|
2007
|
|
|
Nik 1960ko hamarkadaren lehen urteetan egin nituen unibertsitateko ikasketak, eta garai hartan ez zen ozeanoaz
|
hitz
egiten, erabat ezezaguna baitzen. Berez, ofiolitak aztertzen hasi nintzen.
|
|
|
Hala ere, hori ez da zelula amen ikertzaileek duten arazo bakarra, zailtasun teknikoak ere ez baitira nolanahikoak. Horretaz guztiaz
|
hitz
egiteko, zelula amekin lan egiten duen ikertzaile batekin eta bioetikan aditu den zuzenbideko irakasle batekin elkartu gara. María Vivanco eta Itziar Alkorta dira, hurrenez hurren.
|
|
|
Asko
|
hitz
egiten eta eztabaidatzen da zelula amei buruz, zergatik. Zer dela eta dira zelula amak hain garrantzitsuak?
|
|
|
Hori esanda, noiz emango du fruitua hemen egiten dugun lanak? Zein helbururi buruz
|
hitz
egiten ari garen; epe luzera izan daiteke, ertainera... Baina dagoeneko ari gara helburuak lortzen.
|
|
|
Harrezkero, ingurumen arazoak gizartearen maila guztietara helarazteko lanetan dabil. Ekainaren 25ean, Tolosako Naturaldiak gonbidatuta, klima aldaketari buruzko hitzaldi bat eman zuen Chillida Lekun, eta harekin
|
hitz
egiteko tartetxo bat izan genuen.
|
|
|
Komunikabideetan etengabe
|
hitz
egiten dute klima aldaketari buruz. Hori positiboa dela uste duzu?
|
|
|
Baina neurriz kanpoko adierazpenak saihetsi egin behar dituzte. Zientzialariak oso moderatuak dira, probabilitateez
|
hitz
egin dute beti.
|
|
|
Aeronautikaz edo hegazkinez
|
hitz
egiten dugunean, burura lehenengo datozkigunak Boeing eta Airbusen irudiak izango dira, seguru asko. Haiek ikusten dira gehien, eta ez handienak direlako bakarrik.
|
|
|
Aeronautika astunean aireontzien saila sartzen da, eta beste guztiak aeronautika arina dira. Jendeak hegazkintzaz
|
hitz
egiten duenean, oro har aircraft ez ari da, dio Arregik, merkatu bolumenaren arabera antzekoak dira hegazkintza astuna eta arina, baina arina ez da ezagutzen... .
|
|
|
Zientzia fikzioan, aldiz, ez, ordenagailua ez baitzen agertu benetako ordenagailuak agertu arte. Robotez eta adimenaz
|
hitz
egiten da, eta, jakina, adimena garun artifizial baten ondorioa da. Hala ere, idazleek ez zekiten nolakoa izan zitekeen garuna, eta, hain zuzen, garun horri ez zioten ordenagailu izaera ematen.
|
|
|
Edonola ere, mikroingurune tumoralaz
|
hitz
egiten denean, hantura prozesua aipatzen da gehienbat. Prozesu horretan, edozein hantura prozesutan gertatzen diren pausoak gertatzen dira, eta tumore zelularen inguruan zabaltzen diren substantziak hanturan sortzen direnen oso antzekoak dira.
|
|
|
Mundu osoan ibili da ikerketa zentro batetik bestera, eta, gaur egun, Kanarietako Institutu Astronomikoan egiten du lan. Umetako oroitzapenetik hasita, astronomiarekin izan duen harremanaz
|
hitz
egin digu. Eta, izarren bidez, metal astunen sorrera ezagutzera eraman gaitu, hori baita oraingoz Garik Israelianen azken ikerketa gaia.
|
|
|
Ikusten denez, jende gehienaren osasunerako benetako arriskua metil merkurioa da, eta ez merkurioa bera. Eta, hala ere, merkurioaz
|
hitz
egiten da oro har. Baina ez da harritzekoa, merkurioa eraldatu egiten baita, eta azken produktua metil merkurioa izan ohi da.
