|
2008
|
|
|
5 Hemen aurkezten dizkizuedan datuak behin behinekoak dira; burutu gura dudan ikerketa
|
handiago
baten hasikinak:
|
|
|
bizkaiera, gipuzkera, lapurtera eta zuberera, tradizionalki literatur euskalkiak deituak, hain zuzen. Horietako bakoitzak aldamenean hiztun multzo
|
handiago
edo txikiagoa zeukan, bai eta nola edo halako liburugintza ere, baina oinarriz, bakoitza bere eremurako moldatua izanda, hortik kanporako pretentsiorik ez zuenez, bere barruti horretan buruaskia zen, hau da, autarkikoa. Alde horretatik, Greziako antzinako dialektoekin gertatzen zenez, berdintasun egoeran bizi ziren elka rren ondoan.
|
|
|
Erriberriko lanaren bateragile zeregina Gure> Izarra> barne aldizkariaren zuzendaritzakoren batek hartu ohi zuen, eta Arantzazuko azken zuzenda ritza, ostera, Jakin en idazkaritzakoek edo besteren batek (Bilbao, Enbeita, Azurmendi, Torrealdai, Zabaleta, Beloki, L. Oihartzabal, etab.). Lankideen artean, ikasle euskaltzale guztiek izan zuten ekarpen
|
handiago
edo txikiagorik.
|
|
|
Haurzarotik ere arima zereitzee azkartzen. Indietan ümen da herri bat non arranoak> beno hanitzez belatxak>
|
handiago
beitirade ta mantsotzen diradeanak; heetan gaiñen haurrak konkaitüz dütüe ezarten ta arimalak hegal taeraziten dütie; lehen aldian marrakaz daude haurrak, geroztik berak dirade arimaler jauzten ta odeietara iganeraziten, hala peligro güzietara berak dirade atrebitzen.
|
|
|
Irritsaz> (63.o.) bena so egiten bada gaüzer, üdüri da gizonetik gizoneala banaitia dela
|
handiago
, eziez gizonetik abereala.
|
|
|
Izterbegiak> (89.o.) noiz den berzea beno
|
handiago
edo aberatsago izaitearen egarriaz> nekatüren?
|
|
|
Linguae> Vasconum> ko lehen hamabi koplak Erdi Aroko erre taula bezala aurkez daitezke; izan ere, koadro zehatza atzeman daiteke, baina, baita erretaula ere bere osotasunean. Kopla bakoitzak erakusten duen autono miak ez du galarazten egitura
|
handiago
batera egiten duen ekarria. Gaiaren aldetik erlijiozko eta maitasunezko bezala bereizten direnak elkarrekin harre manetan daude:
|
|
|
Inmigrazioak baino gehiago larritzen zuen Azkue hiri zein herrietan eragiten zuten hezkuntza bezalako espainiar nazionalizazio bideek. Baliteke, halaber, Arana Goirik baztertutako inertzia foruzale tradizionalen eragin
|
handiago
izatea Azkuek, baina edozein kasutan bien eragilea eta erreferentzia hiriko dinamika zen.
|
|
|
Baina tradizio horiek euskaraz idaztean bertan, nahiz istorioa moldatu, erdal literato, euskaroek? baino gertutasun
|
handiago
erakutsi zuen jatorrizko bertsioarekiko. Eta gertutasun hori areagotuz joan zen denborarekin.
|
|
|
Horregatik Dreyfusen belaunaldiaz geroztiko intelektualen kezka etengabea nazioa izan zen. Baina ez XIX. mende hasieran izan zitekeen bezala nazio politikoa, herritar aktiboen portzentaia
|
handiago
edo txikiago bati zegokiona, baizik nazio esentziala, herri masa osoa hartu nahi zuena, eta uneko erakundeetara ez zena osoki egokitzen. Nazio/ Erakunde arteko egokitze falta horrek eragin zien intelektualei termino horiek biak birformulatzea.
|
|
|
Abertzalea, alderdi politikak eta «separatismo notak» ekidenez() Azkuek bada, mende berritik aurrera bere zeregina beste zentzu batean orientatu zuen. Ikus dezagun 1906an adiskide karlistari idatzi zion gutunaren zati
|
handiago
bat berrorientazio horren hainbat gako eskaintzen baititu:
|
|
|
Ikusten denez, Bustintzak inolaz ere ez zuen parte hartu nahi Akademian, jakin baitzekien onartuz gero zuela beti bere (hots, Arana Goiriren) irizpidea ezarri. Helburua ez baitzen sabindar eskolak pisu
|
handiago
edo txikiagoa izatea Euskaltzaindian, baizik erabateko hegemonia izatea ala erakundea boikoteatzea. Sabindar gotorrentzat egia bat eta bakarra zen, eta beste guztia. Maisua?
