|
2000
|
|
|
Eta hori txapelketak ekarri zuen. 59an kantatu genuen Gipuzkoako txapelketa, gero 60an Euskal Herrikoa, eta hortik kutsatu zen herri osora, eta
|
handik
aurrera hasi zen festetara bi bertsolari eraman eta norbait gaia jartzen. Gainera beti sortzen dira gauza berriak:
|
|
|
Esaera da bertsolaritzan 40 urte arte ikasten eta
|
handik
aurrera ahazten joaten dela. Gaur ni 65 urteak beteta nago eta esaera horrek balio badu aspaldi goitik behera noa.
|
|
|
Egungo erakundeak eta etorkizuna eraikitze aldera eratu beharrekoak baliatu gura ditu EHk aurrera begira eta, apustu horretan, egungoetan abertzaleak nagusi izatea da helburua. Jaurlaritzan behintzat islatuta dago gehiengo hori eta horri eutsi zaio
|
handik
edo hemendik.
|
|
|
Hor ikusi litzateke, eskolan bertan edo eskolatik kanpo antolatzen diren jardueratan euskalkia nola bultzatu; jakina, herri eta ibar batzuetan erraza da eta Bilbo baten nekezago izango da. Ahalegina egin da begirale eta beste aktore gehiagorekin
|
handik
eta hemendik gai hori bultzatzeko.
|
|
|
«Badakigu ia existitzen ez den herri bati itxura eman nahian gabiltzala. Hemendik eta
|
handik
, zatika eta presaka ari gara gure existentziaren frogak biltzen, jantzi dotore bat eman gura diogu gure egunerokotasun ahulari. Ez dakit oraindik nola ez diguten bekokira bota Israel artifizial bat sortu nahian gabiltzanarena».
|
|
|
alkatea ez beste, ez zela inor bisitatzera joango, bere etxea zabalik egonen zela. Goikoetxea alkateak alde egin eta
|
handik
gutxira hasi ziren gezur eta hilketak.
|
|
|
Duela 40 bat urte, gutxienez, Uztapidek Olabarrira joateko deitu zidan. Horrelaxe, Bixente lagunak bazuen «Hilario» esaten zion motor bat, ez dakit Vespa edo zer zen hura, eta ni harekin joan nintzen Beasaingo geltokira motorrean, eta
|
handik
gora Bixentek jaso gintuen Uztapide eta biok, banaka banaka. Bixentek kristoren mesedea egin zigun, egingo ez zigun ba?
|
|
|
Agentziek antolatzen dituzten bidaia" alternatibo" horietakoa izan zen lehenengo. Sondikatik Londresera, Londresetik Johanesburgora eta
|
handik
Windhoerako (Namibiako hiriburua) bidaia hegazkinez egin genuen. Ondoren bi aste igaro genituen Namibian, hamar egun Monzoneko Iparraldean eta bi Zimbawen.
|
|
|
Kontuan hartu behar da gainera, euskaltegia hizkuntzaren ezagutzan eragiteko gunea dela, baina
|
handik
kanpo, askok bere maila galdu egiten duela eta beharrezkoa dela erabilera eremu berriak zabaltzea. AEKren arduradunek esparruko erakunde desberdinen arteko lankidetza eza eta egituratze beharra ere azpimarratu dituzte egoeraren analisia egiteko orduan.
|
|
|
NONDIK edo
|
handik
, garbi dago badugula besteen bizitzaren berri izateko premia handia, eta modu batean edo bestean garena besteek direnaren arabera ere moldatzen dugula. Hala ere, santuen bizitzei halako arrakasta ematen ziena, zer zen?
|
|
|
Kontrol gelatik bi gela ikus daitezke oso osorik,
|
handik
, bizilagunak nola dauden, arnasa nola duten... ikusteko aukera ematen du. Geletan txirrina dago, edozertarako gurekin komunika ahal daitezen.
|
|
|
Kultur etxeko berriztapenak direla eta, ondoko lokal bat atondu eta
|
handik
uhineratzen da orain Arrakala. Obrak bi urte barru amaitzean estudio txukun bat edukiko dute kultur etxean.
|
|
|
Ez dago talde literariorik irauteko bokazioarekin jaiotzen dena. Horrek irauten du irauten duena eta
|
handik
aurrera beste era bateko harremana geratzen da.
|
|
|
Enkargua onartu eta telefonoa eskegi bezain laster damutu egin nintzen. Baina, bertsolariek ere euren marjina dute
|
handik
edo hemendik jotzeko. Gaiek mila aurpegi dituzte eta, une literario edo pertsonalaren arabera, Harkaitzek esan duen bezala, gero ezustekoa har dezakezu.
|
|
|
Eta, hala ere, belarrira berdin ematen zuten. Iturri horietatik teknika hartu dugu, baina
|
handik
aurrera ezer ere ez.
|
|
|
Nondik? Ba,
|
handik
eta hemendik. Erakustaldiez aparte, hamasei idi ditut eta idi probetan ibiltzen naiz.
|
|
|
Ikusi nuen baxu nenbilela, baina maila ematen nuen eta 93an berriz ere demostratu nuen, txapela irabaziz. Beharbada ez naiz sekula izan 87ko pilotari hura, baina maila handia ematen nuen, eta
|
handik
aurrera gehiago prestatu naiz, zaindu egin naiz.
|
|
|
Patxi Zubizarretaren" Usoa, hegan etorritako neskatoa" k, Afrikako gerra giroan bizi den familia baten estualdia du abiapuntu. Gurasoek, alaba
|
handik
lehenbailehen atera dadin, elefante letagin bat salduko dute. Euskal Herrian dagoela, Usoak, gertatu dena ezin ulertuz, bere sorlekua hartuko du gogoan.
|
|
|
Udazkeneko egun batez, txikitatik edukitako amets bat betetzea erabaki zuten. Horretarako, bizikletak hartu, eta Turkia aldera abiatu ziren,
|
handik
India, Txina, Nepal, Irak, Japon eta beste herrialde asko bisitatzeko asmotan. Zoritxarrez, traste pilo batekin atera ziren etxetik, 50 kilo baino gehiagorekin, eta bizikletek ere, beraiek baino gehiago pisatzen zuten.
