|
2003
|
|
|
Izanere, Alvareztarren taldearentzatarazolarriazen, tamainaegokiko kraterbatenabsentzia.Hamarkada batenostetik, etaanalisifinduagoen bitartez, bazirudien talka asteroideakhasieranpentsatutakoabainohandiagoaizanbeharkozuela.Horrek, jakina, areetadeserosoagobihurtuzueninpaktu kraterraren falta, zeren, datuberrienaraberagutxienez160km ko diametrokokraterrabeharbaitzen, eta, gezurrabadirudiere, zailagoada horrelakoegiturageologikohandiabegizbereiztea, kratertxikibatbaino. Hirurogeitabostmilioiurtekodenbora tartealuzeadaerosioaketabestelakoprozesugeologikoeklanegindezaten; hauda, batzueniritziz, inpaktukraterrabenetanegonarren, ziurrenezhonezkeroguztizdesitxuratuta egongoda, delaarrokagazteagoeklurperatu
|
dutelako
, delaprozesuorogenikoekmaskaratudutelako, etaabar.Areago, arrazoiposibleenarteanbazegoenkraterraerabatezereztatutaegoteaere: litekeenada, kraterrasubdukzio gunebateandesagertzea.Kontinenteenjitoetaplaka tektonikaren puntu nagusietarikobatda, lurrazalaetengabesortzenaridelaozeanoerdiko gandorretako hedaketa guneetan.Alabaina, lurrazaladesagertueginbeharko dabesteinon, ezpabereLurrazabalduzjoangoli... Geologoek1960urtealderaargituzutenlurrazalanondesegitenden.Subdukzio guneizenaemanzieten, lurrazalozeanikoaberriroLurbarnerantz sartzendenegiturageologikoei.Subdukzio guneetanozeanokolurrazala astiro astirosubmergituegitendamantuannukleorantz, kontinenteen ertzetakoleizesakonetan.Lurrazalozeanikozkoxaflaerraldoiak ehunka kilometro hondoratuetaazkeneanurtuegitendira.Kalkulubatzuenarabera, lurrazalozeanikoaren%20aezereztatudaerahorretaraazkeneko65 milioiurtean.Ildohorretatik, posibletzatjo zenmeteoritoak talkaitsasoan eginizana, etainpaktu krater erraldoiagerorasubdukzio guneren batek irentsiaizatea.
|
|
2008
|
|
|
Azterketa linguistikoari begira, berriz, jakina da, aditzen osagaiak sintaktikoki gauzatzerakoan agertzen duten sintagma mota (azpikategorizazio informazioa, ale gia) zehaztea funtsezkoa dela lexikoa eta sintaxiaren arteko loturaren berri emateko. Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago, besteak beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez
|
dutelako
posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso, hauek aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
pentsatuko genukeelarik; adberbiodunaren balio dezentez des berdina, hortaz. Guk, ordea, horrelakoak albo batera utzi behar ditugu, ez
|
dutelako
agerian kasurik erakusten. Horrek esan nahi du, aditz batzuen zilegizko balio batzuk kanpoan geratuko direla.
|
|
|
Lakarra bera kanpo konparaketagintzan erro teoriaren bat edukitzearen abantai laz jabetu da, eze ezagunak eta usuko diren kritikaz gain (lehen aipatu ditugunak) erroarekiko adostasuna ere erabili daiteke edozein ahaidetasun teoria epaitzeko orduan. Adibidez, karvelikoa eta euskararen arteko ahaidetasuna egiantza gutikoa da ez bakarrik kognatutzat eman diren kideek,, ondo aipatuak izan diren neurrian, jaki na?, soinu egokitasunik aurkezten ez
|
dutelako
, baita bi hizkuntzek duten erro eredua arras ezberdina delako ere.
|
|
|
|
dutelako
: akitanieraz so> (eta antzekoa edo berdina den x (so) > sexu biren izenen era ketan erabili arren. Sembexson eta Anderexso k erakusten duten bezala?
|
|
|
Gure herrietan, euskaraz galdetzeak abantaila handia du. Berriemaile onek, nahiz erdal eskola zerbait izan edo eskola hori jasan
|
dutelako
, euskaraz trebeago dira bai eta erdal kultura arrazionalistek sortu debekuak ahazten dituzte. Hots, gu ez gara eskola maisu trufalariak.
|
|
|
Lehendabizi, elizarenak aztertuko ditut, politikoak baino askoz aldakuntza gu txiago izan
|
dutelako
. Gainera, hizkuntzalariek badakite zer eragin duen edozein era kundek hizkera batean eta, antzina, euskal herritarrentzat eragin nagusiena Eliza Erakundeak zuen.
|
|
|
Ez nuke adierazi gabe utzi nahi, hala ere, datu hauek interpretatzean sortu zaidan kezka bat: zenbait lan soziolinguistikotan adierazi den bezala, gaur adinekoak diren emakumeak etxetik irten gabe egon direlako eta gizonek kanpotarrekin harreman handiagoa izan
|
dutelako
, behintzat, zail da generoari dagokion banaketarik topatzen. Izan ere, belaunaldi hau ez da etxean egondako belaunaldi bat:
|
|
|
...akiteko, aurrenik, termino juridikoa zer den definitu behar dugu9 Definizioari eutsiz, hitz> > juridikoa> izango> da, > baldin> eta> antolamendu> juridikoak> raren> bat> Hortaz, hitz juridikoak esanahi edo karga juridikoa behar du izan, eta Zuzenbideko hiztegiaren barruan sartu behar da, eragile juridikoek hala erabiltzen
|
dutelako
. Edozein egitate, ekintza edo gertaera juridikotzat har daiteke, baldin eta zuzenbideak arautzen dituen ondorioak sortzen baditu.
|
|
|
Zuzenbideko euskal ikasle asko eta asko kezkaturik dabiltza, ikasgai gogorrak ikasteaz gain, hizkera ilun eta nahasia bereganatu behar
|
dutelako
, zuzenbideari dagokion mundu horretan aritu ahal izateko21 Horren jakitun izanik, Deustuko
|
|
|
osatuko zelakoan. Horiek orok, zer esanik ez, lan bikaina egiten dihardute, gure lite ratur hizkuntza erregistro berriez aberasten
|
dutelako
.
