Testability and Meaning" idazkian92, Carnapek joerazko terminoen arazoa konpontzen saiatu zen, eta horretarako termino
|
horien
definizioa soilik partziala izan zitekeela iradoki zuen. Hau da, haren aburuz, termino zientifiko baten esanahia logikaren eta behaketazko enuntziatuen bitartez soilik partzialki zehaz daiteke.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren tesien aurkako erasoak beti ez dira izan analisi eta ezeztatze teorikoaren ahalegin baten emaitza. Eraso
|
horien
helburuek askotan espezializazio filosofikoaren muga guztiak nahi izan dituzte igaro, zio eta ondorio politiko eta soziologikoak ukitu nahian. Vienako Zirkuluaren kasuan, kritikariek esleitzen zizkioten ideia politiko maltzurrak kritikatu nahian, azken buruan.
|
|
|
Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista
|
horien
ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko. Soilik neurriz gaineko sinesmen mistiko eta psikotikoen kasuetan eransteko balio zezaketen, baina gutxi gehiagorako (101 orr.).
|
|
|
Machen eta Humeren eragina oinarrizkoa izanda ere, zalantzarik gabe tesi hau astindu egin genuke enpirista eta positibistengandik Vienako proiektuan harturiko ideiak benetan zeintzuk izan ziren ikusteko,
|
horien
aukeraketa partzialki eta selektiboki garatu baitzuten. Humeren ideien teoriarekiko erlazioa, adibidez, ez da zirkulukideen idazlanetan inon agertzen; bere lema —eta teoria— enpirista soilik izan zen garrantzizkoa, bere maxima esperientzialista, alegia:
|
|
|
Jatorrizko zeinuak beren baitan daduzkaten perpausak dira argitasunak. Zeinu
|
horien
esannahiak jadanik ezagutuak badira soilik entelega daitezke argitasunak.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren berrikuntzari eta filosofia tradizionalaren ikusmoldeekiko bere enpresa filosofikoak duen bateraezintasunari buruzko tesi hau ia aho batez onartu dute filosofo tradizionalek, batez ere Zirkuluaren enpirismo logikoak nonahi jaso duen harrera erabat negatiboa ikusi eta gero. Filosofo tradizionalek Zirkuluaren filosofia ‘filosofia eza’ edo ‘anti filosofia’ lez ikusi zuten, gauza ez zena ez diziplinaren funtsezko arazoak begiztatzeko eta are gutxiago
|
horien
ebazpenari buruz zerbait esateko ere. Beraz, Heidegger eta bere jarraitzaileentzat, Vienako Zirkuluaren pentsamendua ez zen izan pentsamendu filosofikoaren imajina zitekeen formarik endekatuena baino, garaiko gaitz eta arazo guztien erruduna:
|
|
|
Zio honek, Leibnizen bereiztezintasunaren tesiarekin batera baliatuz, erlatibitatearen teoria bereziari Vienako Zirkuluak eginiko kritika bultzatu zuen20 Harrezkero, soilik erlatibitatearen teoria orokorrak egingo zien lekua zio
|
horien
ondorio filosofikoei. Azken teoria einsteindar honek, 1 irudiko lohikeria teorikoen ezabapenerantz hurbilduz doan turrustaren azken urratsa finkatzen du, behagarriak diren emaitzak faboratuz.
|
|
2001
|
|
|
Kanpotik kritika erraza duten diskurtsoak dira, ez baitaukate frogagarria den oinarririk. Gainera, kondaira
|
horien
zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan sar daitezke, hala nola beste kondairekin. Esate baterako, Jeronimo indiarrak bere herriaren kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari.
|
|
|
" dialektika" da. Platonentzat honek errealitate mota desberdinen arteko ezberdintasun eta berdintasunak ezartzea esan nahi du, errealitate mota batetik besterako inferentzia edo esklusio erregelak zehaztea, eta errealitate
|
horien
natura aztertzea.
