|
2005
|
|
|
Hiztunongogo irudiak edo/ eta egitenduenerabileraaintzat
|
hartu
, hizkuntzalaritzansartzen garaberez etaberaz, bete betean. Hizkuntzatikedo
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan
|
hartu
gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur
|
hartu
dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa).
|
|
|
Tubalen lehen letra T edo Tau grekoa euskaldunek ikurtzat
|
hartu
zutela, gurutze forma zuelakotz, San Antonioren gurutzea izanez ere. IV. bertsoan aldaketa guti dago.
|
|
|
Oxaldek eta Dibarrartek parte
|
hartu
zuten zeingehiagoka horretan. Oxaldek bere Hizkuntzetan lehena kantuaren bosgarren ahapaldian aipatzen ditu zazpi probintziak:
|
|
|
Píoren mundu ikuskeraren baitan kokatzen dira lobaren hain bat kezka intelektual. Baina nobelaren bidea
|
hartu
beharrean, lobak saiakera eta ikerketa sakona erabili zuen. Berak aitortu zuenez, La leyenda de] aun de Alzatek bere etnografi zaletasuna biztu zuen.Euskal gaiak batez ere 1940tik 1956ra bitartean ikertu zituen.
|
|
|
Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat
|
hartu
behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten.
|
|
|
Eremudialektal geografikoanerkidegoarenbarrenera begiradauden tradiziozkojarreraberdintzaile etakonbergenteekikohiztunak nolako kokaguneahautatzen duenazterdaitekeen gauzada.Horretarako, gizartearen barrenekosareketan norbanakoakdituen
|
hartu
emanetaerlazioak nolakoak diren etaerreferentziatzatzein talde jotzen d (it) uen ezagutzea baitezpadako baldintza da; norbanakoarenhizkera jardueranoinarriturikjoereketanorabideekberekin loturik daramaten prestijioarenarabera hiztunak bereburua non kokatzen duen edo non kokatu nahiko lukeen antzeman dezakegu2. Ezin ahantzi dugu prestijioaren ifrentzuanestigmaizpiak edota hainbat hiztunen ziurtasun linguistikorikezasumaditzakegula; ikerketa xeheekerakutsi dutenez, hiztunokhizkuntzarenbaitakoautogorrotorainoedotaprosodiarenaldetikako ahoko giharreendoitze kulturaledogizartezko etarainoiritsgaitezke; horretaz jabetzea ezlegokegaizki: hizkerarekikojarrerarenikuspegi kognoszitiboan, sinesteak, estereotipoaketa perzepzioaksar ditzakegu eta alderdiafektiboan, zirrarak etasentimenduak.
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek, euskara estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek
|
hartu
dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohandiustekogogaikarriak, euskarabatua«españula»edo«gipuzkoanoa»baizikez deladiotenak.
|
|
|
Euskarabatuaren aldeegoteaetaeuskalkienaldeereegoteagauzabatda etahorretan ezdago zalantzarik 68anhaur batzuk besterik ezginenontzat bederen.Garbiikustenezduguna, batuaezdirenhizkerak idazteko erearau bereziakfinkatzen hasibeharhorida.Estandarra ezdenalorhonetan, norberaknahiduen bezalaetasenakedointuizioak agintzen dion legezjarduteko aukeraedukitzeaikustendugubiderikegokiena. Zenbatidatzizkoereduikasi behar ote ditugu, bada, euskaldunok. Hiztunetaaldi berean filologo izan beharotedugueuskaldunguztiok, euskalkianidazteanzererabilieta zerez jakiteko. Dialektoak, erajasoan nahizlagunartekoan, berdinbaliodezake elkarrengana biltzekonolabesteetarikbereizteko, nonnola, noiznola: aurkakoapentsatzea hiztuna etataldeaetaberenezaugarriak aintzat
|
hartu
nahiez izateada.
|
|
|
Dialektoeieustekoborondatea, norkbereaduenarieustekogogoa, guztiz ulertzekoa da.Bainaaurkiak ifrentzua eraman ohi du berekin. Euskalkiak egoerasozio historikojakinbateansortu zaizkigu, euskalerkidegoen arteko
|
hartu
emana gaurkoa bainoahulagoazengaraikoakdira: lehenagoherrixkak
|
|
|
Europakoegungoazterketetannabarmenageridaezdagoeladialektoa1 estandarraerlaziodialektikoasoilik, dialektoakez daudeestandarrari begira bakarrik. Dialektoen artean eregertatzen diraaldaketak etaeraginak.Ezda soilikdialektoa versusestandarra
|
hartu
emandiglosikoa gertatzen. Diaglosi batdagodialektoen continuum enarteanere, eskualdeetako dialektoak edota regiolektoak daude: alemanierazmintzodirensuitzarrenarteannabarmenada hau (Christen 1998: 55); bestalde, flandrieran Brabante aldekohizkerak dira prestigioaren jamugaegun, beradaregiolektohobetsia.Zeinahieredenberen abstrakzio mailagora, eskualdeko hizkeraedo«regiolekto> > izendatzenditu gunhoriekizatez badira.Euskara batuedoestandarra gauzatzen aridenune honetan ezin garrantzizkoagoada hizkeren arteko iraganbide lauso baina egiazkohonetaz jabetzea.
|
|
|
arrazoi historiko literarioen indarra gerta daitezke. Eman dezagun Euskaltzaindiak 1968an
|
hartu
erabakiak eta gerora emeki emeki hedatu dituen arauakakademikoak eta, beraz, heinbatezbederenartifizialak direla. Horrekezdu adierazten, halaere, euskararen corpusaren barrenean aurrerantzeangertatukodirenaldaketaetaberrikuntzaguztiaketaestandarizazio areningurukogarapenguztiakartifizialakizanendirenik.