|
|
|
Ez estatu independente bat, nazioarteko oreka militaristak bideragaitza egingo zuela uste baitzuen. Baina bai nazio kultural bat, estatu
|
handiago
batean nolabait txertatuta, autogobernu zabalarekin.
|
|
|
Erakunde publikoek ere tokia egingo zioten euskarari, mediku zein notario euskaldunak bermatuz eta herritarrei zuzendutako idazkietan euskara baliatuz. Institutu, irakasleeskola zein unibertsitate autonomoak egongo ziren, eta bertan euskarazko ikasgaiek gero eta presentzia
|
handiago
izango zuten.
|
|
|
Zatiketa ez zen Azkue eta sabindar gazteen artekoa adinakoa, baina ez zegoen handik hain urrun ere. Edozein kasutan Eleizaldek sabindar gazteek baino jendetasun
|
handiago
zuen, eta bazekien aldeak alde gizabidezko harremana izaten. Gainera ezin uka daiteke Azkuek eta Eleizaldek elkarri begirunea ziotela, eta bata bestearen merituak aitortzeko gai zela.
|
|
|
Gutunera bueltatuz, Broussainek Azkueri aipatzen zion Urkixok Akademiaz pesimismoa agertzen zuela. Edozein kasutan Broussainek berak itxaropen
|
handiago
zuen:
|
|
2010
|
|
|
Ipar Euskal Herriari konparatuz, langabezia AEKko ikasleetan lurraldean baino
|
handiago
da: %6, 4 Ipar Euskal Herrian 2008an, Merkataritza Ganbararen arabera (2009, Iparraldeko zenbakiak:
|
|
|
Bi hizkuntza gaitasun hauen artean, bataz besteko ezberdintasuna
|
handiago
da herriko ikasleetan (16 pundu) ezinez eta ikasle etorkinetan (7 pundu). Baina ezberdintasun hau mugitu da ikasturteetan zehar:
|
|
|
Ikasleen haurrek euskara ikas dezaten ez da gehiengoaren erabakia, ikasleen %44ena baizik. Aukera hau
|
handiago
da herriko ikasleeetan (%52) etorkinetan baino (%38).
|
|
|
Hizkuntzendako motibazioa handiagoa da etorkinetan (%44), hirugarrena izanez, nortasunarendako baino
|
handiago
. Herrikoen %28k hautatu dute; gutxiago dira beraz.
|
|
|
6 punduren aldearekin. Ezberdintasuna
|
handiago
da bertakoetan, hainbesteraino non gizonetan etorkinak gehiago baitziren azken urtean.
|
|
|
Jada bi tendentzia sumatzen ziren: legeztapenaren aldekoak eta kontrakoak, legeztapenari buruzko kezka gero eta
|
handiago
zelako. Oso azkar sortu zen ikuspegi hori, legeztapena gauzatzea gehiago kostatu arren?.
|
|
2012
|
|
|
Elementu lexiko baten, balioa?, Derridaren arabera, sistema
|
handiago
bateko gainerako elementuekin dituen harremanetatik sortzen da. Harreman edo erlazio horiek iraganarekin edo etorkizunarekin lotuta daude beti, ez dira inoiz guztiz guztiz oraingoak.
|
|
|
Testu baten zentzua modu oso, zehatz eta erabatekoan interpretatzea ezinezkoa dela frogatzen du Derridak. Izan ere, testu orok, beste elementu batzuekiko diferentziazko prozesu baten ondorioz sortzen du zentzua; diferentzia harreman hori ez da soilik hizkuntzako beste elementuekin gauzatzen, baizik eta baita sare
|
handiago
bateko elementu sozial, kultural, politiko, sexual, familiar eta abarrekin ere. Sare handi hori da, Derridaren hitzetan, testua.
|
|
|
[...] carguären hartzera bathirik ecin naidiqueen, eta guti falta cedin non ezpainendin choil guibelera, nacussanean hambatez ene entrepresa
|
handiago
, cembatez nic scribatu dudan lengoage motá baita, sterilenetaric eta diuersenetaric: eta oraino, translationetan behinçat, vsatu gabea.
