|
2015
|
|
|
Bi estilo oso diferenteko bertsoak iristen dira lehiaketara, eta epaimahaiak eredu jakin baten arabera epaitzen baditu, oso zaila da estilo batekoak aurrera
|
egitea
, nahiz eta epaimahaiak bere lana bikain egin. Baina zer gertatuko litzateke beste eredu baten arabera epaituko balira?
|
|
|
Ingelesez bertso bat osatzea ez da euskaraz
|
egitea
baino zailagoa; euskara eta ingelesa berdin landu dituenarentzat, izan liteke gorabeheraren bat fonetikarekin edo oin kopuru egokiak aurkitzearekin, baina berdin berdin beteko ditu zortziko txikiko 52 silaba. Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean.
|
|
|
Kontua da gaseosarekin sortutako esperimentu hori baldintza oso berezietan baino ezin dela egin; adibidez, entzuleek euskaraz ez dakitenean. Euskal Herritik kanpo bertsotan
|
egitea
trainerua uretatik kanpo ateratzea bezala da: gogo betez ahalegindu zaitezke, baina arraunak ez badu ura ukitzen, nekez egingo du ontziak aurrera.
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste baino lehenago amaitu dugu, eta pentsatu dugu, herri kirolariek denbora gehiago izan dezaten, zuen saioa
|
egitea
guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail
|
egitea
Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
“Bertsolaritzari buruz ondare historikoa duten liburutegi eta bestelako erakundeekin harremanak saretzea nahiko genuke”, dio Aranburuk. Elkarlanean katalogoak bateratzea lortuz gero, ikerlari, erabiltzaile edo herritar orori erraztu nahi diete aurkitu nahi duten horren bilaketa eta Xenpelarren ez badago, dagoen tokira bideratu –Koldo Mitxelenara edo sortu berri den Bilketa.org era, adibidez– “Bertsolaritzaren inguruko informazioa erraz kontsultatzeko derrigorrezkoa da bilketa eta antolaketa lan ona
|
egitea
. Dokumentazioaren bilketa, antolaketa eta gizarteratzearen zikloaren osasuna bertsolaritzaren osasunaren adierazlea da”.
|
|
|
“Bizi izan ditugu –eta nik bizi izan ditut– oso oso egoera gogorrak, eta ez dut eduki negar egiteko eskubiderik. Bizi duzu tentsio hori guztia, eta badago zeozer kolektiboa ukatu dizuna negar
|
egitea
, erortzea edo abandonatzea. Jendeak badauka min bat atera ez duena.
|
|
|
Nik uste dut bertso eskoletan erakutsi behar duguna dela dena dela normala: batek ozenago kantatzea, besteak apalago; batek umore absurdoa edukitzea, besteak naturalagoa; batek kantatzea oso bertso sakonak eta
|
egitea
negar, besteak barre… Dena da bertsolaritza”, iritzi zion.
|
|
|
“Gainontzean, normalean, oso tripetatik kantatzen dut”. Oholtzan negar
|
egitea
du saihestu nahi duen leku hori.
|
|
|
Adinarekin eta ofizioarekin lotu zuen Igor Elortzak bere bertsogintzan parte emozionalak gero eta tarte handiagoa izatea. “Bertsoa
|
egitea
bera ariketa mental bat da. Hasieran, gura zein ez, ahalegin handia eskatzen dizu horrek; beraz, leku handia hartzen du.
|
|
|
“Maitasunaren inguruan edo sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka handi bat daukat nire barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena handi bat dela bakarrik lo
|
egitea
, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela. Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez dakit zer pentsatuko luketen.
|
|
2016
|
|
|
Eta galdera zen; baina, orduan, zein izango da ideia nagusia? Frankismoari epaiketa sinbolikoa
|
egitea
edo Frankismoak euskaldunongan, gaur egun oraindik bizi garen euskaldunongan, eduki duen eta daukan eragin, min, samin eta amesgaiztoen sendabide bat egitea. Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago.
|
|
|
Eta galdera zen; baina, orduan, zein izango da ideia nagusia? Frankismoari epaiketa sinbolikoa egitea edo Frankismoak euskaldunongan, gaur egun oraindik bizi garen euskaldunongan, eduki duen eta daukan eragin, min, samin eta amesgaiztoen sendabide bat
|
egitea
–Antzezlanak bietatik dauka, baina bigarrenerantza jo dugu gehiago.
