|
2013
|
|
|
Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege itxura eman zion. Bere izenean egindako aldaketak defendatzeaz gain, ikusi zuen zehatzegiak ez ziren gaietan
|
eginiko
zuzenketek ere jatorrizko idazkiek baino begirune handiagoa merezi zutela (Constitutio Deo Auctore, 6). Enperadoreak debekatu zuen jatorrizko lanak aipatzea, eta testuaren gaineko iruzkinak saihestu zituen, testua bere horretan beira bezain argia zela alegatuz.
|
|
|
900 urtearen inguruan, enperadore Leon Jakintsuak diru-laguntza eman zuen, Justinianoren zuzenbidea grezieraz berregin zedin; horren emaitza Basilica lana izan zen, eta testu bakar horretara bildu ziren Digestoa, Kodea, Erakundeak eta Nobelak. Lan horretako testuekin batera eskolioak agertzen ziren, hau da, Justinianoren garaiko juristek
|
eginiko
iruzkinei buruzko oharrak, eta halakoek berebiziko garrantzia zuten batzuetan, latinezko jatorrizko testuaren esangura ulertzeko. Hurrengo mendeetan la Basilica izenekoaren bertsio laburtuak agertu ziren.
|
|
|
Veneziarrek, ostera, hobeto ezagutzen zituzten euren beharrizanak. Horien aburuz, zentzugabea zen bost merkatarik euren merkataritza jarduerak eten behar izatea testamentu baten lekuko izateko; ondorenez, hiru lekukoen aurrean
|
eginiko
testamentuaren baliozkotasuna aintzatesten zuen araua guztiz onargarria izango zen, bestela testamentugilearen azken nahia zapuztuko zelako. Egiatan, Bartolok argudio erromatarrak erabili zituen, Justinianoren erregela bat bere alde jartzeko.
|
|
|
1515 urtean, Frantziako Aymar du Rivailek, Pavian Alciatoren maisuekin ikasi zuenak, Historia iuris civiles et pontificii izenekoa argitaratu zuen. Horren kontakizun nagusia Digestoko «zuzenbidearen jatorria»ri buruzkoa zen, Ponponioren 1.2.2 zati luzea, eta Liviok Errepublikaren hastapenetan
|
eginiko
kontakizunarekin osatu zuen berori. Du Rivailek XII Taulen edukiak berregin nahi zituen, eta esan ohi zenez, lege horrek Solonen lege atenastarren eragina zuela, horien inguruan zekien guztia sartu zuen bertan.
|
|
|
Iruzkingileek ez zioten kasu handirik egin zati horri, baina aurrerantzean, zuzenbide zibila modu sistematikoan antolatzeko ahalegin horretan, modu nabarian ekarriko ziren hizpidera. Bourgeseko taldearen idatzia François Duarenek (Duarenus) zuzenbidea irakatsi eta ikastearen inguruan
|
eginiko
zati txiki bat izan zen (Epistula de ratione docendi discendique iuris, 1544). Betiko irakaskuntza metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea beste edozein jakintzagai bezala azaldu behar zela, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota.
|
|
|
Tradizioaren ildotik, esan ohi zen gozamen mota berezia izango zela halakoa, baina gozamena jabea hil arte bakarrik luza zitekeen, eta, ondorenez, azalpen hori ez zen egokia. Doneauk adierazi zuen gozamena ez ezik, zuzenbide erromatarrak inoren gauzen gaineko beste eskubide kopuru mugatu bat ere aintzatetsi zuela, hala nola, bide eskubideak, berme eskubideak edo enfiteusiak (epe luzera
|
eginiko
errentamenduaren antzekoa, errentariari jabe ahalmenak emanez). Berak ondorioztatu zuen eskubide horiek guztiak jabe ahalmenen mugapenak zirela, ondoko kategoria orokorra proposatuz:
|
|
|
Dumoulinen lanik kontuzkoena Pariseko Ohiturari
|
eginiko
iruzkina izan zen, 1538 urtean agertutakoa. Ohiturak behin betiko forma hartu zuen 1510ean, eta iruzkina latinez idatzi zen.
|
|
|
Autu horren unerik gorena heldu zen aita santu Gregorio VII.ak 1075 urtean
|
eginiko
adierazpenarekin. Bertan, aita santuak inbestidurak debekatu zituen, alegia, enperadoreak eta gainerako printzeek zuten eskubidea, abade nahiz gotzainak euren karguei zegozkien eraztun eta makilaz inbestitzeko.
|
|
|
Azzok, Bassianoren dizipuluak, kasu zehatzei buruzko eztabaida xeheak laburtzeko atazari ekin zion, glosagileen aurreko belaunaldiek izandako eztabaidak laburtzeari, hain justu ere. Kodeari
|
eginiko
Summak eragin hain handia izan zuen, behar beharrezko bihurtu zela auzitegietako egineran; atsotitz gisa hauxe esan ohi zen: «Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan erabili behar».