|
|
|
Kolore xuri gorri politak etorri zitzaizkion. Hazi ahala, irudiak larritzen zihoazen, gero eta
|
handiago
. Luze zabalean handitu ez ezik, loditu ere egin omen dira.
|
|
|
Makazagak, esaterako, perpausen arteko lotura bideratzeko baliabideez dihardu eta perpausen arteko loturak beste perpaus
|
handiago
bat eman dezake, edota testua bera. Horregatik sailkapenean testu mailako kohesio prozedurez gain, perpaus mailakoak ere tartekatzen ditu.
|
|
|
Ez zezakeen asma ez zela egia. Santüen, goitzarrenak eta oinazeak
|
handiago
eta gogorrago, haüen albidata izarigabeago eta hanbat hobe. Hola hazten zen oroen jakin nahia, bai eta ere sinestea.
|
|
|
Bortxaz ere, zeren eta herria berartara bildürik zen, ez beitzen erres besteeki harremanetan sartzea, oraiko biderik ez komünikabiderik ez zagolakoz. Bena arrazu
|
handiago
bat bazen ere, bakoitxak bere herriaren harrotarzün azkar bat bazüala. Orano hala da:
|
|
|
Hala nola süjetak, hau beita arizale nausia, botz ozena üken behar dü, hartze hona eta xügüntarzüna. Gorriak ahalaz besteak beno
|
handiago
eta gotorrago dirate, aingürüak zortzi eta hamabi urte artetakoak nonbait han. Satanak baitezpadakoak dira.
|
|
|
Gorriez besteek ez düeholakorik. Diren beno
|
handiago
erakusten dütü. Bere zaingoan etxekiz gaixtoalakoahalmena emaiten deie eta kolorezko oihalez eta lümaz apaintürik beitago, bereaitzikoak beno indartsüago izateko eta haüen zapatzeko noha sartzen deie.
|
|
|
Hebengüdülaria aitzina eta gibel badoalarik, honaren eta gaixtoaren borroka hobekiülertzen da. Ezpaten erabilkak bai goitzaleen bai galtzaleen erritmoa aldizkaozentzen beitü, pastoralaren helbürü horri aran
|
handiago
bat emaiten deio. Oranohaboro, goitürik direnen dantza herrestak.
|
|
2013
|
|
|
Aldi honetan, zailtasun haietatik ateratzea zein zaila izan zen azpimarratu zutela nabarmendu nahi dugu. Zailtasuna
|
handiago
eta Jainkoaren laguntza beharrezkoago zela ulertzeko moduan gelditu zen, artikulu horiek irakurri ondoan, Frantzia gerlaren irabazteko, edo, hobeki erran, ez galtzeko?
|
|
|
Fraideen baztertzea edo umezurtzen kudeaketa gatazka
|
handiago
baten zatia baizik ez ziren. 1905ean Estatua eta Eliza bereizteko legeak zauri handiak utzi zituen alde batekoen eta bestekoen arteko harremanetan.
|
|
|
Gerla lehertu zenean, beraz, bereizketa legearen zauria oraino odoletan zegoen. Min
|
handiago
batek min txikia estaltzen duen bezala gertatu zen orduan ere, gerla bera are zauri handiagoa baitzen. Baina zauri txikiago hori ere ez zuten ahantzi Eskualduna koek.
|
|
|
Beste aldean, 1789ko iraultzaren eta jakobinoen jarraitzaileak zeuden, eta haiek zentralismoa aldarrikatzen zuten, eskualdeen arteko federazio bat sortuko zukeen erreformak 1789ko lorpenei kalte eginen zielakoan. Kontuan harturik, zentralismoaren kontra eta eskualdeek indar
|
handiago
ukaitearen alde zeuden politikari gehienak eskuinekoak zirela, besteak beste Charles Maurras Action Française mugimendukoa, ezkertiarrek ideia haren kontra egin zuten, eta zentralismoa bultzatu zuten, erranez hori zela Frantziaren batasunaren bermea. Are gehiago, aldarrikapen erregionalisten gibelean Alemaniari mesede egingo zion zatiketa ahalegin batikusten zutenak baziren.