|
|
|
Apaiz hori Pedro Diez de Ulzurrun zen, Sakana aldekoa eta ordurako apaizgintzatik erretiratuta zegoen. Uste dut Euskaltzaindiako urgazle zela, eta Arantzazukoa eta
|
handik
gutxira hasi ginen klaseekin. " Dut" eta horrelakoak ikasi ditut, garai hartan jada apaizak modu horretan ematen zizkigulako eskolak.
|
|
|
Tolosan 1983an sortu genuen jaialdia eta
|
handik
gutxira egin ginen UNIMAko bazkide. Mundu osoan, 70 herrialdetako 10.000 bazkide inguru izango gara.
|
|
|
Azken honetatik 700 metrora eskuinera Gaintzarako bidea hasten da, eta berau hartuko dugu. Lehenbizi Uztegitik pasatuko gara, eta
|
handik
gutxira, zuzen eta gorantz jarraituz, Txindoki inguruko mendien bista ikusgarria eskaintzen digun Gaintza herriska atsegina harrapatuko dugu.
|
|
|
eta honen ondotik etorri ziren Valentziarra, Aragoitarra, Madrildarra etaKataluniarra. 1991n, azkenik, Familia Terapiaren Elkarteen Federazio Espainiarraeratu zen, aipatu elkarteek eratua;
|
handik
laster Elkarte Andaluziarra, Galiziarra, Kanariarra, Gaztela Leondarra eta Kantabriarra erantsi zitzaizkion, eta gaur egun850 kide ditu. Familia Terapiaren aldizkako lehen argitalpena 1987ko urtarrileanhasi zen Espainian, J.A. Rios Cuadernos de Terapia Familiar (Familia TerapiarenKoadernoak) argitaratzen hasi zenean; hori da orain arte agertu den bakarra, etagaur egunera arte 20 zenbaki kaleratu ditu.
|
|
|
–Behin, kasikmenean nuen batez... brixt eskapatu zitziakan gatu basa bezala?. Konparaziotikmetaforara, metaforatik sinbolora eta
|
handik
mitoraino iragaten ahal bada, zentzuhorretan esan daiteke fantastikoa errealitatean oinarritua dela. Harrezkero, arazohandirik ez du pausatzen irudi harrigarri batek, katua lepoan zorro bat arto daroala: gertakariaren miresgarria areagotzeko baliatzen baitu kontalariak haren bizkarezartzen.
|
|
|
arazoaz. Edo agian areago, bortxari buruz
|
handik
eta hemendik egiten direndiskurtsoez. Bortxari buruzko irizpideek adierazten dute, muturretan bi balio sistemadaudela zeharo kontrajarrita, eta tartean nahasitakoen gama guztia ere bai.
|
|
|
Hau da historia honen bigarren une ardatza:
|
handik
aurrera elizbarrutiak etaapaiz erlijiosoek bazekiten beren Diozesi agintariaren arauak zeintzuk ziren, etahoriei, eta ez besteri, zor zieten beren menpekotasuna. Zalantzarik gabe, Gobernukosektore jakin baten eta militarren agindupetik at, eliz barneko burujabetasuna berreskuratu nahi izan zuen Lauzurikak, frankismoaren barnean hurbilen zituen indarpolitikoen babesa segurtatuz, pentsa daitekeenez.
|
|
|
Iturri aldera eraman zuen begirada, elkarrizketa bukatzeko bezala, eta orduan,
|
handik
ezer garbirik aterako ez nuela ikusirik, erokeria bat egin nuen; zuzen zuzen etabesterik gabe, halaxe galdetu nion:
|
|
|
Marmarka eta madarikazioka alde egin zuen aitak
|
handik
, eta berdin berdingertatu zitzaion hurrengo bizpahiru aldietan. Orduan ez zen ardo goxorik izan, ordea, hitz mikatz eta eztabaida garratza baizik.
|
|
|
II. Mundu Gerra amaituta metal eskaria areagotzean, Karrantzako minerala Alemania, Belgika eta Ingalaterrara bidaltzen hasi zen. Horretarako, gurdietan jaisten zen Lanestosako El Polvorin auzoraino eta
|
handik
Limpias herriraino garraiatzen zen, ondoren itsasontzietan kargatzeko.
|
|
|
Dingletik joateko intentzioarekin, egiteari ekin nion goizean goiz. Hala ere, hain goiz joatea alferrik izan zen,
|
handik
ez baitzen ia autorik pasatzen. Ordu eta erdi eman nuen bertan, geldi, zain, furgoneta urdin bat geratu zen arte, leiho ilunak zituena.
|
|
|
Beraz, furgonetaz joango gara Sligoraino, eta
|
handik
aurrera autobusez.
|
|
|
Azaldu nahi nuena zera da, inmentsitatearen sentsazio bera bizi izan nuela garai hartan ere: hondartzan geundela gertatu zitzaidan lehenengoz,
|
handik
aurrera sarritan errepikatuko zela oraindik ez nekienean. Txemak itsasoa eskaini zidan, eta nire gaztetasunean ilusioz hartu nituen bere hitzak.
|
|
|
Txemak ez zuen lortu lekurik Isaac’s en. Egia esan,
|
handik
urrun aurkitu zuen lo egiteko tokia. Handik eta beste edonondik ere urrun zegoela iruditu zitzaion, inguruan ez baitzegoen ikustea merezi zuen ezer.
|
|
|
Izkinatxoan jartzen zen, justu bezerorik ez zegoenean Txemak bere txokotzat hartua zuen izkina berean. Ez da arraroa, beraz,
|
handik
gutxira biak lagun bihurtzea. Eta nola Rocío García de Mainueta delakoa bezerorik gabeko uneetan agertzen zen bertara, ba are errazagoa zen euren arteko kontaktua.
|
|
|
Rocío García de Mainueta ez zen gehiago agertu tabernatik. Eta agertu bazen ere Txemak ez zekien, zeren
|
handik
gutxira aurkitu baitzuen lana abokatuen bulego txiki hartan, eta duda erdirik gabe tabernari ofizioa albo batera utzi.
|
|
|
Berez, gelara sartu zen unean ikusi zuen, hantxe, ohearen ondoko txoko batean. Eskutitzak ziren, Txemak sinatutakoak guztiak, oraindik erlazioa esperantzazko hitzetan finkatu behar zen garaietako gutunak gehienak, eta beste zenbait
|
handik
eta hemendik bidalitakoak. Bakarra irakurtzera iritsi zen Txema, ikaragarrizko lotsa eman baitzion jada ia ezagutzen ez zuen antzinako mutiko hark idatzitakoekin aurrera jarraitzeak.
