|
2000
|
|
|
Bigarrenik ere,
|
esan
behar da krimen baten ikerketan badugula aspaldikoa ez den egitatea, berba batez esateko, gure begipean dagoena. Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da.
|
|
|
Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da. Eta ilusioak eta haluzinazioak gure benetako hautemateetatik bereizten ez direnez, hautemate kasu batean ikusten duguna gure sentimen datuak besterik ez direla
|
esan
behar da.
|
|
|
aniztasuna. Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak berez jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina
|
esan
behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren irakurketa estandar askoren aurka, bere filosofia Hume edo Machen enpirismoaren bertsio zuzena ez zela izan
|
esan
behar dugu. Hauek pentsalari garrantzitsuak izan arren, pribilegiatuak nolabait, ez zuten vienarren proiektuaren oinarri guztia osatu, Neokantiarren arrastoa ere —Cassirerrena, batik bat— maiz agertzen baita Zirkuluko partaide batzuen hasierako idazkietan —Carnap, Schlick—.
|
|
|
Zeintzuk ziren, beraz, Machen elementuak? Izenak zerikusi handia du Machen metodologiarekin,
|
esan
behar baita ‘elementu’ izena ‘sentsazio’ terminoaren ordez erabiltzen zuela bere diskurtso sistematikoan. Eta horren arrazoia sinplea zen:
|
|
|
Tesi hauek guztiak funtsezkoak izan ziren Vienako Zirkuluak Tractatus ari egindako ongietorrian, areago beharbada filosofiaren kontzeptu argitze eginkizunarena eta egiaztagarritasun printzipioarena. Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez,
|
esan
beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona.
|
|
|
Orduan, utz iezadazue esperientzia hauek bururatzen, bada, nire ikuspegitik, argitu nahi ditugun ezaugarriak zehatz mehatz erakusten dituzte eta. Horri dagokionez
|
esan
behar dudan lehenengo gauza da esperientzia hauen ahozko adierazpena zentzurik gabekoa dela! " Munduaren existentziak harritzen nau" esaten badut, hizkuntzaren erabilpen txarra egiten ari naiz.
|
|
2001
|
|
|
Garbi
|
esan
behar da Kantek substantziaren ulermenean aldaketa izugarria eragin duela. Bere zentzu ontologikoa desagertzen da, denboraren iraunkortasunarekin harremanean jarri delako, eta erlazio huts baten zentzua hartzen du.
|
|
|
Hau egia da, noski, ondoren sortu ziren Matematika ez euklidearrak ezin zituen ezagutu. Honetaz
|
esan
behar da Kantentzat gure ezagutza esperientzia arruntetatik abiatzen dela. Espazio okerra pentsa dezakegu, baina ezin dugu irudikatu bi punturen arteko marra motzena zuzena ez denik.
|
|
|
Nahiz eta Kantek espazioaz egin duen azalpenaren paraleloa egiten duen,
|
esan
behar da denborak garrantzi berezia duela, eta hori izan dela denborari buruz ondoren egin diren ikerketa ugarien aurrekaria. Espazioa subjektuari lotu zaion bezala, denborari hori are modu estuagoan gertatuko zaio.
|
|
|
Ni, aurkezpen hau amaitu baino lehenago, bizpahiru ohartxo
|
esan
beharrean aurkitzen naiz.
|
|
|
Lehenbizi, zientzialarien jarduna maitajardun bikaina dela
|
esan
behar dugu. Jakingogotsu gara, era guztietako egien jakin minak jota bizi gara.
|
|
|
Baina Espiritu Santuak ematen digu parabolak ulertzea. Nire kristau sinesmen berritura etorriz —hogei urtez agnostizismo ilunean bizi izan naiz, beste hogeita hamar urtez fedeak argituan— zera uste dudala
|
esan
behar dut gaur, hasteko: Jaungoikoa dela, Espiritu Santua dela nire hutsak barkatu eta nire fede berrituaren eragilea, nire sinestedun adierazpenen erakuslea, zerbait on baldin badira.
|
|
2002
|
|
|
Ikus dezagun jarraian oker bakoitza nola zigortu: gezurren aurka oldartzeko mordaza erabiltzea gomendatzen da, horrek irakatsiko baitie presoei egia beti
|
esan
behar dela eta gezurra, berriz, beren gogotik aldentzen; kolpeka hasten diren bortxatzaileei, berriz, eroei jantzarazten zaien atorra jantzaraziko zaie beren okerren ordainetan, inor gehiago jo ez dezaten; lanerako nagitasuna zigortzeko nahikoa izango da presoei jaten ez ematea, beren beharretara itzuli eta lana bukatzen duteino. Nabaritzekoa da ez dugula zigorren artean aipatu ere egin presoak bakardade erabatekora makurraraztearena.
|
|
2003
|
|
|
Jainkoaren edertasunaren inguruan horiek nahikoa dira, oraindik asko esateke geldituta ere. Maitasunaren bertuteari buruzkoak horien ondoren
|
esan
behar dira.
|
|
|
Orduan konturatu nintzen barregarri izan nintzela zuekin batera txandaka Maitasuna gorestea zuekin adostu nuenean eta maitasun kontuetan adid tua nintzela esan nuenean, edozer nola goretsi behar zen arazoari buruz ezertxo ere jakin gabe. Nik, ergelkeriak eraginda, goretsitako edozeri buruz egiak
|
esan
behar zirela uste nuen eta hori oinarria zela; eta horietatik ederrenak aukeratuz modu egokienean jarri. Erabat handia zen bada nire harrokeria edozer goresteari buruzko egia nekielakoan ondo hitz egingo nuela uste izanda.
