|
2000
|
|
|
Poetaren bilakabidean garai
|
hartako
gustuak hor irauten dute, gustuko zituen idazleak ditu orain ere alboan, Pessoa, Kafka, Borges, metafisiko inglesak... Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio.
|
|
|
Kontatzen dena garai
|
hartako
Donostian kokatzen da. Beraz, kokaleku eta denbora jakin batean irudikaturiko istorioa dugu, jarraikortasunaren bidez kontatua.
|
|
|
Bestalde, garai
|
hartako
egoera islatu nahian" boterearen amarauna ongi asko definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa, herri xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
|
Ordutik aurrera denboraren tarte guztiak zehaztuak emango ditu. Garai
|
hartako
gertaeren berri emateko dokumentazio lan handia egin zuela ere aitortu zuen idazleak.
|
|
|
Bestalde, nahiz eta pertsonaiak bere gertaeren berri eman, ez dugu inolako garapenik sumatzen bere izakeran. Izan ere, Jimenezek garai
|
hartako
hainbat gertaera eta ohitura deskribatzea izan baitu helburu nagusitzat, ez pertsonaia biribilak aurkeztea.
|
|
|
Eleberri honetan ere, Edorta Jimenezek bere estilo aberats eta biziari eutsi dio, baita bizkaieraren kutsuari ere. Aitzitik, eleberri honetan aurrekoetan baino deskribapen gehiago tartekatuko ditu, garai
|
hartako
ohituren berri emateari berebiziko garrantzia eman baitio. Lutxo Egiak adierazi zuen bezala," Baleen berbaroa izugarri ondo girotutako eta euskara ederrez idatzitako eleberria da." (Deia)
|
|
|
Hain zuzen ere, atal bakoitzaren hasieran bertan kontatuko dena non kokatu behar den hasieratik zehazten digu, bidaia fisikoaren adierazgarri. Bidaia hauen bidez garai
|
hartako
euskaldunak irekiak zirela adierazi nahi izan du egileak: " Garai oso irekia izan zen.
|
|
2001
|
|
|
Beraz, abortoaren gaia 60ko hamarkadan puri purian zegoen gaia da. Horren adibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zen Humanae Vitae entziklika polemikoa, edo garai
|
hartako
film berritzaileenetan arazoak zuen protagonismoa3 Horiekin batera, etengabe kaleratzen hasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogoratu nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343 emakumek sinatu zutena. Emakumeok guztiok abortatu egin zutela aitortzen zuten eta zerrendakideen artean, lehenengoa, S. De Beauvoir bera izan zen.
|
|
2002
|
|
|
Eleberri sozialaren eta R. Saizarbitoriak eta beste batzuek landutako eleberri esperimentalaren artean, beste eleberri mota bat sortu zen 1970eko hamarkadan, eleberri alegorikoa esan dakiokeena, garai
|
hartako
zentsura gainditzen saiatzen zena. Alegoria bere egiten duen eleberrigintzak gehienetan kritika, satira edo helburu didaktikoa izaten du.
|
|
|
Tel Quel talde frantziarreko kideen poetikekin erabateko sintonian idatzitako antinobela honek agerian uzten du hizkuntza izakiak garela, eta eleberriko orrietan transkribatutako hitz jario etengabearen atzean ez dagoela ezer. 1972an idatzitako eleberri honetan garai
|
hartako
egoera politiko aztoratua eta Frantziako 68ko maiatza berriro bizitzen ari zen gazteriaren eztabaida erlijioso moralak islatzen ditu Urkizuk.
|
|
|
Arazoa erraz konpontzen da: errua bertako ahulenari botatzen diote, Billieren aitari, Vietnamen soldadu ibili eta bere egun tristeak gerra
|
hartako
oroipen ankerrak alkoholean itoz ematen dituen gizagaixoari.
|
|
|
Emakume idazleok guztiok eta urte haietako aldizkarietan parte hartu zuten gainerako egileek garai
|
hartako
egoeraren irudi baikorregia eman badiezagukete ere, argi dago orduko irakurle kopurua ez zela uste zitekeen bezain handia. Euskal irakurleak ez zeuden orduan sortzen ari ziren eleberri eta narrazioek eskatzen zuten irakurketa isil eta intentsibora ohituta, eta, eskolatzea batez ere espainieraz zenez, zaila zen euskal irakurleen kopurua areagotzea.