|
|
|
Batzuetan, zuk prestatu duzun testua aktoreak erabat desberdin interpretatzen du. Batzuetan, jendeak barre
|
egitea
espero duzun tokian, negar egiten du. Eta alderantziz.
|
|
|
2010 urtean Errautsak antzezlanarekin abiatu zuten aipatu hiru antzerki taldeek elkarlana, helburu berdinen bueltan indarrak batuz; Euskal teatroa
|
egitea
, euskaraz eta euskalki desberdinetan, mugak gaindituz, zazpi herrialdeetako aktoreekin, tematika propioak landuz, zerotik hasitako antzezlanak sortuz… Errautsak Ximun Fuchsek zuzendu zuen, eta antzezlaneko hitzak Igor Elortzak eta Unai Iturriagak idatzi zituzten. Eta oraingoan, berdin.
|
|
|
herri bat
|
egitea
|
|
|
Amildegia sentitu duzu aitzinean. Jauzi
|
egitea
deliberatu duzu.
|
|
|
alde
|
egitea
erabaki dut
|
|
|
Nik kantatzen dut jendea konturarazteko: pobre izatea ez dagoela legearen kontra, galestarrez hitz
|
egitea
ez dagoela legearen kontra, ahula izatea ez dagoela legearen kontra, errefuxiatu izateak ez duela izan behar ilegala, pertsonak ez direla ilegalak… Zeren, jendeari burua jan zaio eta jendeak errepikatzen ditu komunikabideetan entzundako gauzak.
|
|
|
A.B.: Lelo errazetik alde
|
egitea
da, batetik; eta, bestetik, diskurtso aldetik gordina izatea. Umorez ez dakit, baina ironia handiz bai, behintzat.
|
|
|
I.G.: Neurri batean boterearen aurka
|
egitea
da. Guk badauzkagu botere txikiak, eta botereak gugan sortzen ditu inertzia batzuk ohartzen ez garenak.
|
|
|
Ez nuke izan nahi errepikakorregia nire bertsozaletasun historiari dagokionez, baina onartuko ahal didazue aipamentxo bat bederen
|
egitea
, lehen ere inoiz esan izan dudanaren gainean: bertso giroan murgildua etorri nintzen mundura, hurrengo bertso honetan gogoratzen dudan moduan:
|
|
|
Urte hauetan guztietan ez du inoiz soldata erdi bat baino gehiago izan kontratupean. Bulegoko administrazio lanak
|
egitea
tokatu zaionari egin izan zaio kontratu hori. ‘Mileurista’ baten erdia edo gutxiagokoa izan da beti soldata erdi hori.
|
|
|
Horrela egiten omen da aurrera askotan. Kontraesanetatik abiatuta, estropezuka, argi itzalekin… Horrela egin du aurrera Bertsolari aldizkariak ere, eta nago, hasiera hartan aurreikusten ez genuen sakonera historiko bat baduela urteen buruan, denbora pasatik balio dokumentalera jauzi
|
egitea
ahalbidetu diona. Nik, ohore handitzat dut lehen ale hura Basarri eta nire langelako pareteko argazkian azaltzen den erdi habanarrarekin konpartitu izana.
|
|
2017
|
|
|
[8] 67ko hartan ez zuten parte hartu Agirre, Lazkano edo Lasartek, eta Uztapidek, finalean Xalbadorrekin gertaturikoa ikusi ondoren, esan zuen horrelako saltsak izatekotan hobea zela batere txapelketarik ez
|
egitea
. Basarrik 62koaren ondotik txapelketetan parte hartzeari uko egina zion.
|
|
|
ETA eta abar, pilpilean zegoen, eta Lizundia etorri zitzaidan txapelketa bat egin behar genuela. Bizkaiko Garain
|
egitea
pentsatu genuen. Joan ginen eta Goardia Zibilek dena metrailetaz hartua zeukaten, eta ezin izan genuen egin” (Sarasua:
|
|
|
Hainbeste, non ETBko nagusiek bertsoa nonahi eta noiznahi ematea nahi baitzuten. Horren aurrean, planto
|
egitea
erabaki nuen, Bertsozale Elkartea (artean “Bertsolari Elkartea”) ere nire jarrerakin ados zegoela. Berez, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe eman nuen aste pare bat.