|
|
|
Zu, rapsoda eta aktore zaren hori, erdikoa; poeta bera delarik lehendabizikoa. Eta jainkotasunak horien guztien bitartez gizakien arimak nahi duen lekura erakartzen ditu, arima
|
horien
indarrak elkarren beharrean egon daitezela eraginez. Eta koreuta, maisu, nahiz bigarren mailako maisuen ilara anitzean bata bestearen eraginpean daudelarik, harri famatu hurarekiko moduan, eraztun batzuk zeharkako eraginpean daude Musaren menpe.
|
|
|
Kanpoko objektuen izateak zalantzakorra dirudi, hautemapen jakin batzuetatik erator dezakegulako eta, beraz, seguru cogitoa besterik ez dugula dirudielako. Baina Kanten arabera guk objektu
|
horien
izatea ez dugu logikoki eratortzen, baizik eta zuzenean hautematen dugu. Neure kontzientziak erreferentzia zuzena egiten du izatera, bai barnekora, baita kanpokora ere, inferentziarik egin gabe.
|
|
|
Interpretazio batzuek berbaitango gauza bihurtu dute Kanten filosofia osoaren oinarria, agian ondorengo idealistek garrantzi handia eman ziotelako7; baina hori, errua ez ezik, astakeria handi bat ere bada, gehienbat horrela berbaitango gauzak izaera ezezaguneko izaki misteriotsu bihurtzen direlako. Interpretazio errealista hau ontologikoa da, hau da, agerpenak eta berbaitango gauzak bi izaki mota ezberdin izango lirateke, batetik itxurak eta bestetik itxura
|
horien
ezinbesteko oinarriak liratekeen benetako gauzak. Guk gauzen itxurak radar batean ikusiko genituzke, baina gure ikusmenaren helmenetik urrun geratuko lirateke benetako gauza errealak.
|
|
|
Horrela, positibismo logikoak hasierako jarrera utzi zuen eta azkenean pragmatismoaren ekarpenak jaso ditu. Kantek, bestalde, Matematikaren aplikazio konkretua du hasieratik buruan, Fisika matematikoaren jokaera baita Kantek argitu nahi duena, eta Matematika espazioan eta denboran egin beharreko eraiketa sintetikoetan oinarritzen denez, nabarmena bihurtzen da eraiketa
|
horien
aplikazioa ezagutza konkretuan. Beraz, ez dago analisi hutsik, baizik eta sintesia behar da.
|
|
|
Kantek, berehala, arazo
|
horien
egoitza zehazten duen izen bat aipatzen du. " Gatazka hauen borroka lekuak, bada, Metafisika izena du" (A VIII (E29)).
|
|
|
Ondorioz, denbora begiespena da, eta ez adigaia. ‘Etxe’ adigaia milaka eratan gauzatzen da, baina adigaia eta bere gauzapena erabat ezberdinak dira, eta gauzapen
|
horien
zenbakia mugatua izango da gainera.
|
|
|
Gure eskaintzaren berezitasuna hor azaltzen da, nonbait: gu ez garela hasten ez arrazoimen adimen edo nahimenetik, filosoforik gehienak bezala;
|
horien
erro den gogo maitariagandik baino.
|
|
|
Baina baita ere maitagogoak ongi ala gaizki erabil ditzake adimena, nahimena eta oroimena, ahalmen landuak izan ala ez. Eta ongi ala gaizki erabil ditzake ahalmen
|
horien
emaitzak. Adimena landu ahala, nahimena indartu ahala, oroimena argitu ahala, gogoa zimeldu, agortu, ilundu, sasiperatu egin dakioke.
|
|
|
Aurreraxeago eztabaidatuko dugu gai garrantzitsu hori; baina emaitza aurreratuz, zera baiesten dugu: maitagogoak bereganatzen duela, bai, objektuen izana, edo iristen dela objektuengana,
|
horien
ezagutza benetakoa lortuz. Zentzumenak, adimena, eta ez dakit zer eta zelan erabiliz.
|
|
|
Askatasuna, hautamena, maitamena ukatuz zientzialaria ukatzen du. Zientzialari
|
horien
zientziak zientzialaria ukatzen du.