|
|
|
Zergatik? Gaur egungo euskararen, bereiziki ahozkoaren elementu askok ez digutelako balio, edo, zehatzago esanda, onargarri izan daitekeen euskara batu eta estandarrerako ez
|
dutelako
balio. Nork esana da hori?
|
|
|
Lehenik, terminologoei, lan egiteko eta erabakiak hartzeko moduak aldatzea edo egokitzea ekarriko duelako. Gero, lexikografoei, terminologia arloan adostutako erabakiei begirunea izaten jakin
|
dutelako
, eta, azkenik, idazle eta erabiltzaile guztiei, normalizazio bide berri honetara moldatu dutelako.
|
|
|
Lehenik, terminologoei, lan egiteko eta erabakiak hartzeko moduak aldatzea edo egokitzea ekarriko duelako. Gero, lexikografoei, terminologia arloan adostutako erabakiei begirunea izaten jakin dutelako, eta, azkenik, idazle eta erabiltzaile guztiei, normalizazio bide berri honetara moldatu
|
dutelako
.
|
|
|
4 Euskalkiak aztertzen direnean, sintaxi kontuak bigarren mailan gelditzen dira arruntean. Ez dira gelditzen bigarren mailan garrantzirik ez
|
dutelako
, ez. Gertatzen dena beste zerbait da:
|
|
|
Gandiagaren ELORRI, Joxe Azurmendik antolatu zuen; HIRU GIZON BAKARKA, Mikel Lasak eta biok, nire anaia Josu Zabaletak ere ikusi bat eman zion, berak argitu didanez; UDA BATEZ MADRILEN, Joanmari Lekuonak; Joxe Azurmendiren HITZ BERDEAK, nire anaiak apailatu zuen, e.a. Garai har tan, nork daki, hori zatekeen biderik egokiena. Bagenuen, inolaz, liburua gizarterako den kontzientzia, eta liburua egile batek sinatzen badu ere, hobe dela askoren eskutatik pasatua izatea, guztien ekarriek osatzen eta hobetzen
|
dutelako
. Eta bestalde:
|
|
|
Bigarren partean, euskal literaturak jasaten dituen ezagutza eta zabaltze falta aztertzen ditu. Euskaldunek berek ez dutela behar bezalako formakuntza jaso bai ama hizkuntza maila, baita ere euskal kulturari buruz, erdaraz eskola tuak izan baitira eta, bestalde, letretan mail kaxkarra baizik ez
|
dutelako
lortu. Ondorioz, Agusti Xaho kendurik, euskal literaturaren aztertzaile gehienak kanpotik etorri direla erakusten du Lhandek.
|
|
|
Hortaz, itzultzaileak esamolde bien artean hautatu behar izan zuen. Eta, egia esan, ez zuen aukera handirik, gaztelanian nadie> izenordainarekin eratzen diren per pausek erregela hertsia bete behar
|
dutelako
: nadie> aditzaren aurrean jartzen bada, aditzak baiezko eran joan behar du (Nadie> > nadie> dice> eso, > nadie> compra, > nadie> sabe> nada, > a> nadie> se> lo> cuenta...) baina nadie> aditzaren atzean joanez gero, ordea, aditzak ezezko era hartu behar du nahitaez:
|
|
|
ematen saiatzea puntu bateraino txalo garria bada ere, jokabide horrek, azken muturreraino praktikatu nahi denean, absurdoetara garamazke. Izan ere, Kepa Altonaga irakasleak pisuzko arrazoiez behin baino gehiagotan salatu duenez, nazioarteko kultur eta zientzi kon dizionamenduak tartean direnean, ez dago edozein hitz arrunt erabiltzerik zer nahi esateko, zehaztasunik ezagatik horretarako balio ez
|
dutelako
, hain zuzen.
|
|
|
–Eskritura Sainduak grezieratik edo hebreeratik itzuliak dira eta filosofia arabieratik itzuli da, bai eta beste hizkuntza bi horietatik ere. Oraindik ezinezkoa da mintzaira baten ezaugarri bereziak beste batean gordetzea, hizkuntza berean esaerak berak bere hiztunen artean ere ezberdintzeko joera izaten
|
dutelako
, frantsesean nabarmen ageri denez. Paristarrek, Pikardiarrek, normandiarrek edo Borgoinakoek perpausak esangura ezberdinaz erabiltzen dituzte.
|
|
|
balioaz erabi liko balitz47 Eta Ibon Sarasola lagunari, ingelesezko shrimp> hitzaren balio anitza aipatuz, euskal izkira, > oro har, erdarazko quisquilla, > camarón, > quisqui > llón, > gamba> eta> langostino ren balioaz erabiltzea proposatu digunari, adiskidetsuki esango nioke joan dadila edozein arrandegitara horrelako euskara, jatorra? erabiliz, ea zer ulertuko lioketen, ez baitut uste, euskaraz izen berbera
|
dutelako
aitzakiaz, zigalak ganben prezioan salduko dizkiotenik48 Edonola, beharrak> zaharra> merkatura> delakoagatik, zuhurrago dabiltza, oro har, gure gainerako hiztegigileak.
|
|
2009
|
|
|
Alde batetik, ikerketa lanak bultzatzen eta egiten ditugu, erran nahi baita bereziki gure ikasleek eta irakasleek behar dituzten literatura liburuen egiteko. Eta, bestetik, pentsatzen dugu ere behar ditugula ohoratu gure idazleak, bereziki zenduak direnak, haien lanak ikertuz eta ohorezko aipamenak eginez, kongresuen eta jardunaldien bidez, gure herritarrek behar
|
dutelako
jakin haien berri.
|
|
2010
|
|
|
Bestela ere formula liteke: sermoiek eduki formal batez gain, eduki morala (ideologikoa) ere badute, izan ere, fedea sendotzea/ bidera ekartzea edo konbertsioa bilatzen
|
dutelako
. Posizio hartze bat.
|
|
|
Irakasteredu elebidunagatik bakarrik? Beren seme alabek hizkuntza ofizial batean edo bestean ikastea nahi
|
dutelako
, soil soilik. Ez dut uste.