|
|
|
2000ko hamarkadako Bertso Txapelketa Nagusietan gogoangarri zaizkidan saioak zerrendatzera noa (ipurdia bistaratzera doan ziminoaren aurpegia dut hau idazterakoan). Brotxa lodiz eta saio ospetsuenetara mugatuko naiz; sailkapen eta hierarkian oinarritzen den joko horretan buru belarri sartzen bagara denok, ez eskatu idazteko 6.000 hizki baino ez dituen honi, orekak eta justizia
|
egitea
eta laugarrenez atzera sailkatutakoen detaileak nabarmentzea.
|
|
|
Zuk inoiz bertsorik idatzi ez duzun horrek. Zer da, bada, lotsatzea ez bada besteen begirada norberaren azal
|
egitea
–
|
|
|
Publikoak merezi baino gehiago maite gaitu bertsolariok eta sufritu egiten du ezinean gabiltzanean, eta gozatu egiten du gozatzen ari garenean. Puntutan hain erraz
|
egitea
, ondo etorri zaigun arma bat izan da.
|
|
|
Urte batzuen buruan, ordea, Bertso Maratoia izena jarri eta dena egun berean
|
egitea
erabaki zen, probatu asmoz. Arrakasta ikusita, gehienez bi egunetan egin da txapelketa handik aurrera:
|
|
|
Gehienetan, motibazioa dute aitona amonak euskaldunak zirelako eta pendiente sentitzen dutelako. Gogo handiarekin etortzen dira eta hitz
|
egitea
izaten dute helburu; hori oso zaila da astean behin bi orduz elkartuta. Hala ere, ez ulertzetik ulertzera pasatzea bera asko da berez.
|
|
|
Orain, ordea, orduan baino jende gehiagok daki, ez ama hizkuntza duelako edo han jaso zuelako, baizik ikasi egin duelako. Pentsa zer den Euskal Herritik zuzenean iritsitako jendea zegoenean baino euskara gehiago
|
egitea
orain. Euskara indarra hartzen ari da belaunaldiak pasa ahala, eta oso berezia da hori.
|
|
|
Diodan, bertsolariei omenaldi gisa jarri zaizkien eskultura, busto, plaka eta oroigarrien katalogo gisako bat dela. Txostenaren helburua, berriz, Udalari presioa
|
egitea
zen, herrian Xenpelarri eskultura bat eraikitzeko. Ibilbidea luzea izan da, baina lortu genuen helburua; hor dago Xenpelarren fruituak izeneko eskultura Foruen plazan.
|
|
|
Zuek, Errenterian Xenpelarren busto bat
|
egitea
bururatu balitzaizue, ez zenuten bertsolariaren argazkirik.
|
|
|
Beren buruari barre
|
egitea
, trapu zaharrak ateratzea, kontraesanak azaleratzea… aipatu ditu Labakak umorea egiteko darabiltzaten tresna gisa. Umorea arma boteretsua dela uste du berak, jendeari eragiteaz gain, norbere burua sendatzeko ere balio dezakeena.
|
|
|
Polonian proiektuak aurkezteko epea ireki zen eta nik, aurrez Euskal Herriari buruzko ezagutza neukanez, proiektu errealista eta doitua egin nuen. Bertsolaritzari buruzko bideo bat
|
egitea
zen nire helburua. Bai Poloniako eta bai Donostiako hiriburutzek kritika zorrotzak jaso dituzte, eta horri buruz idatzi izan dut nire blogean.
|
|
|
Bertsoa ere jolasa da, baina diskurtso gehiago izan dezake eta zerbait serioagoa ere bihur daiteke. Kopla serioak
|
egitea
zaila da”, jarraitu du Imanol Lazkanok.
|
|
|
“Bertsolaritza hitzarekin jolas
|
egitea
bada, eta hala da niretzat, kopla oraindik ere jolastiagoa zen. Egongo da kopla molde bat lehengo osagarriak erabiliz egiten dena, baina guk hemen egin duguna eta gure aurretik egiten zutena erabat genero askea zen, kolpe azkarren bidez egiten zena.
|
|
|
itsasertza ikusten duena itsasertzetik ikusia ere bada. Eta urruneko itsasoetatik zer etor litekeen jakin ezinik, hobe Ibaizabal itsasadarrean gora
|
egitea
.
|
|
2018
|
|
|
Agente bihurtzen da eta bere egoera eraldatzeko gai da. Horrek guztiak errazten du bertsolaritzaren gizarte mugimenduaz hitz
|
egitea
, eta horrela azal dezakegu nork jarri zuen martxan bertsolaritzaren proiektu soziokulturala eta nork eraman zuen bertsolaritza berriro osasuntsu sentitzera.
