|
2015
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat
|
eman
zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat.
|
|
|
Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu? Eredu horrek fruitu onak
|
eman
dituela uste duenak pentsatuko du bide horretatik jarraitu behar dela. Eta zilegi da, gehiengoaren babesa daukan bitartean.
|
|
|
Hain zen erraza, 80 bat kilometroko errepide zuzena topatu genuela, amaierarik gabekoa. Kontua da arratsaldeko bostetan egon behar genuela JT Restaurantean, zortzietan hastekoa baitzen bertan
|
eman
behar genuen saioa, eta bidaiaren erdi aldera ohartu ginela miliak kilometroak baino luzeagoak direla, eta garaiz iritsi nahi bagenuen aukera bakarra zegoela: abiadura handitu.
|
|
|
Oso alai hartu gintuen, eta puntualtasun ezaren lotsak segituan aldendu zitzaizkigun. Ezertan hasi baino lehen, whiskiz egindako edabea
|
eman
zigun, eta, toparen ostean, muntaketa lanetan hasi ginen. Segituan prestatu genituen soinu ekipoak eta oholtza izango zirenak.
|
|
|
Eta bai, horretan denbora ez da pasatu. Poto eta poto artean
|
eman
nuen errima ezinezkoekin.
|
|
|
Azken egunean, San Frantziskoko Euskal Etxera abiatu ginen, ziztu bizian, eta, nahiz eta emanaldirik
|
eman
behar ez genuen, Johnny Curutcheti egin ez genion elkarrizketa grabatzera joan ginen. Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela.
|
|
|
Sunset Boulevard kasu. Kontatu zuten haren bila atera eta hiru ordu
|
eman
zituztela bueltaka, eta ez zitzaiela horren polita iruditu. Gero, txoritxo batek esan zidan GPSan gaizki idatzi zutela, eta horregatik ibili zirela galduta.
|
|
|
Eta harro esan dezakegu ez zirela damutu. Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria ematen du gaiak
|
eman
, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan. Magia polita sortu zen, bai, New Yorkeko arrats gau hartan.
|
|
|
Empire Staten, Rockefeler Centerren, Askatasunaren Estatuan eta World Trade Centerreko hutsunean jarri genuen gure bandera. Baina benetako garaipenaren, barkatu, GARAIPENAREN PASIOA Central Parken
|
eman
genuen. San Frantziskon egin bezala, hemen ere bizikletak alokatu eta parkeko txoko guztiak arakatu genituen, John Lennonen negar malkoa aurkitu genuen arte.
|
|
|
Egunak Manhatanen
|
eman
eta gero, kale zabaletatik igaro ondoren, gospel ahotsak entzun ostean, eta, nola ez, NYCko oroigarri eta erosketak eginda, oso gozo tratatu gintuen lurrari agur esan behar genion. Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero.
|
|
|
Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere. Ezagutu genuen beroa, benetakoa, eguzkiak ematen duena eta arbasoen hutsunea bete nahian pertsona batek begirada batez
|
eman
dezakeena. Sentitu genuen Euskal Herriarekiko gertutasuna, nahiz eta hamar mila kilometrora egon.
|
|
|
Aitaren magalean, lasai zegoen txikia. Urtebeterik ez zuen haurra bizitza osoa bidaiatzen
|
eman
izan balu bezala moldatzen zen. Halako batean, anabasa iritsi zen.
|
|
|
Nik gidatzen nuen bi pedal besterik ez zituen forda. Erraza dela dirudi, baina zin degizuet lehen kilometroetan Sierrak sekulako frenazoak
|
eman
zituela! Gero aitortu zidan ezker oinaz zapaltzen zuela frenoaren pedala.
|
|
|
Zaila da deskribatzen Jaialdian euskaldun batek aurki dezakeen koadroa. Zailtasuna ez datza elementu ezezagunen presentzian, ezta urrik
|
eman
ere; Ameriketako pelikula pare bat ikusi duen euskal herritar peto petoak aise identifikatuko ditu Jaialdian koloreztatzen diren postalak.