|
|
|
Horrexegatik dira desideratum horiek garrantzitsu: ez %100ean betetzen direlako gauetik goizera, gizarteak bere osoan nora joan nahi eta behar duen seinalatzen
|
dutelako
baizik.
|
|
|
Euskarak, bere lekua? topatu du eskola munduan, gurasoek hala nahi edo onartu izan
|
dutelako
besteak beste. Herri aginteek eta beraien goi arduradunek, azkenik, funtsezko protagonismoa izan dute ibilera horretan.
|
|
|
edo. K? hizkia erabili
|
dutelako
kanpotiarrentzat. Ondorioz, kasu honetan immigrazio atzerritarra eta ez atzerritarra ezin ditugu bereizi.
|
|
|
Oro har haatik datuak onargarriak dira., 1422 herrikoen artean guti dira Euskal Herrian bizi osoan egon ez direnak:, hauek 150 dira, ikasle herrikoen %10 Azken hauek beraz Euskal Herritik joan, ondotik Euskal Herrira berriz jin dira eta hauetan hamar urte baino gehiago iragan dituztenak 69 dira (%5), talde handiena. Ondorioz euskara ikasten duten, herrikoen egonkortasun geografikoa handia dela erran dezakegu., 1042 etorkinen artean, hamar urte baino gehiago iragan dituztenek kopuru handiena osatzen dute 344 ikaslekin, etorkinen herena., Urte bat edo gutiago iragan duten 192 etorkinak azpimarratzekoak dira, Euskal Herrira heltzearekin batera euskararen ikastea deliberatu
|
dutelako
., Halaber urte bat edo gutiago iragan duten 26 herrikoek, denbora gutiren, buruan euskararen ikasketa hasi dute. Herrikoen %2 dira eta etorkinen %18.
|
|
|
Urte bat edo gutiago iragan dutenak azpimarratzekoak dira, Euskal Herrira heltzearekin batera euskararen ikastea deliberatu
|
dutelako
. Herrikoen %2 dira eta etorkinen %18.
|
|
|
Beraz, ikastolen ikuspegi nazionala gorde egin dute. Era berean, gaur egun dauden ikastolak indartsu daude, matrikulazio altuak dituztelako eta sinesgarritasuna
|
dutelako
, gizartean oso txertatuta baitaude?.
|
|
|
NIEko eta Seaskako ordezkarien artean, ordea, mesfidantza eragin zuen Partaideko zuzendaria Konfederazioko zuzendaritzako kide izateak. . Hasieran ez zuten nahi horrelakorik, Partaide gaizki sortu zelako Iparraldeko eta Nafarroako ikastolei begira, eta betidanik eduki
|
dutelako
kontrako iritzi edo ikuspegi hori Partaiderekiko; arrasto historiko hori egon da?, aitortu du Jose Luis Sukiak.
|
|
|
Zergatik? Euskal Herriko beste eskolekin alderatuta, ikastolek nortasun propioa
|
dutelako
hizkuntzen inguruan; eleaniztasunean ardazturiko nortasuna, hain zuzen.
|
|
|
Eta, bereziki, guztiz berritzailea den heinean, publiko eta pribatuaren arteko bereizketaren aurrean hirugarren formula osatzen
|
dutelako
.
|
|
|
Ikastolak, Estatuaren eskola eredutik eta Elizaren eskola eredutik at kokatzen diren une beretik beste lojika batean mugitzen dira; publikoa/ pribatua eskematik kanpoko praktika da, herritar izaera duten jarduna, alegia. Horregatik, mugimendu dira, ikastola mugimendua deitura hartu izan dute, herritar eremu batean sortuak direlako, eta esparru horretan, publikoen eta pribatuen aldamenean, gizartearen eguneroko bizitzan leku propioa
|
dutelako
.
|
|
2011
|
|
|
Lexiko, berritasunok? agian arteanjasorikdaudehiztegi, glosarioedoherrirenbatekocorpusenbaten, gureetaniabetikontesturik gabe edourriaz?, bainaliteraturamailanlekukotasunik ezedobakanizan
|
dutelako
, ez duteitzalikegitenhizkuntzaidatziariburuz.Zorionez, gure lexikografoei esker, hitzenbilketaizanbaitatradiziozgureeuskarafiloenafiziooparoenetarikoa?, idatziazharatagokohitz (eurenaldaerekin) etaesapide
|
|
|
ElizanburukdakarrenlehenaldiurrunsamarretikDaskonagerrekdakarrenlehenaldihurbileramugako gorabeheretanaldaketaknabaritzendiren arren, arriskuaklasaitasunaetalarritasunakisekaordezkatu
|
dutelako
, istorioarenmuina lekubereankokatu dute: mugarenpasabideetan.Alegia, ez duteazpimarratzenhainbestemugarriabera, nolamugahorretandaudenpasabideak.Mugan pasabideakdaudelakoigarotzendiraardiaketa, ondorioz, eragitensarataretazugarramurdiarren artekoliskarrak.Mugan pasabideak daudelako dabilGanix mugahorretanaldebateraetabestera.
|
|
2012
|
|
|
irakurtzen ari naizela heldu da niregana Aiora Jakaren Itzulpenari buruzko gogoeta eta itzulpen praktika Joseba Sarrionandiaren lanetan. Berehala ohartu naiz bi lanek badituztela kidetasunak, eta ez bataren egilea eta bestearen ikergaia bat datozelako soilik, baizik eta sakonagoko ezaugarrietan antza
|
dutelako
.
|
|
|
Bermanek guztiz deitoratzen du Mendebaldeko itzulpenaren historian nagusi izan den itzulpen mota hau, hainbat joera deformatzaileren bidez jatorrizko testua guztiz desitxuratzen
|
dutelako
. Mendigurenek, aipatu artikuluan, Agustiñ Gurenaren Aitorkizunak hartzen du aztergai Bermanek deskribatutako joera deformatzaile horiek Orixerengan zein nabarmenak diren erakusteko:
|
|
|
Iduri illunak, bat edo bestek, ez du olerkiaren indarra galtzen; baiña ugaltzen ba, dira, aspergarri ta illunegi egiten dute olerkia. Beste batzuek, bertso ohiak dakarzkigute, baiña noizean bein, belarri min jartzen dira, bertsoaren etena aldatzen
|
dutelako
edo puntuaren gosez, esana beartuaz. Poemak, berez du bere luzera, baiña ortik kanpora, nik, naiago nuke, gure olerkariak, luzez baiño iduri biziz eta esan goiko olerkiz bikaiñago agertuko ba, lira.