|
|
|
S. Arana Goiriren() ideia puristak irabazle suertatu ziren R. M. Azkue() eta Julio Urkijo() filologoen ikuspegi moderatuagoaren aurrean, eta horrek erromanikoaren kontaminazio sintaktiko eta lexikaletik libre zegoen hizkuntza hobestea ekarri zuen, baita garai
|
hartako
euskaldun gehien gehienentzat ulertezinak ziren neologismoak erabiltzea ere. Jeltzaleentzat zerotik abiatu beharra zegoen, klasikoak ahaztu beharra," Jaungoikoa eta Lege zarra" ikurritzarentzat baliagarri izango zen literatura idatzi ahal izateko.
|
|
|
Jeltzaleentzat zerotik abiatu beharra zegoen, klasikoak ahaztu beharra," Jaungoikoa eta Lege zarra" ikurritzarentzat baliagarri izango zen literatura idatzi ahal izateko. Ideologia eta iruditeria jeltzalearen eragina nabarmena izan zen garai
|
hartako
herri generoan, genero dramatikoan, argitaratzen ziren literatur testuen% 51 antzerki lanak baitziren. Zenbait autorek, hala nola M. Soroa edo T. Altzagak, euskaraz irakurtzeko maila oso apala zuten irakurleengana iristea lortu zuten.
|
|
|
Domingo Agirre apaiza() izan zen garai
|
hartako
eleberrigile handia. Auñemendiko Lorearekin euskal eleberrigintzaren jatorria markatu eta Kresala (1906) eta Garoarekin (1912) gailurrera eraman zuen generoa.
|
|
|
Sail horretan sar daitezke Jean Etxepareren() Buruxkak (1910) kazetaritza kronika eta Berebilez (1934) kazetaritza erreportajea alde batetik, eta Ebaristo Bustintza" Kirikiño" ren() Abarrak (1918) eta Bigarren abarrak (1930) ipuin laburren bildumak. Kazetaritzan ziharduten idazleek lan eskerga egin zuten garai
|
hartako
egunkari eta aldizkarietan; hori erakutsi dute X. Altzibarren azterketek (1997) Kirikiñori dagokionez, eta P. Xarriton (1992) eta P. Urkizurenek (1995) Etxepareren eta Elissalderen kasuan, hurrenez hurren.
|
|
|
96). Alabaina, aipatzeko modukoa da teknika narratibo berri horien erabilera artean oso mugatua zela garai
|
hartako
eleberrigintza europarraren aurrerapausoekin erkatzen badugu. Kontatzen den istorioaren linealtasuna eta pertsonaien sendotasun eskasa lirateke, Kortazarren arabera, puntu ahulenak.
|
|
|
1950ean, Jokin Zaitegik Euzko gogoa aldizkari garrantzitsua sortu zuen Guatemalan, eta, aurrerago, bitartean, Biarritzera aldatu zuen. EuzkoGogoaren 4.000 orrietan, garai
|
hartako
belaunaldi desberdinetako egileek hartu zuten parte: Orixe, Lekuona, Labaien, Onaindia, Etxaide, Krutwig, Mirande, Peillen, Txillardegi, Aresti...
|
|
|
Jose Antonio Loidik ere (1916) Amabost egun Urgain" en eleberriarekin (1955) zenbait berritasun ekarri zizkion gaiari dagokionez garai
|
hartako
eleberrigintzari. Garbizalekeria orotik urrundua eta herri euskaran idatzia da
|
|
|
2 Edonola ere, egia da garai
|
hartako
kritikak" benetako" modernitatea Saizarbitoriaren lanekin etorri zelako iritzia zabaldu zuela. Sarasolak idatzitako liburuan ez ezik (ik.
|
|
|
A. Urretabizkaia, P. Urkizu...) euskararekiko konpromiso politiko garbia aldarrikatzen zuen, eta haien xede abertzalea zen antzinakoen literatura berritzea. Batez ere, euskal literatura garai
|
hartako
korronte europarrekin sintonizatu nahi zuten, modernizatu, eta literatura espainiarrean" Generación del 68" delakoaren idazleekin gertatu bezala, Lurreko idazleek mende hasierako Modernism haren berritzaile handien irakurleak zirela aldarrikatzen zuten. Ezer baino lehen, modernoa izan beharra zegoen.
|
|
|
Honetaz gain, Euskal kantagintza berriari5 eman zitzaion hasiera, Ez dok amairu (1965) taldearekin; 1965ean egin zen Durangon lehen Euskal Liburuaren Azoka; dantza talde (Argia) edo antzerki talde (Jarrai) berritzaileak sortu ziren..., eta argitalpen politika serioa eskatu zuenik ere izan zen, euskara kultura eremu guztietara irits zedin lortzearren. Garai
|
hartako
ortodoxia kulturalari heterodoxia kultural eta politikoa kontrajarri zitzaiola esan izan da, G. Aresti, K. Mitxelena (1915) filologo entzutetsu eta J. Oteiza (1908) eskultorearen eskutik, besteak beste. Azken hau," euskal kultur fronte" bat sortzen ere ahalegindu zen eta 1963an argitara eman zuen Quousque tandem...!