|
|
|
Argiak itzali zituzten eta fokuak piztu. Amerikar batek euskaraz izango lukeen azentu berdina zuen gizon sendo baten ahotsak ongietorria
|
eman
zien bertaratutakoei, eta ohiko erretolikaren ondoren, iritsi zen herri kirolariak (gihartsuak eta burutsuak) banaka banaka deitzeko tenorea. Makina bat ke sortutako ke makina ari esker, laino artetik atera gintuzten banaka banaka, gertatzen ari zen guztiari oraindik laino artetik bezala begiratzen bagenion ere.
|
|
|
Aukera izanik hango eta hemengo bertsolariak oholtza gainean aritzeko, Nereak eta biok goizeko bigarren saioan gurekin jardutera gonbidatu genuen. Ez zigun saio osorako gonbidapena onartu, baina baiezkoa
|
eman
zigun, puntuka elkarrekin aritzeko; baita gustura aritu ere. Bertsolariok curriculumik bagenu, zerrendaratzeko modukoa da Ameriketako bertsolari batekin oholtza konpartitzeko ohorea.
|
|
|
Ez dut tokia deskribatuko; imajinatu nahi lukeenak, aski du Grease ko hanburgesa jatetxeko partea errepasatzea. Beraz, 50eko hamarkadan futurista
|
eman
nahi zuen hanburgesa, tipula uztai eta marrubi irabiatuen fabrika hartara sartu ginen. Atean, zain genuen zerbitzari bat, gizon heterosexual kanonikoen ehuneko berrehunaren atseginerako prestatua (norberak irudika dezala parte hori).
|
|
|
Gero, egia da oso gustuko lana zela gehienetan. Bertsozalea nintzen eta aukera
|
eman
zidan bertsolaritza barrutik ezagutzeko, filtrorik gabe, eta bertso on asko entzun nituen, eta txarrak ere mordoa”.
|
|
|
Hark bazekien oso bertsozaleak ginela, eta berak proposatu zigun grabatzaile lanetan hastea, jendea behar baitzuten. Berehala
|
eman
genion baiezkoa”, gogoratu du abiapuntua. Aramendik grabazio guztiak Xenpelarrera eraman izan ditu beti.
|
|
|
“Saioren batean gertatu izan zait, saioa bukatu delakoan stop ari
|
eman
eta saio ofiziala bukatu ondoko azken saiotxoa ez grabatu izana”, aitortu du Zelaietak. Aramendiri Bilbon pasatu zitzaion iazko udan:
|
|
|
Sortzen ari denari lehentasuna
|
eman
arren, bertsolaritzaren ondare historikoa ere jasotzen da Xenpelarren. Hainbat norbanako eta elkarte gerturatu izan dira bertara etxe eta egoitzetan urtetan gordetako dokumentuak eramatera.
|
|
|
Dokumentazio Zentro dinamikoari bide
|
eman
nahian, Euskal Herriko Bertsozale Elkartearen baitan erredakzio bateratua sortu da. Lan-talde honek kudeatzen ditu “Hitzetik Hortzera” telebista saioa eta Bertsoa sareko ataria.
|
|
|
Gaurkotasuna eta freskotasuna eskaintzen diote grabazio horiek irratsaioari eta aldi berean entzuleei. Gaurko bertsolaritzaren eta plazetan gertatzen ari denaren berri
|
eman
dezakegu horrela”, azaldu digu Sukiak.
|
|
|
Nerea Elustondo berriz, 1994tik 2014ra bitartean emakumeen plazetako presentziaren bilakaera aztertzen ari da bertako informazioarekin. Begiratu historikotik, Lucia Alberro Gipuzkoan 1833tik 1936ra
|
eman
zen modernizazio prozesuaren baitan, bertsolariak iturri hartuta, identitate azterketa egiten ari da. Informatika arloan, Manex Agirrezabala, Bertol Arrieta eta Aitzol Astigarraga, dokumentazio zentroko bertsoen corpusa erabiliz, poesia sorkuntza automatikoa garatzen ari dira eta EHUko informatika musikaleko taldeak musikaren analisi konputazionala, sorkuntza automatikoa eta musikaren informazio bilaketak automatikoki egiteko ikerketa aplikatua du helburu eta horretara doinutegia erabiltzen ari dira.