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. Lehen lehenik euskarak berak behardu
|
indarra
hartu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra hirietanherrixketan baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan erkidegoen arteko hartu emanenkon plexutasunakpertsonekro...
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. Lehen lehenik euskarak berak behardu indarra hartu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra hirietanherrixketan baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan
|
erkidegoen arteko
hartu emanenkon plexutasunakpertsonekrole gehiagojokatubeharraeragitendueta horrek norberarenaldakortasunlektalaareagotzeadakar, bainabaitamaizahaliketa eredurik neutroenarenbeharraere.Donostiakokasuan, gainera, bertako hizkeraetaeredu batuaren arteko lezeahandia ezizateak balirudike zerikusia izanduelakaxkariñeneuskararen urtzehorretan.
|
|
|
daitekeen, bainahorzehardagoeneko gertatudenerrealitatebatenberrieman nahidugu atalhaubukatzeko.Testuingurutikkanpo egonik ere, dialektoen arteko
|
hartu
emanen beraz, lehiaren ondoriodirenegoeraparebatdakartzagu, Ingalaterrakoabata (1) etaAlemaniakoa bestea (2):
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat
|
hartu
behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat
|
hartu
zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde egin zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968 urtean Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun egin zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat
|
hartu
zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen.
|
|
|
5 Izan ere, Euskaltzaindiak lan horietan proposaturiko ereduetatik urrun dauden erabakiak
|
hartu
dituenean, arauak aldatzen ari zela ulertu dute hainbat hiztunek.
|
|
|
Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota horietako aldaketak bereiztea. Edozein aldaketa ez dugu a priori ahulgarritzat
|
hartu
behar; izan ere, aldaketa batzuek funtzio jakin bat dukete euskara garai berrietara egokitzeko saioetan eta ahulgarriak baino indargarriak dirateke orduan. Ezaugarri soziolin
|
|
|
Edonola, zientzialariei ezin eska dakieke beren esparruko gaiez ikertzeaz eta euskararako bide berriak urratzeaz gain, hizkuntzalaritzaren esparru des berdinetan gertatzen diren aurrerapenen berri izan dezaten, haien jardueran kontuan
|
hartu
ahal izateko. Ezinbestekoa da hizkuntzalarien eta zientzialarien
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan
|
hartu
behar ditu eta haren eginkizuna neurri handian erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan
|
hartu
beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
' 30 Ikus Elordui (1995). 500EVSKARA BATUA ETA EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAgara hizkuntza menderatuak menderatzailearekin berdintzera jotzen duenean, eta hizkuntz bereizteaz, aldiz, hizkuntza menderatuak menderatzailearen eredutik urruntzera jotzen duenean. Kanpo eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo eragiletzat
|
hartu
behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo liburuen idazleen e.a.en esku hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria.
|
|
|
Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat
|
hartu
dugula kontuan hartuta. Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak.
|
|
|
«... aukera paregabea eskaintzen du, orobat, erdal izen+ adjektibo erreferentzial egiturak ordezkatzeko: esku-lan (trabajo manual! travail manuel), abo literatura (literatura oral! lit térature orale) ekonomi teoria (teoría económica/ théorie économique), etab. Bide honi eutsi litzaioke orain ere, ahal den guztian, erdal hitz mol daera arrotzen menpekoegi bihurtu nahi ez badugu...» (Euskaltzaindia (1992: 31 Euskara Tekniko zientifikorako ere hitz hurrenkera hori
|
hartu
izan da inoiz eredugarritzat (Zabala eta Odriozola, 1992). Lan honetan aipatuko ez ditudan zenbait joera aurki daitezke Odriozola eta Zabala (1992)
|
|
|
Bestelakoa da inguruko erdaren ondoan euskarak duen aurrizkien urrita suna Mitxelenak (1968) Arantzazuko txostenean huts nabarmentzat
|
hartu
zuena. Amurizak (1978) arazo honi irtenbideak bilatzen saiatu zenetik bide luzea egin dugu eta aurrizkien eskasia hori euskararen tipologiarekin zerikusia duen zerbait dela dakigu:
|
|
|
Edonola, euskararen jokabideaz ohartu ez ezik, zenbait osagairi balio berriak ere eman dizkiegu. Esate baterako, izen elkartuen mugatzaile berezitzat
|
hartu
ohi diren gain bezalako osagaiak gero eta hurbilago daude aurrizki bihurtzetik44 eta gainera, lehenago lekua baizik adierazten ez bazuten ere (gainjantzi, gaingune), egun intentsitatea ere adierazten dute zenbait hitzetan (gainzama) 45. Aldaketa hauek euskara erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindakoak dira eta euskara ahuldu gabe aberastu egiten dutela pentsa dezakegu.