|
|
|
Googlek doan eskaintzen ditu hainbat zerbitzu, eta jendeak doan ekoizten ditu milioika eduki Googlerentzat, esate baterako Youtuben. Jendea saretzen laguntzeari esker, Googlek lortu du jendea berarentzat doan lanean jartzea eta horrekin diru asko
|
egitea
.
|
|
|
Azterketa diseinatzea eta azterketa bera
|
egitea
izan ziren lehen bi faseak. Bi urteko prozesua…
|
|
|
zertaz gogoetatu nahi genuen erabakitzea. Galderak
|
egitea
, alegia. Horretarako beharrezkoa zen non gauden jakitea, egoeraren diagnostiko xehe bat egitea.
|
|
|
Galderak egitea, alegia. Horretarako beharrezkoa zen non gauden jakitea, egoeraren diagnostiko xehe bat
|
egitea
. Hori lortzeko dauzkagun tresna guztiak aprobetxatu nahi izan genituen eta, noski, Azterketa Soziologikoa tresna bikaina zen horretarako.
|
|
|
Gazteak proiektura erakarri baino, proiektua bera gazteen mundu eta ikuspegietara eramatea. Ez da beti erraza izaten, baina belaunaldien artean lan
|
egitea
da Bertsozale Elkartean gabiltzanok izan dugun zorterik handienetako bat. Bertsolaritzaren mugimendua ez da Bertsozale Elkartea bakarrik, gazte asko ari dira buru belarri bertso eskoletan, plazan, gaztetxeetan… Alde horretatik, transmisioa oso ondo bideratua dago, baina ederra litzateke gune horietako indar eta ikuspegiak Bertsozale Elkartean ere txertatzea.
|
|
|
Bertsolarien kanonari dagokionez, azterketak kanon artistiko bakarraren arriskua aipatzen du, eta polifoniaren alde
|
egitea
gomendatzen.
|
|
|
Kanon bakarrarena txapelketari lotuagoa dagoelakoan nago: baliteke bertsozaleak txapelketako une gorenean jasotzen duen hori eskatzea ondoren ere, eta une horrek daukan hedapenak eta oihartzunak kanon artistiko bat ikusgarriago
|
egitea
. Azterketak ez du zalantzan jartzen txapelketaren beharra.
|
|
|
Baina bertsolaritzak baditu kanonak orekatzeko tresnak ere: txapelketatik kanpoko saioak, ikerketak, bertso eskoletan egiten den lana… Uste dut azken urteotan plazara proposamen oso ezberdinak iritsi eta ikusgarri
|
egitea
lortu dela, bai Elkartearen bidez eta baita bertsolariek egindako lanari esker ere. Baina beti jarri dugu begia aniztasun horren zaintzan.
|
|
|
Lehertu aurretik aparra jaistea erabaki zen orduan. 20 urte igaro ondoren garai hari begiratu eta irakurketa orokorrak
|
egitea
beti da arriskutsua, salbuespenak ere izango zirelako, baina badirudi jaialdi erraldoien garaia zela, eta jendearen eman horretan garai hartan halako oihartzuna zeukan telebista programa bat edukitzeak sekulako pisua zeukala.
|
|
|
Bertsolarien transmisioan ere garrantzitsuak izan dira belaunaldien arteko harremanak, eta gerta liteke belaunaldiek prozesua gero eta arinago amaitzea, eta behar zuten heltze prozesua ez
|
egitea
, erreflexio denborak txikitu egiten direlako. Eta, beharbada, hainbat etapa amaitu daitezke ondoriorik atera gabe:
|
|
|
Hemen garrantzitsua da euskararen inguruko ezker abertzaleak (eta berarengan jartzen dut fokoa) bultzatzailea izaten jarraituko duen honetan guztian, eta, era berean, ez den zorabiatuko proiektu politikoan bakarrik, eta atentzioa jarriko duen berriro proiektu kulturalean. Hogei urte luze daramatzat esaten ezker abertzale ideologikoari eta soziologikoari dagokiela burgesia kultural nazionalaren lana
|
egitea
. Eta beraiei dagokie.