|
|
|
Gerla hastetik, alemanarekin hotz, Otrichiarekin hotz eta erdi, gero eta hotzago, azkenean, ikusiz Otrichia beheiti zoala, hortzak luzatu zaizko gure Italiari. Gutizia jin zaio, gerota
|
handiago
, bertze orduz Otrichiak hartu lur pozi batzu, hiri eta leihor batzu, behar zituela gibelerat bildu, onez onean edo indarrez.
|
|
2014
|
|
|
Halere, denbo ra, oro har, epaile ona bezain zorrotza izaten da, eta balio gutxiko moda iragankorrak ahanzturaren eskuetan uzten ditu, udazkene ko haizeak orbelak bide bazterrean zokoratzen dituen bezalaxe. Baina ardo ona urteekin hobetuz joaten denez, era berean, artis ta eta idazle bikainen emaitzak ere denboraren joanean nabar menago egiten dira,
|
handiago
eta distiratsuago bihurtzen.
|
|
2015
|
|
|
Hemendik ehun urtera, zorionez, oso desberdina izango da euskal literaturaren antologia. Autore berriak erantsi zaizkio, corpus
|
handiago
bat edukiko dugu eta leku gutxiago geldituko denak sartzeko; horrenbestez, egile batzuk, erori, egingo dira, ez baita hainbesteko premiarik izango bilakaera neketsu baten aztarnak emateko (Mendiguren Elizegi eta Izagirre, 1998:
|
|
|
Azken hamarkadetako eta, erronka berriak gainditzen badira, hemendik aurrerako literatur sortze lana, harrera, finkatze eta sistematizatzearen bidez, Euskal Literaturak ganorazko normalizaziora iritsi behar du. Normalizazio giro eta garaiko ekoizpen literarioek proportzio gero eta
|
handiago
beteko dute historian eta antologian. Testu aukera gero eta zabalagoa izango da eta bilduma etengabe birmoldatzen eta berrosatzen jarraitu da.
|
|
2017
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egitura berrien esparruan puntu hau nahi genuke ai patu, mugaz honaindiko euskalkiak eta hiztunak hobeki ager daitezen antolatzen ditugun corpus horietan. Alde batetik Iparraldeko> ikerlarien> eta> adituen kopurua
|
handiago
izan behar liteke corpusgintzako lanetan, eta bestalde corpusetan Iparraldeko euskarazko testu ekoizleen pisua handiago izan behar liteke. Proportzioa jadanik ahula delarik, damugarri liteke Ipar Euskal Herriko ekoizpenaren pisua oraindik murritzago izatea testu hauen eskuragarritasun nekearengatik.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egitura berrien esparruan puntu hau nahi genuke ai patu, mugaz honaindiko euskalkiak eta hiztunak hobeki ager daitezen antolatzen ditugun corpus horietan. Alde batetik Iparraldeko> ikerlarien> eta> adituen kopurua handiago izan behar liteke corpusgintzako lanetan, eta bestalde corpusetan Iparraldeko euskarazko testu ekoizleen pisua
|
handiago
izan behar liteke. Proportzioa jadanik ahula delarik, damugarri liteke Ipar Euskal Herriko ekoizpenaren pisua oraindik murritzago izatea testu hauen eskuragarritasun nekearengatik.
|
|
|
Ahozko alor zabal horretan, Ipar Euskal Herriarendako, Euskaltzaindiak egitasmo berezi bat badu oralitateaz. Oralitatearen tokia are
|
handiago
izan behar litzateke, kode idatzia oso garatua izan ez zen gizarteetan. Euskal Herriko kasuan, xx. mendeko erdia arte euskarazko ekoizpen idatzia aski ahula izan zen.
|
|
2021
|
|
|
Etsenplü
|
handiago
baten aipatzeko, XIX. menteko jentarte kapitalistaren ezagützeko, bi autore nausi badütügü: Karl Marx prefosta, eta frantsesa irakurtzen ahal dügünek Honoré de Balzac eleberri idazle handia ere bai.
|
|
|
42.20.3b Ondoko adibideetan ikusten den bezala, baina juntagailuaren ondoan ageri da batzuetan eta berriz diskurtso markatzailearen laguntasuna duela ere bai besteetan: [...] eskolarako baino gogo
|
handiago
izango zuela Nikanorrek nahiz edonork, hantxe mendi bazterrean ibiltzeko eta egoteko. Etxera... bai, jaten eta lo egiten.