|
|
|
Halarik ere, derradan ezen esperientza hartarik ere ez nintzela esku hutsik jalgi, zeren, logika guztien arabera iguriki zitekeen bezala, kolpe haren eraginaz, kolpetik ikasi bainuen ikasi beharrekoa, lezione bakar ezin emankorrago hartan, eta deliberatu nuela,
|
handik
harat, ezen zuhurra izan behar nuela, azeriak bezala, zeinak, badu ere bere biloa erakusten, ez baitu bere asmorik biluzten, eta entseiatu beharra nuela, halatan, baldin inguruko giroa ez banuen aldeko, mihiaren bridatzerat eta arrazoinbide eta ateraldi bitxi haien ezkutatzerat eta disimulatzerat.
|
|
|
pixa, neure galtzetan. Eta ordu arte malkoei eutsi banien ere,
|
handik
aitzina ezin, eta nigar batean urtu nintzen. Eta, argiz gabeturik zirudien ziega hartan deus ere ikusten ez nuela, oihu egin nuen:
|
|
|
Bai, geure solas sekeretuak ere izaiten genituen, eta, nola osabak uste baitzuen ezen Historia gezurraren gainean eraikia zegoela, eta egiaren atxikitzea zela gure egitekoa, hala kontatzen zizkidan, zetozkion bezala, mila historia jakingarri, protestantei buruzkoak edo agramondar eta beaumondarrei buruzkoak —etxeko bertze guztiek ahantziak zituztenak, nahiz eta aitona Nikolasek ahantzi nahi eta ezinean zebilela zirudien—, Arkimedesi eta Pitagorasi buruzkoak ez zirenean —haiek ere bertze Historia baten protagonistak zirenez gero, Zientziaren Historiarenak—, arratsaldero emaiten zidan eskolaz baliaturik, zeinetarat gero eta gutiago etortzen baitzen Mattin, bataz, anaiak studiatzea atsegin ez zuelako eta zernahiren aitzakia egiten zuelako eskola haietarat ez joaiteko, eta, berriz bertzea, aitak erabaki zuelako ezen jaun administratzailearen irakaspenak —jauregiari eta etxeko negozioei lotuak— hagitzez ere inportantagoak eta beharrezkoagoak izanen zitzaizkiola etorkizunean, hura etxeko primua eta herederoa izanik. Baina,
|
handik
harat, ez uste ezen osaba mailu bat bezala ibili zitzaidala, bere katixima partikularra irakasten eta egunoroz lezionea hartzen, edo Luthero edo Kalvinen izenak eta haien erranak noiznahi den izaiten zituela ezpainetan. Eta ez uste ezen kontu haiekin kontzientzia hersten eta estutzen ibiltzen zitzaidala, mila galdegite eginez, nola egiten baitzizkidan aritmetika edo geometria irakasten zidanean.
|
|
|
Eta
|
handik
berehala teleskopiotik ilargiari beha paratu, eta ohiko mendiak eta haranak jarri zitzaizkigun begi bistan. Eta ni, orduan, Felisaren hitzez oroiturik, noiz eta inudeak erran baitzidan ezen ilargia Jainkoaren begia zela, halaxe mintzatu nintzaion osaba Joanikoti:
|
|
|
Erran dizut ezen osaba eta biok geure elkargo sekeretu hura fundatu eta handik sei zazpi hilabeterat heldu zela jaun Marcel: prezeptore berria heldu zenean, beraz, guztiz nengoen osabarekin liluraturik, baina jaun Marcelek ere berdin liluratuko ninduen
|
handik
aitzina.
|
|
|
Eta hala erran dezaket ezen,
|
handik
harat, osaba Joanikotek imajinazinoa erabilitzen zuela ez hitzari eusteko eta hitza atxikitzeko, baina hura hankaz gora jartzeko, nola erabiltzen baitzuten hainbatetan Quevedok eta Rabelaisek, zeinak baitziren osaba Joanikotek gogokoen zituen skribatzaileak.
|
|
|
Arestian mintzatu natzaizu nigarraz, baina nola adieraziko nizuke zer nolakoa izan zen nigarraren gaineko bertze nigar hura? Nik baino hobeki dakizu ezen gorputzean mila zain ditugula, odolaren irioiteko eta bideratzeko, geure organoak eta bertze gorputz zati guztiak behar bezala trabaila daitezen eta berrizta; eta berdin eta orobat dakizu ezen bertze hainbertze gertatzen dela arimaren lurretan, nondik joaiten baitira hemendik harat eta
|
handik
honat mila erreka eta errekasto, adimenduaren pentsuak eta bihotzaren sentimenduak iturburu dituztenak: erreka haien urak, haatik, lohitsuak eta istiltsuak ziren ene baitan, zeren, aspaldi hartan, ubideei mugak eta hesiak ipini izan bainizkien, hormak eta kontrahormak, uren abiada geldiarazi zutenak eta haien galtzerat eta usteltzerat utzi; nigar hark, ordea, uholde bortitz batek bezala, aitzinetik eraman zituen hesiak eta mugak, baita ene pentsu eta sentimendurik lohienak ere, eta hala garbitu ninduen arimaren barrendik eta utzi ninduen biziberriturik eta hats berriturik.
|
|
|
Eta, zure desiraren ildotik, Urbiainerat joaiteko gonbita egin nizun. Eta,
|
handik
aitzina, behin baino gehiagotan amestu izan zintuztedan biak solasean, osabaren dorretxean edo jauregi aitzineko jarlekuan, nahiz eta azkenean konplitu gabe geratu ziren bai zure desira eta bai ene ametsa ere, zeren eta Urbiainen gauzak oker baitzeuden orduko, eta gero eta okerragora eginen zuten, dakizun bezala.