|
|
|
Horrez gain, gaurko gizartean ondo ikusita ez dagoenez, hortz gabeziak ondorio psikologiko negatiboak eragin ditzake; asaldura psikologikoak, depresioak edo traumak sor ditzake zenbaitetan. Egoera horietan,
|
hitz
egiteak, jateak edo soilik irribarre egiteak lotsa eragin dezake, eta arriskua dago bizitza guztian iraun dezaketen konplexuak sortzeko.
|
|
|
Nahiz eta artikulu honetan zerrautsezko pelletari buruz soilik
|
hitz
egin dugun, zerrautsezkoa ez ezik, polimerozkoa ere badago. Hori egiteko, nekazaritzako plastiko hondakinak erabiltzen dituzte, adibidez.
|
|
|
Basque Research web guneak Euskal Herriko ikerketa, garapen eta berrikuntzaren erakusleiho izatea du helburu, eta, hain zuzen ere, I+G+B hirukotetik berrikuntza hitzak ekarri gaitu hona oraingoan. Baina ez gatoz euskal berrikuntzaz
|
hitz
egitera, Basque Research en egin ditugun berrikuntzez aritzera baizik.
|
|
|
Kontua zein da? Bada, urte askotan eusten badiozu zure jardunari, eta beste zientzialariekin
|
hitz
egiteko prest bazaude, erabat normala dela diziplina anitzeko zerbait ateratzea. Eta hori gertatu da.
|
|
|
Enrike Zuazuak oso gustuko ditu Pedro Pascual zentroan egiten diren topaketak: Kongresu gehienetan, hitzaldi eta aurkezpen asko egoten dira, eta ez dugu inolako aukerarik albokoarekin
|
hitz
egiteko. Informazioa jasotzen dugu, baina ezin dugu trukatu.
|
|
|
Koldo Nuñezek
|
hitz
egin zuen epaimahaiko kideen izenean. Poly Fotografos
|
|
|
Izan ere, batzuen ustez behintzat, lehenago edo geroago iritsiko da hori ere. NASAko zuzendari nagusi Michael Griffin ek honela
|
hitz
egin zuen: ... epe luzera, Lur planetako espezieek ezin izango dute bizirik iraun...
|
|
|
Batzuek uste badute ere lehenengo koloniak Ilargian eta Marten finkatuko direla, beste askok kolonia orbitalei buruz
|
hitz
egiten dute. NASAko talde batzuek kolonia orbital horiek egiteko posibilitatea aztertu dute; eta, haien arabera, Ilargian eta inguruko asteroideetan nahikoa material dago, eguzki energia kantitate handietan dago eskuragarri, eta ez da aurrerakuntza zientifiko handirik behar horretara iristeko.
|
|
|
Eta indiarrek eta errusiarrek ere bai, 2030ean. Baina, joateaz bakarrik ez, han gelditzeaz ere
|
hitz
egiten dute, base finko bat egiteko asmoak baitituzte. Japoniarrek 2030erako egin nahi dute basea; txinatarrek eta estatubatuarrek diote, berriz, litekeena dela 2024rako egina egotea.
|
|
|
Hegazti gripeaz asko
|
hitz
egin zen duela hilabete batzuk, eta orain berriro dira aipagai. Dena dela, prebentzio neurri guztiak prest daude, infekzio bakar bat ere egon ez dadin, ez baserrietako eta haztegietako hegaztietan, eta are gutxiago pertsonetan.
|
|
|
euskal kulturan tradizionalki jaten ziren jakiz osatutako zizka mizkak. Han, ezkur kafea dastatuz, etnobotanikaren eta farmaziaren arteko harremanaz
|
hitz
egin zigun Michael Heinrichek.
|
|
|
Biodieselaren abantailez eta desabantailez asko
|
hitz
egin da azkenaldian, eta batzuentzat kutsatzen ez duen erregai ia perfektua bada ere, beste batzuek kezkaz ere begiratzen diote.
|
|
|
CO 2 aren kasuan, lan askotan% 90 inguruko jaitsierez
|
hitz
egiten da. Dena den, kontuan izan behar da kalkulu horietan ziklo osoa hartzen dela kontuan.
|
|
|
Bromatologia lanean, elikagaien inguruko definizioak eman, sailkapenak egin eta horien hondatzeari nahiz kontserbazioari buruz, eta osagai nagusiei buruz
|
hitz
egiten da. Elikagai taldeak ere azaltzen dira.