|
|
|
Sonia, bere aitarekin ta amarekin joan zan joan udazken hartan, Madrid alderantz. Giro
|
hartako
bizipidea, hala halakoa izanen zan harentzat. Aldontzaren oroipena baiño sarkorragoa noski.
|
|
2003
|
|
|
" Konzilio aurreko azkeneko denporak ziran eta abadeak oraindino latinez esaten ebezan otoitzak eta, eta mezea emoten ebenean ez ziran jarten jenteari begira gaur lez." (69). Ziurrenik ez da ari bere ezkontzaz; bere ezagun edo lagunen batena izan daiteke, edo aldi
|
hartako
edozein ezkontza tradizionalen arketipoa. Elaberriko ezkondubikoteari dagozkion pasadizu eta gorabeherek ez dute, parte handienean behintzat, autobiografikoak izatearen antzik.
|
|
|
Bestetan bezela, aste
|
hartako
ostiralean Iziartxu ta Inasi josten ari ziran.
|
|
|
Egun
|
hartako
arratsaldean, apaltzera ez joatearren, jendez betetako bar batean tripakiak jan zituan, ardo beltzarekin, eta gero, beste bar batera sartu eta erretilo bete kiskil handi hartu zuan, olio ta baratxuriekin (gambas al ajillo) eta asetuta gelditu zan.
|
|
|
Une
|
hartako
samurtasuna sentitzen duala, ahaztu zaio ia Txomini nor daukan alboan. Eta orduan, esku batek ukutzen dio besoa.
|
|
|
Iziartxu Arrigorrietan gurasoekin bizi zanean, alboko famili batean ia etxekotzat zeukaten. Atea jo gabe sartzen zan auzoenean nahi zuan bakoitzean, eta txikitatik ohitu zan ezkaratzean, komedorean, edo etxe
|
hartako
edozein tokitan ibiltzen familiko alaba biekin, beste alaba bat bailitzan. Zaharrena bere adinekoa eta bere adiskide mamia zan.
|
|
|
Etxe osoa daukagu geuretzako, ama joan egin da eta igogailua behera heldu zen. Oso zabala eta berria zen, etxe
|
hartako
gauza guztiak legez, eta gainera azkarra.
|
|
|
Eta zergatik ote zebilen beraren platerak garbitzen? Idak egun
|
hartako
ortzia bezain garbi zeukan beti bere etxea, hori bazekien, baina hura beraren etxea zen, eta ez harena. Gainera, oso gutxitan hartzen zuen halako jarrera.
|
|
2004
|
|
|
Sua, ipuiak, eta elkarrizketak dira haien telebisioa". Transistore bidezko irratiak ere erdal lokuzioari, aldi
|
hartako
joan etorriko euskarakazo eta erdarakazoei, lotuak jartzen ditu: "... saca de la puerta Atzapar.
|
|
|
70eko hamarkada horren hasieran Xabier Kintanak argitaratu zituen bi zientzia fikziozko lanen iruzkina egin du oraintsu Ana Urkizak (Beste izakia eleberria, 1969, eta Behin batean bildumako" Ukronia" ipuina, 1972). Eta hor, (Hegats aldizkaria, 32), Haurgintza minetan idatzi zen une
|
hartako
herri kontraesankorra aipatzen du, eta" errealitateak eta amets irudikatuek elkarren kontra talka" egiten zutela diosku. Urkizak, Zarateren Utopiaren fantasian" saiakera liburuan", Luis Haranburu Altunak, sarreran, idatziriko pasarte bat Derioko irakasleari egozten dio, haren iritziz, Behin batean ipuin bilduma" desutopia bat" eta" amets gaizto bat" zela bilduz.
|
|
|
Trantsizio aurreko zentzu zabal batean giro politiko
|
hartako
adierazpen askatasunaren faltan ulergarriagoa egiten da sinbolismorako jite hori, eta maiz, gatazkak modu estilizatu eta mehetu batean agertzen ditu Zaratek. Zein aldi eta noizko giroaz ari garen ahaztu gabe, txifa txakur eta herritarren arteko borrokaren karatulapean, borroka armatuaren gaur egunean nahiko bigun iruditzen zaigun aipamena egiten du.