|
|
|
Harrigarri harrotuta bainengoen nire sasoiaz. Asmo horrekin bada, aurretik berarekin laguntzailerik gabe bakarrik egoteko ohitura ez izanik, orduan, laguntzailea bidalita, bakarrik gelditu nintzen berarekin —egia osoa b
|
esan
behar zaizuenez adi egon bada eta gezurrik esaten badut, Sokrates, ezezta nazazu. Biok elkarrekin geunden bada bakarrik, gizonak, eta maitaleak maiteari bakardadean esango lizkiokeenak berehala esango zizkidala uste nuen eta pozik nengoen.
|
|
|
Nirekin egiten zuen gimnasia bada eta borroka ere askotan, bertan inor ez zegoela. Eta
|
esan
behar al da. Ez nuen ezer aurreratu.
|
|
|
Eta Fedrok eta gainerakoek berak
|
esan
behar zela uste zuen moduan esateko eskatu omen zioten.
|
|
|
Domatek,
|
esan
beharrik ez dago, aurreranzko urratsa ematen du, eta bi lege multzo uztartzen ditu bere zereginean. Batetik, erromatar zuzenbidearen tradizio klasikoa, iturburuetan moldatua eta Erdi aroko juristek osatua; bestetik, zuzenbide naturalaren abiaburuan ere badago, arrazoiak eta ekitateak bide ematen diotelako zuzenbide aldaezina eta betierekoa formulatzeko, betiere Jainkoaren baitan kokatua.
|
|
|
Dena den, badirudi Kuhnentzat benetako arazoa zientzialari komunitatea identifikatzea izan daitekeela. Komunitateak
|
esan
behar badu zein teoria den zientifikoa, nola dakigu, inolako teoriarik ez baitugu, komunitate bat zientifikoa den ala ez. Agertu zaigu gordiar korapiloa.
|
|
|
Edozein bacondar natur historiari begirada batek edo edozein zientziaren garapen aurre paradigmatikoari gainbegiratu batek erakutsiko duen legez, natura, hein handi batean, konplexuegia da ausaz esploratzeko, gutxi gorabehera bada ere. Zerbaitek
|
esan
behar dio zientzialariari non begiratu eta zer bilatu, eta zerbait hori, nahiz eta belaunalditik haratago ez irautea gerta litekeen, zientzialari izateko heziketa eskaini dion paradigma da. Behin paradigma eta harenganako konfiantza ditugunean, zientzialariak esploratzaile izateari uzten dio erabat, edo, bederen, ezezagunaren esploratzaile izateari uzten dio.
|
|
2004
|
|
|
Haren ustez, filosofia orok hizkuntzaren kritika behar du izan. Gure ustez, haatik, filosofiak ezer baino lehenago eta ororen buru egiaren keta izan behar du, bilatze horretan etengabeko elkarrizketa kritikoan jardun behar dugula beste filosofo eta pentsalari guztiekin (zientzialariak barne,
|
esan
beharrik ez), hizkuntzaren kritika hutsetik haratago eta urrunago joanez.
|
|
|
Zientifismoaren hastapenok eztabaidagarriak dira oso. Lehenengoari dagokionez,
|
esan
behar da axioma modura pausatzen eta planteatzen dela, hots, petitio principii edota" ebidentzia" ukaezin bat bailitzan, ezin baitaiteke horrelakorik frogatu, printzipio frogatutzat eman —saldu— nahi bazaigu ere. Bestalde, zientifismoak maizegi ahazten du zientziaren zeregina gauzak nola diren azaltzean datzala eta ez gauzak zer diren agertzean, Wittgensteinek argiro azpimarratu zuenez.
|
|
|
Behaketen prozedurei buruz esan dezagun, labur beharrez, soziologiak, psikologiak eta antropologiak erabili ohi dituzten teknikez balia daitekeela etika, bere arlo espezifikora egokituz eta modulatuz. Psikologiaren tekniken barruan,
|
esan
beharrik ez, psikoanalisiaren teknikak ere kontuan hartzen ditugu, etikaren azterketa zientifikorako garrantzi handia baitaukate, gizakien motibazio inkontzienteak ezagutzeko bereziki.
|
|
|
Ildo beretik, halaber, gizakia jarduten eta jokatzen (obratzen) duen izaki bat dugu. Animaliek ere,
|
esan
beharrik ez, jarduerarik eta jokabiderik erakusten dute, baina beren jarduera eta jokaera instintiboak dira funtsean, egoera eta bizi baldintza ezberdinetarako egokitzeko ahalmen izugarria izan arren. Gizakiak biziraupenerako dituzkeen oinarrizko instintu edo senak (hots, genetikoki aurre programatuak) ukatu gabe, ezin uka daiteke sortzetikako sen horiek familia eta gizartearen kulturak aldenik alde zeharkatzen dituela eta sakonki hezitzen eta moldatzen.
|
|
2005
|
|
|
Eta, horregatik, gure epaien iturriak ere aipatu egiten ditugu; horrela, erraz izan daiteke edonorentzat, guk isildutako zerbait definitzea. Bukatzeko, zein baliabide erabili dudan
|
esan
behar dut labur labur, gai honi zein arretaz heldu diodan ulertarazteko. Nire lehenengo kezka izan da zenbait froga erakustea, zuzenbide naturalari zer dagokion azaltzeko.