|
|
|
Gehienek, halere, badute loturarik Euskal Herriarekin: bertan jaioak direlako, arbaso euskaldunen bat
|
dutelako
, Euskal Herriari buruzko istorioren bat entzun dutelako... Batzuek esaten dute euskaraz kontatuko dutela istorioa, euskaraz badakitelako.
|
|
|
Gehienek, halere, badute loturarik Euskal Herriarekin: bertan jaioak direlako, arbaso euskaldunen bat dutelako, Euskal Herriari buruzko istorioren bat entzun
|
dutelako
... Batzuek esaten dute euskaraz kontatuko dutela istorioa, euskaraz badakitelako.
|
|
|
Ingelesa kenduta, 141 aipatu ditugun hizkuntza guztiak, bigarren mailako? gisa defini litezke, zaharrak eta galduak direlako (latina, mozarabiera, aleman zaharra, mendebaldeko saxoia), europarrek kolonizatutako herrietako indigenenak direlako (kokonukoa, swahilia, haussa), Europa barruan egonik egoera minorizatuan daudelako (galiziera, katalana, flandesera) edota munduko literaturako hizkuntza nagusien ondoan bigarren mailako estatusa
|
dutelako
(errumaniera, hungariera, portugesa). Gaztelaniatik, frantsesetik, ingelesetik edo beste hizkuntza, handi?
|
|
|
Koldo Mitxelenak bere diskurtsoa modu komunikagarri batean atontzeko, batere behartu gabe barra barra darabiltzan enuntziatu parentetikoak baliabide edo estrategia egokiak gertatzen zaizkiolako hipotesia dugu. Bere diskurtsogintzaren230 ezaugarritzaile diren baliabide hauek erabiltzera behin eta berriz jotzen badu, Mitxelenaren argudio garapenean nahiz testu sorkuntzan eta informazioaren antolakuntzan ezinbesteko eginkizuna
|
dutelako
da.
|
|
|
Mitxelenaren goiko adibideen azterketak balio digu esatariaren mezuak norentzakoarentzat sinesgarria izan dadin, baieztapenak ongi justifikatuta egon behar
|
dutelako
ideia indartzeko. Eta enuntziatu parentetikoek, goian ikusi dugunez, iritziaren eta argudioen arteko lotura hori gauzatzeko edo bermatzeko eginkizuna izan dezakete, estarian egonik inferitu beharreko toposa edo argudio oinarria agerian jarriz.
|
|
|
Distribuzioaren azterketa honetan, E2 enuntziatuak E1 oinarrizko enuntziatuko zein egitura sintaktiko hausten duen, edo, behintzat, E1 enuntziatuan zein leku edo gune hartzen duen hartuko dugu kontuan. Egia da enuntziatu parentetikoa oinarrizko enuntziatuaren aurretik (adibideen %0.7) nahiz ondoren ere joan daitekeela (adibideen %7.6), baina guk atal honetan tartean edo oinarrizko enuntziatuaren egitura hautsiaz kokatzen direnei erreparatuko diegu, gehiengoa izanik, Mitxelenaren joera hobeto islatzen
|
dutelako
.
|
|
|
134 Ikusi besterik ez dago A tipoaren barnean ere aposizioen araberako aditzik gabeko enuntziatuak direla parentesien artean gutxien agertzen direnak, eta hori, gure ustez, enuntziatu mota horretan marka morfologiko bera agertzeak bi enuntziatuen (E1 eta E2) arteko lotura sendoagotu egiten
|
dutelako
gertatzen da. Aitzitik, enuntziatu parentetikoa, inolako lotura morfologikorik ez duten aditzik gabeko sintagmek osatzen dutenean, parentesien artean edo marren artean demarkatzeko joera izango du.
|
|
|
– Lenbizi, liburua garestiz erosiko ez
|
dutelako
. Gero gure erria irakurle ez delako.
|
|
|
Aztertzeko modu hau, ordea, ez dator bat bete betean gure aztergaiarekin. Era horretako adibideak saihestu baititugu enuntziatu parentetikoaren egiturarik ez
|
dutelako
.
|
|
|
Harreman sintaktiko semantikoak kontuan hartuz gauzatzen ari garen tipologia formalean, B tipoari dagozkio harreman sintaktiko agerikorik izan gabe E1 eta E2 enuntziatuen arteko harreman semantikoa agerian dutenak. Harreman semantikoa agerian dutela diogu, E1 eta E2 enuntziatuen artean kohesio prozedurak edo baliabideak esplizituki agertzen direlako; hau da, bi enuntziatuen koherentziazko harremana azalean bertan agertzen
|
dutelako
. Hala, E2 enuntziatuak E1 enuntziatuarekin lotura izango du, baina bi enuntziatu beregainak izaten jarraituko dute.
|
|
|
Eta ikusiko dugu hainbat juntagailuren pilaketa perpausera mugatutako irizpideetan oinarrituz zuzenak ez izanik ere, gerta daitekeela diskurtsoan, antolamendu jakin batean (hots, enuntziatu parentetikoen egituran), egokiak izatea. Eta egokiak badira, hain zuzen ere, oinarrizko enuntziatuaren eta enuntziatu parentetikoaren artean lotura gauzatzen ez
|
dutelako
dira, bi enuntziatu independente edo bere eskuko direlako eta, beraz, ezin har ditzakegu perpaus beraren barnean gertatzen den pilaketa bezala.
|
|
2013
|
|
|
Informazio horiek lagungarri dira Zerbitzari zehazki non ibili zen jakin ahal izateko eta, bereziki, gerlan zer jarrera izan zuen erakusten
|
dutelako
. Gerlan erakutsi zuen jarreraz gehiago jakin daiteke hark berak idatzi zituen artikuluak irakurriz, baina bere buruaz ez zela anitz mintzo ikusiko dugu; beraz, armadaren aipamen horien bidez jakin daiteke zaurituen artatzen eta zaurituak ziren tokitik eramaten ibiltzen zela, eta lan hori serioski egiten zuela.