|
|
|
Beste hainbatetan ere zabaldu dute ura aurkitu izanaren albistea, ura bera ez diren arrasto geologiko eta kimikoetan oinarrituta. Uraz
|
hitz
egin dute, baina urik aurkitu gabe.
|
|
|
Baina, pauso bat harago, teklatu birtualaren bidez idatzitako testuari ahotsa jarri dio COMPORTAk. Izan ere, goiko gorputz adarretako urritasun larriak dituztenek
|
hitz
egiteko zailtasunak ere izaten dituzte sarritan. Horretarako, ahots sintetizadoreak erabili dira, text to speech teknologiaren bidez erabiltzaileak idatzitakoa bozgorailuetatik irten dadin.
|
|
|
Pentsa ezazu hau kalera ateratzeko dela. Imajina ezazu ezin duzula
|
hitz
egin, eta okindegira sartu zarela ogia erostera. Sistemak ahal den azkarren eta eraginkorrena izan behar du, bestela ez dizute kasurik egiten.
|
|
|
Era horretako asaldura arruntenak bi horiek badira ere, badira beste asko, eta ondorio larriak izaten dituzte. Adibidez, mihiari, laringeari edo masailezurrari eragiten dienean, pazienteak ezin du ondo
|
hitz
egin edo jan. Horietan denetan, toxina botulinikoak mesede handia egin dezake.
|
|
|
Sailkapen berri horretaz asko
|
hitz
egin da gizartean, eta batez ere hezkuntzaren munduan. Bide horretan, Elhuyar Fundazioak Astronomoen Nazioarteko Batasunak hartutako erabakiak kontuan hartzen dituen eguzki sistemaren horma irudi berritua kaleratu du.
|
|
2008
|
|
|
AnHitz pertsonaia birtual bat da, zientzia kontuetan aditua, gainera. Anhitz ek euskaraz
|
hitz
egiten du. Egiten
|
|
|
AnHitz pertsonaia birtual bat da, zientzia kontuetan aditua, gainera. Anhitz ek euskaraz
|
hitz
egiten du. Egiten zaizkion galderak ulertzeko gauza da, eta galderei erantzuteko ere bai.
|
|
|
Baina Raulen jarduera bakarra ez da dibulgazioa; geometrialaria da, eta geometriak beste zaletasun asko sortu dizkio, mapena batez ere. Zaletasun horri buruz
|
hitz
egin genuen guk harekin.
|
|
|
Petersen mapa ospetsua da, baina ospe horri buruz askotan
|
hitz
egiten duzu. Mapa hori ez omen da esan izan diguten bezalakoa.
|
|
|
Bada, behin, duela hamar urte, ikasleentzako hitzaldi batzuk prestatzea bururatu zitzaidan, klasean kontatu ezin diren gauzak kontatzeko, klaseen osagarri moduan. Adibidez, hitzaldi haietan mapei buruz
|
hitz
egin nahi nuen; klaseak mapak egiteko tresnei buruzkoak izaten ziren, baina ez nuen aukera handirik izaten mapekin lotutako istorioez hitz egiteko. Geometrian zeharreko ibilaldi bat izeneko hitzaldi ziklo bat sortu nuen.
|
|
|
Bada, behin, duela hamar urte, ikasleentzako hitzaldi batzuk prestatzea bururatu zitzaidan, klasean kontatu ezin diren gauzak kontatzeko, klaseen osagarri moduan. Adibidez, hitzaldi haietan mapei buruz hitz egin nahi nuen; klaseak mapak egiteko tresnei buruzkoak izaten ziren, baina ez nuen aukera handirik izaten mapekin lotutako istorioez
|
hitz
egiteko. Geometrian zeharreko ibilaldi bat izeneko hitzaldi ziklo bat sortu nuen.
|
|
|
artikulua Trends in Plant Science aldizkari zientifikoan. Landareei buruz
|
hitz
egitean neurona, sinapsi eta antzeko hitzak erabiltzea kritikatu zuten artikuluan. Izan ere, neurona hitza grekoz landare zuntz esan nahi duen hitzetik eratorria izatea ez da nahikoa arrazoi landare biologian aplikatzeko, zioten artikuluan.