|
|
|
43 Bide batez eta beste gauza batzuen artean
|
esan
behar dudana ez dago gure borondatetik at. Arrazoi guztiarekin diot platoniko batzuk eta antzinako kristau batzuk Aristotelesengandik aldendu egin direla, nire ustez, hark bertutearen izaeraren beraren inguruan emandako definizioa dela eta; definizio horri helduta, bertutea pasioen eta ekintzen arteko erdi puntua da. Horrela ulertuta, Aristotelesek bi bertute desberdin bereizi zituen, alegia, eskuzabaltasuna eta gartxutasuna; bi biok bertute bakarra eratzen zutela adieraziz.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, hala ere, garapen honek akaberarik ez duen bide bat osatzen duela eta, honengatik, bere helburua batez ere etengabeko aktibitatean egotea dela, eta ez hainbeste emaitza jakin batzuetara iristea. C. Menzeren laguntzarekin bildu ditugun ideia hauek, azken finean, gure autorearen" indibidualitate" kontzeptuaren ezaugarri garrantzitsuenak laburtzen dituzte, eta
|
esan
beharrekoa da guztiak daudela presente —era batera edo bestera— gizakiari buruzko bere idazki guztietan.
|
|
|
Horietako batek, lehenengoak, hizkuntzak bi dimentsio dituela edota berau bi perspektibatatik kontsideratua izan daitekeela dio, ideia hau azaltzeko hark" ergon eta energeia" kontzeptu pare ezaguna erabiltzen duelarik:
|
esan
beharra dago, hasteko, antzeko bereizketa egingo dutela askoz ere beranduago F. Saussure-k (1916) eta N. Chomsky-k (1965), hurrenez hurren," langue eta parole" eta" competence eta performance" bezalako kontzeptuak proposatzerakoan. Hizkuntza, alde batetik," produktu" bat bezala agertzen zaigu eta honengatik hitz egin dezakegu bere dimentsio edo izaera" estatikoaz" (ergon).
|
|
|
Honekin batera
|
esan
beharra dago, ordea, hizkuntzaren esku hartzea prozesu horretan ez dela inolaz ere bigarren mailakoa, ze, berau hizkuntza partikularretan bakarrik denez erreala, hauekin loturiko ezaugarri historiko, kultural eta sozialek ere paper garrantzitsua jokatzen dute bertan. Honengatik idazten du:
|
|
|
Bestela eta azkenik, hizkuntzak gizakiaren eta munduaren artean egiten duen artekari lana izan dugu hizpide eta, era honetan, hark nolabaiteko" bitarteko espazioa" osatzen duela ikusi dugu. Beti ere
|
esan
beharra dago, bukatzeko, erreflexio filosofiko linguistiko hauek guztiak beharrezkoak baldin badira ere, ezinbestekoa dela hauetaz gain bestelako erreflexio antropologiko linguistikoetara ere jotzea hizkuntza bera bere osotasunean hobeto ezagutu eta ulertu ahal izateko.
|
|
|
Lehenik aipatu nahi dugun aspektua, Humboldten hizkuntzaren inguruko erreflexio antropologiko pedagogiko guztien oinarrietako bat dena," hizkuntzaren izaera sozialarekin" zerikusi zuzena duen bat da. Dagoeneko
|
esan
beharra dago hizkuntza ez dela inoiz subjektu bakar bati loturiko zerbait, baizik eta bere izaeraz beste subjektu bat inplikatzen duen zerbait; alegia, hizkuntzaz hitz egin ere ezin dugu baldin eta bertan gutxienez bi gizabanakok parte hartzen ez badute. Pertsona baten ekintza, halabeharrez, beste pertsona baten ulertze ekintzarekin batera gertatzen da, eta honengatik bi ekintza horiek" indar linguistiko beraren efektu ezberdinak baino ez dira" 96.
|
|
|
Era honetan iristen gara azaldu nahi dugun hirugarren ohar antropologiko pedagogikora, alegia, Humboldtek bere teoria linguistikotik abiatuz" hizkuntzaren izaera formatiboa" bezala ezagutzen duen horretara. Hemen ere gogora ekartzekoa da, aldez aurretik eta orokorrean, haren ustetan hizkuntzak" paper garrantzitsuena" jokatzen duela pertsonen etengabeko humanizazio" prozesuan" eta, zehazki, bere bitartekaritza ezinbestekoa dela gizabanakoak bere" indibidualitatea" etengabe" unibertsalitatera" gerturatu ahal dezan113 Ideia nagusi hau xehatzerakoan
|
esan
beharra dago, lehenik, gizakiaren formazio prozesu hori neurri batean beronen ezagupenen zabaltzearen edo bere burua intelektualki garatzearen emaitza dela. Honen oinarrian," gizakiak" aurrera egiteko berez duen grina dago, hau da, honek ez du inoiz bere horretan geratzeko asmorik eta," barneko sakonenetik batasuna eta osotasuna" lortzeko helburua duelarik," bere indibidualitatearen mugak gainditu nahi ditu" 114 Apenas esan beharrik ere ez dago batasun eta osotasun hori lortzea" desideratum" baten moduko zerbait dela eta, egiaz, honetara zuzenduriko bilakaera intelektuala amaierarik gabeko prozesu bat bezala ulertu behar dela.