|
|
|
Txapelketek egiten duten ekarpenari balio handia ematen dio azterketak. Eta bestelako formaturen bat probatuko balitz, ekarpen horiek guztiak kontuan hartuta
|
egitea
gomendatzen du. Txapelketek, ordea, badituzte kritikariak:
|
|
|
Ez zarete datuak jasotzera mugatu. Ebidentziak jaso eta ebidentzia horien gaineko hausnarketa
|
egitea
izan da zuen helburua.
|
|
|
Alabak zakilaren galdera
|
egitea
ez zait tokatu bertsotan. Bai bizitza errealean.
|
|
|
Gogoa behar du auzitegietako paper lan nahasi eta garestian bigarren aldiz hasteko! Berezko urguilu handia ez ote zuen, eta ezin eraman Alcaine bezalako gizajo batek hari irri
|
egitea
. Bertizarana eta Malerreka aldeko jauntxo jendeak animatu ote zuen pauso horiek ematera?
|
|
|
Ez, horixe, batere ez! Gauza bat da pozik aritzea eta bestea den dena kriskitinak joz
|
egitea
. 2005ean hasi nintzen lehendakari lanari erantzun nahian eta merchandising kontzeptuarekin egin nuen topo.
|
|
|
Lizasok berak dio Mitxelena “arrazoietan ugaria eta zorrotza” zela: “Bertsotan beti ongiena
|
egitea
gustatzen zizaiona. Beti, ordea, ez zuen gorputzaldi bera edukitzen.
|
|
|
“Amurizaren aurretik horrela zen bertsolaritza. Helburua ez zen saio eder bat
|
egitea
. Aurkaria menderatzeko borroka bat zen bertsolaritza, askotan”.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, glosak biziraun egin zuen iruditeria kolektiboan; hala nola Sant Antoniko festaren bitartez, errepertorioko glosa bat ezagutzen zelako, idatzizko glosen argitalpenen bidez eta herrigintzan zirauten glosadore zirkustantzialak edo iraun zuten glosadors de picat (inprobisatzaileak) gutxi haiek tarteko. Tradizioa mantendu zuten hari fin horiek batetik, eta glosa betiko galtzeak sortzen zuen beldurrak bestetik, ahalbidetu zuten Canonge de Santa Cirga elkarteak, Manacorren egoitza daukanak, indarra
|
egitea
glosa eta glosadoreak berriro erdigunean jartzeko, Felip Munar eta Mateu Llodraren eskutik. Glosatsak eta emankizunak antolatu zituzten, glosa tailerrak egiten hasi ziren, oraindik jardunean zebiltzan glosadoreak lagundu zituzten… Baina, ai!, zeinen zaila den denborak baztertutakoa ikusgarri bihurtzea.
|
|
|
Geure buruari eta bereziki gainontzekoei ziria sartzeko eremu bat iruditu izan zait beti memoria, oro har, interes gutxikoa. Eta, horregatik, oroitzapenekin egin daitekeen duinena eraldatzea eta artearen bidezko exhibizionismoa
|
egitea
iruditzen zait. Horregatik idazten dut poesia eta horregatik gorroto ditut «Autobusean noa eta aurreko emakumea hizketan entzutean…» eratzen diren prentsako zutabeak.
|
|
|
Horregatik idazten dut poesia eta horregatik gorroto ditut «Autobusean noa eta aurreko emakumea hizketan entzutean…» eratzen diren prentsako zutabeak. Eta horregatik, zutabe bat edota erreportaje bat
|
egitea
egokitu zaidanean, beti saiatu naiz gaiari buruz zerbait esan izan dutenak entzun eta DJ lanak egiten: entzun duzun onena berriz ekualizatu eta playari eman.
|
|
|
Ez da erraza une kolektibo horren kronika pertsona batek
|
egitea
eta juxtua ere, seguru asko, ez da izango. Bertsolari Txapelketa Nagusia mugimendu horrentzat astinaldi bat ere bada, gorputz horrentzat elikagai bat ere bada, finalak astinaldia biderkatu egiten duelako.
|
|
|
Festa kolektibo bat. Baina bakoitza bere baitan bildutako zortzi ahots horiei dagokie eltzea sutan jartzea, beren onena ematea, munduan egoteko daukaten leku horretatik bertsotan
|
egitea
.