|
|
|
Gizakiok bakarrik dugu mintzatzeko gaitasuna. Gene jakin batean (FOXP2 genean) mutazio bat duten pertsonek, berriz, zailtasunak dituzte
|
hitz
egiteko. Hortaz, gene hori mintzamenaren genea ote da?
|
|
|
Sar gaitezen, bada, gai erakargarri horretan. Gaur badakigu gene jakin batek (FOXP2 geneak) nolabaiteko eragina duela
|
hitz
egiteko gaitasunean. Nola iritsi ziren, ordea, gene horretaraino?
|
|
|
Orain dela hamabost urte inguru, mintzairaren nahaste espezifikoa deritzon gaitzak jotako familia bat aurkitu zuten Londresen. Pertsona horiek zailtasun handiak dituzte
|
hitz
egiteko; eta ez bakarrik hitz egiteko, esaldi konplexuak ulertzeko, hitz luzeak errepikatzeko eta abarretarako ere bai.
|
|
|
Orain dela hamabost urte inguru, mintzairaren nahaste espezifikoa deritzon gaitzak jotako familia bat aurkitu zuten Londresen. Pertsona horiek zailtasun handiak dituzte hitz egiteko; eta ez bakarrik
|
hitz
egiteko, esaldi konplexuak ulertzeko, hitz luzeak errepikatzeko eta abarretarako ere bai.
|
|
|
Adimena fenomeno natural bat da, eta, horri esker, elkarrekin
|
hitz
egin dezakegu. Artxibokoa
|
|
|
Esan didazu FOXP2 genea edonon dagoela; orduan, zergatik gara gu
|
hitz
egin dezakegun bakarrak?
|
|
|
FOXP2 genearen proteina eta
|
hitz
egiteko arazoak dituen Londresko familiaren genealogia: urre koloreko kideak gaitzak jotakoak dira, zilar kolorekoak gaitzik ez dutenak, eta koloregabeak aztertu ez diren kideak.
|
|
|
Hori da orain dugun erronka handienetako bat: ulertu nahi dugu zer funtzio izan dezakeen FOXP2 geneak
|
hitz
egiten dugun une bakoitzean. Nire susmoa da proteina bat (edo proteina multzo bat) dagoela, eta oraindik ezagutzen ez dugun moduren batean abiadura bizian konektatzen eta deskonektatzen dela.
|
|
|
Txillidaren hitzetan, miresten dituen haizeari eta Donostiari egindako omenaldiaz gain, etorkizunari buruzko galdera bat da Haizearen orrazia. Eta etorkizunari buruz
|
hitz
egiten ere ausartu da Inasmet Tecnaliako ikertzailea: tsunamirik ez bada, eskulturak luze iraungo du. Badirudi, beraz, aurrerantzean, eta urte askoz, haizearen altzairuzko orraziak arazorik gabe eutsiko diela itsasoaren erasoei eta kresalaren gaziari.
|
|
|
Osasun zientzietan adituak garenok ardura garrantzitsua daukagu borroka horretan, eta alkoholaren inguruan idaztean kontu handia izan behar dugu. Hala ere, ardo gehiegi edateak osasunean izan ditzakeen eragin kaltegarriak ahaztu gabe, ardoaren indar terapeutikoez
|
hitz
egin nahi dizuegu artikulu honetan; hain zuzen ere, ardo beltzean horren ugaria den erresberatrol substantziaren eragin terapeutikoez. Besteak beste, bihotza babesten eta minbizia prebenitzen zein tratatzen izan dezakeen eraginaz eztabaidatuko dugu, betiere, arrazonamendu zientifikoan oinarrituta.
|
|
|
Lurraren historia biziari lotuta dago. Lurraren historiaz
|
hitz
egitea biziaren historiaz hitz egitea da; ezin dira bata bestea gabe ulertu. Bizia sortu da, eta, are gehiago, bizitzeko egokitu egin dugu Lurra.
|
|
|
Lurraren historia biziari lotuta dago. Lurraren historiaz hitz egitea biziaren historiaz
|
hitz
egitea da; ezin dira bata bestea gabe ulertu. Bizia sortu da, eta, are gehiago, bizitzeko egokitu egin dugu Lurra.
|
|
|
Baina puntu honetan ezin dugu prokariotoa baztertu. Nagusiki bi arrazoi daude prokariotoei buruz
|
hitz
egiteko.