|
|
|
Eta, orokorrean, gizakiak gizaki denez egiten dituenak. Gizakiaren adimenak ezin ditu, bere logika hutsez, gizaki
|
horien
ekintzak ulertu, transmaterialak direlako, ez daudelako inongo legeen menpe, ez diotelako jarraitzen inongo adimenezko logikari. Beste izen bat erabiliz, hautamenez eginak direlako, gogoaren esanera, adimenaren jaunaren esanera.
|
|
2002
|
|
|
Zigor etxeen administrazioaren inguruan jaso ohi diren iritziak bateratzea eta adostea ez da, noski, batere samurra, gizabanako bakoitzak, zein den bere disposizio hasierakoa, nondik datorren eta zein helburu duen, zorroztasunzein induljentzia neurri desberdin eta kontraesankorrak proposatzen baititu. Zenbaitek ahaztu egiten du egindako okerrengatik atxiloturik dagoen presoa ere, beste edozein gizaki bezala, izaki sentibera dela; beste hainbatek, berriz, ez du ikusi nahi preso
|
horien
egoera zigortuta dagoenarena dela; batzuek presoen miseriak leuntzen lagunduko lukeen edozein gozabideri muzin egin nahi izaten diote, eta beste askok aldiz zigor etxeetan ezinbestekoak diren diziplina neurrien balio eta gizatasun eza aldarrikatzen dute.
|
|
|
Gainera, neurri latzok herio mantso batera eramaten dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez daramaten izen hori. Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke
|
horien
heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, z... Horrez gain, presooi ordainarazten zaizkien zigor zorrotzak ez datoz bat, inolaz ere, egindako okerrengatik ordainarazi behar litzaiekeenaren neurriarekin, haietako bakoitzak zigorraren zorroztasuna agoantatzeko agertutako indar eta gaitasunekin baino.
|
|
|
Hasiera batean enpresaburuari izenpearaziko zaion kontratuak baldintza ez oso onak badakarzkio ere, bistakoa da, denbora aurrera ahala, bai berarentzat eta baita gobernuarentzat ere, onuragarri gertatuko dela kontratu hori, interes partikularretatik enpresaren hobekuntza baitator ezinbestean. Lanean diharduten morroiek irabazi zilegiak lortuko dituzte eta Estatua, berriz,
|
horien
lanetik segitzen diren abantailez jabetuko da.
|
|
|
Ohikoa izaten da presoek beren artean akordio ezkutukoak egitea eta akordio horiek lege bihurtzea. Esan beharrik ez dago, lege
|
horien
egileak gizakien artean utzienak eta zabarrenak izaten direla gehienetan. Izan ere, espetxe barruetan sortzen diren sozietateetan zantarrenek ezartzen baitiete beren legea besteei eta gizagaixook lege horiek bete beharrean aurkitzen dituzte beren buruak.
|
|
|
Presoen inguruan hainbeste behaketa zuhur egindako Howard buru argi eta otzanak ere, ordea, argi ikusi zuen, hasieran bilatzen den efektua eragingo balu ere, gerora neurri hori erabat indargabetuko litzatekeela, lortuko genukeen bakarra presoa desespero larrienera bultzatzea litzatekeela. Halatan bada, iritzi jakintsuoi jarraiki, zer espero daiteke neurri anker honetatik, presoak tormentu alferrikakora jausiz,
|
horien
erreforma erabatekoa aldentzea baino. Neurri anker hori egokia dateke, agian, espiritu maltzur eta erreboltari bat senda dadin egun batzuetarako ohi baino zigor handiagora makurrarazteko; baina, agi denez, ez da komeni zigorra gehiegi luzatzea, elikatzeko premia duenak ere kina eta antimonioa luzaroan ez darabiltzan bezalaxe.
|
|
|
Samuel Benthamen ekarpena Panoptikoan ezarriko zen makineria asmatzea izan zen, oinez ibiltzeko gurpil handia, esate baterako, presoei batetik zeregin mesedegarria eta, bestetik, beharrezko ariketa eskainiko zizkiena. Bi anaiek makina
|
horien
modeloak eraikitzeko lantegi bihurtu zuten beren etxearen zati bat. Eraikuntza Panoptikoa testuinguru industrialari lotuta asmatu bazen ere, Jeremy Benthamek horrek espetxe gisan zuen indarrean jartzen jarraitu zuen arreta, eta britainiar gobernua honen diseinuan interesatzeko kanpaina luzea izango zenari ekin zion.