|
|
2014
|
|
|
Harginak harria bezala lantzen zuen Gabrielek poesia, lehenik, bere mailuaz dena puskatuz eta birrinduz gizartearen kritikan, eta gero, bere lumaz dena maitekiro zizelkatuz eta moldatuz uto piaren eraikuntzan. Harri> eta> Herri> liburua mugarri dugu, gure literatura aro berri batera, modernitatera, eramaten lagundu zue lako; baina, orobat, zorroztarri ere gertatu zen, orduko idazle eta irakurleen gogo bihotzak astintzen jakin zuelako; eta, geroztik, oinarri bilakatu da, egungo idazleek, mende erdia igaro arren, ezinbesteko erreferentzia gisa hartzen
|
dutelako
oraindik bizirik dirauen eta oraingoa dirudien liburu bikain hau.
|
|
|
Gabriel Arestik gazte gaztetatik oso garbi izan zuen bere sorkuntzaren mundua euskararen bidez loratzekoa zela, Harri> eta> Herriren bere ideia ezin zela adierazi beste hizkuntza batean, hi tzek hots bera aurkitzen ez
|
dutelako
, eta lortu egin zuen; aitaren eta amaren etxea defenditu zuen zekien modurik hoberenean, XiX. mendean aingura botata zegoen literatura kostunbrista eta erromantiko bati bere inspirazioa erantsiz. Baina beste zerbait ere egin zuen Arestik:
|
|
|
Jende zibilizatu guztien historian, hizkuntzaren batasuna bertako dialektoen nahitaezko heltze puntua izaten da, eta gizartearen garabide maila eta premia berezien arabera kasu batzuetan lehenago eta beste batzuetan beranduago gertatzen da. izan ere, horrek ez bestek erantzun baitiezaieke gizarte horren egi tura sozial eta politikoak dituen komunikazio premiei. Estatuek hizkuntza eredu batu eta finkatua nahitaezkoa izaten
|
dutelako
, beren administrazioa antolatuko badute.
|
|
2015
|
|
|
Horregatik ez dira nahikoak, ez eta ezinbestekoak ere. Ez dira nahikoak testua agortzen ez
|
dutelako
, testuak sorraraz dezakeen guztia, irakurlearengan pitz dezakeen guztia, jasotzen ez dutelako. Sarrera eta oin oharrek esparru zabala irekitzen diete irakurlearen ekimen eta parte hartzeari.
|
|
|
Horregatik ez dira nahikoak, ez eta ezinbestekoak ere. Ez dira nahikoak testua agortzen ez dutelako, testuak sorraraz dezakeen guztia, irakurlearengan pitz dezakeen guztia, jasotzen ez
|
dutelako
. Sarrera eta oin oharrek esparru zabala irekitzen diete irakurlearen ekimen eta parte hartzeari.
|
|
2016
|
|
|
Beste gai bat badugu mahai gainean emana. Greba dela eta, grebalarien buru den Pantzezen semea eri dela eta, lantegiko nagusiaren dama karitatearen proposatzera haurra operatzera eraman behar
|
dutelako
. Horren aurrean,
|
|
|
Orregatik da ain txarra gure literatura. Esateko gauz interesanterik ez duten pertsonak eskribitzen
|
dutelako
. Gure teatruak aspertu egiten gaitu.
|
|
|
Amikuztar bat Ganich de Macayen obraren alde agertu da eta beste amikuztar honen irudiko artikulua frantsesez eta euskaraz den aditu batek idatzia duke eta haren interpretazioa ukatzen du laborarien gutxiesteko formulak obran daudela baieztatuz. Jende askorentzat pertsonaiek anaia edo aitaren iduria
|
dutelako
. Ondoren iritzi bat emana da, alegia, euskal laborariaren eredua harrotasunaren altxagarri izan behar duela, irri egiteko beste gai batzuei buruz irri eginen dela dio.
|
|
|
Ipuin bat, historia bat kontatzen zuen, horretarako pertsonaiak biziarazten zituen, pertsonaien hitzek eta diskurtsoek oihartzuna zuten aditzaile eta ikusleriaren baitan. Autore batzuek diote ipuinetako pertsonaiek ez dutela sakontasunik ez
|
dutelako
gogoetarik, ekintzen bitartez bizi direla bakarrik. Larzabalen antzerkietako pertsonaiek sakontasuna badute, introspekzioa ere erakusten dute, gogoeta sakonak eskaintzen dituzte.
|
|
|
Baina izen honek ez ditu barneko antzerkiak bere baitan biltzen. Horiek gehiago komedietan kokatzen dira, mundu hertsiagoa, zentzu orokorrean, ez hertsitasun berezia garatzen
|
dutelako
, eremu hertsietan, hetsietan, ematen delako baizik. Komedia, hitz klasikoa, prentsan askotan erabilia, herrietako antzerki antolaketari lotutako hitza.
|
|
|
Oso izendatze zabala, gizartearekiko zehaztasun eskasa erakusten duena, baina une honetan pastoralak, toberak, maskaradak txapel komun baten azpian kokatzen laguntzen duena bere eskas guziekin. Nortasun desberdineko antzerkiak dira gero eta zorrozkiago ikertzen direnak, ikerlariak formatzen baitira eta euskal ikerlariek horietan interesa ematen
|
dutelako
. Antzerki mota bakoitzak aldaketak ezagutu ditu, gizartearen aldaketak jarraitu dira eta segur aski espresiobide bakoitzaren oinarriei eutsiz mendeetan zehar irautea lortu dute.
|
|
2017
|
|
|
Kopuru hauek urtez urte emendatzen doaz, alde batetik, irakaskuntza elebidunaren eskaintza garatzen delako, eta, bestetik, gurasoek eta gizarteak oro har libreki horretara jotzen
|
dutelako
. Izan ere, legediak ez du horretarako beharmendurik ezartzen.
|
|
|
NOTRe legeaz legelariek egin dituzten oharrek EHGK tokiko demokrazia> parte> hartzailearen> oinarria> bilaka dadin justifikatzen
|
dutelako
iritzia gure egiten dugu.