|
|
|
Hain zuzen ere, hurrengo artikuluak biodibertsitatearen historiaz
|
hitz
egiten du, eta horixe azaltzen du. Espekula daiteke etorkizunean zelula eukariotoak sortutako biodibertsitatea prokariotoena baino handiagoa izango den ala ez.
|
|
|
Konpromisoak laguntza emate soila baino askoz handiagoa izan behar du. Ezin da legez kanpoko immigrazioari buruz
|
hitz
egin Europan, immigrazio horien iturburua jatorrizko lekuetako baliabide falta denean. Toki behartsuak indartzen badira, legez kanpoko immigrazioa desagertu arte gutxituko da ziurrenik.
|
|
|
Plinio Zaharra k
|
hitz
egin zuen berezko argia zuten harribitxi batzuei buruz. Baina XVII. mendearen hasieran beste harri bitxi batek piztu zuen benetako interes zientifikoa.
|
|
|
Oso zaila da haien berri jakitea, baina oso litekeena da Ozeano Barean bizi diren indigenek ederki jakitea nola egin ekialderako bidaia. Historialariek uste dute Urdanetak berak Filipinetako indigenekin harremana izan zuela, eta nabigazioari buruz
|
hitz
egin zutela Loaysaren espedizioan.
|
|
|
Ilargiaren eta Lurraren arteko harremanaren ezaugarriak eta berezitasunak aurkituko ditugu artikulu honetan, eta, besteak beste, ilargiaren alde bat zergatik dagoen beti ezkutuan ikusiko dugu. Zientzialarientzat oraindik ezkutuan dagoen ilargiaren jatorriari buruz ere
|
hitz
egiten du egileak. Ilargiaren eta Lurraren arteko lege fisikoak erraz adierazten ditu nabarmendu zuen epaimahaiak eta ongi uztartzen ditu zientzia ezagutzak eta amandre eder horrek gizakioi sorrarazten digun amets gogoa.
|
|
|
Eta ilargira ez, errekan behera joan da hirugarren saria, Lide Aristegi Urkia biologoaren eskuetara. Egur hila, erreka bizia izeneko artikuluan, erreketako egur hilak duen garrantzi ekologikoaz
|
hitz
egiten digu Aristegik. Izan ere, epaimahaiak azaldu zuen bezala egur hilaren inguruan, bizia loratzen da. Lan hau erraz irakurtzeko modukoa dela ere argi utzi zuen epaimahaiak:
|
|
|
Afaria prestatzen amaitu baino lehenago, telefonoak jo du, eta deitu duen pertsonaren izena entzun da bozgorailutik. Mikelek deia onartu duen une berean musika gelditu egin da; horrela, lasaiago
|
hitz
egin dezake sukaldeko bozgorailu eta mikrofonoak erabiliz. Bide batez, afariarekin jarraitzeko aukera izan du, eskuak libre baitzeuzkan.
|
|
|
Characteristics and trends. pages 17, 2001 Artikulu honetan, sistema barneratuei buruzko analisi bat egiten da: horien ezaugarriak deskribatu, eta gaur egunean nahiz etorkizunean izan ditzaketen garrantziaz eta aplikagarritasunaz
|
hitz
egiten da.
|
|
|
Ane, une batez bere telesaila ikusteari utzi, eta egongelatik etorri zaio telefonoa jotzen ari dela esanez. Mikelek telefonoa hartu du, baina, afaria prestatzen ari zenez, korrika eta presaka
|
hitz
egin du bere gurasoekin. Amak emandako betebeharra idaztea ahaztu zaio, eta, okerrago dena oraindik, sutan zeukan patata tortilla erre egin zaio.
|
|
|
LIFE proiektuaren zuzendaria Inma Lizaso da, eta koordinatzaileak Ibai Portu eta Marta Olalde. Haiekin
|
hitz
egin genuen, eta proiektuaren nondik norakoak azaldu zizkiguten. Besteak beste, bazkideak lortzeko izan zituzten gorabeheren berri eman ziguten.
|
|
|
Muga hura gainditu egin genuen, zenbait ingeniaritza truku erabilita, eta informaziorik galtzen ez zuten zenbait gailu egin genituen. Dena den, mugei buruz
|
hitz
egitea oso arriskutsua da.