|
|
|
Jo dezagun ondoko oinarrizko adibide hau: Zerbitzaria ez da bere jauna baino
|
handiago
eta ez morroia nagusia baino gehiago ere. Oinarrizkoa deitzen dugu, horko osagai guztiak zein bere tokian baitaude:
|
|
|
Goian egin dugun interpretaziora jotzen baldin badugu hauxe da ere DMak adierazten duena: bada multzo bat non ukatu egiten dugun norbait beste norbait baino
|
handiago
dela. Ba, bada beste zerbait ere multzo berean sartzen duguna (morroia ez dela nagusia baino gehiago, alegia).
|
|
|
42.19.2q Jakina, horietaz kanpo, ere anitzetan ezagun da beste DMak indartzeko edo (halaz guztiz ere, halarik ere, zernahi gisaz ere eta abar), forma klixetuetan (batere, asko ere asko, batez ere, izan ere) edo mendeko perpausetan (erosi badu ere...,... baino ere
|
handiago
, esatea ere!...). Gauza bera gertatzen da inor, ezer, deus, inoiz eta abar bezalako egituretan.
|
|
|
errekurtsibotasunaren bidez konplexuago bilakaturiko unitateak dira. Ez gisa berekoak, ordea, ondoko eskemek erakusten duten gisan (bi perpausek beste perpaus
|
handiago
bat osatzen dute):
|
|
|
Jantoki berean, bada, Olivadiko bidean eta Olivadi bereko mendian hau guzia eta beste zenbait gauza esan eta apostolu berak eta beste anitz han utzi eta igan zen Jesus zerura[...] (Mendiburu); Gero nik hola bukatu nuen: Egia esan, haurra, gizon hark holako gauza bikainak esanarazi dizkidanez gero, ez zeukenat batere gogorik beste zenbait gauzatan nere luma kaxkartzeko (Orixe); Hauek baino erru
|
handiago
Oxer Batxillerrak Yurreamendiko semeak eta Andia Torreko beste adiskide zenbaitek dute (Labaien); Komentua erretzen ari dela! Antzez joku honi egiantz eta indar gehiago ematearren azken aldera Gotzon eta Paxkualekin gudari eta beste zenbait mutil sar daitezke, zuzendariak nahi izanez gero (Labaien); Badira hitzik ateratzen ez duten ta beretteren gaiztagintzak estaltzen dituzten beste lausengari zenbait ere, eta horiek dira agertu behar lituzkeen bide gaiztoak agertzen ez dituztenak (Mendiburu); Beldurtzen dituela zenbait aldiz besteren eskuz eta beste aldi zenbaitetan hemengo bere kastiguz eta geroko harrigarri handien izutasunez (Mendiburu).
|
|
|
– zein baino zein: Amondarrek gaiztakeriarik asko egin dute, zein baino zein
|
handiago
(Elizen arteko Biblia); Zein baino zein nabarmenagoak ziren aitaren arreta bereganatzen zuten bideko lagun haiek (Lertxundi);
|
|
|
Adjektiboarekin: Jakin ezazu, bada, zeinahi handi eta
|
handiago
iduri dakizun bekatua, ez zarela oraino nihondik hurbiltzen ezagutzera berenez zer den haren belztasuna (Duvoisin).
|
|
|
Galderazko egituratik abiaturik ere forma jokatugabeak izan baitaitezke, are
|
handiago
gertatzen da orduan erlatibo korrelatuekin perpaus horiek duten antza: Berak zer esan ta nik arexeri erantzun, besterik ez (Altube 1929); Nik nora begiratu, hara hark (J.
|
|
|
Hizketaren testuinguru estralinguistikoari esker esan gabe utzi daiteke osagai hori, jakina, desberdintasuna adierazten duten perpausetan. Handiagoa da esan daiteke mintzalagunek hizketaren testuinguruari esker zein den handiagoa eta zein baino den
|
handiago
ezaguna dutenean, baina hori besterik da (§ 32.1.1e). Hemen testuinguru linguistikoaz ari gara, hau da, perpaus nagusian agerian diren osagaiei esker mendekoan eskura daitezkeen osagaiez, eta erreferentziazko terminoa ez da nagusiari esker eskura daitezkeenen artean.