|
|
|
Hortaz, argi dago Dumontek uste zuela Benthamen testuak hobetzen ari zela,
|
horien
idazkeraren egitura sinplifikatuz; irakurleak erabaki du hori egia denentz eskuartean dugun testuaren kasuan. Ziurra dena zera da:
|
|
|
Gizaki kopuru jakin bati gerta dakiokeenaren jabe izatera heltzeko modua aurkituko bagenu; haiengan eragin nahi den inpresioa lortzeko, aurkituko bagenu, halaber, gizaki horien inguruan jazotzen den guztiaz jakitun izateko modua; gizaki
|
horien
ekintzak zein beren arteko loturak, beren bizi gorabeherak oro, estu lotzeko modua aurkituko bagenu, ezerk ez liguke ihes egingo, ezerk ez lioke kontra egingo bilatzen den efektuari. Bistan da, halakorik ezer aurkituko bagenu, gobernuek helburu larrienak erdiesteko erabiliko luketen tresna ezin indartsu eta baliagarriagoa litzatekeela hori.
|
|
|
Ikuskaritza dorretik leotz bakoitzera, latorrizko hodi batzuk ipiniko dira, ikuskatzaileak, ahotsa batere urratu gabe, hara eta hona joaten ibili beharrik gabe, presoei zernahi gauza esan,
|
horien
lanak zuzendu eta, batez ere, denak zaintzapean daudela ohartarazi ahal diezaien. Dorreak leotzetatik bananduko duen hutsune edo putzu zirkular gisako bat eduki du, presoei ikuskatzaileen aurkako edozein saiakera burutzeko modua galaraziko diena.
|
|
|
Orriotan azaldu dugun memorian ingeles jatorrizkoaren egile Bentham jaunaren iritzi nagusiak bildu ditugu; ziur gaude
|
horien
balio eta onura argi geratu dela eta aski dela hemen aurkezturikoa hasieran aipatzen ziren printzipioen garrantziaz jabetzeko.
|
|
2003
|
|
|
Diotimaren arabera maitasuna ez da ez itsusi ez gaizto, Sokratesek bere hitzaldiaren hasieran zioen bezala, eder eta itsusi, on eta gaiztoaren arteko zerbait baizik, iritzi zuzena jakintza eta ezjakintasunaren arteko zerbait den modu berberan. Faltan dituen ezaugarri
|
horien
ondorioz ezin du jainko izan, nahiz eta ez izan izaki hilkorra ere, bion arteko zerbait baizik: jeinua (daimon) da eta mundu material eta espiritualaren arteko lotura lanak betetzen ditu.
|
|
|
— Zure ustez, Sokrates, zein da maitasun eta desio
|
horien
zioa. Ez al zara konturatzen zein arraro jartzen diren animalia guztiak ume egin nahi dutenean, lurrekoak zein hegalariak, denak gaixoturik b eta maitasunez beteta lehenik elkarrekin batzearekiko eta bigarrenik jaioak elikatzearekiko, eta berauen alde prest daude baita ahulenak indartsuenekin ere borrokatzeko eta hiltzeko, eta baita gosez irauteko eta beste edozer egiteko ere haiek elikatzeagatik.
|
|
|
— Baina horrexegatik hain zuzen, Diotima, oraintsu nioena, irakasleen beharra dudala jakinik etorri naiz zuregana. Baina esaidazu
|
horien
zioa eta maitasun kontuen inguruko gainerakoena.
|
|
|
Eta zer dagokio bada? Zentzutasuna eta gainerako bertutea, eta
|
horien
sortzaileak poeta guztiak dira eta asmatzaile esaten zaien artisau guztiak. Baina zentzutasunik handien eta ederrena askoz hirien eta bizitokien antolaketa da eta bere izena neurritasun eta justizia da.
|
|
|
Ni, gizonok, horrela saiatuko naiz Sokrates goresten, irudien bidez. Barregarri uzteko izango dela uste izango du honek agian, baina egiaren alde izango da irudia, ez barrearen alde. Eskultore lantegietan eserita dauden Sileno27
|
horien
guztiz antzekoa dela b baitiot, artisauek txirulak ala flautak eskuetan dituztela egiten dituztenak eta erdibituz gero barruan jainkoen eskulturak edukirik agertzen direnak. Eta Marsias28 satiroaren antza duela ere badiot.