|
|
2019
|
|
|
Bereziki interesgarriak iruditu zaizkigu #GasteizenBai>eta #ArabanBai>izeneko kanpainak edota «Lehen> hitzak> balio> handia> > du» leloarekin egindakoa. Interesgarriak iruditu zaizkigu, batez ere, protagonismoa elkarteek eta profesionalek hartu
|
dutelako
.
|
|
|
Etorkin bati esaten badiozu gaztelaniaz ikastea dohainik dela eta euskaraz ikasteko, agian, 1.000 euro pagatu behar direla urtean, bada, ez du zipitzik ere ulertuko. Orain arte erakundeek darabilten doa > kotasunsistemarekin arazo hori ez da konpontzen, ikasleek dirua aurreratu behar
|
dutelako
eta emaitzen arabera gerora berreskuratu. Beraz, erakundeekin batera pentsatu dugu moduren bat eragozpen handi hori saihesteko.
|
|
|
Datorren garaia oso interesgarria izango da. Ekimen publikoa dago, inoiz baino batuago, bide berriak bultzatzeko; hedabideen ekimena ez da makaldu, nahiz eta oso urte gogorrak pasa dituen; hartzailearen erantzuna ere ez da gutxiestekoa, haiei esker iraun
|
dutelako
Euskal Herri luze zabalean barreiatu diren produktuek. Elkarren arteko bultzada ez da, beharbada, bide bakarra izango, baina bai interesgarriena eta epe ertainean emaitza begibistakoak eman ditzakeena.
|
|
2020
|
|
|
Nondik ote dator Eñaut Etxamendiren narrazioek edo haiei josirik doazen zenbait kantuk sor dezaketen halako tristura gordina? Idazlearen esperientzia biografikoarekiko enpatia sortzen
|
dutelako
ote dira hunkigarri. Edo gure buruari, jende gisa, herri gisa, kultura gutxitu gisa, hainbat bizipen berdintsu bizi izan ditugulako, gure memoriak ez direlako diruditen bezain baketsu egiten ote dute?
|
|
|
Batetik, oralitatearen mundutik datozen eta" ikasi" bilakatzen diren eragileek egokitze unea bizi ohi dute eta, ondoren, sormen intelektuala nahiko modu bateratsuan lerrokatu ohi dira. Alabaina, eskola handiek finkatu eredua erabiltzen
|
dutelako
. Bestetik, jende" ikasiek" jarduera intelektualaren monopolioa berenganatzen dute eta jatorrizko haien jendarteko aitzindarien elitean sartzen ohi dira.
|
|
2021
|
|
|
Azterketa sakonik gabe neke da jakitea eskas hori zertarik heldu den. Argitaletxeen estrategiatik etor daiteke, menturaz," berritasunari" premia ematen
|
dutelako
. Edo bestenaz, irakurlego gazte baten eskaerari (eskolatze prozesuak azken 30 urte hauetan sortua duena) produkzioa egokitu behar dutelako.
|
|
|
Argitaletxeen estrategiatik etor daiteke, menturaz," berritasunari" premia ematen dutelako. Edo bestenaz, irakurlego gazte baten eskaerari (eskolatze prozesuak azken 30 urte hauetan sortua duena) produkzioa egokitu behar
|
dutelako
. Joera horrek ondorio ezkorrak dakarzki.
|
|
|
Horretarako dugun argudiorik argiena da erromatar inperioaren garaian han hemen barreiaturik zeuden jende izenetan iturburu duten toponimoak Gipuzkoan ez direla urriak, eta eman ditugun (ikus bedi Salaberri eta Zaldua, 2019) azalpen guziak ontzat har ez balitez ere, uste dugu aski direla toponimo horiek egun duten itxura euskaldunen ahotan ibiliak izateari zor diotela pentsatzeko, Nafarroan bezala, demagun. Alegia, eta paradoxa irudi badu ere, latin munduko pertsona izenetan oinarritutako toki izenek garbi adierazten digute euskaldunok –gipuzkoarrak kasu honetan– hemen bizi ginela, eta gure lurrean nagusi ginela, bilakaera euskararen barnekoa izan
|
dutelako
.
|
|
|
Izen ttipiei buruz idatzitako" aingura liburuan" Uxueko irakasleak (186, 222 or.) so, xo atzizkia duten Erdiko Aroko izenak biltzen ditu eta haien lekukotasunak ematen (Argiso, Argixo, Ilunso...). Salaberrik jasotako izen ttipien artean adierazgarria da Urdinso (Orti Ordinsso, 1283; Pedro de Hurdinso, 1299; Pero Vrdinso, 1350)/ Urdintxo (Ourdincho, 1359; Sancho de Urdincho, 1414; Garcia Hurdincho, 1501) bikotea, bi formek oinarri bera (urdin)
|
dutelako
. Sarrera bana ematen die; zehazkiro, aurrenekoari so, xo ri eskainitakoan eta bigarrenari txo (a), txu ri opaturikoan.
|
|
|
Beste eragozgarria, zerabilzketen idatzizko iturrietatik datorke, batzuetan, liburuetan irakur daitezkeen datuak beste garai batekoak izan baitaitezke, alegia, datu zaharrak. Arrisku hori are handiagoa da oraindik toponimoez ari garenean, ez
|
dutelako
zertan bat etorri transmititu ziren garaian mintzatzen zen hizkerarekin, ez dutelako zertan izan liburuak idatzi ziren garaiko formak.
|
|
|
Beste eragozgarria, zerabilzketen idatzizko iturrietatik datorke, batzuetan, liburuetan irakur daitezkeen datuak beste garai batekoak izan baitaitezke, alegia, datu zaharrak. Arrisku hori are handiagoa da oraindik toponimoez ari garenean, ez dutelako zertan bat etorri transmititu ziren garaian mintzatzen zen hizkerarekin, ez
|
dutelako
zertan izan liburuak idatzi ziren garaiko formak.
|
|
|
Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso markatzailetzat jo behar ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda...; hurrenez hurren, zehatz mehatz, zehatzago esanda...; azken batean, azken buruan, azken finean...; hitz gutxitan, labur esanda, laburbilduz...; dena dela, dena den, edonola ere, edozein kasutan, edozein modutan, hala ere, nolanahi ere...; are hobeki, barkatu, (edo) hobeto, egia esanda, hobeto esanda...) kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze esanahia
|
dutelako
eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako. Zehatzago esanda, diskurtso markatzaileen artean bereizi ohi diren azpimultzoetako bat osatzen dute birformulatzaileek.