|
|
|
Nire ustez, arazo teknikoengatik baino gehiago, taxonomo klasikoek filogenia molekularra mehatxu gisa ikusi dutelako sortzen dira eztabaidak. Intsektu talde batean aditua den taxonomo klasiko batek, esaterako, zeinaren lana errespetatu eta estimatu behar den ez du gustuko beste arlo bateko zientzialariak genetikariak, adibidez espezie berriei buruz
|
hitz
egiten hastea. Eurena dena inbaditzen ari direla sentitzen dute.
|
|
|
Bederatzi artikulu, hogeita hamalau orrialde, den denak horretaz
|
hitz
egiteko. Artikuluen ondorio nagusia honako hau da:
|
|
|
jardunaldien barruan. Hitzaldiaren ondoren, emakume zientzialari berritzaile honekin
|
hitz
egiteko aukera izan genuen.
|
|
|
Gero eta gehiago
|
hitz
egiten dute klima aldaketaren balizko irtenbideei buruz: poluzio iturrien ondorioak berehala gutxitu behar dira, eta hartu beharreko neurriak eta araudiak hainbat eremutara ari dira zabaltzen.
|
|
2009
|
|
|
AnHitz pertsonaia birtual bat da, zientzia kontuetan aditua, gainera. Euskaraz
|
hitz
egiten du. Egiten zaizkion galderak ulertzeko gauza da, eta galderei erantzuteko ere bai.
|
|
|
EHUko Aholab taldeak eta Robotiker Tecnalia ikerketa zentroak, berriz, ahotsaren ezagutzan eta sintesian trebatu dute. Horri esker, AnHitz gai da euskalkiak eta hitzak ahoskatzeko hainbat aldaera ezagutzeko, berak euskara batuan
|
hitz
egiten badu ere. Galderei erantzuteko sistema eta Interneteko dokumentuak euskarara modu automatikoan itzultzeko gaitasuna EHUko IXA taldeari zor dizkio.
|
|
|
Energia geotermiko esaten zaio lurzoruan metatuta dagoen energiari. Horri buruz
|
hitz
egiten dugunean, gehienetan gune termalak, sumendiak eta geyserrak etortzen zaizkigu burura. Energia asko metatzen da horrelako guneetan, eta probetxu handia atera daiteke horietatik; oso gutxi dira, ordea.
|
|
|
EEEko Iñigo Arrizabalagak ere parte hartu zuen parte hizlari gisa, eta energia geotermikoak EAEn duen egoeraz
|
hitz
egin zuen. Oso modu adierazgarrian eman zuen horren berri:
|
|
|
Ikerketa lanaren zati bat izan zen jendearekin eztabaida taldeetan elkartzea edo elkarrizketak egitea, zientzia eta teknologiarekin lotutako hainbat eztabaidagairi buruz
|
hitz
egiteko. Zientzia eta teknologiako gaietan jakintza maila bat edo beste zuen jendeak ohar batzuk edo beste egingo zituelakoan, hiru taldetan banatu zuten gizartea:
|
|
|
Eta, ondoren, hamaika adibide, balorazio eta kritika eman zituzten. Eztabaida saioak bukatzean, jendea ohartzen zen uste zuen baino gehiago
|
hitz
egin zuela, eta uste zuen baino gehiago zekiela adierazi du Urteagak, EHUko soziologiako irakasleak. Alde horretatik, balorazio pertsonalak positiboak izan ziren.
|
|
|
Gainerako% 80arekin zer egin? Bueno,
|
hitz
egingo dugu unea iritsitakoan, baina herri lurretan egin dezagun ganorazko kudeaketa bat: leheneratu ditzagun bioaniztasuna eta habitat naturalak (hariztiak, ameztiak, artadiak, haltzadiak, pagadiak eta abar).
|
|
|
Dunn School eko langileetako bat gogoratu zuen, korridorean zehar erretilu batekin; eta, erretiluan, lizunak. Neska harekin
|
hitz
egitera joan zen Chain: Inoiz ikusi dizudan lizun hori... zer da?.