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere
|
handik
aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
Zeren, bertze egun hartan, laxatu baitzioten, ohi bezala, tigreari erbi bat, baina piztiak, erbiaren gibeletik egin beharrean, xuxenean egin baitzuen oihanerat... eta alferrikakoak izan ziren,
|
handik
aitzina, gure entseiuak eta itzul-inguruak, haren edireiteko eta inkontratzeko.
|
|
|
—Halakoa da bizitza, Joanes: hutsak behin harrapatzen zaitu, eta ez zaitu
|
handik
aitzina uzten...
|
|
|
Eta estrofa hura kantatu zuen, boza eztarrian hausten zitzaiola, eta ezin izan zuen
|
handik
aitzina egin. Eta bi nigar purpuila erori zitzaizkion orduan... eta neuri ere nigar egiteko gogoa etorri zitzaidan.
|
|
|
" Hori ezinezkoa da, zeren, nola karnaba hala usoa, nola harri tipia hala harri handia, naturaleza bereko objektu guztiak abiadura berean erortzen baitira, baldin puntu beretik erortzerat uzten baditugu". Eta,
|
handik
harat, jauntxo guztiak eta aita Bartolome ere ezetz erraiten hasi zirtzaizkion, ezetz eta ezetz, zeren eta klar eta ebident baitzen ezen harkaitz bat —Mendai tze ko Harkaitza, konparazione— harri tipi bat baino fitezago eroriko zela, eta fitezago ere eginen zuela eta denbora laburragoan, ondorez, bi punturen arteko bide goiti beheitikoa. Eta osaba Joanikotek erran zien:
|
|
|
Zeren aita Bartolomek ez baitzuen zalantzarik ezen tigre haren begietan Satanen begiak ikusi zituela eta tigrearen orro hartan Beeltzebulen orroa aditu zuela, eta zeren,
|
handik
harat, beroki eta doblatuki enplegatuko baitzen demonio gaixto haren Urbiaindik uxatzeko obran.
|
|
|
Amicus Plato, amicus Socrates, sed magis amica veritas: ‘Lagun dut Platon, lagun dut Sokrates, baina lagunago egia’, eta gaurko eskolan, bertze deusi lotu aitzin, Aristotelesen erran hori oroitarazi nahi dizuet, jakin dezazuen zein den egiaren lehen egia...", eta,
|
handik
aitzina, autore zaharren aipuz eta haiei buruzko anekdotaz josi zenuen zeure solasaldia. Eta, halatan, zure memoriak harritu ninduen lehenik, zeren baitzirudien ezen biblioteka oso bat zeneukala zeure buruan, eta bibilioteka hartarik beharrezko errana beharrezko mementuan hautatzen eta zeureganatzen zenuela, zeure arrazoinbideetan aitzina egiteko.
|
|
|
Asteazken hartan izan zen, bai, arratsaldeko azken orduan. Eta ni ez nengoen han, eta, halarik ere,
|
handik
berehala jakin ahal izan nuen berri gaixtoa, anaiarekin zegoèn sehiak kontaturik. Eta ez zirudien, ez, hura gezurretan ari zitzaigunik, zeren hala egon baitzen Mattin bi egunetan, kordegabe.
|
|
|
Eta dardaraldi haien ondorez edo, Mattin aldatuz joan zen... Edo, hobeki erranik, bi Mattin ezagutu nituen
|
handik
aitzina, haren nortasuna bi partetan partiturik balego bezala: bata zen betikoa, eguzkia bezain distiratsua, harroa eta ausarta, eta bertzea zen guztiz bertzelakoa, uzkurra eta kikila, ilunaldi haiek zetozkionean batik bat.
|
|
|
Eta urbiaindar guztiek zerabilten ipuin hura mihian, kezkatsu eta antsiatsu, baita gure aitak eta Mattinek ere... Baina, nola nihaurk izan behar bainuen,
|
handik
aitzina, neure anaiaren helduleku, zeren hura ahul baitzegoen eta haren ahuleziak nihaur behar baininduen kontrapisu, hala nuen erabakia ezen gero eta gogorrago izan behar nuela neure buruarekin, eta ezin sinetsi nuela, hasteko, ipuin hura; derradan, ordea, ezen, neure lehen erabaki haren hartzeko, ez nuela buruhauste handirik izan, zeren, osaba Joanikotekin haserre nengoen arren, ezin ahantzi ba...
|
|
|
Eta Mattinena ez zen tipiagoa, batik bat damatxoak asmatu zionetik hamasei urterekin hartz bat harrapatuko zuela. Eta bere ametsekin eta ametsen munduekin hisikatzen hasi zen Mattin, are gehiago zalditik erori zenetik, eta,
|
handik
harat, amesgaiztoren batek iratzarri izan zuen anitzetan, haren buruaz spiritu estrainioren bat jaundu balitz bezala.
|
|
|
Eta, gaitzetik gaitzagorat egiten zuela, urratuak eta zauriak guztiz zornaturik, sukar izugarri batek hartu zuen
|
handik
egun batzuetarat Mattin, eta kopetan zapi heze batzuk ipintzen genizkion, kasik deus ere egiten ez ziotenak, zeren haren buruak ontzi bat baitzirudien, berun goria zeukana.
|
|
|
Maiz adituko zenuen zuk ere, jaun André, ezen etorkizunaren beldurra dela gure anitz gaitzen iturri, eta gero eta sinetsiago nago ezen hala dela, batik bat etorkizun hori beltz azaltzen zaigunean. Zeren, gaiztasun eta zailtasun korapilatsu batzuen aitzinean, emaiten baitiogu su imajinazinoari, eta,
|
handik
harat, imajinatzen dugularik ezen gaitz dena bi aldiz gaitzago izan daitekeela, hiru aldiz gaitzago eta ehun aldiz gaitzago, egiten dugularik hondar ale batetik mendi handi bat, eta ikusten dugularik, finean, geure burua urkabean, korapilo haietarik batetik dilindan, orduan, bada, larritzen, izutzen eta asaldatzen gara, zuri zena ere beltz dakusagu, bildots bat zegoen lekuan otso bat, egiten dugu... Eta behin eritzen gara eta berriro eritzen gara, eta erialdi bakoitzean hondatzen eta higatzen zaigu gorputza, urritzen eta murrizten zaizkigu indarrak eta kemenak, ahultzen eta flakatzen gara, galtzen dute humoreek beren berritzeko eta suspertzeko ahala, aitzinatzen zaigu heriotza, eta hala egiten dugu azkenean fin gaitza, behar baino lehenago eta legokigukeena baino fitezago.