|
|
|
32.8.2b Iparraldean beti (eta) adberbioa ere erabiltzen da egitura progresibo honetan38: Haren bihotza beti haboro Jainkoaren amorioaren suaz erretzen zen (Intxauspe); Orroa beti eta
|
handiago
, beti eta hurbilago entzuten nuen (Barbier); Egia erran, beste nonbait zuen beti eta gehiago Frantsesek gogoa (Narbaitz). Egunero ere izan daiteke erreferentziazko adberbioa:
|
|
|
Beldur, indar, arreta eta horrelako izen batzuek forma arruntean eskuarki handi adjektiboa hartzen badute ere, eta gutxitan asko, konparazioan gehiago hartzen dute
|
handiago
baino maizago (arreta handia, bai, baina arreta gehiago, alegia) 20.
|
|
|
Konparazio perpausak eta oinarrian konparazioa duten beste egitura batzuk aztertuko dira kapitulu honetan. Lehenbiziko partean, ohiko ereduko konparazio perpausak aztertuko dira, hau da, zu baino
|
handiago
, zu bezain handi eta zu bezala gisakoak; haien azalpen orokorra emango da aurrena (§ 32.1), eta eredu horretako perpaus motak aztertuko dira gero, banan banan (§ 32.2, § 32.4). Hurrengo ataletan, eredu erromanikoko perpausak ikusiko dira, hots, hain... nola eta zenbat... hainbat gisakoak (§ 32.5, § 32.7), konparazio proportzionala eta progresiboa (§ 32.8) eta hala... nola gisakoak (§ 32.9).
|
|
|
Mailari dagokion desberdintasuna, berriz, zuzenean ematen du aditzera adjektiboadberbioei atxikitako ago mailakatzaileak;
|
handiago
esaten da ‘handiaren’ gehiagotasuna adierazteko, ez* gehiago handi, eta txikiago, ‘txikiaren’ gehiagotasuna adierazteko, ez* gehiago txiki. Maila gutxiagotasuna adierazteko, berriz, ez du euskarak morfemarik, eta* gutxiago handi edo* gutxiago txiki gisakorik ere ez da erabiltzen, ohiko jardueran bederen.
|
|
|
Eta, orobat, desberdintasuna adierazten duten perpausetan ez da berez elementu bien arteko aldea zenbatekoa den esaten. Goiko lehen adibidean, esate baterako, ez da esaten zenbatez
|
handiago
den Pekin Paris baino. Alde horren berri diferentzia adierazleen bidez erants daiteke:
|
|
|
Alde horren berri diferentzia adierazleen bidez erants daiteke: askoz
|
handiago
; handixeago; bi aldiz handiago; bi metro luzeago; Etxe hura beste hau halako bi da. Baina, adierazle horiek gabe konparazio perpausak ez du berez ez neurrien ez aldearen berri ematen.
|
|
|
Alde horren berri diferentzia adierazleen bidez erants daiteke: askoz handiago; handixeago; bi aldiz
|
handiago
; bi metro luzeago; Etxe hura beste hau halako bi da. Baina, adierazle horiek gabe konparazio perpausak ez du berez ez neurrien ez aldearen berri ematen.
|
|
|
konparazioaren ardatzarekin mailakatzailea, eta erreferentziazko terminoarekin konparazio morfema. Nire etxea zurea baino handiagoa da adibidean, esate baterako,
|
handiago
dugu batetik eta zurea baino bestetik. Lehenbizikoak multzo kuantitatibo konparatiboa eratzen du (handiago), eta bigarrenak haren osagarri den konparazio sintagma (zurea baino); multzo kuantitatiboaren osagarria da multzo hau, ‘handiago’ izateak ‘beste zerbait baino handiago’ izatea eskatzen baitu.
|
|
|
Nire etxea zurea baino handiagoa da adibidean, esate baterako, handiago dugu batetik eta zurea baino bestetik. Lehenbizikoak multzo kuantitatibo konparatiboa eratzen du(
|
handiago
), eta bigarrenak haren osagarri den konparazio sintagma (zurea baino); multzo kuantitatiboaren osagarria da multzo hau, ‘handiago’ izateak ‘beste zerbait baino handiago’ izatea eskatzen baitu.
|
|
|
Ondorengo adibideetan eta emendiozko juntagailuarekin eta edo hautakariarekin batera azaltzen zaizkigu: Nahiz ardoa, nahiz ura edo nahiz petrolioa, edozer behar eban egarriak itoko ez baeban (San Martin); Nola nahi den dela, begiratu behar da ihardukitzetik eta etsaiaren akometatzetik, nahiz dela etsai hura zure berdin, nahiz
|
handiago
, eta nahiz ttipiago (Axular). Hirugarren atalean (§ 28.3" Juntadura eta menderakuntza") emandako irizpideak kontuan hartuz, juntagailuekin batera agertzeak diskurtso markatzaile direlako baieztapenera eramango gintuzke.