|
|
|
Nanozientziari eta nanoteknologiari buruzko orokortasunez
|
hitz
egin zutenak alde batera utzita, beren ikerketa alorrari buruz hitz egin zutenen artean argi ikusi zen denek ez zutela dibulgatzeko abilezia bera. Unai Ugaldek, kongresuaren antolatzaileetako batek, esan bezala, Bustamantek berebiziko hitzaldia eman zuen; agian, kongresuko hitzaldirik onena izan zen.
|
|
|
Nanozientziari eta nanoteknologiari buruzko orokortasunez hitz egin zutenak alde batera utzita, beren ikerketa alorrari buruz
|
hitz
egin zutenen artean argi ikusi zen denek ez zutela dibulgatzeko abilezia bera. Unai Ugaldek, kongresuaren antolatzaileetako batek, esan bezala, Bustamantek berebiziko hitzaldia eman zuen; agian, kongresuko hitzaldirik onena izan zen.
|
|
|
Hizkuntza egitura konputagarrien bidez modelizatzen saiatzen diren kasuetan ere, ereduak corpusetatik erauzten dituzte automatikoki. Horregatik, metodo estatistikoekin lan eginda, makina batek
|
hitz
egiteko ahalmena izan dezan, testu bilduma erraldoi bat eta bilduma horrekin lan egiteko baliabideak izan behar ditu eskuragarri.
|
|
|
Eta etorkizunean ere hori izango da bidea hizkuntzaren prozesamenduan aurrera egiteko. Makinek laster hizkuntza ulertu eta egoki trata dezaten nahi badugu, eta makinek
|
hitz
egitea nahi badugu, beharrezko izango da matematikariak, informatikariak eta hizkuntzalariak eskutik joatea.
|
|
|
Zein dira zailtasun nagusiak makina batek
|
hitz
egin ahal izan dezan?
|
|
|
Guk datu guztiak buruan bilduta ditugu. Makinek
|
hitz
egiteko duten zailtasun handiena hortik dator: oraindik ez dugu asmatu modurik material pilo bat ordenagailuari emateko harentzat erabilgarria suerta dadin.
|
|
|
Arazo bat dago, ordea: solasean arituko den makina batek
|
hitz
egingo duen hizkuntzak ez du izan behar, adibidez, zientzialariek artikuluetan idazten duten estilo bera. Gu solasean ari gareneko hizkuntza izan luke.
|
|
|
Hizkuntzaren prozesamenduan dauden joerez eta euskarak beste hizkuntzekin alderatuta dituen berezitasunez
|
hitz
egiteko elkartu ditugu aditu batzuk. EHUko IXA taldeko Kepa Sarasola, I aki Alegria eta Eneko Agirre informatikariekin izan gara.
|
|
|
Eta horretarako, hemen, aldaketa ikaragarri bat dago. Orain dela 20 urte, edozein gairi buruz
|
hitz
egiteko, ez genuen zeri heldu. Gaur, adibidez, Wikipedia dugu, edo Wordnet, Internet bera eta abar.
|
|
|
wiki plataforma baten bidez hitzen eta terminoen esanahiak definitu ahal izateko sistema baten proiektua. Bestalde, datuetatik ezagutza erauzteari buruz ere
|
hitz
egin zuten. Eta Kataluniako Unibertsitate Politeknikoko Horacio Rodriguezek eman zuen hitzaldian aipatu zuen adimen artifizial klasikoaren erronka batzuei saiatu behar dugula berriro heltzen, baina datu gehiagorekin, eta bide berriago batzuetatik.
|
|
|
Esate baterako, kongresura Etiopiako ikertzaile bat etorri zen. Han, amhareraz
|
hitz
egiten dute. Hizkuntza semitikoa da, beste teklatu mota bat erabili behar dute, baina, telefono mugikorretan horrelako teklaturik ez dagoenez, mezuak ingelesez bakarrik bidaltzen dizkiote elkarri.
|
|
|
Eta, beste hizkuntzekin konparatzeko, ikusi behar da hizkuntza bakoitza hiztun kopuruaren arabera. Nik uste dut euskara nahiko gertu dagoela gehien
|
hitz
egiten diren hizkuntzetatik. Alde handiena erabiltzen diren corpusen tamaina txikia da; nik uste dut hori dela gabezia nabarmenena euskaraz.