|
|
|
Baina “betikoen finala” izendatua zuen katedrak 2017koa. “Betikoetakoa” nintzela, alegia,
|
egitea
zegokidala. Txapelketa arraro xamarretik nentorren:
|
|
|
Bizkaiko Txapelketan emakumeen presentzia falta; eskolartekoan ez zegoena, baina hurrengo saltoa ematerakoan bai. Adin tartea DBHtik gurera artekoa da, bi hilean behin elkartzen gara, beti dago hizlari bat eta helburua saretzea da, piña
|
egitea
. Badirudi emaitzak eman dituela, aurtengo txapelketan emakume pila bat izango garelako:
|
|
|
Finaleko paseoa egin ahal izatea. Ez dut oroitzen nori begiratu nion ezta hankarik nuenik ere, Tourreko azken metroak
|
egitea
bezala, baina deskantsatuago.
|
|
2019
|
|
|
Ez da erraza eman didaten lana; bizitza bat bertso bidez azaltzea. Ez da erraza galdu berri duzun norbaiten unibertsoan murgiltzea, eta bizitza horren ibilbidea berriz
|
egitea
. Aukeratzeak baztertzea eskatzen duelako, eta aukeratzen hasita, zaila delako maite duzun norbaiten aspekturen bat kanpoan uztea.
|
|
|
Izan ere askotan ez dakizu tranpolinean bertsoa bota, ez bota, dagoen ume horrek zer behar duen: itxarotea eta animatzea ala bultza
|
egitea
–Ni neu, bertso eskolan, isilik ordu asko pasea naiz eta, hala ere, ikasleekin duda hori… Momentu honetan horixe da Elkartearen transmisio saileko erronka nagusietako bat:
|
|
|
Are larriagoa, oraintsu arte ez du bere gorputzetik bertsora nola heldu (publikoki) pentsatu (beharrik izan). Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi
|
egitea
; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez hitz egitea tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak. Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua.
|
|
|
Are larriagoa, oraintsu arte ez du bere gorputzetik bertsora nola heldu (publikoki) pentsatu (beharrik izan). Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi egitea; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez hitz
|
egitea
tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak. Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua.
|
|
|
Nire burua, plazan hasi berritan, bertsolari gipuzkoarra izateko ahaleginean harrapatu dut, “genduan” eta “det” elizako kanpaikaden ziurtasunez ahoskatzen, Joxe Agirreren ezpainetan baizik entzun ez ditudan Izarraitzpeko aditzek bertsolariago egiten nindutela sinetsita. Erraietan ixten ez zen orbain batek salatu zidan nire identitateari uko
|
egitea
suizidioa zela, ezberdintasuna aberastasuna izan zitekeela; baina, ez pentsa, oraintsu arte kosta egin zait bertso afarietan ura soilik edaten nuelako entzun beharrekoen gainetik egotea ala kafe garaian infusioa lasai eskatzea. Zergatik?
|
|
|
Baina nolako umorea izan da? Goitik beherakoa ia beti, nahiz eta orain badauden beste mota bateko umorea
|
egitea
ahalbidetzen duten espazioak.
|
|
|
Txapelketaren formatuak mugatzen al du umorea
|
egitea
–
|
|
|
Ez nuen hasieratik buruan bi
|
egitea
, baina lehenegoa amaitzerakoan, sakontzeko aukera bazegoela ikusi nuen. Eta, ondoren, ikasketa feministak eta generokoen masterra egiten nengoela, aurrez egindako ikerketa oinarri hartuz, 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusiko umorea aztergai, genero ikuspegitik egitea erabaki nuen.
|
|
|
Ez nuen hasieratik buruan bi egitea, baina lehenegoa amaitzerakoan, sakontzeko aukera bazegoela ikusi nuen. Eta, ondoren, ikasketa feministak eta generokoen masterra egiten nengoela, aurrez egindako ikerketa oinarri hartuz, 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusiko umorea aztergai, genero ikuspegitik
|
egitea
erabaki nuen.
|
|
|
Berak postrearen bere kontzeptua zuen, nigan, pertsonalki, akolito sutsua aurkitu duena. Ideia sinplea da,
|
egitea
da zailena. Menuan dauden postre gehienak plater bakarrean elkartu (arroz esnea, natila, flana, izozkia…) eta gozatzean datza.