|
|
|
ERRAN dizut nola Madrilek liluratu zuen Mattin. Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta,
|
handik
aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera, batik bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
Ez, Pedro, libertatea ez duk ilusione hutsa, are gutiago Urbiain bezalako toki batean, non bere kabuz pentsatzen duen gizonak nekez hats har dezakeen... Izan ere, Urbiainen Aristotelesen filosofia duk oraino nagusi, zeinari Erromako elizak sostengua emaiten dion —eta,
|
handik
aitzina, Aristotelesen filosofiaren hutsen berri eman zion eta aita Bartolome Ziaurrizkoaren etortzearena... eta erran zion, halaber, gezur haien aurka ukoa baizik ez zitzaiela geratzen, ukoaren egia; eta, isilune labur baten ondoren, basoan zituen arno hondarrei azken kurka emaiten ziela, akabatu zuen—: Bai, uko horretan erre nahi diat neure libertate ustezkoa, han Urbiainen, tentuz eta zentzuz beti ere, baina burua lurpean gorde gabe, neure libertatea libertateago eta zinezkoago izan dadin amoreakatik.
|
|
|
Samosko Aristarkok mugitu zuen, Kopernikok mugitu zuen... eta Ga li leok berak ere mugitu zuen, eta are, bere baitaren baitarik mugitzen segitu zuen gero ere, zeren, sinatu nahi ez zuena sinatu behar izan bazuen ere eta halatan sentitu ezen, gorputza salbatzearen truke, itzalperat kondenatu zuela arima —eskua eta luma, alegia—, aldiz, itzalpe hartarik skribatzen eta bere skribu haiekin Lurra bulkatzen segitu zuen, eta argi berri batekin argitzen: bere Di sco rsi ekin mugitu zuen eta argitu,
|
handik
urte batzuetarat.
|
|
|
Harik eta egun batean —Mattinek eta biok aitonarekin berarekin Gipuzkoarat eginikako bidaiaren ondotik izan zen,
|
handik
bizpahiru egunetarat— gure aitak erran zion arte:
|
|
|
Eta erabiltzen hasi zen, halaber, ikatz begetalaren ordez, ikatz minerala, Ingalaterratik kontrabandoan sartzen zuena —untzijabe ingeles baten zerbitzuei esker, baita Piarres Oihartzabal kapitain baionarraren zerbitzuei esker ere, zeinaz behin baino gehiagotan mintzatuko bainatzaizu aitzinago ere— eta sutegietako suaren garra sendotzen eta hobetzen zuena, produktuen kalitatearen onerako. Eta permatu eta entseiatu zen,
|
handik
harat, produktu haiek guztiek ahalik eta merkaturik zabalena izan zezaten —erosleen sareak fintkatzerat eta haien hedatzerat, alegia—, eta, hala, Espainiako, Frantziako, Italiako, Ingalaterrako, Flandriako eta bertze hainbat herritako handikiekin eta merkatari dirudunekin harremanetan ipintzen zelarik, lagun egin zuen, behin batean —Frantzia eta Espainiako gobernuak 1659.ean Faisai... ehun kanoi eta bi mila fusil —edo xixpak, zeren xixpakoak baitziren— Espainiako armadarentzat.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. ...en zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago, baina ni bertze mundu bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen objektu bakoitzak bere itzala duela, zeina bihurtzen baita objektuaren osagarri ere, eta ohartzen gara, halaber, ezen,
|
handik
aitzina, ez dugula aski, objektuaren izendatzeko eta mugatzeko, etorkiko hitza —haurtzaroko eta gaztaroko hitz itzalik gabea, alegia—, zeren signifika baitezake baita guztiz kon trakoa ere... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
Zeren suturik eta sumindurik baitzegoen, zinez, gure aita, jauzkor eta hiros. Eta haren hira ez zen zelo onezkoa eta haren haserrea ez zen amoriozkoa eta onginahizkoa, baina guztiz bertzelakoa, eta hargatik zebilen Xalbador
|
handik
bulkaka egotzi nahian. Eta Xalbadorrek gibela eta gibela egiten zuen, begiak ardi batenak iduri, harik eta, halako batean, zango bat belaunikatu, bertzea aitzinatu, eta erdi nigarrez erdi totelka erran zion arte:
|
|
|
Eta, supituki eta deblauki, narda eta higuina nagusitu zitzaidan. Erran dizut ezen hamaika urteko umea nintzela artean, eta ordu arteko ikuskizunak liluraturik utzi ninduela, baina,
|
handik
harat, barrendik gauzak guztiz aldatu eta zezenaren aldeko halako sentimendu bat errotu zitzaidan, arratsalde hartan lehen aldikotz, bi urte lehenago oreinaren alde errotu zitzaidanaren gisarat. Eta zezenaren aldeko sentimendua han zegoèn jende multzoaren kontrako bihurtu zitzaidan, halako suertez, non baitzirudien ezen nihaurk skribatua izan zitekeela Ko heleten harako erran hura:
|
|
|
Eta, hala, apurka, bere inguru hartarik bakartzen hasi zen eta egun batean isilik egoiterat deliberatu zen. Eta bertzenaz gizon ezin kalakariagoa eta ezin ele ontziagoa zena, hitz gutiko eta hitz urriko egin zitzaigun
|
handik
aitzina, harik eta egun batean erran zuen arte:
|
|
|
Eta aitaren isiltasuna Pedroren esperantza bihurtu zuan. Eta,
|
handik
aitzina ere, Pedro Huizik bereari eutsi zioan, bere hautu hari buruzko eta libertateari buruzko galdegite hura kezka iturri bakar balu bezala, harik eta bere kezkaz kutsatu ninduen arte. Eta nik erraiten nioan:
|
|
|
—Eta ni ere,
|
handik
harat, pinturazale itsua egin ninduan, are gehiago Pariserat joan nintzenean, non hamaika koadro eder ikusteko eta miresteko parada izan bainuen... batzuetan bakarrik, eta bertzeetan jende adituak lagundurik, zeren Collège de France n beti baitzegoen ikaskideren bat, baita irakasleren bat ere nehoizka, gauza haietarako prest egon zitekeena eta koadroen nondik norakoez mintzatzeko gertu.