|
|
|
Bistan dena, bi forma horien erabilerak desberdinak dira: ke atzizkia duten formak perpaus nagusian erabiltzen dira (etxe hau tindaturik ederragoa litzateke; ez nuke arazorik lanez aldatzeko; gogotik bisitatuko nuke Pariseko arte museoa), edo baldintza irrealeko apodosian (hegan baneki txoria harrapatuko nuke/ harrapa nezake; diru asko balu etxe
|
handiago
bat erosiko luke/ eros lezake); alabaina, bietan alegiazko gertakari baten berri ematen da, hau da, ez oraineko, ez iraganeko gertakari bat, baizik eta egoera jakin batean, mundu irreal batean, gerta litekeena. Baaurrizkia daramaten alegiazko adizkiak, berriz, baldintza irrealeko protasian erabiltzen dira (ingelesez baleki, asko bidaiatuko luke; egia aitortu banio, asko minduko zen), edo hartarik eratorriak diren desideratibozko formetan (otsoak jan baleza!; egia balitz!) (ikus § 34).
|
|
|
Hala ere, Iparraldeko gure tradizioan pisu
|
handiago
izan du beste esamolde honek: zenbatenaz... hanbatenaz.
|
|
|
Gure literatura tradizioan asko erabili izan da hobeago, egile anitzen lumetan: Ez dut erremedio hobeagorik (Pouvreau); Seguruago da anitzez, eta hobeago (Xurio); Meta
|
handiago
eta hobeago (Duvoisin); Ezin ediren dezaket erremedio hobeagorik (Axular); Harentzat baita hobeagoa (Etxeberri Ziburukoa); Hobeago ere bainuke (Haraneder); Promes hobeagoen gainean (Leizarraga); Ura baino hobeagorik deus (Larzabal); Zer hobeagorik (Aranbillaga); Berri hobeagorik (Barbier); Bera baino hobeago den bat (Uriarte); Non eta hobeagorik ez den (Kardaberaz) eta abar. Esan daiteke ia idazle gehienek, guztiek ez bada, behin eta berriz erabili dutela.
|
|
|
Tradizio handia du literaturan (Axular, Kardaberaz, Pouvreau, Leizarraga, Iztueta, Haraneder, Agirre Asteasukoa, Lizardi, Orixe, Lardizabal, Antia, Larramendi, Beobide, Labaien, Arana, Mendiburu, Iraizoz, Anabitarte, S. Mitxelena, Mirande, Barrensoro, Arrue, Arrese...), eta aski arrunta da egungo idazleen artean: Eta are gehiago printzeak eta erregeak; Are distiratsuago egin zuen ospakizuna; Are ttikiago zen; Are gutiago gainerako langileak; Are miresgarriagoa dena; Etxe hori beste hura baino
|
handiago
(a) da, baina eliza are handiagoa...
|
|
|
Hasteko, izenlagunek ez dituzte hartzen izenondoek (zinezko adjektiboek) hartzen dituzten konparazio atzizkiak:
|
handiago
, handiegi, handiena,* Mirenenago,* Mirenenegi,* Mirenenena. Bai, badakigu jakin Koldo mendikoago da kalekoago baino bezalako perpausak era ditzakegula.
|
|
|
Hori dela eta, gaur danik, bihar danik, orai danik, beti danik, etzi danik... bezalakoak arruntak dira Iparraldeko tradizioan (gaurdanik, bihardanik, etzidanik idazten ditugu egun), baina inesiboan dauden postposizio sintagmak ere aurkituko ditugu lehen askatasun
|
handiago
zuen danik honekin: Munduaren hastean danik haren obrak akabatu izan baziren ere (Leizarraga); Eta bere amaren sabelean danik puritate orijinalean Jainkoari konsakratu zaiola makulurik batere gabe (Leizarraga); Zeinek bereizi izan bainau neure amaren sabelean danik eta deitu izan bainau bere graziaz (Haraneder).