|
|
|
Bi urtez behin bertsolari batzuek txapela helburu izaten badute ere, harainoko bidean beste jomuga batzuk jartzen dituzte eta horien atzetik abiatzen dira: plazak
|
egitea
, ondo pasatzea, gozatzea eta gozaraztea, norbere buruaz konforme geratzea, aurreko Txapelketako akatsak ez errepikatzea, norbere bertso eskolako gaztetxoentzat eredu izatea… Txapelketaren trenak lehiakide batzuk urrutira eramaten ditu eta beste batzuk ibilbidean zehar uzten ditu. Antolatzaileon zeregina da tren hori helmugaraino zuzen gidatzea, ezbeharrik eta istripurik izan gabe eta ustezko matxurei aurre eginez, bertsolari lehiakideak eroso senti daitezen geltokiz geltoki.
|
|
|
Urtero urtero ospatu zen Nafarroako Txapelketa 1983tik 2011ra. 2012an ez
|
egitea
erabaki zen eta, ordutik, bi urtetik behingo maiztasuna du Nafarroako Txapelketak. Aurten, txapelketa urtea da beraz.
|
|
|
Hortik Gasteizera, eta AEKn irakasle izateko aukera sortu zitzaidan. Euskararen munduan lan
|
egitea
–Zelako abentura!
|
|
|
Ez naiz damutu ezta segundo batean ere. Zein opari ederra, nire bizitzan, euskararen munduan lan
|
egitea
! Egunero gozatzen eta ikasten dut.
|
|
|
Nola joango zara bertso eskola batera oraindik dakizun euskara menderatu gabe, ba? ”. Bidean behin baino gehiagotan pentsatu nuen hobe nuela buelta eman eta ridikulua ez
|
egitea
. Baina konturatu nintzenerako jada klase barruan nengoen, “Bertsosaltsa” bertso eskolan.
|
|
|
Eta bestetan, umeei eta hain umeak ez direnei begira. Oso polita izan da Marizipriztinek ez du zorioneko galeperrik nahi (Nulila López) eta Printze Txikia (Antoine de Saint Exupéry) ipuinak bertsotan prestatzea eta ikuskizun bat
|
egitea
. Hunkigarria izan da, gainera, benetako artista batek marrazkien bidez nire bertsoei bizitza ematen zien bitartean, ikuspuntu pertsonal batetik kontatzea eta kantatzea.
|
|
|
Fikzioan, ordea, Arzallusek segur aski pertsonaiari ñabardura gehitu eta jantzi egin nahi izan zuen hitanoa erabiliz. Konfiantzazko edo lagunarteko harremana baino, goitik beherako harremana edo menperakuntzazkoa adierazi nahi izango zuen, eta guardia zibil batek torturatuari hika
|
egitea
egokitzat jo zuela pentsa genezake.
|
|
|
Bistako zailtasun teknikoez gain, distantzia handiagoa dagoelako idazlearen eta pertsonaiaren artean, bertsolariaren eta pertsonaiaren artean baino. Bertsotan, rol bat antzezten egon badaiteke ere, entzuleek badakite Uxue Alberdi dagoela pertsonaiaren atzean, eta iruditzen zaio hika
|
egitea
ez litzatekeela sinesgarria izango. Harkaitz Canok 2010ean zeharka aipatu zuen maskara gardenaren kontzeptua, eta sona handia izan du geroztik bertsolarien artean.
|
|
|
Alberdi horri buruz ari da, zalantzarik gabe. Horrekin nolabait lotura, Egañak aipatu zigun bertsolarien postura dela hika gehiago
|
egitea
eragozten duen faktore garrantzitsu bat: bertsolariak ez daude aurrez aurre, elkarri begira; zeharka kantatzen diote elkarri, eta beraz mikroaren bitartez publikoaren filtroa pasa ostean iristen zaio bertsoa aldamenekoari.
|
|
|
Egaña: Beldurtzen nau noizbait egin izan dugunak, eta da bi neskazaharren gaia jarri eta orduantxe bakarrik
|
egitea
noka. Eta bi neska gazte txosnetan daude eta zuka egingo genuke.
|
|
|
Saioa hasi eta berehala, aretotik atera zarete biak. Ez da noka
|
egitea
nabarmen eskatzen duen egoera: pertsonaiak ez ziren derrigorrean emakumezkoak, ez edadetuak, ezta landa eremukoak ere.