|
|
2005
|
|
|
Behin ohean, eta loak hartu aurretik, eguneroko azterketari ekin eutsan. Zera zan egun
|
hartako
azterketa: auzokoak banan banan, hobeto esanda, pisuz pisu aztertzea, aurreko urteetako informazinoaz eta berak ekianaz, eta bata eta bestea falta ziranetan beretik jarriz, auzoko bakotxak zer nolako oporrak igaro eta, batez be, etxearen ardura nori itxiko eutsan aztertzea, horixe zan gau hartako zeregina.
|
|
|
Zera zan egun hartako azterketa: auzokoak banan banan, hobeto esanda, pisuz pisu aztertzea, aurreko urteetako informazinoaz eta berak ekianaz, eta bata eta bestea falta ziranetan beretik jarriz, auzoko bakotxak zer nolako oporrak igaro eta, batez be, etxearen ardura nori itxiko eutsan aztertzea, horixe zan gau
|
hartako
zeregina. Le henengo pisutik ekingo eutsan azterketari, lehenengotik azkeneraino, laugarreneraino hain zuzen be, berea hirugarrena izanda.
|
|
|
Badut beldurra horrelako zerbait gertatzen ari zaion Elizari. Velten etxetik goraxago den katedrale
|
hartako
harri zizelkatuak, oroitzapen baizik ez izatera kondenatuak ote litezke ondoko urteetan, zubiaz bestaldean Euskal Erakustokia XIX. mendeko Euskal Herriaren lekuko den bezala. Europan barna, horrenbeste eliza erromaniko eta gotiko kontzertu toki egin diren bezala?
|
|
|
Zabala medikua, bere buruaz beste egin zuena. Goytino, notario eta kazetaria, hiri
|
hartako
frantsesetan famatuena bezala ekarria garai beretan, aberats okitua izana eta bere bizia, herresta batek bezala bururatu zuena, bakartasunean: bere ondoregoa eskuraturik aitaren gandik urrun joan zen gazte haren parabolan ere, semea, bakarrik gelditu zen moltsa hustearekin.
|
|
|
Berak kondatzen du, ikusi zituela erlikario baten barnean Jesusen koronako bi arantza, Ostegun Sainduko arno hartarik xorta bat eta egun bereko ogitik zenbait purruxka, bai eta... Ama Birjinaren esnetik.13 Irriño bat heldu bazaiku hori irakurtzean, ez da dudarik, hark eta garai
|
hartako
giristinoek horrela sinesten zutela. Zein izanen dira hemendik zenbait dotzena urte irriño bat atera araziko duten gaurko apezpiku eta giristinoen sineste segurrak?
|
|
|
Zure gogoetak eten beharrean zaude berriz ere, zeren eta delako leiho
|
hartako
gizonak ez du gogoetarik egiten, ez du komentariorik egiten. Haren lana berrien ematea da, berriak berrien gainean eta beste berri batetara pasatua da artean.
|
|
|
Bibliaren erakaspen hori ahantzia ote zitzaien, esklabogoa onartzen zutelarik? Esklabutza zilegi zelako sinesteak hain barna zituen erroak garai
|
hartako
gizonen gogoan non ez baitira ohartu ere Ebanjelioa beste alde batetara zoala. Urrats bat aintzinera egiteko partez, biga egin zituzten gibelera gure bi apostolu famatuenek!
|
|
|
Nondik atera dute zenbaitek lur honetan ongi pairatuz behar dugula pagatu beste bizi
|
hartako
betiereko zoriona. Hemen, garbiki erraten digu Jesusek, orain danik, mundu honetan berean nahi digula eman zoriona... gure ametsetako bide guziak utzirik, hark erakusten digunari lotzen bagara.
|
|
|
Hil zorian den baten azken hitzek badute pisu berezi bat. Hala azken apairuko mintzaldi luze
|
hartako
Jesusen hitzek. Hor irakurtzen dugu:
|
|
2007
|
|
|
Nafarroako Erdi Aroko dokumentazio aberatsean ageri diren pertsona izen eta euren goitizenak dira maiz aldi
|
hartako
hizkuntzaren irudi txiki bat eskaintzen dutenak: euskarazko izen eta adjektiboak dira funtsean, norbaiten deitura gisa erabiliak.
