|
2003
|
|
|
Nolanahi, PedroLuroetabestezenbaitzuendistirakezdiguuztenikustenAmeriketanhustuzireneuskaldunanonimoenmetahandia.Norajoan oteziren, ba, milakahaienametsak, agiandamuarenetxera, RuperOrdorikak kantatzen
|
duenez
, ahanzturarenzulora, beharbadasekretupeandenezerezarenbaitara.EzdakitnorainodamutukozirenEuskalHerriautzieta Ameriketara joatekoegindakohautuazetabiziizandakobizitzaz; JoseMendiagarenkantuenliburuan, honelaxedioskuahapaldianonimobatek:
|
|
|
Azalpenklimatikoak osogogobetekoaksuertatuezdirelarik, ehiztari prehistorikoekburuturikosarraskiarenaukerakhartuduindarhandiaadituenartean, batezere, ArizonakoUnibertsitatekoPaulS.Martin eneskutik. Sarraskiarenhipotesiaren arabera, esangabedoa, ehiztariprehistorikoek zutenPleistozenokomegafaunasuntsitu.PaulS.Martin eknabarmendu
|
duenez
, baiAmeriketako etabaiAustraliakomasa suntsipenekbete betean kointzidituzuten, lurraldehorietaralehengizakiakheltzearekin.
|
|
|
Lerrootanirakurriahalizandugunez, besteakbeste, euskararenbatasunarendefendatzailegarrantzitsuenetarikoaizanda.Nolanahi, orainarte aipatutakoezgainera, Parisenukanzuen, krisiintelektualean?, berefedea galduzuenBuruzainek, EuskalHerritikurruntzendireneuskaldungehienengisara edo.Xarritonekjaso
|
duenez
, 1895eanHiriart Urrutik, un enragédebasque, quinesembleavoirperdu, parsuitedesonlongséjour à Babylone Paris, quesareligion, esanezdeskribatuzuenBuruzain.Kontu horrengaineanezdakigugauzahandirik, salbu etaetxekoeketaherrikoek harenfedearengalerazela etaeskutitzetankezkaiaetengabeaadierazten dutela.Halaere, badirudiheinbateaneboluzioareningurukoideiekbeteko zutelahutsunehori, behintzat, horixepe...
|
|
|
Hauda, ohikobideetatikBaionakoLasserreedoLamaignèremoldiztegietarajobeharrean, Etxeparek, Azkuerenurratsenatzetik, atzerrianargitaratuzuenliburua, etaberesosetatikzuenordaindu argitalpen kostu osoa. Badirudierahorretarajokatuzbertakoapaizteriaren kontrolpetikatmantendunahiizanzuela.Arrazoiak arrazoi, Jon Casenavekazpimarratu
|
duenez
, osodeigarria daBuruxkakEuskalHerritik kanpoargitaratuizana, Baionaneuskalliburuenargitalpeneanespezializaturikomoldiztegibiegonikere.Zernahigisaz, 1909koazaroanargitaratuzelarik, liburuahurrengo urteanhasizenzirkulatzen.
|
|
|
Halaere, badakusagunez, mende laurden geroagoArnaudAbadiaren ikasleokfrantsesarmadariguztizentregatutaagertzenzaizkigu, harenaginduetarazeharoerrendatuta, eta, areago, gogaideere.Alegia, ofiziozbakegileenarteanegonbeharko zutenapaizgazteguztiak, horiexekdirahain zuzenere, erreximenduenlehenlerroetanzihoazenak.Zergertatudatarte laburhorretan. Ezda errazaazalpenargiaematea, baina, Xarritonekidatzi
|
duenez
, Frantziako gobernuabesteakbestearrotzetsaiarenmamuaerabiltzenhasizen, beldurrarenbitartezherritarrakmenderatzeko, etabide horretatik, Alemaniareninperiogaiztoariburuegitekoaitzakiarekinxurien etagorrien, batasunsakratua, bermatuzen, l. Unionsacréedelakoa.Dena dela, elizaguztizinplikatuzengerlan, etaonartuzuelarik apaizetaapaizgaieksoldadutzarenegitea, hauda, estatuariamoreemanziolarik, batzuen ...