|
|
|
Gradu markak ere har ditzakete batzuek eta besteek (izenek adjektibo modura erabiliak direnean): bide hau baino maldago/
|
handiago
ez duzu erraz aurkituko; horrek dioena egiagoa/ gezurragoa da. Esan dezagun, bestetik, izenek gradu zenbatzailea hartzen dutela, eta adjektiboek ez:
|
|
|
Izenaren aurretik ageri da, ezkerrean, eta hori ez da, azaldu dugunez, adjektiboen toki naturala. Bestetik, ez du graduatzailerik hartzen (handi/
|
handiago
, baina ez beste/* besteago). Zail dirudi, hortaz, adjektibotzat jotzea.
|
|
|
Eta orduan adjektibo hori konparatiboa dela esaten dugu:
|
handiago
, politago, gorriago, zikinago eta abar. Hemen ere badira salbuespenak:
|
|
|
Ongi eta gaizki adberbioak ere mailaka ditzakegu, eta horrela sortzen dira hobeki (eta hobekiago, gutxiago erabilia) eta gaizkiago aldaerak. ago atzizkiaz baliaturik sortutako konparazio adjektiboa predikatu osagarrian denean, artikuluarekin nahiz gabe agertzen da: Etxe hori
|
handiago
(a) da. Zein elementurekin konparatzen dugun esaten bada, elementu horri baino eransten zaio:
|
|
|
14.10.5.3c Diferentzia zenbaterainokoa den aditzera emateko ere instrumentalaz baliatzen gara: Buruaz
|
handiago
zen Edurne senarra baino (senarra Edurneri gehienez kokotseraino iristen zaiola esan nahi du). Beste erabilera batzuk ere baditu instrumentalak, betiere konparazioaz ari garela:
|
|
|
Batetik, bistan da, eman diren arrazoiengatik, liburuki guztiak ez ziren lanabes homogeneoekin landuak izan: lanak aurreratu ahala etxeko ordenagailuen erabilera areagotu zen, OEHren liburukiak eskura jarri ziren, corpusak gero eta
|
handiago
eta aberatsago ziren, euskal hizkuntzalaritzan sartutako ikertzaile gazteek sintaxiaren eta gramatikaren inguruko puntu zehatzak ikusmolde berriarekin hasi ziren lantzen... Beraz, egoera aldatzen ari zen lastertasun handiz.
|
|
|
Zati
|
handiago
baten ondoan ere joan daiteke. Aditzaren ondoan askotan:
|
|
|
Perpausaren zati
|
handiago
baten ondoren ere ager daiteke aldiz eta are perpaus baten ondoren ere, aditzaren ondo ondoan maiz: Usatu zara anitz minzatzen, hitz guztiaz juramentu egiten, usat zaitez bada orain, aldiz, iuramentuen uzten (Axular); Mintzo zara, zu, zure pentsuen arabera; ni mintzo naiz, aldiz, dudan ezin emanezko lekukotasunez seguratuak diren gauzen gainean finkatzen naizelarik (Lapeire); Jainko Aitari ematen zaion adin handiak aldiz gogoratzen digu haren probidentzia eta larderia handia (Xarriton); Handik alde egin genuelarik, aldiz, uste nuen ezinen nuela sekula idatzi, luma eskuan atxikitzerik ez nuela sekula izanen (Montoia).
|
|
2023
|
|
|
Profezia baliatu zuten, haien gerlak eta zergen bilketak jus tifikatzeko. Beste helburu
|
handiago
bat ematen zitzaion horrela erregeari, bakearen zabaltzeko helburuari lotuz. Gerla egin behar zen bakea azkartzeko.
|
|
|
XVI. mendean aldaketak heldu ziren. Pirinioek gero eta lotura
|
handiago
zu ten frantses gortearekin. Gaston IV.a Foixkoa eta Bearnoko kondea erre gearen aholkularia zen.
|
|
|
Haren bitartez haragi nahikeriari uko egiten dionez, Haren bitartez ongi
|
handiago
bat iragartzen dizu, Zuen bihotzen mamia ezagutzen baitu: Agintzen dizut eta zin egiten eta baieztatzen, Harentzat abnegazioa egiten baituzu Zure bihotz, gorputz, nahikeria, intentzioaz, Eta bakoitzetik osorik fidatzen den, Izanen zaizula leial eta artzain ona, Gaizkiez eta lanjerrez zu babestuz, Pribatu eta kanpoko etsaiez, Eta leku guztietan zure babeslea izanen dela.
|