|
|
|
Harik eta amak egun batean aulkia eta bazinak ekartzea erabaki zuen arte. Eta,
|
handik
aitzina, moda berria nagusitu zen gure etxean, aitaren kontsentimenduarekin, are gehiago jakin zuenean ezen Frantziako errege Louis XIV.a ere halaxe ibiltzen zela, bai palazioan eta bai gudu lekuetan ere, kakontzia tronutzat harturik, hari eta honi eta mundu guztiari manuen emaiten.
|
|
|
Harik eta bertze egun batean aitak aulki eta kakontzi berriak erosi, eta osabaren gabinetean paratu zituen arte. Eta,
|
handik
harat, kanporat joaiteko ohitura nagusiarekin segitu bazuen ere, aulkian jartzen ere hasi zen osaba noizik behin, behar larriren batek edo eraginik, egun batean beherakoa zuelako eta bertze batean eten ezin zuen pentsu ezin inportantago batean murgildurik zegoelako. Halarik ere, nola guztian berezia izan behar baitzuen, pentsu haien artean bazeukan bat, bere eskrementuen husteko ardura bere gain hartzerat bulkatzen zuena, sehiei deitu ere gabe, erraiten zuela:
|
|
|
Baina azantz eta abarrots harekin ez geunden, ez, trantze hartarik ezkutuan iragaiteko moduan!, eta, horrela,
|
handik
berehala hurbildu zitzaizkigun bi emazteki, haietarik batek eskuan kriseilua zekarrela: bata ama zen, eta bertzea Hi po lita, haren ohorezko dama, osabaren ahalkerako.
|
|
|
Zinez izan behar du egia ezen esperientzia gaixtoak injenioa eta adimendua iratzartzen dituela, zeren eta ideia hura kakontziarekin izan zuen istripuaren ondotik bururatu baitzitzaion,
|
handik
egun guti batzuetarat, arestian erran dizudan bezala!
|
|
|
Eta, hatsarrean osaba eta ni bakarrik joaiten hasi baginen ere,
|
handik
aitzina behin baino gehiagotan ikusi izan nuen aita bera ere eta Mattin.
|
|
|
Eta hala entseiatzen zen bidean sortu traba eta behaztopei buru egiten, ez buruz buru eta bekoz beko, baina zeharka. Oroitzen dut, alde horretarik, usu baino usuago erabiltzen zituela signifikantza bakarra ez zuten erranak eta etsenpluak edo hainbat haritako anekdotak, jostetan ibiltzeko parada emaiten ziotenak, zeren eta,
|
handik
edo hemendik oldartzen zitzaizkionean, haratagotik egin baitzezakeen ihes eta egiten ohi zuen ihes, nola behin baino gehiagotan ikusi ahal izanen duzun, jaun André, hemendik aitzina.
|
|
|
Ordea, adarretik adarrerat nabilkizu orain ere, eta ea betetzen dudan behingoz arestian eman dizudan hitza, bidaiari lotzekoa, aintzakotzat hartuz, lehenik eta behin, untziaren jaun eta jabea —Alessandro de Novara—, zeina baikenuen, aldi berean, kapitain eta bidaiburu, eta zeina baitzen genoarra sortzez, nahiz eta egun batean Veneziarat ezkondu eta han bizi izan zen
|
handik
aitzina. Baina" han bizi izan zelakoa" erraiteko modu bat bertzerik ez da, zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan —egokitzen zitzaionean, itsasoaren eta negozioen arauaz—, eta gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena, handik Holandaraino eta Ingalaterraraino, Gibraltarko itsasartetik iragan eta Iberiar Penintsula inguratu ondoren.
|
|
|
Ordea, adarretik adarrerat nabilkizu orain ere, eta ea betetzen dudan behingoz arestian eman dizudan hitza, bidaiari lotzekoa, aintzakotzat hartuz, lehenik eta behin, untziaren jaun eta jabea —Alessandro de Novara—, zeina baikenuen, aldi berean, kapitain eta bidaiburu, eta zeina baitzen genoarra sortzez, nahiz eta egun batean Veneziarat ezkondu eta han bizi izan zen handik aitzina. Baina" han bizi izan zelakoa" erraiteko modu bat bertzerik ez da, zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan —egokitzen zitzaionean, itsasoaren eta negozioen arauaz—, eta gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena,
|
handik
Holandaraino eta Ingalaterraraino, Gibraltarko itsasartetik iragan eta Iberiar Penintsula inguratu ondoren. Bere ibilaldi edo itsasaldi haietan, zetak, oihalak, alfonbrak eta alkatifak kargatzen ohi zituen Turkian, gero Espainian, Frantzian, Holandan edo Ingalaterran deskargatzeko; eta Herri hauetan, berriz, bertze produktu batzuk untziratzen zituen —hauek artileari edo burdinaren eta altzairuaren industriari lotuak, eta haiek Ekialdeko Indietarik ekarriak— bertze portu batzuetan husteko.
|
|
|
Eta hala zihoazkigun lehen egun haiek, baketsu eta jabaltsu, harik eta egun batean ohartu nintzen arte ezen Alessandro eta osaba Joanikot eztabaida bizian ari zirela popako gazteluan. Ene harridurarako gaztelaniaz ari ziren, nola ariko baitziren
|
handik
aitzina haserretzen edo odola berotzen zitzaien bakoitzean, zeren osabak ez baitzuen, artean, italianoz mintzatzeko erraztasunik, eta solasaren beroan gaztelaniarat arrastatzen zuen Alessandro bera ere.
|
|
|
Baina lehendik erran nizuke, benturaz, nola iragaiten genituen gauak osabak eta biok, ostatu edo benta bateko gela berean komunzki, nor bere ohean eta Arkimedes zoko batean, ene hainbat jokabideren ulertzeko inportant izan daitekeelakoan. ...ga egiteko ohitura zuen, eta, nahiz eta gehienetan ez nituen haren zurrungak aditzen, loak ni hura baino lehenago hartzen ninduelako eta behin loak hartuz gero nekez itzartzen nintzelako, halarik ere, guti batzuetan, astean behin edo, hura ni baino lehenago lokartzen zen, eta halakoetan ez nuen gozorik izaiten, zeren urduri jartzen bainintzen eta nekez hartzen ninduen loak eta nekez egiten nuen lo
|
handik
aitzina eta, egiten nuenean ere, urduri egiten nuen, eta urduriago jaikitzen nintzen, finean. Eta urduritasunak ezinegona ekartzen du, eta ezinegonak ez ohiko jokabidea...