|
|
|
1984 urtean euskararen azentueraren gaineko azterketek itzelezko bultzada
|
hartu
zuten; orduan ere, euskara batuak azentua eduki zezakeela hasi ginen entzuten. Ilunpeko argi izpi hari ia bakardade osoan eutsi behar izan dio Txillardegik urte luzeetan barrena.
|
|
|
/
|
hartu
// dut// eman// dut/
|
|
|
/
|
hartu
// dut// eman// dut/ Partizipioa eta laguntzailea batu aditza osatzeko:
|
|
|
/
|
hartu
dut// eman dut/ Azentua txertatu arau nagusiaren arabera [2:
|
|
|
Umenafarrenak, ostera, 3urte (3; 00) betebitartekoak.Haur elebidunek hizkuntzabiakaldiberean garatu dituztelaerakusteko, Mikelen EBBL (Esaldiaren Bataz Besteko Luzera) neurriak erakutsiko ditugu. Neurketa honekmorfosintaxiarengarapenaizartzeko erabatdaetahizkuntzarengarapeneanlorturikomailaren adierazletzat
|
hartu
izanda.Heldutasun neurketa haugrabaketa bakoitzean ekoitzirikolehenehunesaldietakohitzak etamorfemakzenbatuz egitenda, Brown-ek (1973) jarririkoirizpideorokorreijarraiturik.Neurketahonenegokitzapenaeuskararaetagaztelaniara egitean, Idiazabalen (1991b) etaSiguán, Colomina etaVila ren (1990) proposamenak jarraituditugu.Lehentaulan, adibidez, ikusditzakegunEBBL neurrietanargi geratzendaMikelek, hau...
|
|
|
Decrept en ondotik, Jose Eizagirrek berak
|
hartu
behar zuen laster Euskaltzaleen buruzagitza, eta gero, bat bestearen ondotikJean Etxeparek eta Louis Dassancek, bainan ez zuten engoitik Biltzarraren buruzagi bihi baten prosak ez bertsoek sekulan gehiago Errepublika kordokatu: hain gogorki zion alabaina, lehen aldian berean, Mauleko suprefetak ahoa hetsi botza altxatu nahi izan zuen Georges Lacombe gerlari ohi eta ameslari ausartari!
|
|
|
Azken mende erdi honetan anitz gauza aldatu dira Iparraldeko herri ta hirietan, eskoletan eta katiximetan, bainan iduritu zaigu Eskualduna xaharra ren azken zenbakietan, alemanen denboran agertu pasarte horietarik zenbai tek merezi zutela berrirakurketa baten egitea, menturaz gaur beste itxura bat
|
hartu
duten baina beti hor dirauten arazo batzuen argitzeko. Post Scriptum:
|
|
|
Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976). Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekaren ardura
|
hartu
nuenetik (1978) harremanak izan ditugu bibliografía gaietan, eta hor geratzen da lekuko liburu honetan agertzen den Txillardegiren bibliografía gure bibliotekak paratua: euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra.
|
|
|
Semeak bezala, Printze titulua zeukan aitak, Caninokoa, Pio VII.ak emana. Ez zen Napoleon anaiarekin ondo konpontzen eta Estatu Batuetako bidea
|
hartu
zuen Civita Vecchia portuan 1810ean; baina ingelesek atxilotu zuten eta Maltara eraman eta handik Ingalaterrako Plymouthera. Thorngrowe herrixkan (Worcester) aurkitu zuen erbesteko bizilekua eta han jaio zen, 1813ko urtarrilaren 4an Louis Lucien Bonaparte
|
|
|
2 1997.ean Anari izeneko abeslariak plazaraturiko abesti batetik
|
hartu
dugu adibide hau. Bi perpausen arteko koma ez zegoen diskoak zekarren idatzizko testuan.
|
|
|
Bi puntuazio ikurrok, 11 eta 12 sailean aztertuko ditugu hurrenez hurren. 13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan
|
hartu
ez diren bi puntuak edo bi puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu: komarena baino isilu ne luzeagoa eta puntuarena baino goragoko doinua.
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo,
|
hartu
, eduki...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo, hartu, eduki...), behin hori ez baita tzat
|
hartu
ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
|
Horietatikhogeibatbaizikezdiraonak. Lantxo honikanpotik ezarrizaiz kionleku murriztapenak direlaeta, gerabedibesteargitalpenbaterako ondo riohorien berrizehatza emateaetaesandezagun soil soilik testuedotaper pausarengramatikaren eskutikgramatilkaltasunen azalpenaematerakoan honelakoak
|
hartu
beharkodirelakontuan:
|
|
|
Inoiz, Schützek (1976) hawaierak ingelesetik hartutako herhekin ikertu duenez, jatorri herekoek ere oso emaitza ezherdinak haitituzte gertuko hartzaileetan?. Han hertakotutako maileguak gogoangarri dira, ez soilik hizkuntza horren hohe herri horren historiaren harnean suposatzen dituzten fenomeno hereziengatik, haizik eta orohat familiako kide hurhil dituen Tonga eta Fiji irletako austronesioak jato rri heretik
|
hartu
dituenetarik herezi samarrak direlako: heren fonema inhenta rioak eta distrihuzioak haduke horretan zerikusirik.7
|
|
|
Baina ez da urteen kontua bakarrik aintzat
|
hartu
behar dena euskal kaze taritza historikoan, nahiz hori ere bai (dAbbadiek ere beste 25 bat urtez ida tzi bide zuen, B. Adémak eta J. Etxeparek 30 batez gutienez, etab.). Hiriart
|
|
|
Bi orrikoa, tamai nuz haunditzen joan zen, l. mundu gerran orri bakartu arren. Etxeberriren eskuetarik urrunduz, 1904tik 1907ra Eskualdun Ona izena
|
hartu
zuen, eta DArcangues nagusiaren eta Hiriart Urruti idazleen buruzagiaren bidez apez pikuaren eskuetaratu zen, nolabait esateko.