|
|
|
“Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar handia zuela eta bertsoak gaizki ikusiak zeudela, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan handia egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da. Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura]
|
eman
zuen argitara 1930ean. Badago beste gizon bat egin zuen lana gutxik aitortzen diotena eta Errenteriako Makazaga da, horrenbeste bertsopaper eta bertso liburu atera zituena eta urtebetez Bertsolariya aldizkaria argitaratu zuena.
|
|
|
“Sekulako agurrak” eskaintzekoa ez izanagatik, umea jaioberritan gurasoei eskaini zien agurreko bertsoa: “Zenbat buelta
|
eman
nizkion… Esaten nuen: ‘Jendeari zer inporta zaio? ’ Baina aldi berean esaten nuen:
|
|
|
Ez neukan besterik, ezin izan nion ihes egin”, jardun zuen orduko hartan eduki zuen kantatzeko premiaz. Bere bikotea emakumezkoa zela azaltzeko pausoa
|
eman
behar izan zuen lehenengo, eta horretatik kantatu lehenbizi. “Hori egiteko ere aske ibili behar duzu.
|
|
|
“Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek. “Gizonezkoetan nik dudarik ez daukat azkeneko 20 urteetan sekulako aldaketa
|
eman
dela zentzu horretan. Uste dut asko landu dutela batzuek.
|
|
|
Bertsoaren kalitatea izango da bat edo beste, baina beti dela sinesgarriagoa, eta satisfakzioa askoz beteagoa da”. Gaiak horretarako aukera
|
eman
behar duela ere uste du. Egunaren arabera eta norberaren barruan bila aritu beharra arriskutsutzat jotzen du Enbeitak.
|
|
|
Egin beharrekoa ebatzia du Elortzak: “Lanketa horiek egiten ari zarenean, bakoitzarengandik datorren horri bidea
|
eman
eta hori lantzea da egin behar dena”.
|
|
2016
|
|
|
Isiltasuna, gainera, ez da bakarrik etxeetan
|
eman
. Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean?
|
|
|
Hori guztia hor dago eta derrigorrez buelta
|
eman
behar diogu. Bestela, ezer jakingo ez duten hurrengo belaunaldiek –berentzat Franco izango da guretzat Karlistadak izan direna– horren guztiaren eragina izango dute.
|
|
|
Iturriaga: “Isiltasuna, gainera, ez da bakarik etxeetan
|
eman
. Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean?
|
|
|
Xabier Lete gogoan lehenik, urtebetez; Sortuko dira besteak iritsi zen ondoren. Ziklo horrek
|
eman
zuen berea, eta, ondoren, beste gai batzuk lantzeari ekin zioten ikuspuntu ezberdinetatik, hala nola musika, literatura, eta horretaz gaindi, Goikoetxearentzat aspektu garrantzitsua dena zinez: Lete eta antzerkia.
|
|
|
guk
|
eman
|
|
|
ez dakizu ze problema
|
eman
|
|
|
Talde bat kantuan. Eta gu magiari forma
|
eman
behar zitzaiolakoan.
|
|
|
Mikrofonora atera eta gai jartzaileak gaia
|
eman
zien: “Hizkuntza txikiak”.
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena
|
eman
zuten, bakoitzak berea; eman edo esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Mikrofono aurrean zutik kokatu eta idatzi berri zutena eman zuten, bakoitzak berea;
|
eman
edo esan; esan edo bota; bota edo deklamatu… Esakera, ebakera eta gorputz jarrera landu, kontziente eta indartsu batez. Eta, orduan, aurrez sekula entzun gabeko gales hizkuntzaren soinu ezezagun haiek, eztarriko hots urratu eta hitz txistukari errepikakor haiek, zurrunbiloan harrapatu gintuzten eta liluratuta utzi.ç
|
|
|
Galesez ez genekien euskaldunok ere, sentitu, sentitu genuen zirrara, eta ez nolanahikoa, Tabakalerako saioan Karen Owenek Europa gaiari kantatu zionean. Dub base ilun eta eder baten gainean, ahots sendo eta minez, bere poema
|
eman
, esan, bota zigun; eta ulermenaren mugen gainetik, edo hobe esan azpitik, sakonagotik, entzuleon barruetaraino sartu zen.