|
|
|
Hemen ere gogora ekartzekoa da, aldez aurretik eta orokorrean, haren ustetan hizkuntzak" paper garrantzitsuena" jokatzen duela pertsonen etengabeko humanizazio" prozesuan" eta, zehazki, bere bitartekaritza ezinbestekoa dela gizabanakoak bere" indibidualitatea" etengabe" unibertsalitatera" gerturatu ahal dezan113 Ideia nagusi hau xehatzerakoan esan beharra dago, lehenik, gizakiaren formazio prozesu hori neurri batean beronen ezagupenen zabaltzearen edo bere burua intelektualki garatzearen emaitza dela. Honen oinarrian," gizakiak" aurrera egiteko berez duen grina dago, hau da, honek ez du inoiz bere horretan geratzeko asmorik eta," barneko sakonenetik batasuna eta osotasuna" lortzeko helburua duelarik," bere indibidualitatearen mugak gainditu nahi ditu" 114 Apenas
|
esan
beharrik ere ez dago batasun eta osotasun hori lortzea" desideratum" baten moduko zerbait dela eta, egiaz, honetara zuzenduriko bilakaera intelektuala amaierarik gabeko prozesu bat bezala ulertu behar dela. Kontua da, eta hau azpimarratu nahi dugu orain," hizkuntzak era benetan itzel batean laguntzen duela" 115 hemen, are gehiago," hizkuntzak subjektibitatetik objektibitaterako igarotzea ematen deneko puntu nagusia osatzen duela" 116 Honi esker bakarrik ahal izango du gizabanakoak bere jatorrizko esparrua gainditu eta, aldi berean, printzipioz kanpotik datorrena barneratu eta berea egin.
|
|
|
Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera. Honetaz aparte
|
esan
beharra dago, bukaeran adierazi bezala, hizkuntzen estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat, honek hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela hizkuntzaren estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Bere obrak, hala ere, ez digu eskaintzen honi buruzko azalpen sistematiko eta bukatu bat; alderantziz, bere testuen artean giza eta gizarte zientzien inguruko gai ezberdinei buruzko lanak aurkitzen ditugu eta, askotan, hauek nahas mahas heterogeneo baten itxura hartzen dute. Honi buruz
|
esan
behar da, lehenik, bere bizitza eta obra elkarreraginean ulertu eta aztertu behar direla: estudioa bere nortasuna garatzeko tresna bezala ikusten du berak eta, honengatik, aldi berean jorratzen ditu une oro interesgarriak gertatzen zaizkion hainbat gai.
|
|
|
Bere hizkuntz teoriak, bestetik, badu ere ondoriorik hizkuntzaren psikopedagogian eta, jakina, baita honekin loturiko psiko linguistikan edota hizkuntz psikologian ere: aurrenik
|
esan
beharra dago, M. Belinchon ek egiten duen bezala, garrantzitsua dela oso berak" hitz egitearen eta pentsatzearen" arteko loturaz esaten duena, ze, honen eraginez edo, posible izango da lehenengo aldiz" psikologizazio bat sartzea hizkuntzaren kontzeptualizazioan" 194 Hizkuntz portaera eta giza portaera ezin dira banandu, eta, hain zuzen hau agerian jartzeagatik, gure autoreak p... Antzeko zerbait esan dezakegu ere hizkuntzaren psikopedagogiari buruz, ze, R.
|
|
|
Berak, azken finean, ez du Euskal Herria turista moduan bisitatzen eta bere euskal ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak:
|
esan
beharrekoa da, hasteko, euskal lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak. Hala ere, euskal esperientzia honek berebiziko garrantzia du Humboldten garapen intelektualean, ze, berak espresuki eta askotan aipatzen duen moduan, hemendik aurrera hizkuntzaren eta hizkuntzen ingurura ekarriko du bere antropologia.
|
|
|
testu labur honetan adierazitakoaren arabera," gizakia izaki pentsatzaile bat delako" esan dezakegu ere" gizakia izaki mintzatzaile bat dela" eta, honela," gizakia funtsean izaki linguistiko bat bezala definitzen" zaigu55 Hemen hasten da hizkuntzari buruzko bere kontzeptu propioa lantzen eta, espresuki, pentsatzearen esentzia osatzen duen" erreflexiotik" abiatuz hizkuntzaren esentziara iristeko ahalegina egiten. Gainera, urte hauetan idatzitako beste karta batzuetan —eta bere garaikide askoren kontra— hizkuntza" karaktere jakin bat" duen" osotasun organiko" bezala kontsideratzen du56 Dena den, eta harritzekoa bada ere,
|
esan
beharra dago ohar garrantzitsu hauek ez dutela segida edo oihartzun berezirik ondorengo urteetan berak proposatuko duen" antropologia konparatuan". Honi buruzko testuetan, egiaz, hizkuntzak bigarren mailako papera betetzen du, ze berau bertan gizabanakoak eta giza-taldeak ezaugarritzeko kanpo elementu erabilgarri bezala bakarrik kontsideratzen da57 Aipatu bezala, urte inguruan iristen da Humboldt egiaz hizkuntzaren sakoneko garrantzia antzematera:
|
|
2006
|
|
|
• Neurria eta metrika: ahoz
|
esan
beharrari egokitzen zaizkio poemak.
|
|
|
Baina, gaude, hitz egiten ikasten bainoago, hitzak esaten irakasten zitzaiola gazteari, alegia, hitzak bere kabuz lotzen eta tolesten bainoago,
|
esan
behar ziren hitzak esaten irakasten zitzaiola106 Aedoen izenean ere (aeidoj) biltzen da bereizketa semantiko hau: aei aurrizkiak betiko edo amaitzen ez diren —aldatzen ez diren— gauzak adierazten du eta, beraz, aedoak izan, ziren gertakariak kantatzen zituen, aedoa hitzen esalea (muon rhthr) besterik ez zen, mitoen (Uoj) narratzailea, inondik ez arrazoien (logoj) emailea.