|
|
|
Berriemaleei helarazi instruzioetan kazetaegilearen jokaeraz ondoko puntuak finkatu zituen: ...ra ongi dela esatea haizu zaio kazetae gileari (E 847); gizon publikoen huts publikoak behar denean bakarrik ager tuko dira (E 1154); ez da haizu bizitza pribatua ukitzen duen berririk agerta raztea (E 1155); berri anitz eta orotarik behar da (E 1157); amen omenkako berririk ez igor (E 1425); berri igortzale anonimoen berririk ez da agertarazi ko (E 1154); kazetak ematen dituenak bere gain
|
hartu
behar ditu (EO 15 1905
|
|
|
Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale. Mailegu ugari
|
hartu
zituen, hala ere, guziz Eskualdun Onatik
|
|
2019
|
|
|
Kontuan
|
hartu
behar da XIX. mendearen azken herenean jaiotako belaunaldi garrantzitsua desagertzen ari zela. Haiek izan ziren euskal kulturaren maila jaso zutenak XX. mendearen lehen herenean hainbat elkarteren bidez. Galera natural hori, gerra zibilaren eta Mundu Gerraren traumak areagotu egin zuen.
|
|
|
Zamarripa" (Charritton 1997a: 421). 395 Gogoan
|
hartu
1941eko R. M. Azkueren plangintzaren arabera, P. Zamarripak ordezkatu zuela S. Altube.
|
|
|
1945ko irailean," a" letra amaitua zutela adierazi zuten, baina euskal ordainik ez zuten zenbait hitzen arazoa eztabaidatu zen. Batzordeko kideek eta I. M. Echaidek (gogoan
|
hartu
haren 1929ko Telefonoa’ren sortze ta aurrerapena) hiztegi normatiboa egin nahi zuten, behar adina neologismo sortuz. A. Irigaray eta J. Urquijok, ordea, hiztegi deskribatzaile hutsaren alde egin zuten, besteak beste, neologismoek Frantziako euskal idazleen artean izan zezaketen harrera txarraren beldur zirelako.
|
|
|
Euskaltzaindiak 1949ko ekainaren 25ean Bilbon egin zuen batzar horretan ez zen egon J. Urquijo, seguru asko bi egun lehenago RSVAPek Gipuzkoako Azkoitian egin zion omenaldi jendetsuak eragindako nekeagatik. F. Krutwig gazteak, beraz, gutuna idatzi zion uztailaren 6an Bilbotik Donostiara, Euskaltzaindia eraberritzeko dosierra idazteko ardura
|
hartu
zuela azaltzeko:
|
|
|
G. Maidagan Akademiako idazkariordeak ez zuen parte
|
hartu
" Euskera ta Euskal Elerti Saľa" n, baina gogo handiz egin zuen EJ GEren alde. 1937ko urtarrilaren 4an Alemaniako abiazioak Bilboaldea bonbardatu eta gutxienez zazpi hildako eragin zituen, baina errepublikanoek bi abioi nazi lurrera botatzea lortu zuten (Landa Montenegro 2007).
|
|
|
Esan bezala, Euskaltzaindiak instituzio gisa ez zuen parte
|
hartu
EGLZDCEko jardueran. Sintomatikoa da J. Gorostiaga bera langile izan zuen Akademiaren Diccionario español vasco bezalako literatura tresna erabilgarria," Euskera ta Euskal Elerti Saľa" ren lan plangintzan ez agertzea.
|
|
|
Hizkuntza teknikoaren mailan, beste horrenbeste gertatu zen Osakintza Ikastolako" sendakintz euzkera" rekin, R. Olabideren Gizasoña (1917) hiztegi anatomikoaren bidea
|
hartu
zuena. Euskarazko testugintza ofizialak, eten historikoen erruz, unean uneko indar politikoen eraginari erantzuten zion, hizkuntza ereduaz den bezainbatean, neurri handi batean adanismora kondenatuta (Lobera Revilla 1995; HAEE IVAP 1997; Aizpuru 2012; Makazaga 2012; Trebiño 2014).