|
|
|
Horrelakoak jasan ditugu nik eta beste askok satiro honen flauta doinuen eraginez; baina entzuidazue nik bera konparatu dudan satiro
|
horien
zein antzekoa den eta zein botere harrigarria duen. Argi eta garbi jakin ezazue zuetako inork ez duela bera ezagutzen, nik erakutsiko dizuet ordea, hasi naizenez d gero.
|
|
|
Medikuntza guztia beraz, diodanaren arabera, jainko horrek zuzendua da. Eta era berean gimnasia 187 eta nekazaritza, musika berriz apurtxo bat bakarrik adi dagoenarentzat ere nabarmen da
|
horien
egoera berean dagoela, Heraklitok agian esan nahi duena, hitzetan behintzat ez baitu garbi adierazten: " Bata barnean desberdina izanik bera bere buruarekin adiskidetzen dela, arkua eta liraren harmoniaren era berean".
|
|
|
Baina erritmoa eta harmonia gizakientzat erabili behar direnean, bai sortzerakoan (konposaketa deitzen diotena) bai jada sortutako doid nu eta neurriak zuzen erabiltzerakoan (heziketa izena duena), orduan bai zaila dela eta artista on baten beharrean. Berriro etorri da arrazonamendu bera, gizabidezko gizakiei eman behar zaiela atsegin eta oraindik ez direnak gizabidezko bihur daitezen, eta
|
horien
maitasuna zaindu behar dela. Eta hori da ederra, zerutiarra, Urania musa zerutiarraren maitasuna; Polime niarena ordea arrunta da, kontuz eman beharrekoa ematen zaienei bere atsegina jaso dadin, gehiegikeriarik sortu gabe; gure eskulangintzan gaixotasuna gabe atsegina jasotzeko moduan sukaldaritzaren inguruko gurariak ondo erabiltzea lan handia den bezala.
|
|
|
Niri gizakiek Maitasunaren boterea ez dutela inola ere hauteman iruditzen baitzait, hautemanez gero bere tenplu eta aldare eskergak egingo bailituzkete, eta egundoko eskaintzak, eta ez orain bezala horietako ezer ez zaiola egiten, beste ezer aurretik egin beharrekoak izanda ere. Jainkoen artean gizakien lagun handiena baita, d gizakien laguntzaile izanik eta gaixotasun
|
horien
mediku zeinak sendatuz gero gizateriari zorion handiena gertatuko litzaiokeen. Beraz ni saiatuko naiz zuei bere boterea azaltzen, eta zuek gainerakoen irakasle izango zarete.
|
|
|
Gainerakoa ez zen horren harrigarri, baina bukaerakoa, hitz eta esamoldeen edertasuna aditzerakoan nor ez litzateke liluratuta geldituko? Ni behintzat, nik neuk
|
horien
antzeko ezer ederrik nuela ezta hurrik eman ere esan pentsatzerakoan, lotsaren lotsaz ia korrika ihes egin dut, modurik izan banu. Hitzaldiak c Gorgias gogorarazten baitzidan Homerok dioen bera21 gertatzeraino, beldur bainintzen Agatonek bere hitzaldiaren bukaeran Gorgias hizlari trebearen burua nire hitzaldira botata ez ote ninduen ahots galeraz ni neu harri bihurtuko.
|
|
|
— Badituen ezaugarri
|
horien
faltan behintzat ez bailitzateke egongo.
|
|
|
— Ez behartu beraz eder ez dena itsusi izatera, b ezta on ez dena gaizto izatera ere. Horrela Maitasuna ere, ez on eta ez gaizto ez dela ados zaudenez, ez ezazu ezta ere uste izan itsusi eta gaizto izan behar duenik, bi
|
horien
tarteko zerbait baizik.