|
|
|
Gipuzkoako landa eremukoa, inguru eta jatorri euskaldunekoa, euskalkian abesten duena, zirtolaria… eta gizonezkoa. Miren Artetxe eta Uxue Alberdik luze eta dotore esandakoak modu sintetizatuan idatzita gehiegi desitxuratuko ez direlakoan, ondoriozta dezakegu bertsotan hika
|
egitea
estuki loturik legokeela bertsotan egiteko estilo jakin batekin, zeina naturaltasunaren eta freskotasunaren aldekoa baita. “Beste garai bateko bertsolariaren ahozkotasuna emulatzera edo gorpuztera dedikatzen diren” bertsolariak lirateke, Artetxeren ustez.
|
|
|
Berde argi ia zuriak, behe behean dagoenak, erakusten du bertsolariak hika
|
egitea
tradizionalki onargarria edo egokia izango ez zen egoeretan agertutako aditz formen kopurua. Berde ilunagoetan ikus dezakegu bertsolariak hika egin zezan aukera eskaintzen zuen testuinguruetan aurkitutako aditz forma kopurua; tarteko berdeak adierazten du zukako forma kopurua, eta goian doi doi azaltzen den laukizuzen ilunenak erakusten du bertsolariek erabilitako hikako formen kopurua.
|
|
|
Boz desberdinak, aberastasuna bilatzea, Golden sagarraren kontra
|
egitea
bezala. Zuk etxean baldin badituzu zure espezieak, zure sagar barietateak baldin badauzkazu, zergatik ez dituzu horiek plazara aterako ahalik eta brillorik handiena emanda, ezta?
|
|
|
Bueno, ba, trapu batekin igurtzi, txukun txukun jarri eta atera merkatura zuk zure etxean daukazun barietatea. Pixka bat moldatu egin duzu, itxura pixka bat emango diozu… Bai, alde horretatik, itxiegia
|
egitea
ere… Inoiz ez da egin, zaharrenek ere moldatu egiten dute, jo, baina ez esan ez duenik beste aberastasun bat ematen merkatu osoarentzat, azoka osoarentzat, zu zure barietatearekin ateratzea eta bestea beste muturreko barietatearekin ateratzea. Denok joan behar dugu Goldenarekin?
|
|
|
Laburu bera elkarrizketatu genuen, eta ez omen du horri buruz gehiegi hausnartu, ezta hika aritzeko lanketa berezirik egin ere. Antza, Hernaniko bertso eskolaren inguruan bertutetzat zuten hizketan bezala
|
egitea
bertsotan. “Mendiluzek bertsotan, motel, hizketan bezala egiten dik” modukoak lausengu modura entzuten omen dira, Labururen hitzetan.
|
|
|
Gai gatazkatsua da batua eta euskalkiena, baina hitanoaren ardatza gehitzen badiogu, irtenbiderik gabeko labirinto bilaka daiteke. Esan dugu hika
|
egitea
euskalkiarekin lotzen dugula maiz, eta elkarrizketa askotan agerikoa izan da bien arteko lotura estua.
|
|
2020
|
|
|
Larunbat goizetan Zarautzera joaten hasi ginen ibilalditxoak egiteko. Egiten genuena gutxi ibili eta hamaiketako onak
|
egitea
izaten zen. Eta ikusi nuen horrela ibilita ez nituela 14 orduak bukatuko, eta hasi nintzen neure kabuz ibilaldiak egiten.
|
|
|
Eta gertuago, herriko kaskoan, Orixeren jaiotetxearen teilatua suma daiteke. Buruari bueltak eman eta pentsamenduak lotuz hitz
|
egitea
gustuko duen pertsona da Jokin, eta bere jardunari jarraitu genion.
|
|
|
Hasi zenean, nire helburua zen erabateko tratamendu integrala
|
egitea
bertsolaritzari. Zer esan nahi dut horrekin?
|
|
|
Jaialdi haietara joan eta grabazio txarrak egiten nituen; txarrak, izan ere. Zuzeneko grabazioak
|
egitea
mikrofono bakarrarekin ia ezinezkoa zen. Bertsolariak ere izaten ziren jaialdi haietan, eta horrela hasi nintzen bertsolariak grabatu eta emititzen.
|
|
|
1980koa horrela atera zen, Haranburu eta biok kamikaze batzuk bezala lana eginda. Amurizak sorpresa polita eman zuen, eta hiru urtean behin
|
egitea
erabaki zen. 1982koa ere antzera joan zen.
|
|
|
Sei bertsolarirekin astero buruz burukoa antolatuz aurrera
|
egitea
erabaki genuen. Astean ehunen bat eskutitz iritsiko ote ziren esperantza geneukan, eta ia mila iritsi zitzaizkigun lehen astean.
|