|
|
|
Bestalde, nabari da N. Oleaga idazkariaren jarrera adoretsua, R. M. Azkue zenaren laguntzarik gabe eta I. M. Echaidek Bizkaian zuen eragin ezarekin, berak
|
hartu
behar baitzuen erantzukizun guztia BPD eta JCVko agintarien aurrean. Seguru asko gorabehera horiekin lotuta, Euskaltzaindiaren egoitza hondatua konpontzeko ardura eman zitzaion idazkariari azaroko batzarrean, akta zirriborroaren arabera.901
|
|
|
Ikusi dugunez, ekainaren 27ko batzarrean, Akademiak F. Krutwigen hitzaldia gaitzesteko erabakia
|
hartu
zuela dirudi, baina ez dago argi nolako adostasunarekin. J. M. Seminario bertan izan zen eta uste izatekoa da JCV eta Gobernu Zibilari jakinarazi ziela estraofizialki bertan eztabaidatutakoa.
|
|
|
" Euskal liburu sorta argitaratzeko era edo bideaz Euskaltzaindiari". Lanak ekainaren 27ko data darama eta uste izatekoa da egun horretako batzarrerako prest zegoela, baina, F. Krutwigen arazoak
|
hartu
zuen garrantzia ikusita, geroratu egin zuela aurkezpena. Donostiako La Voz de Españak ekainaren 19ko artikuluan Euskaltzaindia hiltzat jo izanak eragindako dosierra zen.
|
|
|
904 1952ko urrian
|
hartu
zuen A. Ibinagabeitiak Euzko Deyaren euskal orriaren zuzendaritza (Iztueta & Diaz 2007b: 332) ezinezkoa izan zenez, liburu bilduma bat argitaratzea proposatu zuen.
|
|
|
Frantziskotarraren idazlana problematikoa izan zitekeen, euskara estandarraren auziak hizkuntzaren estatusarekin zuen lotura zuzenagatik, eta euskaraz idatzitako prosa lan jasoa zelako, diktadura frankistan ordura arte baimendutako literatura lanak ez bezala. Hala ere, kontuan
|
hartu
behar da BPDko presidenteak G. Riestrari F. Krutwigen hitzaldia salatu zionean, L. Villasanterenaren edukiak ez zuela inolako eragozpenik adierazi ziola.918
|
|
|
919 Kontuan
|
hartu
behar da BRSVAP ere atzerapen handiarekin plazaratzen zela eta L. Villasanteren hitzaldi osoa (bi zatitan) urte amaieran zabaldu zela. BRSVAPen 1952ko hirugarren eta azken zenbakia, adibidez, 1953ko otsailean banatu zen (ABA AIB:
|
|
|
M. Azkue zaharra bera. 1950ean atxilotua izan ondoren, BPDren bibliotekan historiografia foruzalea ikertzeaz gain, jeltzale historikoekin Akademiaren egoitzan izandako bileretan parte
|
hartu
zuen.
|
|
|
265). kismora igarotzea erabaki zuten. Bizkaian eta Gipuzkoan ikasturtetik aurrera proselitismoa egiteko landu zituzten liburuxketatik (Ekin)
|
hartu
zuen taldeak izena (Equipo de Hordago 1979: 9; Alvarez Enparantza 1994:
|
|
|
I. M. Echaideren ofizioa J. M. Ruiz Salasi,, Junta de Cultura C. Euskaltzainburuordearen ofizioak dio erabakia uztaileko batzarrean
|
hartu
zela, baina ekainean izan zen. Hilabeteen izenak euskaraz bateratu gabe egoteak, bikoiztasunak eta nahasketak sortzen zituen, gaur arte iraun dutenak.
|
|
|
L. Michelena ikasturtean hasi zen eskolak ematen bertan. L. Michelenak SFVJUko zuzendaritza
|
hartu
zuenean ikasturtean, N. Echániz elizgizon abertzaleak hartu zuen lekukoa (Mina 2008: 143, 158, 163, 170, 172). tzat gaztelaniazko aditza ikastea bezain zaila zen alderantzizko bidea.
|
|
|
L. Michelena ikasturtean hasi zen eskolak ematen bertan. L. Michelenak SFVJUko zuzendaritza hartu zuenean ikasturtean, N. Echániz elizgizon abertzaleak
|
hartu
zuen lekukoa (Mina 2008: 143, 158, 163, 170, 172). tzat gaztelaniazko aditza ikastea bezain zaila zen alderantzizko bidea.
|
|
|
Presidente berriak 1952ko uztailaren 12an kargua
|
hartu
zuenean, 1951ko udazkenetik Gipuzkoako gobernadore zibil zen Tomás Garicano Goñi (19101988) iruindarrak lerro gorriak markatu zituen, GPDren administrazio autonomiaz eta kultura ezaugarrien erabilera ustez separatistaz den bezainbatean:
|
|
|
I. M. Echaidek, azken finean, Euskaltzaindiaren Donostiako ordezkaritza eta SFVJU gauza beratzat jotzen zituen. 1954ko urte amaieran erretiroa
|
hartu
zuen, eta probintzia jauregiko solairu nagusian zuen bulegoan kokatu nahi zuen bi erakundeon ordezkaritza bateratua.970 SFVJUri zegokion aurrekontuaren zati bat Akademiari emateko itxaropena zuen, GPDko kontu hartzaileari adierazi zionez: " Uno es el que siembr [a] y otro el que siega, dice el Evangelio.