|
|
|
Grina horien guztien deskribapen kausala egiten du Humek, deskribapen konplexua. Dena dela,
|
esan
beharra dago deskribapen kausal hori ez dela interpretatu behar analisi logiko gisa. Grinak, jatorrizko inpresioak bezalaxe, ezin dira analizatu edo deskonposatu, bakunak baitira.
|
|
|
Hortaz, jarraikako orain bion arteko bitarte horretan, pitxerrak kokagune eta aldi tarte batean existitzeari uzten diola
|
esan
beharra dago, hala ere zerbait ez ezik pitxer bat edo are pitxer horixe bera izateari uzteke. Izaki enigmatiko horri Kojevek zentzu deituko dio.
|
|
|
pentsamenduan" soilik" existitzen dena ere gauzatua dago, eta ondorioz kokagune batean dago eta aldi tarte batean dirau, nire gorputzaren barnean pentsatzen baitut, ez beste inon, eta denbora tarte jakin batean pentsatzen baitut. Agian honako kasu honetan aipatu morfema ni neu naizela
|
esan
beharra dago. Gizakia, pentsatzen ari delarik (hitzen bitartez horrenbestez), morfema bat duzu gizaki hori, esaten, pentsatzen edo idazten duena" daramana" hain zuzen ere, zakur morfemak ‘zakur’ adiera daraman ber.
|
|
2007
|
|
|
Esaterako, eskulturan, erlijioarekin loturarik ez daukan estatua sortzen da, irudia bera aurkezten duena, alegoria erlijiosoak utzita538 Poesia lirikoan, halaber, poetak tradizionalki izan duen betiko gauzen narratzailearen izaera,
|
esan
behar diren gauzak esateko ofizioa539, sekularizatu egingo da. Hesiodo eta beste poeta teologikoen lekuan poeta profanoak sortuko dira:
|
|
|
Bestela, eta aurrekoarekin lotuta, euskararen auzia guztiona dela azpimarratu nahi dugu: hezkuntzak badu, jakina, euskal hizkuntzaren normalizazio prozesuaren gaineko erantzukizun garrantzitsu bat —ikusi besterik ez dago hizkuntz politikak horrengan jartzen duen itxaropena—, baina garbi
|
esan
beharra dago ere berori ez dela erantzukizun osoa baizik eta erantzukizun zati bat. Azken batean, hizkuntza oro, honela adierazi dugu sarritan, gizakiarena da
|
|
|
Horrekin batera
|
esan
beharra dago, hala ere, norbaitek ezagutu eta erabil ditzakeen hizkuntza ezberdinek ez dutela esanahi berdina berarengan, edo, harago joanez, pertsona baten lehen hizkuntzak edo ama hizkuntzak —guztien artean— aparteko garrantzia duela. Zentzu honetan ulertu behar dira Ortega Gasseten honako hitzak:
|
|
|
Bestela
|
esan
beharra dago, aurrerapauso bat emanez, hizkuntzaren problematika Bollnowen ikerketa antropologikoen gako garrantzitsuenetakoa dela eta, horrenbestez, auzi hori bere ohar filosofiko eta pedagogiko guztietan presente dagoela274 Kontua da, hizkuntzaren filosofiatik begiratuz, gizakia berez dela izaki linguistikoa; eta, horregatik, gure autoreak garbi ikusten du hizkuntzaren esentziari buruzko galder... Aipatu dugu, baina, gizakiaren izaera ez dela itxia —batek bere burua etenik gabeko prozesu batean osatzen du— eta, Bollnowek esan bezala, bertan paper eragile garrantzitsua jokatzen du hizkuntzak, horri esker bakarrik ahal baitaiteke gizakiaren izaera gauzatuz joan.
|
|
|
Alabaina, forma monologiko horiek —demostrazioa, fundamentazioa, bai eta hitzaldi baten irakaskuntza jarraitua ere— ez dira horregatik gutxietsi behar. Beroriek ezinbestekoak dira, eta hori, egiaz, elkarrizketa pedagogikoaren fanatikoen aurka
|
esan
beharrekoa da. Baina forma horiek euren funtzio zehatzean —taldearen bizitzarekiko erlazioan— kontsideratu behar dira.
|
|
|
Hurrelmann ek eta Ulich ek, adibidez, sozializazio horren" hiru perspektibez" hitz egiten digute: " subjektuari erreferitutakoa" (nolakoa da gizabanakoaren rola ingurunearekiko bere erlazioan?)," instituzioei erreferitutakoa" (ze funtzio dute instituzio ezberdinek prozesu horretan?) eta" kulturari erreferitutakoa" (zerk biltzen ditu hainbat gizabanako gizarte batean?) 53 Beti ere, eta gurera etorriz,
|
esan
beharra dago sozializazio prozesua eta hezkuntza prozesua ez direla baliokideak, alegia, hezkuntzak sozializazioan zeregin handia baldin badu ere, honela Fermoso, sozializazioa hezkuntza den guztiaren atal bat baino ez dela54 Argitu beharreko bigarren kontzeptua, enkulturazioa, Herskovits en antropologia kulturaletik hartutakoa da eta, Bohm i jarraituz, honela defini dezakegu:
|
|
|
Lehenik eta behin
|
esan
beharra dago, Lowisch i jarraituz, etikaren problematika saihestezina dela guretzat:
|
|
|
Orain artean hezkuntzaren antropologiaz —antropologia pedagogikoaz edota pedagogia antropologikoaz— orokorrean aritu ondoren, jarraian," hizkuntzaren pedagogiak" zehatzago haren baitan betetzen duen lekua eta zeregina argitzen saiatuko gara. Dena den, hasieratik
|
esan
beharrekoa da, Bollnowek egiten duen bezala, aztergaia hemen ez dela soilik hizkuntzaren edo hizkuntzen didaktikari buruzkoa:
|
|
|
(zeinuak" seinale" bezala hartzailearekiko duena) 109 Beti ere
|
esan
beharra dago, Buhlerren eskema hirukoitz hori osatuz, egun hizkuntzaren funtzio komunikatiboaz edota bestelako funtzio sozialez ere hitz egiten dela110 Gure aldetik, alabaina, zera bakarrik azpimarratu nahi dugu: hizkuntzaren kontsiderazio funtzional hori antropologikoa da —lehenik eta behin hizkuntzaren antropologia filosofikoaren baitakoa—, horrek finean hizkuntzaren funtzio hezitzaileaz hitz egitera eramaten gaituelarik.