|
|
|
Horrekin hautsi nahi nuke. Nahi nituzke ezkerreko balioak berriro modan jarri nire lanaren, artikuluen eta poesiaren bidez; eta ahotsa kendu zaion jende interesgarriari ahotsa
|
eman
. Ez baitugu jende hori entzuten ez dutelako ahotsa izateko modurik.
|
|
|
Gure Eroyak (Bonberenea Ekintzak) bigarren diskoan eroriez eta heroiez ari dira. Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari
|
eman
zituzten berriz halakorik egiteko. Azkenean, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun handia lortu dute.
|
|
|
Ostiak, botereari beharrean, herrikideei
|
eman
nahi izan dizkiozue. Zergatik?
|
|
|
Lazkao Txikik polizia kontrol batean izandako pasadizo ezagunak
|
eman
zidan bertsolariaren definiziorik onena: zer kantatu behar duten jakin gabe jende aurrean kantatzera doazen pertsonak zirela ikasi nuen.
|
|
|
Haietako asko hilik daude dagoeneko. Basilio Pujana Bilboko bere etxean ezagutu nuen, adinean oso aurrera ordurako, bi liburu
|
eman
zizkidan opari. Joxe Lizaso, ´Lizaso zaharra´ esaten geniona Sebastian semearengandik bereizteko.
|
|
|
Imanol Lazkanorekin hunkitzeko goiza
|
eman
nuen, heriotzatik oso justuan libratu zuen ebakuntza egin berri samarretan, eta bizitzaz zerbait gehiago ikasi nuelakoan nago. Eta gizakion konplexutasunaz, batez ere Lazkao Txikik Bilbon egin zizkion negarrak kontatu zizkidanean, jendeak egiten zizkion barre haiek iseka ote ziren susmoa hartua baitzegoen, zinez inork maitatu ez zuelako susmoa baino ez zena.
|
|
|
Laster hil zen; hotza da, nonbait, heriotzaren iragarle. Oteiza ezagutu nuen Bertsolari aldizkariari esker, eta barrez
|
eman
nituen lau ordu bere etxean. A zer mesedea nire osasunarentzat!
|
|
|
Lotsa dezente ematen didate marrazki haiek egun, baina garai hartan primeran pasatzen nuela ezin uka. Geroago, 18 nituela, idazteko aukera ere
|
eman
zidaten. Ordurako, idaztea gustatzen zitzaidan marraztea baino gehiago, eta ausartu egin nintzen, arrasto handirik izan ez arren.
|
|
|
Atez ate harpideak egiten ere aritu nintzen pare bat urtez, Jehovaren testigu baten fedearekin. Azpeitian Xebastian Lizasok
|
eman
zigun jo beharreko ateen zerrenda; Zarautzen, Egañak; Zumaian, Maiak eta Dorronsorok… Estutasuna ematen zuen etxe arrotzetara horrela sartzeak (tipo lotsati eta uzkur samarra izanik, are gehiago), baina baita une politak bizitzeko aukera ere: ‘Aizu, gose aurpegia dakarkizu.
|
|
|
Udarako lana izan behar zuena udara mordo bateko (eta negu batzuetako) lan bihurtu da, itxura iraunkorragoa zuten beste batzuk baino askoz luzeagoa (nire harridurarako). Izatez,
|
eman
izan dit astia, tarteka, erabat aspertzeko ere: badudala garaia aitaren etxea atzean uztekoa, Edipo edo gisakoren batek bultzatuta ari ote naizen, inork irakurtzen ote duen aldizkaria… Nire etxea ere bada, ordea.
|
|
|
Aberrigintzari zegozkion haiek neure kontuei aplikatuta, barkatuko ote dit Jonek, nolabaiteko masokismo honek (sosek ez dute ezer askotarako ematen), Amaren Su horrekin zerikusirik izan dezakeelakoan nago. Izan ere, aldizkariak aukera
|
eman
dit Erredakzio Batzordeko afari bileren bueltan Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Koldo Tapia, Laxaro Azkune eta koadrillak jorratzen zituzten pasadizo, kotilleo eta burutazioak bertatik bertara entzuteko, edo Xalba Garmendia bezalako instituzio baten aholkuak jasotzeko. Aukera eman dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko.