|
|
|
Linguistikaren autonomiaren aldeko eta amateurismoaren kontrako aldarria zen, bere burua erreibindikatu nahi zuen goi mailako filologo baten haserrea. Kontuan
|
hartu
behar da formazio linguistiko aldetik, bera zela zalantzarik gabe tokiko lagunik gaituena, A. Tovarren edota R. Lafonen lantokiak Euskal Herritik kanpo baitzeuden.
|
|
|
Aipatutako EGLZ DCEko kide guztiek erbestera joan behar izan zuten, hil edo atxilotu ez bazituzten. Euskararen gizarte sustapen lan hori politikoki zein delikatua zen frogatzen du zeregin horretan gehien konprometitutako euskaltzainek erbesterako bidea
|
hartu
behar izateak: D. de Inza, B. Echegaray, S. Altube edota R.
|
|
|
R. M. Azkue agertzen da erbesterako bidea
|
hartu
ez zuen salbuespen gisa. Gerra zibilak euskaltzainak sakabanatu eta Akademia zatitu egin zuen.
|
|
|
M. de Fallaren agintaritza sinbolikoa zen; egiazko zuzendariak buruorde idazkariak ziren. Ekainean IdeE ren zuzendaritza funtzio guztiak P. Sainz Rodríguezek
|
hartu
zituen.93 1938ko urtarrilaren 5ean, sei Errege Akademiak apezpikuaren artean, baita hierarkia politiko erlijiosoen artean ere. E. Orsen estilo barrokoari jarraituta, Falange ren imajinario inperialista elikatu zuten, Nafarroako" Covadonga" katolikotik.
|
|
|
Madril Alcaláko apezpikuak, zina heretikotzat jota, promes baino ez omen zuen egin. Kontuan
|
hartu
behar da gerra zibileko jazarpen giroak susmagarri bilakatu zituela ortodoxia katolikotik kanpo aritutako guztiak. Donostiako liburutegi eta liburu dendak depuratu zituen batzordeak, adibidez, P. Barojaren" pozoi intelektuala" edota W.
|
|
|
Lehen aipatu dudan urtarrilaren 5eko RAEren batzar pribatuan, kide hauek kargua
|
hartu
zuten: E. Ors, W.
|
|
|
IdeE k Euskaltzaindia bere barruan
|
hartu
ez arren, zin ofiziala egin zuten zortzi akademikoen artean R. M. Azkue eta J. Urquijo zeuden, beraz.
|
|
|
Ikusiko dugunez, 1937ko abendutik 1939ko maiatzera RAEren batzar gehienak Gipuzkoako hiriburuan egin ziren, bi euskaltzainak mahaian egoten zirela. Une horretan hogeita hemeretzi kidek osatzen zuten korporazioa, nahiz eta batzuk soilik izendatuta egon, sarrera hitzaldia egin eta kargua
|
hartu
gabe, alegia. Gerra zibilak iraun artean, J. Urquijo behin behineko idazkari zela RAEk egin zituen hemezortzi batzarretan 39 kide horietatik hamaseik (%41, 02) hartu zuten parte.
|
|
|
Une horretan hogeita hemeretzi kidek osatzen zuten korporazioa, nahiz eta batzuk soilik izendatuta egon, sarrera hitzaldia egin eta kargua hartu gabe, alegia. Gerra zibilak iraun artean, J. Urquijo behin behineko idazkari zela RAEk egin zituen hemezortzi batzarretan 39 kide horietatik hamaseik (%41, 02)
|
hartu
zuten parte. Parte hartu ez zuten gehienak Madril errepublikanoan zeuden bakartuta.
|
|
|
Gerra zibilak iraun artean, J. Urquijo behin behineko idazkari zela RAEk egin zituen hemezortzi batzarretan 39 kide horietatik hamaseik (%41, 02) hartu zuten parte. Parte
|
hartu
ez zuten gehienak Madril errepublikanoan zeuden bakartuta. Dena dela, hogeita hemeretzi kide horietatik soilik hamaika (%28, 20) nabarmendu ziren, uneren batean edo bestean, Errepublikaren zilegitasunaren alde:
|
|
|
459). Hauek ziren RAEk ordura arte izendatutako kide biziak, kargua
|
hartu
gabekoak barne, aulkien letraz letra:
|
|
|
RAEk beste batzar bat egin zuen 1938ko otsailaren 18an, baina zoritxarrez J. Urquijoren akta zirriborroan ez da agertzen zehazki nortzuk parte
|
hartu
zuten. P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministro berriak ikasliburu ofizialez promulgatu behar zuen dekretuaz eztabaidatu zuten J. M. Pemán, E. Ors eta diruzainak.
|
|
|
Horrek XIX. mendetik RAEk hezkuntzarako prestatzen zituen maila ezberdineko gramatikei eragiten zien, korporazioarentzat diru iturri ere bazirenak. Epítome de gramática españolaren azken edizioa Academia Española errepublikanoak argitaratu zuen 1931n, baina akademiko eskuindarrek ezin zuten hori besterik gabe berrerabili, eta 1929ko edizioa
|
hartu
zuten oinarritzat (Gómez Asencio 2011). Era berean, A. Palacio Valdés akademikoaren heriotzaren berri eman zuten.105
|
|
|
Sevillako poeta Estatu totalitarioak erabili egin zuen, Errepublikaren aldezle nabarmena zen Antonio Machado anaiaren aurkari sinboliko gisa. A. Machado 1927an izendatu zuten RAEko kide, baina kargua
|
hartu
gabe hil zen 1939ko otsailean. Ataka gaitzean zegoen M. Machado, Burgosen atxilotuta egon baitzen gerra zibila hasi zenean.