|
|
|
Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso markatzailetzat jo behar ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda...; hurrenez hurren, zehatz mehatz, zehatzago esanda...; azken batean, azken buruan, azken finean...; hitz gutxitan, labur esanda, laburbilduz...; dena dela, dena den, edonola ere, edozein kasutan, edozein modutan, hala ere, nolanahi ere...; are hobeki, barkatu, (edo) hobeto, egia esanda, hobeto esanda...) kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez
|
dutelako
. Zehatzago esanda, diskurtso markatzaileen artean bereizi ohi diren azpimultzoetako bat osatzen dute birformulatzaileek.
|
|
|
Sail horietan sartzen ditugun aleek ezaugarri morfosintaktiko eta, hein batean, semantiko berberak izaten dituzte. Adibidez, mahai eta erle ale lexikoak izenak direla esaten dugu, biek banaketa morfosintaktiko bertsua
|
dutelako
eta biek egiten diotelako erreferentzia munduan edo gure gogoan existitzen den entitate bati. Dena dela, aurrerago ikusiko dugun bezala, sarritan ale lexikoak kategorietan sailkatzeko erabiltzen diren irizpideak ez dira oso argiak; izan ere, kategoria berberei egozten zaizkien aleek ez dituzte beti ezaugarri berberak izaten, eta alderantziz, kategoria desberdinetako aleek berdintsu jokatzen dute zenbait testuingurutan.
|
|
|
Askoz errazago definituko ditugu mahaia edo maitasuna izenak, edota apurtu edo desagertu moduko aditzak, ela menderagailua edota a determinatzailea baino. Hori gertatzen da kategoria lexikoa duten hitzek munduan edo gogoan existitzen diren entitateak edo kontzeptuak adierazten dituztelako eta funtzionalek, berriz, esanahi gramatikala izaten
|
dutelako
. Nolabait esateko, kategoria funtzionala duten hitzek gramatikari bereziki lotzen zaion esanahia dute; oro har, ez dituzte izendatzen hizkuntzatik kanpo existitzen diren kontzeptuak.
|
|
|
7.2.6a Asmo elkarte izena eman zitzaien Hitz Elkarketa/ 4 (1992) lanean ‘zerbaitetarako asmoa, gogoa, joera... ’ adierazten
|
dutelako
(eta hemen sartu ziren zale mugakizun dutenak ere; gramatika honetan adjektibo elkartuetan aztertzen dira). Artiagoitiak (2011) osagarria eskatzen duten erlaziozko izenen artean bereizten dituen bost motetatik, izen abstraktuak dira, oro har, hemen aztergai ditugunak, semantikoki, egoera psikologikoak edo behar fisiologikoak adierazten dituztenak.
|
|
|
Baina esan dugu partizipioak aditzak ere badirela," partizipioak, nolabait, aditz adjektiboak dira". Horrexegatik dute, hain zuzen, bi osagaiek ‘osagarri buru’ erlazioa, aditzek osagarria eskatzen
|
dutelako
.
|
|
|
7.2.11b Zergatik aztertu, orduan, izen elkartuen artean? Sintaxian sorturiko egitura horiek ihartu eta izen moduan funtzionatzen
|
dutelako
. Ihartze bidearen norainokoa neurtzeko, hainbat irizpide hartzen dira gidari:
|
|
|
Hona hemen zenbait adibide: Ara hemen sei ohe bigungarri, ondo beteak; sei buruazpiko, sei berogarri, bi berriak eta lau zarrak, danetara beharda ta (Agirre); Bestalde guk debekatzen ditugu altxagarri kimikoak, naturalak izan behar
|
dutelako
(Herria); Ziklismo mundu tradiziozaleak barre egin zion Greg Lemondi, Luxenburgoko aitzin etapan heldulekuan halako luzagarri berezi bat ipinita aurkeztu zelako (Berria); Inguru likidoak gel bihurtzeko gogorgarri bat gehitzen zaie, agarra, ohiz (Mikroorganismoen biologia, EHU); Izadiak berak ipiñi ditu, bada, indargarri edo laguntza sendoak (Villasante); Margolan bat zahartzen denean, ehun berri... Baina horretarako erabili diren itsasgarriek analisietan eragina dutela topatu du (J.
|
|
|
Esan bezala, badira bestelako egiturak ere, bi osagaiak buru diren egiturak, alegia (senar emazteak, makina erreminta...), dagokion lekuan aztertuko ditugunak. Hitz elkartu endozentriko deitu izan zaie horiei guztiei, burua, osagai nagusia, egitura elkartuaren barruan
|
dutelako
. Badira bestelakoak ere, burua ‘kanpoan’ dutenak eta horregatik exozentriko deitzen zaienak.
|
|
|
7.1.4b Zein da, ordea, hitz elkartu mota honen berezitasuna? Tovarrek (1959) ‘geminados semánticos’ deitu zien, osagai biek esanahi bertsua
|
dutelako
. Literatura tradizioan jasotakoak dira honakoak:
|
|
|
Eta horrelakoetan, noski, beharrezko gertatzen da nik jartzea. Zeren perpaus hori ez baita ondoko honen baliokide, galdegai desberdina
|
dutelako
nahitaez: Esango dizut zer den ona.
|
|
|
Horrelaxe ere gehiago ageri da gaurko idazleen artean. Holaxe gehiago ageri da tradizioan, baina gaur egun honelaxe bezalatsu, hain segur batzuek ereduzko formatzat hartzen ez
|
dutelako
, nahiz azken urteetan gehiago erabiltzeko joera ikusten den.