|
|
2008
|
|
|
Baina mendearen bigarren erdialdean, 1969an hain zuzen ere, ikuspegi historizista hura irauliko zuen Cerisy La Salleko kongresua antolatu zuten zenbait estrukturalistak. Kongresu
|
hartako
ekarpenak mugarri izan ziren aurrerantzean egingo zen literaturaren didaktikarako. Izan ere, testua literatur didaktikaren erdigunean kokatzea proposatu zen, testu azterketen bidez. Horrez gain, testu azterketak literaturaren berezko ezaugarriak identifikatzera bideratu behar zirela planteatu zuten; modu horretan, ikasleak baliabide haiek barneratuko zituen, eta gai izango zen testuak aztertzeko ez ezik, sortzeko ere.
|
|
2009
|
|
|
Jokabide hori, amak eta etxekoek gurata edukitako umeak hiltzen ziren kasuetan bakarrik hartzen zen. Bestela esanda, aldi
|
hartako
moralak markatzen zituen irizpideen barruan jaiotako umeekin jokatzen zen horretara. Ezkongabeko ama batek, edo adulterio bidez umedun geratutako batek seina galtzen bazuen, ugazabandreak jagon ohi zuen ortuan lurra ematen zitzaion.
|
|
|
Aldea etxeetako neska mutilak hartzen zituzten Plentzia, Bilbo eta Mungiako familiak aberatsak ziren askotan. Neskame eta morroiei formakuntza ematen zieten, eskola katolikoetara agindu eta garai
|
hartako
goi klaseak zerbitzatzeko hezten zituzten. Baina esan beharra dago euren etxeetatik heziketa sendoa zeramatela, besteak beste, ondo ikasita zeuden autoritatea onartzen, lan fisikoak, sukaldean eta etxearen garbi ikuzia eta bogada egiten.
|
|
|
Irrati asko itsasgizonek ekarri zituzten. Radio Bilbaon Begoñako meza entzutea da sasoi
|
hartako
programazioaren ohiko akordua. Radio Andorra eta Olaso Aitaren esanak ere entzuten zituzten orduko jatabearrek, garai hartako legedian irratsaio galaraziak ziren arren.
|
|
|
Radio Bilbaon Begoñako meza entzutea da sasoi hartako programazioaren ohiko akordua. Radio Andorra eta Olaso Aitaren esanak ere entzuten zituzten orduko jatabearrek, garai
|
hartako
legedian irratsaio galaraziak ziren arren.
|
|
2013
|
|
|
Juan de Iturraldek La Guerra de Franco, los vascos y la iglesia (1978) izeneko liburuan garai
|
hartako
abertzale batzuen jokaeraren zenbait adibide jaso zituen. Martin Lekuona oiartzuar apaizarena izan zen azpimarratzeko moduko bat.
|
|
|
Garai
|
hartako
euskaldun asko bezala, Joxe sinestuna zen, euskaldun fededunaren eredua. Baserriko lanek uzten zioten jai guztietan elizara joaten zen zintzoki, herriko parrokoak oso ongi ezagutzen zuen Zapirain sendiaren kristautasuna, eta estimu handitan zuten familia herriko elizgizonek.
|
|
|
71 Ibidem. tan aritu zen. Gau
|
hartako
bertsoa ez zitzaion jario besteetan bezala. Joxek, tristuraz beterik, burua erabat nahastuta zuen eta eztarria, berriz, urratuta.
|
|
|
(252). jarri behar zuen arreta. Ethos kristauan oinarritzen da garai
|
hartako
euskaldunen mundu ikuskera. Jokabidea, araubidea, usadioa eta gizarte ohiturak erlijio antolamenduak ezartzen zituen hein handi batean.
|
|
|
Dena den, badirudi Joxek ez zuela estimu handian garai
|
hartako
eskola zaharra. Hezkuntzaren inguruan eta eskolara joan beharrari buruz iritziak plazaratzeko honako bertso hau egin zuen:
|
|
|
Haietako 14ri ezarri zieten eta beste biei biziarteko zigorra. Urte
|
hartako
irailaren 8an, Iruñeko Ziudadelan fusilatu zituzten hamalauak. Adibide ona da infernu horretan nola jokatzen zen jakiteko.
|
|
|
Espainiako Gerra Zibilaren osteko urteetan errepresio sistematiko eta orokorra hedatu zen hegoaldeko euskal probintzietan, bereziki euskal kutsua zeukan edozein sinbolo edo zantzuren aurka. Gertaera haiek gogor astindu zuten garai
|
hartako
euskaldunen belaunaldi osoa, eta beraien bizitzak markaturik geratu ziren betiko. Zazpi hamarkada igaro ondoren, esan dezakegu gerraren hunkipenek eta errepresioak eragin zituzten izuak aurrerantzeko belaunaldietara ere hedatu zirela.