|
|
|
Izan ere, aldizkariak aukera eman dit Erredakzio Batzordeko afari bileren bueltan Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Koldo Tapia, Laxaro Azkune eta koadrillak jorratzen zituzten pasadizo, kotilleo eta burutazioak bertatik bertara entzuteko, edo Xalba Garmendia bezalako instituzio baten aholkuak jasotzeko. Aukera
|
eman
dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko. Eta, noski, Xabier Amuriza bezalako munstrotzarra, Andoni bera, Sarasua bera, Joxerra bera, Joxe Agirre, Imanol Lazkano, Jon Azpillaga, Jon Lopategi, Iñaki Murua, Millan Telleria, Sebastian Lizaso, Anjel Mari Peñagarikano, Euzkitze, Juan Inazio Begiristain, Mañukorta… Estitxu Arozena, Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia, Josu Goiko, Karlos Aizpurua, Maialen Lujanbio, Amaia Agirre, Iratxe Ibarra, Aitor Sarriegi, Xabier Silveira, Amets Arzallus, Ibai Esoain, Manex Agirre, Ruben Santxez, Oihane Perea…
|
|
|
…eta Lazkao Txikik arrosari ura
|
eman
eta baobab sustraiak atera zituen planetaren lurpetik.
|
|
|
Munduko inprobisadoreak izan ditu ardatz nire kolaboratzaile jardunak gehienetan. Mundutxoz mundutxo ibiltzeko aukera
|
eman
dit. Kubatik Malagara joan nintzen gaztelaniaz inprobisatzen duten Hego Amerikako bisitariak ezagutzera.
|
|
|
Grabagailuaren, argazki kameraren, arkatzaren, ispiluaren, beste aldean jarri direnak ere, 411 horiek baino hiruzpalau aldiz gehiago, ezinbestekoak izan dira erabat. Andoni Egañak, esaterako, dozena bat testu argitaratu ditu aldizkarian urte hauetan, baina laurogeitaka aldiz ere
|
eman
behar izan du aurpegia beste aldean ere. Bestalde, euren iragarkiak sartuz lagundu dutenen ekarpena ere ezinbestekoa izan da.
|
|
|
Egiteko modu horren bertutez
|
eman
dira, hain zuzen ere, aldizkariaren ikur diren umorea, burutazioak eta aldrebeskeriak.
|
|
|
zer esan franko
|
eman
digute
|
|
|
“Hi, Andoni”, esan nion, “dena esaten hasita, aldizkariarekin hastea erabakitzen badugu, nire kezkaren zerrendan hamaseigarrena edo izango duk hau, eta jakin nahi nikek hire kezken artean zenbatgarrena izango den…”. Isiltasuna are lodiago eta astunago bihurtu zen nire galderaren ostean, harik eta Andonik, bere estiloaren ezaugarri behinena den ironiarekin, honako erantzun hau
|
eman
zidan arte: “Hamaseigarrena?
|
|
|
aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxani aukera
|
eman
izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari handia. Haren langela; haren idazmakina; gordean zeukan bertso sorta bat…
|
|
|
Eta erredakzio kontseiluko partaide jarri gintuen: Laxaro, Joxerra, Kristina, Jon, ni neu… Alegia, lehen bilera hartan aldizkariaren sorrerari ezezkoa
|
eman
genionak!
|
|
2017
|
|
|
Bertsolaritzaren historiako irudi ikonikoeneko, Txirritaren 36ko omenaldiko familia argazkiko, protagonisten patuei erreparatu besterik ez dago: ...rrantzitsu), erbestean gaixorik hila, 39an; Ander Arzelus Luzear (kronista eta eragile) ere erbestean gaixoturik hila, 49an; Teodoro Hernandorena ere (Aitzolen zirikatzaile nagusi eta eragilea), 66 urtera arte erbestetik itzuli gabe… Txirrita izan zen gerraren eta gerraoste luzearen atzaparretatik libratu zen bakarra, bertso saio batean, Goizuetan, 36ko Aberri Egunaren ospakizunetan, ondoezak
|
eman
eta altxamendua baino hilabete eta erdi lehenago hila.