|
|
|
R. M. Azkuek txantxetan
|
hartu
zuen IdeE ren handinahikeria Perun bizi zen lehengusu bati idatzitako gutunean:
|
|
|
M. Azkue eta M. Machado. Azkenak
|
hartu
zuen J. Urquijoren idazkari zeregina.111 J. Urquijok batzarrean egotekoa asmoa izan zuen, baina badirudi ezustekoren bategatik ezin izan zuela joan.112 Hezkuntza Nazionaleko ministerioren apirilaren 11ko aginduz IdeE ren eskuliburuak (RAEren gramatikak barne) nahitaezko ikasliburutzat ezarri ziren lehen hezkuntzan, eta edizio berriak berrikusi beharraz mintzatu ziren.113Are garrantzitsuago zena, ... Estatu totalitarioko kultura eta ikerketa, unibertsitatearekin elkarlanean, zuzentzeko asmoarekin, historia eta filologiarekin lotutako zentro eta mintegi hauek sortu ziren:
|
|
|
Dekretuak euskararen ikerketa aipatu ez arren, uste izatekoa da J. Urquijok edota R. M. Azkuek IdeE ren egituran Euskaltzaindia nolabait integratzeko aukera kontuan
|
hartu
zutela ordurako. Maiatzaren 26an RAEren kide hauek batzartu ziren Donostian:
|
|
|
Negu gorrian P. Gaudin adiskideak autoz eraman behar izan zuen Salamancaraino. L. Eijo apezpikuak eta beste batzuek idazle antiklerikala oso hotz
|
hartu
omen zuten IdeE ren ekitaldian, garaiko testuinguruan beldurgarria zena. Horregatik, 1940ko ekainean, Mundu Gerraren ondorioz, Espainia frankistara itzuli arren, RAEko batzarretan parte hartzeari uko egin zion (Caro Baroja 1972b:
|
|
|
Bizkaiko CAPek apirilaren 21ean jakinarazi zion euskaltzainburuari 2.000 pezetako diru laguntza ematea onartu zutela, hau da, mila pta. 1938rako eta beste mila 1939rako.130 Euskaltzainburuak maiatzaren 4an bidalitako beste gutun baten ondorioz, ekainaren 12an Gipuzkoako CAPen zuzendariak, J. Beñarán integristak, erantzun zuen, 1.000 pezetako diru laguntza emango zutela, baina behin bakarrik eta etorkizunerako konpromisorik
|
hartu
gabe.131 Gipuzkoako CAPen diru laguntza lortzeko, R. M. Azkuek Joaquín Churruca() GPDko presidenteordearengana jo zuen, probintzian Errepublikaren aurkako estatu kolpea prestatu zutenetakoa zena (Luengo Teixidor 1990:
|
|
|
Hain zuzen, EI SEVen sorreran guztiz inplikatu zen eta, BPDko presidente gisa, badirudi bitartekaritza lana egin zuela diktadura primorriveristak EI SEV (eta agian Euskaltzaindia bera) debekatu ez zezan. Tradizionalismoaren zuzendaritzatik Errepublikaren aurkako ekintzetan parte
|
hartu
zuen. Estatu totalitarioan goi kargu garrantzitsuak bete zituen, bereziki Justizia ministro() eta Gorteetako presidente (19431965).
|
|
|
141 J. Urquijok ere Justizia ministroarengana jo zuen garai horretan, baina ez Akademiaz jarduteko, baizik eta, AEBko L. Spitzer ek eskatuta, frankistek atxilotutako Alberto Assa() Turkiako brigadista aurkitzen saiatzeko edota M. Pino Chico Gipuzkoako magistratuaren alde egiteko, E. Bilbaok abegi onez
|
hartu
zuena (KMK JU/ SAF AA: L. Spitzer en gutunak J. Urquijori, &, eta J. Urquijo eta E. Bilbaoren arteko gutunak,,,,, &, DP1720).
|
|
|
Faxismora lerratutako beste monarkiko batek, J. M. Areilza proteikoak, esku
|
hartu
zuen Euskaltzaindiaren inguruko erabaki horretan.154 J. M. Areilzarekiko tratuak ahozkoak izan zirenez, ez dute utzi testigantza idatzirik.155 José M.ª Areilzak(), Renovación Española ko eskuindar monarkikoen Bizkaiko buru gisa, Errepublikaren aurkako konspirazioetan parte hartu zuen. Falange eta Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista (JONS) alderdi faxistak bateratzen lagundu zuen.
|
|
|
Faxismora lerratutako beste monarkiko batek, J. M. Areilza proteikoak, esku hartu zuen Euskaltzaindiaren inguruko erabaki horretan.154 J. M. Areilzarekiko tratuak ahozkoak izan zirenez, ez dute utzi testigantza idatzirik.155 José M.ª Areilzak(), Renovación Española ko eskuindar monarkikoen Bizkaiko buru gisa, Errepublikaren aurkako konspirazioetan parte
|
hartu
zuen. Falange eta Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista (JONS) alderdi faxistak bateratzen lagundu zuen.