|
|
|
Idazlan honen helburua, orokorrean, euskal hezkuntzari buruzko gogoeta mamitu dezaketen hainbat elementuren azterketa plazaratzea da, berori batez ere teoria pedagogikotik —eta ez hainbeste irakaskuntzaren praxitik— abiatuko delarik. Euskal Herrian, kasik
|
esan
beharrik ere ez dago, hezkuntza gaiak politikoki oso korapilatsuak eta mediatikoki oihartzun handikoak dira, hain zuzen eredu linguistikoen eta euskal curriculumaren inguruko eztabaidek, adibidez, behin eta berriz erakusten diguten bezala. Gure nahia, baina, ez da galdegai horiek zuzenean jorratzea eta horiei berehalako erantzun bat ematea —beroriek idazlan honetan kontsideratuko baditugu ere—, baizik eta horren guztiaren atzean dagoen problematikaren nondik norako funtsezkoenak argitzen saiatzea.
|
|
2008
|
|
|
Baina zer dira potentzia eta egintza? Ezer aurretik, potentzia eta egintza era askotan esaten direla
|
esan
behar da. Metafisika ren V 12 atalean eta IX liburuan zehar filosofoak potentzia eta egintzaren adierak aztertzen ditu.
|
|
2009
|
|
|
Lehenik lehen
|
esan
behar dugu, geure liburuko terminologia Europan egun erabiltzen denaren parekoa dela, hau da, Modernia (XV. eta XIX. mende arteko garai luze hura) eta Modernitateak (Descartesengandik Kantenganaino lehena eta Kantengandik Nietzscherenganaino bigarrena) erabiltzea dela geure hautua. Modernia ulertzeko era bat adierazten du ezbairik gabe hautu horrek:
|
|
2010
|
|
|
8 Arazo hori guztia estu estuan lotzen zaio lege hitza erabiltzeko moduari. Hala ere,
|
esan
behar da, azken buruan, legearen izaerak dakarrela manua erkidea izatea, alegia, izenak berak dioenez, gizakien erkidegoari edo taldeari ezartzea. Hori berori da abiaburua, San Isidoro eta San Tomasen aipatu pasarteetan, baita gerogarrenean aipatuko ditugunetan ere.
|
|
|
Jurisdikzio boterea, aitzitik, botere publikoa da izatez, eta erkidegoaren zerbitzura dago. Horrenbestez, berriro
|
esan
behar da botere hori bakarrik izan daitekeela legeak emateko oinarri egokia, legeak erkidegoari buruzkoak direlako batik bat.
|
|
|
14 Objekzio edo aitzakien bigarren zatiari erantzuteko, hauxe
|
esan
beharra dago: gizakiari berezko zaio bere gauza guztietan bat etortzea oso osokoa ez izatea.
|
|
|
2 Guztiarekin ere,
|
esan
behar da legea dela, behartzeko indarra duen norbaitek ezarritako araua, eta, horregatik, ezinbestekoa dela legea botere publikoa duenak ematea. Hori berori da San Tomasen irizpidea, oinarrizko printzipio bihurtu dena moralaren esparruan.
|
|
|
8 Nolanahi den ere, lehenengo kapituluan ohartarazi nuen bezala, lege terminoa ez zaie aplikatzen bizirik gabeko izakiei, berezko esanguran bederen, modu metaforikoan baizik. Hortaz, ez da beharrezkoa orain berriz gai hori sakontzea, lehen esandakoaz aparte eta betiko legeaz
|
esan
behar duguna ahantzi gabe. Egia esateko, animaliek ere ez dute legerik esangura hertsian, ez baitute arrazoimenik, ezta askatasunik ere; hori dela eta, ezin zaie animaliei lege naturalik aplikatu, esangura metaforikoan ez bada behintzat.
|
|
|
Eta, bigarrenik, justizia bertute berezia ere bada, eta, horren arabera, justizia da nori berea ematea. Bi horiek ikusita,
|
esan
beharra dago ius hitza proportzio egokian moldatzen zaiela bi esanahi horiei. Izan ere, aurrenik, ius horrek adierazi nahi du ekitatezkoa dena eta arrazoimenarekin bat datorrena, eta hori, nolabait esateko, bertute guztien objektu edo xede erkidea da.