|
|
|
Ez dira bakarrak. Baina robot batek euskaraz
|
hitz
egiteko ahaleginetan erreferentziazko ikertzaile dira. Enpresa handiek, adibidez, euskarazko aplikazioak garatu nahi izango balituzte, seguru asko, haiengana jo lukete.
|
|
|
Besteak beste, ANHITZ proiektuan hartu du parte, zientzia galderei erantzuten dien pertsonaia birtual bat egiten. Proiektu horretan, pertsonaiak ahotsa ezagutzeko eta
|
hitz
egiteko sistemak garatu zituzten Hernaezek eta Aholab laborategiko langileek.
|
|
|
Batzuetan, istripu larriei buruz
|
hitz
egiten du, tartean hildakoak izan zituztenak; baina misio askotan izandako arazo txikiez ere hitz egiten du. Eta azken kapituluan, epilogoan, hildako kosmonautei buruzko zurrumurruak aztertzen ditu.
|
|
|
Batzuetan, istripu larriei buruz hitz egiten du, tartean hildakoak izan zituztenak; baina misio askotan izandako arazo txikiez ere
|
hitz
egiten du. Eta azken kapituluan, epilogoan, hildako kosmonautei buruzko zurrumurruak aztertzen ditu.
|
|
|
Grigori Perelman errusiarrak ez du izan nahi matematikaren erreferente bat. Gainera, ez du gogoko komunikabideekin
|
hitz
egitea; lasai bizi nahi du. Hori esan zion, behintzat, sir John Ball matematikari ingelesari Fields dominari uko egin zionean.
|
|
|
Batzordeko kideen izenak sekretuan gorde ziren; bederatzi matematikari ospetsuk osatzen zuten, eta kide ezagun bakarra John Ball ingelesa zen, IMU erakundearen burua zelako. Beraz, Ballen ardura zen Perelmanekin
|
hitz
egitea.
|
|
|
Baina Perelmanen ezezkoa jaso eta ez askoz geroago, ezusteko handi bat izan zuen Ballek. New Yorker astekariko kazetari batzuek ere
|
hitz
egin zuten Perelmanekin, eta artikulu bat prestatzen ari ziren sariak eman baino lehen argitaratzeko. Artikuluan azaltzen zuten Cao eta Zhu txinatarrek eskuratu nahi zutela Perelmanen saria, Shing Tung Yau txinatar matematikariaren laguntzaz (Yauk berak ere Fields domina bat zuen).
|
|
|
Energia eolikoak eta fotovoltaikoak sarean eragingo dituzten aldaketei buruz
|
hitz
egitean, hornikuntza sarearen aldaketak aipatzen dira gehienetan. Beste batzuek, ordea, proposatzen dute eskaria egokitzea sorkuntzari.
|
|
|
Elektrizitatearen hurrengo belaunaldia litzateke; elektrizitatea 2.0 esaten diote. Barakaldoko BECen ekainean egin zuten energiaren forumean horri buruz
|
hitz
egin zuten hainbat adituk; besteak beste, Tom Raftery irlandarrak.
|
|
|
Hamabi urte lehenago, 1920an,
|
hitz
egin zuen Rutherfordek neutroiez. Garai hartan, protoiak (Rutherfordek berak aurkituak) eta elektroiak ezagutzen zituzten.
|
|
|
Dena dela, bada beharrezkoa hirietako bizimodua aldatzea, ez baita osasungarria (Ipar Amerikari buruz ari naiz, ezin dut Europaz
|
hitz
egin). Ez dago ariketa egiteko lekurik, jatorduak merkeak eta koipe askokoak dira, gatz askokoak, kaloria askokoak.
|
|
|
Horregatik, kimikariek ez dituzte kromoforo jakin batzuk bilatzen ligninaren degradazioan, baizik eta kromoforo familiak. Lignolez, estilbenoez eta beste hainbat familiaz
|
hitz
egiten da. Molekula asko dira, eta papera horitzearen kontra borrokatzeko, azken finean, familia osoen sorrera saihestu behar da.
|
|
|
Bestalde, negu luze eta normal honek komunikabideok klima aldaketaz ia ez
|
hitz
egitea eragin du. Hori gertatzen da eguraldia klimarekin nahasten denean.
|