|
|
|
Superlatibo erlatibo deitzen dira horrelako sintagmak, multzo edo esparru jakin bateko elementuei erreferentzia egin eta haiekin alderatuz eratzen direlako, esan den bezala. Superlatibo absolutu deitu izan dira, berriz, oso, hagitz, izugarri, biziki eta horrelako mailakatzaileekin egindako adjektibo edo adberbio sintagmak, goi maila seinalatu bai, baina erreferentzia zehatzik ez
|
dutelako
, hau da, konparazio zehatzik adierazten ez dutelako (oso handia, hagitz ongi, izugarri zaila); gauza bera esan daiteke adjektiboa edo adberbioa errepikatuz egiten diren sintagmez ere (garbi garbia, urrun urrun). Erreferentziazko multzoa edo esparrua mugatzen duten sintagmak onartzen dituzte superlatibo erlatiboek (denetan handiena, aurtengo filmik politena); ez, ordea, absolutuek(* denetan oso handia,* aurtengo film oso polita) (§14.10.5.8a).
|
|
|
Superlatibo erlatibo deitzen dira horrelako sintagmak, multzo edo esparru jakin bateko elementuei erreferentzia egin eta haiekin alderatuz eratzen direlako, esan den bezala. Superlatibo absolutu deitu izan dira, berriz, oso, hagitz, izugarri, biziki eta horrelako mailakatzaileekin egindako adjektibo edo adberbio sintagmak, goi maila seinalatu bai, baina erreferentzia zehatzik ez dutelako, hau da, konparazio zehatzik adierazten ez
|
dutelako
(oso handia, hagitz ongi, izugarri zaila); gauza bera esan daiteke adjektiboa edo adberbioa errepikatuz egiten diren sintagmez ere (garbi garbia, urrun urrun). Erreferentziazko multzoa edo esparrua mugatzen duten sintagmak onartzen dituzte superlatibo erlatiboek (denetan handiena, aurtengo filmik politena); ez, ordea, absolutuek(* denetan oso handia,* aurtengo film oso polita) (§14.10.5.8a).
|
|
|
Aurreko denborari ez ezik, gainera, ondokoari ere egiten diote erreferentzia adberbio hauek. Oraindik itxita daude esaldiak ondoko irekitzearen suposizioa darama berarekin; eta Jadanik itxita daude esaldiak denbora batean horrela jarraituko
|
dutelako
suposizioa. Prozesu baten barnean kokatzen dute, bada, gertakaria horrelako perpausek, haren aurreko egoera kontuan hartuta batetik, eta ondoko egoeraren berri iradokiz, bestetik23 Oraindik gisakoek egoeraren edo jardueraren ‘jarraipena’ ematen dute aditzera; jadanik gisakoek aldaketa iradokitzen dute.
|
|
|
Polemika sorraraztearren egin zuen, ez justizia bilatzearren (Urzelai); Baina ni zuek ikustearren etorri naiz. Ez amaren kontakatilua izateko (Goenkale); Ez dute galizieraz idatzita dagoelako irakurtzen eta mesede egitearren, gustuko
|
dutelako
baizik (Berria).
|
|
|
Zugatik egin du; menderagailuek, berriz, mendeko perpaus jokatuak eratzen dituzte: Gehiegi erre
|
dutelako
hondatu zaie janaria; bestalde, postposizioek aditz izena gobernatuz mendeko perpaus jokatugabeak ere era ditzakete: Semaforoa gorrian pasatzeagatik jarri diote isuna.
|
|
|
Eta galdegaia ere izan daiteke, jakina, aditzaren aurre aurrean kokatua inoiz (zaharra delako errespetatzen dugu), baina maizago aditzaren eskuinera atzeratua, batez ere luze samarra denean, horrelakoetan ohikoak diren eten intonazioekin: Errespetatzen dugu↑ urteek pertsona beneragarria egin
|
dutelako
. Ezezko perpausetan ere, zergatik osagaia izan daiteke esaldiko galdegaia, ezeztapenak perpaus osoa besarkatzen duenean, eta lako perpausak bete dezake orduan funtzio hori, baiezkoetan bezala:
|
|
|
Ezezko mota honetan ere atzeratu egiten da maiz lako perpausa, baina aditzaren ondoko eten intonazio bereziak egin gabe: Ez dugu errespetatzen urteek pertsona beneragarria egin
|
dutelako
, jakintsua delako baizik. Ez baiko kontraste hori alderantziz ere egin daiteke:
|
|
|
38.3i Hiztun guztiek onartzen ez badituzte ere, batzuentzat onargarriak dira lako perpausaren barruko osagai bati buruzko galderak, eta ez bakarrik oihartzun galdera gisa: Nor etorri delako zaudete pozik?; Zer ikusi
|
dutelako
hasi dira korrika?; Zeinen aurka jokatu behar dutelako daude hain urduri Aviron taldekoak?
|
|
|
38.3i Hiztun guztiek onartzen ez badituzte ere, batzuentzat onargarriak dira lako perpausaren barruko osagai bati buruzko galderak, eta ez bakarrik oihartzun galdera gisa: Nor etorri delako zaudete pozik?; Zer ikusi dutelako hasi dira korrika?; Zeinen aurka jokatu behar
|
dutelako
daude hain urduri Aviron taldekoak?
|
|
|
Emendiozko esamolde deitzen ditugu: emendiozko, gehikuntza edo berrekuntza adierazten
|
dutelako
; eta, bestetik, esamolde, berez beregain diren elementu bat baino gehiagoko esapideak direlako. Kontuan izan behar dugu sarri askotan juntagailurik gabe erabiltzen direla:
|
|
|
–Kontu handiz eta politikaz hitz egin genuen. Aldiz, funtzio sintaktiko desberdina
|
dutelako
, perpaus berean azal daitezke z postposizioa duten aurreko adibideko bi elementuak: Politikaz kontu handiz hitz egin genuen.
|
|
|
Singularreko komunztadura izaten da, era berean, kideko sintagmak juntatzen direnean. Sarritan juntatutako sintagmek ez dute batuketarik, gehiketarik adierazten, sinonimoak direlako edo oso antzeko esanahia
|
dutelako
: Bere pena eta nahigabeak inoiz konortea galtzen baitzion (G.
|
|
|
neskei hitz egiten zaienean, hitz egiten duena gizona nahiz andrea izan, noka egin behar zaie. Azken urteetan hiztun batzuek toka hautatzen dute andreei ere egiteko, hola ikasi
|
dutelako
edo hobeki egiten ez dakitelako, baina hori ez da batere egokia eta indartu egiten du, gainera, gizonen hizkera ereduaren pisua harremanetan, nahastea sortuz.
|