|
|
|
«Azzon ez dagoena, ez litzateke auzitegietan erabili behar». Azkenik, Irnerioren osteko mendean, 1220 eta 1240 bitartean, Accursiok, Azzoren dizipuluak, zuzenbide zibilaren eskolako kide guztiek, hots, glosagileek, sortutako glosa oro bildu zituen; bilduma hori erreferentzia lan bihurtu zen, Justinianoren testuei
|
eginiko
ohiko glossa, hain zuzen ere. 96.000 glosa inguru jaso zituen lan horrek, eta laster kendu zien lekua aurrekoei; are gehiago, lan hori kopiatu ez ezik, inprimatu ere egin zen beranduago, jatorrizko testuekin batera.
|
|
|
Eta hori berori gertatu zen zuzenbide kanonikoaren gai sakratuekin ere. Laurentinus Hispanusek, berbarako, hauxe eztabaidatu zuen Decretumari
|
eginiko
Glosa Palatina izenekoan: heretikoak eman dezake bataioa baliozkotasunez?
|
|
|
Proventzan zuzenbide zibilaren inguruan
|
eginiko
liburuetatik lehendabizikoa izan zen Erakundeen Summa; horrezaz landara, Exceptiones Petri deitutakoa eta Tübingen nahiz Ashburnhamen liburu juridiko gisa ezagutu zirenak aipa zitezkeen (eskuizkribuak non aurkitu ziren adierazten du izendazio horrek). Bolognako lanekin gertatu aldera, horien egileak ezagunak baitziren, beste hauen idazleak ezezagunak ziren neurri handi batean.
|
|
|
Ikasleei pauperistae izena jarri zieten, eta zuzenbidea gaingiroki bakarrik jakin arren, euren burua inoren gainetik ikusten zuten harroputzak zirela esan ohi zen. Guztiarekin, dizipulu ganorazko eta arretatsuak ere izan zituen Vicariok; horiek Bolognako eskolaren bilakaerari erreparatu ez ezik, eskola berria ere eratu zuten, eta eskola horren ideiak Liber pauperumaren eskuizkribuei
|
eginiko
glosetan aurki daitezke.
|
|
|
Hasieran, Kodetik ateratako material erromatarra bakarrik erabili zen. Horretara arautu ziren demandatuei
|
eginiko
epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak. Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian.
|
|
|
Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak. Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan
|
eginiko
lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz joan zen, ezari ezarian. Lan horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua.
|
|
|
«Printzearentzat atsegin denak lege indarra du». Ulpianok
|
eginiko
baieztapen horren jatorrizko testuinguruak, beharbada, enperadorearen botere bat ekarri nahi zuen hizpidera: aplikatu beharreko zuzenbidearen inguruko ikuspegi desberdinak barneratzen zituen eztabaida juridikoa ebazteko boterea.
|
|
|
Ohitura hori auzitegien bildumetan aurkitu behar zen. Vacarioren Liber pauperumari ohituraren inguran
|
eginiko
glosak kontinenteko beste glosak baino harago joan ziren ohituraren baliozkotasuna baieztatzerakoan; glosa horiek, berebat, oinarri teorikoak eskaini zituzten, errege auzitegiek garatutako ohiturazko zuzenbide erkide berriarentzat.
|
|
|
Alfontso X. bere tutoreak limurtu zuen, zuzenbide erromatarraren dohainen inguruan; tutore horrek Bolognan ikasi zuen, bildumarien taldea berak zuzenduta. Bi horiek
|
eginiko
lanak hainbat arau nahasi zituen, hala nola: Gaztela eta Leongo ohiturazko zuzenbidea, zuzenbide erromatarra, zuzenbide kanonikoa eta Itun Zaharrak nahiz Berriak eratorritako arauak, baita patristikak ekarritakoak ere.
|
|
|
Beste zati batean uko egiteak jorratzen dira, hau da, alderdiak agirian sartzen dituen klausulak, orokorrean defentsa bide moduan erabil daitekeen araua alegatzeari uko egiteko. Horietatik batzuen jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia baino gutxiago jaso duen saltzaileak
|
eginiko
salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren. Prozeduraren atalak gai horren inguruko lan erromatar kanonikoen eragina erakusten du; kontratuaren zatiari dagokionez, orobat, usu erabili ziren iturri erromatarrak, tokiko ohiturazko zuzenbidean alor hori ez baitzegoen oso landuta.
|
|
|
Ondorenez, XX. mendearen bigarren erdian, testuen kritizismoari buruzko penduluak kontrako muturrerantz jo zuen. Onartu zen, bildumariek Digestoko testuetan
|
eginiko
aldaketa asko testuok laburtzeko egin zirela, eta ez edukia aldatzeko. Kasurik gehienetan, bada, aintzatetsi zen testuek doktrina klasikoa jasotzen zutela.