|
|
|
Aurreko guztia gutxi balitz bezala, espetxeko zaindarien probokazioek eta debekuek areagotzen zuten infernu
|
hartako
bizimodua, eguneroko ogia baitziren. Gatibuek patiora irten behar zuten goizean goiz eta zaindarien aurrean formatu.
|
|
|
Patxi Urkoko etorri jakun lehengo egunian esaten, animali bat han ebilela bazter guztiak apurtutzen, eskopetekin hara juateko pizti hori harrapatzen, inguru
|
hartako
baserritarrak ez ebela lorik egiten.
|
|
2015
|
|
|
Lehenik, euskal literaturan gailentzen ari omen zen bohemio poserako joera kritikatzen zuen. Euskal literaturara ere modernitatea iritsi zelarik, nazioarteko modernitate
|
hartako
jarreren kopiatzat jotzen zuen joera hori, eta zentzu handirik ez zuela gehitzen. Izan ere, haren ustez XIX. mende amaierako Paris dekadentistak edo XX. hasierako abangoardistak gutxi zuen 80etako Euskal Herriarekin zerikusirik.
|
|
|
Testutxo labur batean aste horietako literaturarekin lotutako berri sonatuenetako bat hartzen zuen hizpide Jokin Ansorenak. 1981eko ekainaren 9an, Jon Castañares Bilboko EAJko alkateak hiri
|
hartako
ipuin lehiaketako saridunak argitaratzen zituen liburuaren aleak86 errausteko agindu zuen, saritutako ipuin batean hitz blasfemoak eta irainak agertzen zirela arrazoituta. Ipuina orduan hemeretzi urteko gaztea zen Jesús Fernández de Retanak idatzi zuen, eta Epitafio del desalmado Alcestes Pelayo zuen izenburu.
|
|
|
Potteko kideen artean Atxagarekin izan zuen, haatik, harreman estuena Eguillorrek. Haur eta gazte literaturako liburuetan elkarrekin lan egin zuten, Nikolasaren abenturak eta kalenturak, Ramuntxo detektibea eta Chuck Aranberri dentista baten etxean liburuetan adibidez, zeinak Atxagaren genero
|
hartako
lehendabiziko liburuak izan ziren eta, haien arrakasta medio, profesionalizatze bidean makulu ederrak izan zitzaizkion. Gerora Euskadi Siouxeko beste kide batekin ere, Antton Olariagarekin alegia, kolaboratuko zuen Atxagak gisa horretako liburuak argitaratzeko.
|
|
|
Literatura alemaniarraren batasunaren ingurukoak aztertzen amaitzen zen Hans Mayer kritikariaren hitzak lagun Prakako artikulua, garaiko literatura
|
hartako
auzi nagusiak azpimarratzen esan nahi baita.
|
|
|
Zenbaki
|
hartako
gainontzeko testuak fikziozkotzat jo zitezkeen. Lehenengoak José Luis Merino idazle bilbotarraren hiru testu ziren, 3 cuentos inacabados izenburupekoak.
|
|
|
Roland Barthes, bai. Urte
|
hartako
martxoan hil zen Barthes, Sorbonne parean furgoneta batek harrapatuta. Barthesek literatur kritikagintzari egindako ekarpena goraipatzen zuten batez ere, akademizismoari eta soziologismoari egindako kritika; haren ildotik, ez alferrik, Ricardou65 aipatzen zuten baita ere.
|
|
|
Borgesen erreferentziak idazle argentinarrak El Congreso ipuinean euskaldunei buruz egin zuen aipu sonatuaz dihardu. Honela zioen ipuin
|
hartako
narratzaileak:
|
|
|
Euskararen inguruan polemizatzen zuen baita ere Muñozek, kasu honetan urriaren 1ean Eginen testu bat argitaratu zuen Karlos Santistebanekin. Santistebanek Paristik natorren faxista bat naiz ni izeneko zuzendariarentzako eskutitza idatzi zuen Eginen 1981 urte
|
hartako
urriaren 1ean89 Bertan euskalduntze planen gabeziak azpimarratzen zituen, euskalduntze erritmo motelegia, eta neurri gogorragoak hartu beharra aldarrikatzen.
|
|
|
Urte
|
hartako
gertakari politiko sonatuenetako bati buruzko testutxo bat ere argitaratu zuten, sinadurarik gabe, eta beraz, kide guztiek sinatua nolabait. 1981eko otsailaren 4an Juan Carlos Espainiako erregea eta Sofia erregina Gernikako joan ziren Euskal Herriko diputatu eta senatarien aurreko ekitaldi batera.