|
|
|
35eko eta 36ko txapelketekin irekitako bideari Ipar Euskal Herrian
|
eman
zitzaion jarraipena. Teodoro Hernandorena izan zen bertako bertsolariak bildu [1] eta 1946an Iparraldeko lehen txapelketa antolatuko zuena.
|
|
|
Gero, horren antolakuntzan ibili zirenak, Oñatibiatarrak aipatzen ditu Etxezarretak, izan omen ziren 67koari kritika gehien egin ziotenak: epaimahairen erabakiak ez zirela gardenak (68ko sariketan jendaurrean
|
eman
zituzten puntuazio guztiak bertsoz bertso), sariak eskasak zirela (Onenak garaiko 100.000 pezeta jarri zituen irabazlearentzat), bertsolari garrantzitsu askok ez zutela parte hartzen [8] …
|
|
|
Basarrik irabaz zezan antolatu omen zen sariketa. Izatez, bere baiezkoa
|
eman
arte ez zen konfirmatu sariketa egingo zenik. Txapelketei ukoa eginda, honako hau sariketa zelako, eta ez txapelketa, erabaki omen zuen parte hartzea [10].
|
|
|
Zurrumurruak ez zuen erabat asmatu. Xalbadorrek sekulako saioa egin eta biak, Xalbador eta Basarri,
|
eman
zituzten garailetzat. Gainerakoan, ordea, nahikoa zuzen zebilen irakurlea.
|
|
|
Hortik aurrera ez zion segidarik
|
eman
. Lasak bi hipotesi aipatzen ditu Hernandorenaren erretiroa azaltzeko (Lasa:
|
|
|
Beti bazen zerbait: epaile jardun beharra ez bazen, saioak irratiz edo telebistaz
|
eman
beharra… eta horrek izugarri distortsionatzen du bertsoa jasotzeko modua. 1960ko hamarkadakoetan artean gaztetxo nintzen, eta zeharkako erreferentziak baino ez ditut:
|
|
|
Horren aurrean, planto egitea erabaki nuen, Bertsozale Elkartea (artean “Bertsolari Elkartea”) ere nire jarrerakin ados zegoela. Berez, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe
|
eman
nuen aste pare bat. Azkenean, Elkarteak hala eskatuta, bertso programarekin jarraitzea erabaki nuen, baina horretarako plantillakoa izateari utzi eta autonomo gisa aritzea beste biderik ez zidaten ETBko nagusiek utzi.
|
|
|
Plazako jarduna asko sofistikatu zen 1990eko boomarekin, eta Andoni edozertara egokitzen zen: ofizio biak berari
|
eman
eta mikrofono banatan kantatu; atzekoen auskalo zer ezaugarriak bana banaka aletu… Egokitu bakarrik ez, horrelako lan bihurrietan sekulako maila ematen zuen Egañak. Bertsoaldi horietako asko buruz dakizkit nik, eta ez dira gutxi 1990etik 1993ra bitartean kantatutakoak (gerokoak ere asko dira, hala ere).
|
|
|
Bertsotan bikain aritzea berez zaila bada, are zailagoa da bikaintasun horren barruan estilo propio bat markatzea, eta esango nuke Egaña izan zela horretan (ere) aitzindari nabarmena. Horregatik ere bada 1993ko txapelketa niretzat bereziki garrantzitsua, plazan erakutsitako bertsokerari txapelaren bedeinkazioa
|
eman
ziolako. Hortik aurrerakoa kontu jakina da:
|
|
|
Ofizioko beste lan batean, Iparragirre abila dela doinuan aritu behar zuten nahitaez. Eta arratsaldez, kartzelako lanerako bi gai
|
eman
zitzaien aukeran: parkeko bankuarena eta zezen plazaren inguruko larrean dagoen zezenarena.
|
|
|
Plazan ez ezik, txapelketetan ere sekulako maila
|
eman
izan du beti Andoni Egañak. Aipagarriena, aldiro estrategia berriren bat eramaten zuela.