|
|
|
Horixe egiten dute, esate baterako, Digestoaren esaldi hauek: ekitate naturalaren ondorioz, ilobak jaraunsle izan daitezke, seme alaben ordez, eta ekitatearen izaerak ez du onartzen inor kondenatua izatea, hark
|
esan
beharrekoa entzun gabe. Ekitate mota horri dagokio orokorrean ekitatezkoa dena, eta hori berori baieztatzen du Digestoak:
|
|
|
Beraz, zera
|
esan
behar dugu: hizkuntza komunitate bat, sakon sakonean, ezin daiteke kanpotik datorren baldintza bakar batetik ondorioztatu; naturak eta giza borondateak ezin dute bere sorrera, bere garapena edota bere deuseztea ageriko modu batean zehaztu.
|
|
|
Morrisek, zentzu horretan," semiotikaren atal" bezala kontsideratzen ditu" zeinuen arteko erlazioa aztertzen duen sintaxia"," zeinuen eta esanahien arteko erlazioa aztertzen duen semantika" eta" zeinuen eta zeinu erabiltzaileen arteko erlazioa aztertzen duen pragmatika" 75 Hizkuntzaren ikerketak, finean, hizkuntzatik harantz eramaten gaitu. Bestela ere,
|
esan
behar da pragmatikak —eta orain hizkuntzalaritzaren baitan bertan— kolokan jartzen duela semantikaren beraren autonomia. Honela Camps:
|
|
|
Hizkuntzaren pedagogiara itzulita —eta puntu honekin amaitzeko—
|
esan
beharrekoa da jarduera horrek linguistikarekiko eta pragmatikarekiko duen zorra agerian geratzen dela, hain zuzen," hizketa" edo" ekintza linguistikoa" diziplina horien erdigune bihurtzen den unetik. Finean, horrek, Lyonsi jarraituz, hizkuntz" jabekuntza" eta" ikas irakaskuntza" ulertzeko modu berri bat dakar:
|
|
|
Titonek," glotodidaktikaren oinarri zientifikoak" direla eta, zera dio: " Psikolinguistika gai da hizkuntz irakaskuntzarako metodoen garapenerako ekarpen berri, emankor eta erakargarriak egiteko, bai lehen hizkuntzaren sakontzean bai bigarren hizkuntzaren kasuan" 253 Horretaz gain
|
esan
behar da, baina, hizkuntza irakaskuntza —pedagogiaren perspektibatik bederen— ez dela kuestio tekniko bat bakarrik baizik eta baita giza garapenaren bitarteko bat ere. " Hizkuntzaren psikopedagogiak", honela Etxeberria Sagastume," hezkuntza prozesuaren barruan kokatzen du hizkuntza" 254.
|
|
|
Beti ere
|
esan
behar da, aurrera eginez, hizkuntzarekiko psikopedagogiaren interesa bereziki glotodidaktikoa dela; zentzu horretan, interesgarria dirudi —Nunani jarraituz— hizkuntzak irakasteko metodo ezberdinen panorama historikoa eskaintzea. Hasteko, pedagogia linguistikoaren" tradizio psikologikoa" dugu:
|
|
|
Bada, horretan, eta lehenik, baliagarri dakiguke Humboldten pentsamenduari begirada labur bat botatzea eta, zehazki, gizakiaren" formazioa" eta gizakiaren" hizkuntza" zergatik eta nola uztartzen dituen gogora ekartzea:
|
esan
behar da, hasteko, bere antropologiak" Bildung" kontzeptu alemaniarra eraberritzen duela eta, horren haritik, gizakiaren" izate errealaren ezagutza" eta gizakiaren" izate posiblearen formazioa" elkarreraginean kontsideratzen dituela. Ikuspuntu horretatik, bada, Humboldten" gizakiaren teoria" aldi berean da" antropologia pedagogikoa" eta" pedagogia antropologikoa".
|
|
2011
|
|
|
Hala Heideggerrek berak periodo nazional-sozialistan Sartrek sekula egin duena baino traketsago itzuli ditu konkrezio politikora bere kontzeptu filosofiko basikoak (beharbada bere ekibokazioari erauntsi nahi izan dio gerraondoan Sartreri erauntsiz). Esaterako, Daseina
|
esan
behar da, ez gizakia, horrek jada zer hori positiboki izaki gisa markatua adierazten baitu," gauza" bat bezala. Izan ere, Daseina, izateko era" beti neure" guztiz neure hori, ezin da subjektu razional edo norbanakoarekin identifikatu; Daseinak errealitate prekontzeptual bat seinalatzen du.
|
|
|
134). Asia honezkero Errusia/ Sobiet Batasuna da, eta agian ez dago
|
esan
beharrik, Heideggerrek ez zuela biziki maite boltxebismoa (marxismoa, komunismoa). Hitler eta Stalin:
|
|
2012
|
|
|
egia bat gertaera batetik bakarrik sor daiteke. Egia bat unibertsala izanez gero, bere unibertsaltasuna kontingentzia hutsari, gertaeraren kontingentziari lotuta dagoela
|
esan
behar da. Egia bat kontingentziaren eta eternitatearen lotura supernumerario gisa agertzen da mundu batean.
|
|
2013
|
|
|
arimari buruzko teoria horiek (AIMren aurrekariei buruz ari da, hain zuzen ere, teoria pitagorikoei buruz) gorputzean sartzen dute arima, eta ez dira arduratzen gorputzaren izaeraz. Baina zer edo zer
|
esan
beharra dago horretaz. Izan ere, arimak zerbait egiten duenean, gorputzak zerbait pairatzen du, eta alderantziz.