|
|
|
Platonek hasieran maila politikoko arazo errealak aztertuz (justizia, gobernu mota posibleak, etab.), arazo kognitibo eta ontologikoetara heldu zen, azkenean ideien teoriara iritsiz. Ideia hutsetan ikusten zuen benetako errealitate bakarra (mundu honetako gauzak betiereko arketipo
|
horien
kopia fenomenikoak izanik), eta horrela metafisikaren eremuan sartu zen bete betean. Ideia horiek gure ohitura eta instituzioetan gauzatu behar dira Platonen ustez," hiria" (polis grekoa) benetan bizirik egongo bada.
|
|
|
Ideien teoriak berak egitura guztiz poetikoa du. Bere elkarrizketetan Platonen ahalmen dramatikoak nabarmentzen dira pertsonaien aurkezpen eta karakterizazioan, eta batez ere
|
horien
bizimodu eta pentsaera azaltzerakoan.
|
|
|
27 Adibide horrekin, nahierarako legeen beharrizana frogatzeko aipatu izan diren aurreko adibideekin gertatu bezala, berriro ikus daiteke zailtasun kasu batzuetan ezinbestekoa dela erregelamendu orokorra finkatzea halako lege baten bidez. Gizabanakoen arteko desberdintasunei legeok aplikatzean, alabaina, beste zailtasun batzuk sortzen dira egunean egunean, eta halakoetan ez da beharrezkoa, ezta ahalezkoa ere, erabateko legeak ezartzea, eta erabakia epailearen esku utzi behar da. Horrek suposatzen du, batetik, zolitasun eta ulermen zintzotasun handiak behar direla, eta, bestetik, erregelen printzipio eta xehetasunak zehatz mehatz ezagutu behar direla, kontrako iritziak eta zailtasunak ekarri dituzten legeen arteko aurkakotasuna epaitzeko, eta erregela
|
horien
espirituaren bidez, legeon mugak, hedadura nahiz ondorioak zehaztu ahal izateko. Hori guztia kontuan izanda, eta legeen interpretazioari buruz aipatu beste printzipioei ekinez (geroago ere aipatuko direnak), bakoitzak har dezake legeok zuzen aplikatzeko konpromisoa.
|
|
|
Horrela, gurasoen ahalgo naturala eta espirituzein denbora botereen agintea bete behar direla agintzen duten legeak, merkataritzan fideltasuna eta zintzotasuna ezartzen dutenak, giza hilketa, ostea, lukurreria edo doloa debekatzen dutenak eta
|
horien
antzekoak erlijio legeak dira, lehenengo bi legeen oinarri direlako; baina, aldi berean, politika legeak ere badira, beharrezkoak direlako gizarte ordenari begira. Haatik, fedeari eta ohituren barrualdeari buruzkoak eta Jainkoa gurtzeko zeremoniak nahiz diziplina eklesiastikoaren gaiak arautzen dituztenak erlijio lege hutsak dira; gisa berean, testamentuen formalitateak, preskripzio epeak edo herri monetaren balioa zehazten dutenak eta antzekoak politika legeak dira.
|
|
|
Autu horiek guztiak legeen bitartez zehaztu behar izan dira, eta nazioek ez dutenez ezelako aginterik legeok elkarri ezartzeko, bi lege mota daude, erregela gisa erabiltzen direnak: lehenengo taldean, gizatasun, abegitasun eta zintzotasunari buruzkoak nahiz
|
horien
menpeko guztiak sartzen dira, baita nazio desberdinetako herriek bakenahiz guda egoeretan elkarren aurrean izan beharreko joera aipatzen dutenak ere; bestean, nazioek tratatu edo ohituren bidez finkatutako erregelamenduak sartzen dira, eta nazioek erregelamenduok betetzeko eska diezaiekete elkarri. Lege, tratatu nahiz ohitura horien kontrako urratzerik gauzatuz gero, zigorrak ondokoak izan daitezke:
|
|
|
42 Gaiok arautu eta
|
horien
ondoriozko autuak konpontzen dituzten legeak zuzenbide zibil izenarekin ezagutzen dira oro har. Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako.
|
|
|
Zuzenbide naturaleko legeak ziren gizakiei eta basatiei aplikatzen zitzaizkienak. Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute
|
horien
erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren, jendeen zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|