|
|
|
Agurrak soilik gogoratzeak ere zerbait esan nahiko du baina… Laudioko final laurdenean hala ekin zion saioari: “Hastera nua bertso kantari Laudion zirti ta zarta/ paisajea ere ikusi degu goizez etorri gera ta/ badaude, jaunak, pipar soroak, erremolatx ta patata/ baina Araban
|
eman
digute animaliaren planta/ azkenen “Granjan” kantatutzea besterik ez gendun falta! ”. Eta Eibarko finalaurrekoan bota zuen agurra ere gogoan daukat; oraindik irribarre batek ihes egiten dit oroitzen dudan aldiro:
|
|
|
Xabierrek, aldiz, sei ordurekin aski du”. Elkarri zorrotz eta gordin, nor baino nor,
|
eman
eta jaso. Hitz jokoak eta sententziadun bukaerak, arrazoi eternalaren eta egia absolutuaren jabe bailiran.
|
|
|
Egañak “irrifarra” hitza emanda eskaini zigun bederatziko txikiak bederatzikoa merezi zuen. Sorozabalek “gerrikoa estutu/ entzuten da sarri” puntuari “eta berak nahi duten/ neurriko jarri” errematea
|
eman
zion. Irrifarra zabal eta gerrikoa estu, Egaña eta Enbeitaren sei puntuko motza iritsi zen.
|
|
|
Oso oker ez banago Lizaso izan zen bere gainetik inor pasa ordez bere gainean jar zitezen nahiago izan zuena. Parkeko banku estatikoak mugimendua eta bizitasuna
|
eman
zion kartzelako lanari, eta txaloak zapi zuri bihurtu ziren orduan. Zezen plazetan bezala ikus entzulea zutik.
|
|
|
Gure lagun batzuek ere ez dute ahaztuko egun hura. Gernikako finalerdian, Unai eta Igorren lagunek euren aldeko pankarta
|
eman
zieten biharamunean Iruñera eroateko. Altsasun afaldu eta gau erdian Zuasti parean kontrol batean gelditu zituzten.
|
|
|
Nola
|
eman
lezio bat
|
|
|
Iragarkien atala amaitu orduko hasi da saioa. Ongietorria
|
eman
digute Sweet home Alabama doinuan abestutako agurrarekin: Kargak&Deskargak, kale kantoian, goikoak behean jarri eta behekoak goian!
|
|
|
Hementxe bertan
|
eman
zituela ETAk
|
|
|
Gertakari mingotsetik ere bada zer
|
eman
ta non har
|
|
|
Muxu plakajea dago mahairen gainean gosaritarako, eta txarteltxo bat
|
eman
dizute. Doraemon jartzen du, eta badakizu Nobita dioen tokian eseri duzula; agian, asko ezagutuko ez duzun norbaiten ondoan.
|
|
|
“Zaharrena, Jon, bizikletan ibiltzen da, afizionatuetan, baina maila onean; bigarrena Zumaiko bertso eskolan dabil, eta pilotan ere bai, eta gazteena ere kirolzale amorratua da, aita bezala; bidenabar esanda, gure anaiak Euskadi eta Espainiako txapelak irabazi baititu rallyetan. Orain bizikletan ibiltzeari
|
eman
dio eta iaz Quebrantahuesos proba egin zuen”, diote bi arrebek.
|
|
|
Bai Asentsio eta bai Bixente bertsozale eta trikitizale amorratuak dira. Orduak
|
eman
daitezke haiekin inguruko eta urruti samarreko erromeria eta trikitilariei buruz hizketan. Alaba Maitek panderoa jotzen du.
|
|
|
Taberna zuloko bertsolaritza zen, azken batean. Basarrik kultura maila bat
|
eman
zion bertsolaritzari, baina bertsoa lehortzeko arriskua ekarri zuen horrek. Agirreren kastakoak ziren Zepai eta Loidisaletxe ere, bizitasun handiko bertsolariak; baina, batzuetan, pasatu egiten ziren, eta oreka bat aurkitzea da kontua.
|
|
|
hainbat urtetan
|
eman
diguken
|
|
|
Eta kontaketako hari muturrak josteko beste lau adituren testigantzak jaso genituen: Ruth Finnegan antropologoak ahozkotasunak XXI mendeko gizakiarentzat dauzkan funtzioen berri
|
eman
zigun; bertsolaritzaren transmisioaz aritu zitzaigun Bertsozale Elkarteko transmisio eragile den Ixiar Eizagirre; glosak katalanaren biziberritzean daukan garrantziaz jardun zen Albert Casals eta ahozko ondarearen berreskurapenaren inguruko xehetasunak eman zizkigun UNESCO Etxean aritzen den Begoña Guzmanek.