|
|
|
Izan ere, zentzuak eta ebidentziak erraiten didate ezen ez dagoela meza itemisaest etik hasterik, zeren nihaur ere izana bainaiz nehoiz, mezazale ez ezik, mezajale ere, eta zeren baitakit, halatan, zertaz ari natzaizun: bada baldinba, nola liburuaren anitz orritan jauregiko jendeaz ariko bainatzaizu, eta nola batzuk eta bertzeak hemendik harat eta
|
handik
honat ikusteko parada izanen baitugu, jauregia eta jauregi ingurua zer nolakoa zen adieraziko dizut berant baino lehen.
|
|
|
Zeren eta, orainokoan erran ez badizut ere, latsaren goiko aldean bertze urtegi bat baitzegoen, ateska bat zuena, nondik erregulatzen baitzen uraren emana. Eta ura,
|
handik
aitzina, harrizko kanal batek bideratzen zuen etxe aitzineko jardineko iturriraino lehenik, agerian, eta errotako urtegiraino gero, ezkutuan; errotatik ateratzean, berriz, urak bertze kanal batetik egiten zuen, zeina baitzihoan berriro agerian eta jauregi gibeleko paretari atxikirik, latseraino, arestian erran dizudan bezala: kanal hura, batzuetan, lohitu egiten zen, zeren eta lohikeria baita eskrementuen eta bertze mila hondarren emaitza, eta, haien garbitzeko, errotako urtegiko ura husten zen noizik behin, uraren lasterrak haiek guztiak jauregitik urrun zitzan.
|
|
|
Baina, etxekoei kasu egin behar badiet, iduri du ezen akats batekin jaio eta kolpe hark akasgabetu ninduela, edo hala uste izan zutela haiek. Eta,
|
handik
harat, gauzen ikasteko ere halako erraztasun baten jabe, aitzina eta aitzina egin nuen, halako suertez, non bederatzi urterekin bainekien apez don Frantziskok —Mattin eta bion lehen prezeptoreak— jakin zezakeen guztia, nominatiboak eta genitiboak, kredoak eta gloriak.
|
|
|
Baina, erranik aitzinetik hori guztia, orain erraiten dizut ezen don Frantzisko ez zela jakintsu, ez bederen hitz hori komunzki endelegatzen den moldean. Latina zekien —hala hola, murduskatzen bertzerik ez—, baita gramatikaren eta eskolastikaren funtsezko arauak ere, baina,
|
handik
harat, deus guti gehiago. Muga haien aitzinean, ordea, bazuen dohain bat, gizonen artean batere ohikoa ez dena, eta zen ezen bazekiela bere mailaren eta bere neurriaren berri, eta haren arauaz jokatzen zuela, itxurarik egin gabe.
|
|
|
Zeren, oraino erran ez badizut ere, aitona Nikolasek lagun zuen don Frantzisko, eta gero eta haren lagunago egin zen, batik bat bere azken urteetan. Eta egun batean aitonak apezari joko hartan irakatsi eta,
|
handik
harat, noiznahi den aritzen ziren biak xake taularen aitzinean. Eta batzuetan ni ere haiei beha egoiten nintzen, eta oroitzen dut ezen apezak edonoiz eramaiten zituela zaldunen zaldiak, haien jauzietan, koadro bat edo bi koadro haratago, batez ere ikasi berritan.
|
|
|
Eta deus ere ez ninduan jadaneko. Zenbat kostatu zitzaidaan
|
handik
aitzina Domenicoren laguntzaile izaitea...! Zeren orain segur bainengoen ezen gure maisua ere pintore ezin eskasagoa zela:
|
|
|
Eta,
|
handik
aitzina, amaren babesean erdietsi botereari esker —zeren eta apezak, bere mezekin eta bere kontseiluekin, ama babesten zuen neurrian babesten baitzuen amak, halaber, apeza bertze alorretan—, aita Bartolomek herri osorat zabaldu nahi izan zituen bere itzala eta bere eragina, eta erdietsi ere zuen, denborarekin, dantzen eragoztea eta debekatzea, aldi batez, baita emaztekiek buru oihal hai...
|
|
|
Baina nola urguilutik, inbidiatik eta egoismotik ezin iguriki daitekeen felizitate iraunkorrik eta nola gainekoa erortzen denean azpikoa baizik ez den geratzen, hala, barrendik kanporat hedaturikako sareak kanpotik barrena harrapatzen gaitu hondarrean. Eta zorionaren ehizan genbiltzanok ehizatzen gaitu orduan zorigaitzak, zeinak,
|
handik
harat, behin eta birritan ziztatzen eta eztenkatzen baikaitu, harik eta bere azken ziztadan eta eztenkadan betiko ehizatzen gaituen arte. Horregatik erran ote zuen Quevedok No depender de nada es señorío, amaraunaren iduri hura ere buruan zeukalako eta desiraren eta gutizia gutiziatsuen menekotasunetik eta esklabotzatik ihes egin nahi zuelako?
|
|
|
Eta,
|
handik
aitzina, biak bertatik zaintzea eta zelatatzea erabaki nuen.
|
|
|
—Joanes, hire osabarena ez duk libertatea, erotasuna duk —eta,
|
handik
aitzina, bere burua ere zuritzerat jotzen zuela, erantsi zuen—: Eta erotasun hori ez duk zuhurrak lukeen erotasun apurra, Virgiliok erraiten zuen bezala, baina ero baten erotasun handia.
|
|
|
Edo, Maddalenekin ote zegoen?, bururatu zitzaidan bat batean, zeren eta ez bainuen hura sukaldean ikusi... Eta, bihotza guztiz bizkortzen zitzaidala, ez nuen, ez,
|
handik
harat, atsedenik hartuko, bordarat iritsi arte, norat hurbildu bainintzen ezkutuka eta itzalgaizka... aditu nituen boz batzuk barrendik zetozenak, igan nintzen paretaren kontra zegoen harri handi baten gainerat, jarri nintzen pareta eta teilatuaren artean zegoen zirritu batetik beha... eta, handik aitzina, ikusi nuena ikusi nuen, eta eszena labur hura aski izan zitzaidan amorioaren handian sinest... Eta eszena labur hari deus ere eranstea soberan egon zitekeen, bertzalde, zeren perfetasunari ezin erants baitakioke deus ere, perfetasuna bera akasbidean ipini nahi ezean.