|
|
2014
|
|
|
Sarritan entzuten dugu, artelan bat ulertu nahi badugu, bere testuinguru historikoa ezagutu behar dugula. Toki komun historizista horren aurka,
|
esan
behar genuke gehiegizko testuinguru historiko batek lausotu dezakeela artelan batekin izan dezakegun harreman egokia: adibidez, Parsifal ekin abstrakzio bat egin genuke, hutsaltasun historizisten aurrean obra testuingurutik atera behar genuke, jatorrizko testuinguruan txertatuta zegoen tokitik erauzi behar genuke.
|
|
|
ez da nahikoa Alberich, Mime, Hagen eta gainontzekoak judutar gisa ‘deskodetzea’ Eraztuna tratatu antisemita handi bat dela erakusteko, adierazteko judutarrek maitasunari uko egin eta boterearen alde egitean ustelkeria ekarri zutela unibertsora; egitate funtsezkoena da juduaren figura antisemita bera ez dela erreferente zuzen jakin bat, jada kodetua dago, antagonismo ideologiko eta sozialen zifra bat da. (Gauza bera
|
esan
behar da sifiliari buruz: XIX. mendearen bigarren erdian, tuberkulosiarekin batera," gaixotasuna metafora gisa" ikustearen beste kasu bat zen [Susan Sontag], antagonismo soziosexualen inguruko mezu kodetu gisa balio zuen eta horregatik zegoen jendea horren obsesionatuta.) Wagnerren irakurketa egoki batek hori guztia kontuan hartu luke eta ez soilik Alberich judu gisa ‘deskodetu’, honakoa ere galdetu luke:
|
|
|
10 Wagner iraultzaile gaztearen alde zerbait
|
esan
behar da, ordea. 1848an, Wagnerrek iraultza soziala eskatzen du bere operak eszenaratzeko baldintzak sortzeko...
|
|
|
Beraz, ‘Maitasunaren bidezko erredentzioaren’ gai gorenak (linea melodiko eder eta pasionatu hori Walkiria ko III. ekitaldian soilik agertu da lehenago) gogorarazten digu Joseph Kerman-ek Pucciniren Tosca ko azken notei buruz esan zuena, orkestrak errekapitulazio leherkor bat egiten du Cavaradossiren" E lucevan le stelle" ren linea melodiko patetiko eta ‘ederrarekin’ Puccini segurtasunik gabe balego bezala, desesperazioz aurrez agertutako melodia ‘eraginkorrena’ errepikatuko balu bezala, logika narratibo edo emozional oro kontuan hartu gabe8 Eta Wagnerrek zehazki gauza bera egin izan balu Jainkoen ilunabarra ren amaieran? Guztiaren esanahia ziurtatu eta egonkortu behar zuen azken bihurritzeaz ez zegoelako seguru, horretarako melodia eder bat egin zuen, melodia hark
|
esan
behar zuen: " honek esaten duena esaten duela, ziurta dezagun amaierako inpresioa garaipenarena dela eta edertasun erredentore bat izan dezala, garailea eta baikorra...".
|
|
|
Wagnerren defentsan
|
esan
behar da bere funtsezko argudioa zuzena zela eta bere garaiarekiko hamarkada batzuk aurreratu zela; bigarren mailako kontu asko iluminatu zituen; Wagnerrek intelektual juduen eminentzia onartu zuen, artista sortzaileengandik bereizi zituen; eta tradizio kristauari eraso egin zion[...] judaismoari bezainbat. Horren aurrean, esan dezagun argudio baten balioak ez duela baliatzen duenaren motiboekin zerikusirik, egia bada ere Wagnerrenak maltzurrak direla; bere argudioetan dauden ideiak arrazoizkoak dira, nahiz eta antisemitismorik gabe plantea zitezkeen.8
|
|
2016
|
|
|
Franklin, Thomas Jefferson, Lincoln bera. Ik. Gould, S. J., Gizonaren neurketa okerra, Klasikoak, Bilbo 2008, 63 eta hurr. Ilustrazio frantsesaz (Voltaire, etab.) beste hainbeste
|
esan
behar da.
|
|
|
H. d., moralik estuena (tribuaren barruan) moralgabezia totalarekin (tribukoak ez direnekin) bategina ikusten da. Hain ere bategina, ezen ez baitago morala izaterik immorala izan gabe.93 Arrotzarekin, zer esanik ez arerioarekin, ez sinpatiarik, errukirik, ez egia
|
esan
beharrik edo gaixoa artatu beharrik dago: moralak ez du hura barnebiltzen.
|
|
2021
|
|
|
...o gurtza eta laudorioen jopuntuan egotea, etxe edo taldeko buru eta oinarri goren izatea, hurkoen laztan, keinu edota begi kliska goxoa baizik; askea izatea ez baita ondokoen lotura eta konpromisoekiko aske egotea, baizik eta, hartu, eman eta buelta, hartu emanetan askatzea, loturak aberastuz, elikatuz eta askatzaileagoak eginez; gurasoak, bikotea, umeak edo lagunak maitatzea ez baita zer egin edo
|
esan
behar duten eta zer ez ezartzea, baizik eta bakoitzak bere bidea egiteko bidelagun izatea, bakoitza bere desira eta premia propioekin; ausarta izatea ez baita heteroarauaren gatibu anaien artean ‘zeinek handiagoa duen’ etengabeko erronkan aritzea (paradoxikoki, anaien babesa galtzeko beldurretik maiz), aipatutako arau multzoa auzitan jartzeko ausardia eta kuraia izatea baizik.... Azken batean, gizona izatea ez baita ‘gizon (ustez) autentikoa’ aukera bakar gisa gorpuztu eta ezartzea, beraori auzitan jarri eta birpentsatzea baizik:
|