|
|
|
Susa aldizkariko kide, ezaguna zen Montoia Hertzainak punk rock taldeko sortzaileetako bat izateagatik. Garai hartan, hain justu, talde
|
hartako
kide zen nahiz eta luze gabe kanpo geratu eta M-ak taldea sortuko zuen 1982tik aurrera. Artikulu gogorra zen hastapenetik.
|
|
|
Ale
|
hartako
sormenezko lan garrantzitsuenak, baina, Ipui bat bost minututan izkribatzeko eta Frai Hapistoren kronika beltzak ditugu ziur aski. Pseudonimoz idatziak izanagatik, lehena Atxagarena da eta gerora Obabakoaken sartu zuen; bigarrena ere asteasuarrarena dela esango nuke.
|
|
|
Ipui bat bost minututan izkribatzekon idazle narratzailea ageri zaigu hain justu izenburuan aditzera ematen zaiguna egiteko aholkuak emanez eta aldi berean ipuin bera osatuz. Atxagaren garai
|
hartako
hainbat konstante dira presente, bada: metaliteratura alde batetik, eta heriotzaren presentzia bestetik.
|
|
|
Euskadi Siouxek Prakaren plazaratzea baino pare bat hilabete lehenago argitaratu zuen azkeneko alea, zazpigarrena, 1979ko maiatzean. Ez zuen luze iraun aldizkariak, lehena urte
|
hartako
otsailean argitaratu zen-eta, baina iraun zuen denboran argitalpen erritmo handia izan zuen, hilero atera baitzuten ale bat gutxienez46 Ia osoki espainieraz argitaratu zen eta Bilbon zuen kokagune, Pottek bezala. Sortzaile eta sustatzaileen artean Juan Carlos Eguillor, Vicente Ameztoy, Antton Olariaga, Jose Mari Agirre, Teo Uriarte, Tomas Goikoetxea zeuden; ETA (pm) tik etorritakoak gehienak, garai hartan sortu berria zen Euskadiko Ezkerra alderdiaren ingurukoak ziren.
|
|
|
Horietaz guztiez aparte, ez da komeni Antonio Zavalak zuzendutako Auspoa sailarekin ahaztea. Urte haietan etenik gabe argitaratu ziren sail
|
hartako
tituluak, ezagun denez, oro har herri literaturarekin loturikoak.
|
|
|
Garai hartan, gainera, Jarrai antzerki taldeko kidea zen halaber Saizarbitoria. Antzerki atal bat ere bazuen aldizkariak, talde
|
hartako
zuzendaria zen Iñaki Beobidek idazten zuena. Jarrai 1959an sortu zen euskara eta euskal kultura sustatzeko asmoarekin.
|
|
|
1977ko lehen hauteskunde orokorretan EE koalizioa aurkeztu zen eta KAS alternatibak boikotaren alde egin zuen. Hilabete gutxiren buruan, urte
|
hartako
urriaren 24an, Telesforo Monzonen ekimenez, Altsasuko Mahaia sortu zen ezker abertzalearen batasuna lortu nahian. Helburu hori ez zen osoki bete handik irten zelako berehala EIA.
|
|
2018
|
|
|
Gorroto eta pena guztiak barnetik jaurtikitzeko zeozelan, Eskibelek ere ulertzen bide zuen, taka taka basoko pinuartetik motel samar baina trotean hasi ziren, pinuen udazkeneko egun triste
|
hartako
desegin gabe zegoen goizeko ihintz freskoa hartzen zutelarik, mendi bizkarrera iristeko asmotan.
|
|
|
" Sikeran lurra eman behar diogunerako atertuko balu! une lakar
|
hartako
nahirik deseatuena adierazi zuen bere barrutik. Baina ez dakit ba!
|
|
|
Ilunabar ilunean hilerrira bidean zihoazela, orratz mutur finaren moduko tanta zorrotzekin azala ere ebakitzeraino jotzen zuelarik euriak aurpegian, haize bizi zakarrak ileak astintzen zizkiola eta soineko zuria altxatu, orduango egun zoriontsu
|
hartako
eguraldi bikain ederra eta argiz beterikoa ekarri zituen oroimenera," zer den maitasuna!, ilunean ere dakar argitasuna!" pentsatuz, eta gogora ekarriz nola, Edhenek orduan eskutik oratzean eta amodioz beterik besarkatzean, sentitzen zen bera, bihotzean, maitasun askean.
|
|
|
Nahasteak, matrakak eta burugabekeriak albora utziz, gizalegeak agintzen zuen bezala senarraren esanak aintzat hartu izan balitu, dena joango zitzaiela primeran. Zertan hasi behar izan zuen era
|
hartako
borroka gogorrean gizonaren aurka?. " Horrela dago orain esan zuen beretzat sinesmen osoz, kasurik egin ez egiteagatik, burutikoarekin sats eginda!".