|
|
|
Edo, Maddalenekin ote zegoen?, bururatu zitzaidan bat batean, zeren eta ez bainuen hura sukaldean ikusi... Eta, bihotza guztiz bizkortzen zitzaidala, ez nuen, ez, handik harat, atsedenik hartuko, bordarat iritsi arte, norat hurbildu bainintzen ezkutuka eta itzalgaizka... aditu nituen boz batzuk barrendik zetozenak, igan nintzen paretaren kontra zegoen harri handi baten gainerat, jarri nintzen pareta eta teilatuaren artean zegoen zirritu batetik beha... eta,
|
handik
aitzina, ikusi nuena ikusi nuen, eta eszena labur hura aski izan zitzaidan amorioaren handian sinesteko. Eta eszena labur hari deus ere eranstea soberan egon zitekeen, bertzalde, zeren perfetasunari ezin erants baitakioke deus ere, perfetasuna bera akasbidean ipini nahi ezean.
|
|
|
Eta han izen bakarra izan zuen: Molière, zeina baitzuen teatroan nehoiz izan den gizonik handientzat eta jeinuen jeinutzat... halako suertez, non,
|
handik
harat, Molière goiti eta Molière beheiti ibili baitzitzaigun, jakina...
|
|
|
—Ongi da. Datorren hilean, dakizun bezala, berriro atera beharra dut, bertze bizpahiru hilabeterako, eta,
|
handik
aitzina, gabonetan edo, mintzatuko gara —eta, isilune baten ondotik, aitak, bere boza eztitzen zuela, erran zuen—: Baina Joanikot Maddalenez orduko gogaiturik egonen da, benturaz, nola haur bat bere jostailuaz...
|
|
|
Erran dizut behin baino gehiagotan zein hotza eta zein urruna zen gure ama, halako suertez, non urteetan ez baitzidan musurik ere eman, zeren, etxeko ohituren arabera, guk egiten baikenion muin berari, jaikitzean eta oherakoan, berak eskua luzatzen zigula. Eta,
|
handik
aitzina, deus ere ez, itxurak eta distantziak baizen. Egun hartan, halarik ere, eskuak ene masailetarat eramanik, kopetan musu eman, eta erran zidan:
|
|
|
Zorionekoa ene burutazio hura, kontzientzian nuen karga astuna guztiz arindu zidana... harik eta iduritu zitzaidan arte ezen ene arima hegaldatzerat zihoala, artean eri nengoen arren! Eta, nola hura Jain koaren garazia garaziatsutzat eta haren dohaintzat hartu bainuen, eta nola guti behar baitu arimaren desertuan gose denak, bakarrik dagoenak eta deus ere ez duenak, haize bortitzak eraginikako hareazko eta legarrezko lehen tormenta Jainkoaren eta goiko zeruen mana euritzat har dezan, hala, eliztar sutsu egin nintzen
|
handik
aitzina, eta, behin sendatuz gero, debozinoan sartu eta orduak eta orduak emaiten hasi nintzen jauregiko kaperan, non —derradan bide batez— aita Bartolome bizi baitzen, zeren kapera hark bere bizitokia baitzuen, kaperau jaunarentzat eraikia izan zena eta atxikia eta itsatsia zegoena kaperari berari, zeinak baitzituen, halatan, bi ate. Ate batek kanpoarekin lotzen zuen, eta bertzeak kaperauaren bizitokiarekin.
|
|
|
Baina amaz ari nintzaizun, eta amaren maitasunaz eta haren fideltasunaz, ene eritasunean ondoan izan nuenean. Eta amak noiznahi den emaiten zidan eskua, eta nik esker onez estutzen nion, iduriturik ezen esku hark galbidetik atera ninduela, eta gidatu eta gobernatuko ninduela,
|
handik
harat, bide zuzenetik, arimaren gau ilunetik betiko argirantz.
|
|
|
Eta, musu hura inarra bezain fite iragan eta iraungi zen arren eta iraute apurrekoa izan zen arren, izar finko bat bihurtu zen,
|
handik
aitzina, ene memorian.
|
|
|
Eta Elbira eta bion arteko maitasuna, nik hain garbitzat eta hain txukuntzat jotzen nuena, lohiturik ote zen, bada, orduko...? Eta, nola bainekien ezen zalantzarik tipienak torturatu eta martirizatu eginen ninduela erremediorik gabe, eta nola bainekien, halaber, ezen ene pentsu eta erreflexione guztiak ezin izan zitezkeela sukai berriak baizen, ene barrengo sua areagotuko zutenak, hala permatu eta entseiatu nintzen,
|
handik
harat, anaiaren eta Elbiraren urratsen eta aztarnen isil gordean jarraikitzerat, egia neure begiz frogatu ahal izaiteko.
|
|
|
Eta,
|
handik
aitzina, guztiek ukitu nahi izan zituzten edo musu eman nahi izan zieten Avilako santaren behatzezurrei, zeinak baitziren nik itsas tormenta hartan galdu behatzarenak, noiz eta Amsterdamerako bidean baikindoazen; eta nik erlikia ezpainetan paratu, haiek musu eman eta zeinatu egiten ziren segidan.
|
|
|
Verás hombres más cortos que los mismos navarros, corpulentos sin astucia,(...) en el cuerpo gigantes, en el alma enanos? Edo,(...)", eta,
|
handik
aitzina, bertze autore batzuen aipuak egiten zenizkidan: Mateo Alemánenak, Lope de Vegarenak, Rabelaisenak eta bertze batzuenak, bazterrerat utziko ditudanak, zeren uste baitut ezen Graciánenak ongi baino hobeki adierazten duela zer nolakoak diren bere kastako jende tailuak.
|
|
|
zertaz kexatzen naiz, bai, baldin osaba Joanikot, jaun Marcel eta zu bezalako gizon handiak ezagutzeko parada izan badut...? Zeren osaba Joanikot izan baitzen ene arimaren lurretan libertatearen hazia erein zuèn gizona, eta zeren hazi hark,
|
handik
aitzina, osaba Joanikoten beraren irkakaspenak eta, batik bat, haren etsenplua, baita jaun Marcelena eta zurea ere, izan baitzituen ur eta ongarri.
|