|
|
|
Eta kontaketako hari muturrak josteko beste lau adituren testigantzak jaso genituen: Ruth Finnegan antropologoak ahozkotasunak XXI mendeko gizakiarentzat dauzkan funtzioen berri eman zigun; bertsolaritzaren transmisioaz aritu zitzaigun Bertsozale Elkarteko transmisio eragile den Ixiar Eizagirre; glosak katalanaren biziberritzean daukan garrantziaz jardun zen Albert Casals eta ahozko ondarearen berreskurapenaren inguruko xehetasunak
|
eman
zizkigun UNESCO Etxean aritzen den Begoña Guzmanek.
|
|
|
Azkeneko lehiaketa iazko abenduaren 10ean jokatu zuten, eta beste aldaketa bat ere
|
eman
zitzaion: Bertsolariak bakarka hasi ziren kantuan, bakoitzak bosna bertso.
|
|
|
Bertsopolyn erruleta koloretsu bat jartzen da oholtzaren erdian, eta talde bakoitzak bueltak
|
eman
eta tokatzen den ariketa egin behar izaten du. Aukera anitza izaten da, 12 ariketa ezberdin guztira:
|
|
|
Sariak ere, askkotarikoak eta gustagarriak; inguruko laborariek ekoiztutako produktuak ematen zaizkie parte hartzaileei: marmelada, gazta, bizkotxoak… Azkeneko edizioan hirugarren egin zuen taldeko kideei ongarri zaku bana
|
eman
zitzaien. Inor ez doa esku hutsik etxera.
|
|
|
Epaitzeko eran ere
|
eman
dira zenbait aldaketa. Hasieran, bertsoz bertso puntuatu ohi zuten saioa bi epailek, eta, gerora, publikoaren botoari eman zitzaion garrantzi handiagoa.
|
|
|
Epaitzeko eran ere eman dira zenbait aldaketa. Hasieran, bertsoz bertso puntuatu ohi zuten saioa bi epailek, eta, gerora, publikoaren botoari
|
eman
zitzaion garrantzi handiagoa. Aurten, berriz, bi epailek puntuatu dute, baina bertsoaldika; hau da, bertsoaldi bakoitzean gehien gustatu zaien bertsolaria aukeratuz.
|
|
|
Orokorrean bakoitzak bere bidea duen arren, badira urte batzuk emanaldiak elkarrekin (edo elkarren aurka) eskaintzen dituztela, payador vs rapero formatuarekin. Bi inprobisazioen elkarlana hobeto ulertzeko bi mugimenduak uztartu zituzten aitzindariek
|
eman
digute lanaren berri.
|
|
|
Umetatik ibili gara Necocheako euskal etxean, gurasoek ere umetatik zutelako ohitura hori (aitak Necochean eta amak Rosarion); guretzat gure etxea zen. Euskal etxeetan beti
|
eman
zaio garrantzia dantzari eta gu ere hiru urterekin hasi ginen, gure gurasoek lehenago egin zuten bezala. Euskara ikasteari ez nion zentzu berezirik ematen hasieran.
|
|
|
Zer
|
eman
dizu euskarak?
|
|
|
Eta euskaraz jakiteak zer
|
eman
dizu. Zer aldatu dizu?
|
|
|
Euskarak bi gaitasun
|
eman
dizkit, balio handia dutenak. Bata, Euskal Herria hobeto ulertzeko ahalmena, zeren ezin da Euskal Herria ondo ulertu euskara jakin barik (uste dut euskara ez dela euskal kulturaren osagai bat, baizik eta bere oinarria).
|
|
|
Hortik aurrerakoak, bakoitzak bere komenentzira kontatzen ditu oraindik ere. Zarauztarrek sartu ziotela lehen arpoia; getarriarrek eutsi ziotela baleak ihesari
|
eman
zionean; batzuk parte hartze handiagoa izan zutela besteek baino… Kontua da Zarauzko moila txikiegia izaki, Getariakora eramatea erabaki zutela batzuek eta besteek. Eta orduan hasi ziren xextrak.
|