|
|
|
1936ko estatu kolpe saioan, E. Mola jeneralaren artekaria izan zen Bilbon. Gerra zibilean, Bilbotik ihes egin eta FETJONS alderdi bateratuaren sortzean parte
|
hartu
zuen. Kolpistek ekainaren 19an Bilbo okupatu ondoko lehen alkate izendatu zuten.
|
|
|
153 1920ko hamarkadan Akademiak antolatutako galdeketan (Erizkizundi irukoitza= Triple cuestionario) parte
|
hartu
zuen. R.
|
|
|
Hamabi kide inguruz osatutako batzorde iraunkorrak zeraman pisu guztia. Nominalki JCVren burua BPDko presidentea zen eta buruordea Bilboko alkatea, baina hasierako urteetan Bilboko Udalak ez zuen parte
|
hartu
. Araudiak ezarritako JCVren hiru batzordeek (historiko literarioa, artistikoa eta ikerketa sozioekonomikoena) ere ez ziren operatiboak izan.
|
|
|
Euskaltzaindiarekiko erabaki ofiziala, JCVk 1941eko otsailaren 10ean
|
hartu
zuen. Francisco Ygartua idazkariaren bidez, 1941eko otsailaren 21ean eman zioten baimen ofiziala eta diru laguntzaren bermea euskaltzainburuari, Akademia berriz abiatzeko:
|
|
|
Bestalde, diktaduraren politika linguistikoaren aurkako salaketak indargabetu nahi ziren operazio kosmetiko batekin. Euskaltzaindiaren jarduera baimentzen zuen erregimenak herri hizkuntzen babesle gisa aurkeztu nahi zuen bere burua, maila publikoan eta ofizialean bestelako erabakirik
|
hartu
behar gabe. Akademiaren berpiztea baimentzeaz den bezainbatean, argi dago J. M. Areilza JCVren batzorde iraunkorreko burua izan zela sustatzaile nagusia.
|
|
|
Baldintza zail horietan argitaratu zen, adibidez, P. Barojaren Comunistas, judíos y demás ralea (1938) antologia, E. Giménez Caballeroren hitzaurrearekin (García de Juan 2016). Kontuan
|
hartu
behar da Mundu Gerrako urte horietan Espainiako arkeologiaren burua Julio Martínez Santa Olalla() filonazia zela. Berari esker, J. Caro" Sociedad Española de Antropología, Etnografía y Prehistoria" ko (SEAEP) idazkariorde izendatu zuten 1940an, eta hurrengo urtean J. Urquijo bera izendatu zuten elkarteko kide.299 Barojatarra hizkuntza paleohispanikoak ikertzen ari zen, baina ez zetorren bat inperialismo arrazalogiko falangistarekin, Iberia zeltiko elebakarra kosta ahala kosta irudikatu nahi zuena.
|
|
|
Algunos mitos españoles (1941b) liburua ere, J. Martínez Santa Olallaren hitzaurre antiseparatistarekin agertu zen. Madrilgo Unibertsitate Zentralean 1941eko maiatzean Antzinaroko historiako doktoregoa eskuratuta, CSICen itzalpean RIEV berpiztu eta euskara irakurlego bat betetzeko ahaleginean parte
|
hartu
zuen alferrik.301 Izan ere, CSICeko zuzendaritza ultrakatolikoak, Mundu Gerrako porrot faxistaren ondorioz, A. Tovar edota J. Martínez Santa Olallaren gisako falangistak baztertu egin zituen (Sánchez Gómez 1990). 302
|
|
|
Balbín, M. Agud, J. Gorostiaga, L. Michelena, A. Tovar edota J. Vallejo.317 Rafael Balbín() CSICeko idazkariorde eta Opus Dei ko kideak euskal atala" Atlas Lingüístico de la Península Ibérica" ren (ALPI) barruan kokatu nahi zuen, 1930eko hamarkadan JAEko T. Navarro Tomásen zuzendaritzapean abiatutako egitasmoan, alegia.318 Madrilen, Manuel Agud Donostiako institutu katedraduna eta Luis Michelena J. M. Albararedarekin bildu ziren, baina azkenean ez zuten CSICen laguntza ofizialik eskuratu. P. Yrizarrek
|
hartu
zuen galdeketa zehaztu eta herriak hautatzeko ardura. Hasieran, J. Gorostiaga euskaltzaina izendatu zuten Bizkaiko atalaren arduradun, baina aldendu egin zen proiektutik.
|
|
|
1948ko urtarrilean urgazle izendatu zuten eta otsailean eskerrak eman zizkion J. Urquijori izendapenagatik.324 J. Urquijoren ustez A. Tovar latin katedraduna zen, linguistikan zuen heziketagatik, euskal ikasketak Espainian zuzentzeko pertsona egokiena.325 Euskaltzaindiaren Donostiako batzarrean parte
|
hartu
zuen 1948ko maiatzean, R. M. Azkue, J. Urquijo, F. Krutwig eta N. Oleagarekin batera:
|