|
|
|
Nondik nahi begira dakiola ere, Europar Batasuneko zuzenbidea ez da gauza berria, behin kontinente osoan izan zen batasun kultural eta juridiko baten berpiztea baizik, eta ideia horrek «tradizio zibil» bezala deskribatu denaren gaineko interesa piztu du. Interes horrek, bateko, doktrina juridikoen ibilbidea zehaztu du, Justinianoren zuzenbidetik hasi eta egungo kode modernoetara heldu arte, eta, besteko, herri desberdinetako ikertzaileek gai horren inguruan
|
eginiko
ekarpenak azaldu ditu jendaurrean. Azterketa horien emaitzek erakutsi dute erromatarren kontzeptu juridikoek euren horretan iraun dutela, egungo beharrizanei egokitzeko egin behar izan diren aldaketen gainetik.
|
|
|
M. Gordon eta O. Robinsonek ingelesez
|
eginiko
itzulpenarekin, Londres, 1988 [Gayo, Instituciones (Hernández Tejeroren itzulpena), Bartzelona, 1988]; The Theodosian Code and Novels ingelesez itzulita, C. Pharr en iruzkinekin, Princeton/ Londres, 1952.
|
|
|
Horrenbestez, Bronchorsten iruzkinak hamalau argitalpen izan zituen Alemanian, Frantzian eta Herbeheren hegoaldean. Vinniusek Erakundeen inguruan
|
eginiko
iruzkinari dagokionez, berriz, bederatzi argitalpen egin ziren
|
|
|
Vinniusek Erakundeen gain
|
eginiko
iruzkina ohiko testu-liburu bihurtu zen. Bi aldaketa egin zitzaizkion:
|
|
|
Dauphine Droit écrit deitutakoaren eremu bat zenez gero, Paperen bilduman zuzenbide zibilaren nahiz kanonikoaren testuak ekarri ziren hizpidera, baita horiei buruzko iruzkinak ere. Italiako auzitegi sekular baten bildumarik antzinakoena, berriz, Matthaeus de Afflictisek Napoleseko Decisiones Sacri Regii Consilii deitutakoen inguruan
|
eginiko
liburukia izan zen, 1499 urtean argitaratu zena.
|
|
|
XVI. mendearen amaieran, ordea, bildumek auzitegiaren aurreko erabakiak ekarri ohi zituzten hizpidera aurrekari moduan behin eta berriro; ondorenez, auzitegiek aurrekari horiei eusten zieten, horretara behartuta egon ez arren. Auzitegi bakoitzak bere usadioa ezartzen zuen, bertako epaile eta abokatuek
|
eginiko
bildumetan agertzen zena, eta horrek erakusten zuen osagai ohiturazkoak eta erromatarrak nahasi behar zirela, neurri egokian.
|
|
|
Berak biribildu zuen Holandako zientzia juridikoa zuzenbide erromatar, ohiturazko eta naturalaren batuketa antzo. Vinniusek ospea erdietsi zuen Justinianoren Erakundeei
|
eginiko
iruzkin osatuari esker, mundu akademikoan eta auzitegietan erabiliko zen iruzkinari esker, alegia. 1642an agertu zen lan horretan, Vinniusek Frantziako humanista ezagunenen ideietara jo zuen, Cujas eta Hotmanen ideietara, hain zuzen, baita glosagileen eta bartolisten iritzietara edota Alemaniako eginera judizialaren erakusle berri (Mynsinger, esaterako) zirenen ideietara ere.
|
|
|
Zuzenbide pribatuari dagokionez, Leydeneko beste irakasle batek, Johannes Voetek ezin hobeto laburtu zuen Holandako eskolak XVII. mendean
|
eginiko
lana Commentarius ad Pandectas deitutakoan; lan hori folioko bi liburukitan argitaratu zuen 1698an eta 1704an. Lehenik eta behin zuzenbide erromatarra azaltzen zen, eta gero, berriz, zuzenbide modernoa, izen ezagun guztiak aipatuta.
|
|
|
Savignyren eredua zen XVI. mendearen amaierako Hugo Doneaurena. Edukitza eskubidearen inguruan aspaldi
|
eginiko
lan baten hitzaurrean (1803), Savignyk adierazi zuen aurreko juristen artean Doneauk bakarrik zekiela zer egin behar zen zuzenbide erromatarra aztertzeko; lan horri esker, Savigny ezagun egin zen jurista gisa. Testu batzuetan ezarri zen kontrol fisikoa ez ezik, edukitzailearen asmo berezia ere behar zela, eta testu horiei ekinez, Savignyk edukitzaren printzipio nagusia aurkitu zuen:
|
|
|
Jatorriz Proventzakoa zen Durantek Bolognan ikasi zuen zuzenbide kanonikoa; jarraian, aita santuaren auditore bihurtu zenez gero, mundu kristau osotik Erromara heldutako gora jotze guztiak ebatzi behar zituen, eta, horrezaz landara, bere jaioterriko gotzain ere izan zen. Neurri handi batean aurreko lanek osatu zuten Speculum izenekoaren oinarria; Durantek euren artean
|
eginiko
loturei esker, erraz kontsulta zitezkeen lan horiek. Lau liburutan, hurrengoak bezalako gaiak jorratu zituen Durantek:
|