|
|
|
ASTEAZKENA steazken goizean esnatu eta batera, leihotik begiratu eta iluntasuna antzeman zuen; era berean, bere animua eta etorkizunaren ikuspena ere, aurrean zuen udazken
|
hartako
egun iluna bezala, gero eta estaliagoak egiten hasi zitzaizkion. Edan ahala ordea, gogoetetan ostartea egiten zitzaiolako, lehenaldia argiunez beterik, koloretsuago eta ederrago ikusiz, goiz osoan besterik ezer egin gabe, logelan eserita, edateari emango ziola erabaki zuen; bere gomuta, sorlekuan egin zuen orduko egotaldiko gogorapen gozo eztiekin hezur-mamituz.
|
|
|
Inoiz ez zuela ahaztu egun
|
hartako
neskatila beltzaranaren oroimena jarraitu zuen onartuz aitak, ile beltza, ibaiko belar berde esmeralda hezeekin eta hainbat zatarrirekin kateaturik, uretan zabaletara; arbolatik behera zintzilik, haize boladen indarraren eraginaz, eskegita zegoen zuhaitz adarraren mugimenduarekin, eta uraren jarioak bultza eginez, zahagia bezalako gorpu puztua batera eta bestera bilin-balanka.
|
|
|
Modu
|
hartako
pausaldiarekin zuela andre hura begirik gainetik kentzen ez ziola ikusirik, irribarrea bota zion mutil gazteak, gorabeherarik ageri ez zuten hortz zuri zuriak ilaran erakutsirik.
|
|
2019
|
|
|
Langile mugimendu handiko garaia dugu hau, eta lan baldintzen aldeko borroka egiteaz gain, diktaduraren kontrako borroka ere egiten hasiko da. Izan ere, jakina den bezala, garai
|
hartako
Frankismoak politika arloan gatazka ugari sorrarazi zituen eta 1959an ETA sortu zen. Euskal kulturarekin loturik zegoen oro debekatzean, honen kontrako mugimendu kultural ugari piztu ziren, identitate kulturala defendatzeko asmoz.
|
|
|
euskal literaturak ez duela XIX. mendeko korronte errealista bete betean sartzen den produkziorik izan. Urruti geratzen dira garai
|
hartako
Flaubert, Zola, Tolstoi etab. en errealismoak. Baina, zergatik ez zen korronte hori garatu Euskal Herrian?
|
|
|
Sei urte beranduago, Parisa joan eta esposizio eta museoak bisitatuz bere artearekiko jakinduria aberastuz jarraitu zuen. Garai
|
hartako
abangoardiek ez zuten estatubatuarra liluratu. Beranduago Londres, Amsterdam, Berlin eta Bruselara egin zituen bidaiak oso aberasgarriak izan ziren bere ikasketa prozesuan.
|
|
2021
|
|
|
Ez dakit zenbat espartin josiko zituen. Badakit, baina, negu
|
hartako
soldatarekin antzinako erloju handi bat erosi zuela etxerako. Piezatan desmuntatuta, zamari baten gainean ekarri zuen erlojua, mendian gora, mendian behera, Izabako etxera.
|
|
2022
|
|
|
Modernitatearekin batera, etorkizun aukera berriak zabaldu ziren, garai
|
hartako
biztanleentzat arrotzak, ikaragarriak edota exotikoak, beharbada. Oraindik globalizazioak ez zuen gure inguruko gizarteen bizitza estandarizatu, eta gertuko eta berehalako harridura, nolabait esateko, edozeinen eskura zegoen.
|
|
|
Izan ere, garai
|
hartako
baserritar askok baserritarra sentitzeari eutsiko diote, baina sortzen hasiak ziren enpresa berrietan lanpostu bat aurkituko dute diru iturri gehigarria lortzeko, besteak beste, baserriaren errenta ordaintzen lagunduko dietenak, normalean ez baitziren horren jabe. Tranbia izango da horretarako erabiliko duten garraiobidea, eta, bertan, ekoizpen jarraibideen mende zegoen denboraren kontzeptu berriarekin topo egingo dute.
|
|
|
Horiek desagertu zirenean, errementeria txikien sutegia elikatzeko erabiliko zen ikatza, baita etxeko beharrizanetarako ere. 1940ko hamarkadan, beste erregai batzuen eskasiak eraginda, garai
|
hartako
ibilgailu motordunen gasogenoetan erretzen zen egur ikatza.
|