|
|
|
Hauda, BilboaldeankokatzekoAzkueren proposamenariezetzerantzunarren, EtxeparekBilbokozurrunbilobarruanbizitzeagurakozukeen, eta, esandigunez, horrekinegitenduamets.Gutxienezhamarurtedaroatza ametsetan.Ezdagoesanbeharrik, lumaeskuanhartutalanegiteko, askok Aldudekoedobestebazterren batekolasaitasunahobetsiko lukete, baina tira.Azkuekberak, Jurgikbildu
|
duenez
, nahiagozuenKoloniakoseminarioa, etahorixeadierazizuen1908koeskutitzbatean: –NosésiAdán habrá estadomejorensuparaíso, queyoenéstemío.Estavidadecomunidad, rodeadoycasi ceñido deorden, pudiendoaprovecharparaeltrabajode cadaminuto los58segundos[?] meenamora?.
|
|
|
Lekeitiohogeigarren mendearenhasieran.Etxepare medikua, PierreBuruzain bezala, ibiliazenkostalde horretatiketa, idatzitautzi
|
duenez
, orhoitgarrienak DonostiatikBilbaorainoko itsas hegiak, Lekeitiobid, erdi. Beharbada, parajehorietarikoedertasunazgainera, Azkuerenerakargarritasunakbazeukanzerikusirik ustehorretan.
|
|
2007
|
|
|
Joseba Agirreazkuenagak azaltzen
|
duenez
, euskal tradizio zienti, koan urri izan dira hiztegi biogra, koak. XIX. mendearen amaieran Euskal> Erria> aldizkariak euskal pertsona ospetsuen biogra, ak eta nekrologiak argitaratu zituen.
|
|
|
Jean Goyhenetchek azaltzen
|
duenez
, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneren sorketa bat dator Europan hedatu ziren sociétés> savantes> edo jakitun elkarteen produkzio historiogra, koaren boomarekin94; konkretuki, Baionako Sociétéren jakitunen jakin minak garatu ziren liées à limpulsion de Paris95 XIX. mendearen bigarren erdian bilakatu zire...
|
|
|
Horrekin batera, orduko hainbat intelektualek Elizaren tresna bihurtu zuten Historiogra, a, kriatautasunaren ideologia babestearren. Jean Goyhenetchek azaldu
|
duenez
:
|
|
|
1904ko martxoan Eskualdunaz jabetzeko asmoa berpiztu zuten, baita berriro huts egin ere, eta behin betiko, Jean Hiriart Urruty zuzendaria asmoaz ohartu baitzen eta eragotzi. Alde izan zituen Hiriart Urrutyk Larresoroko apaizgaitegiko Abbadie, Jean Blaise Adéma, Jean Baptiste Daranatz eta Jean Saint Pierre gaztea159, baita Arnaud Pochelu Eskualdunaren kudeatzailea ere, Broussainen artikuluak zentsuratzeari ekin ziona160 Beraz, Piarres Xarrittonek zehazten
|
duenez
, Broussain eta Constantin euskal abertzaleei nagusitu zitzaien Jean Hiriart Urruty161, Jean Baptiste Daranatz eta Jean Saint Pierre erregionalista frantziarrak162.
|
|
|
Tartean Jules Moulier Oxobi-k egin zuen posible astekaria kalera zedin, zuzendari izan barik. Oronosek azpimarratu
|
duenez
, Adémaren izendapenarekin apezpikuak lehenengoz hartu zuen parte Eskualdunaren zuzendariaren hautaketan167; eta ordutik aurrera Baionako apezpikuak Eskualdunaren zuzendari guztiak izendatu zituen, hau da, Jean Saint Pierre, Domingo Soubelet eta Xalbat Arotçarena.
|
|
|
Jean Goyhenetchek adierazi
|
duenez
, Jean Hiriart Urruty bazen euskalzalea, baina professe un nationalisme français, cocardier, réactionnaire; Goyenetche, J.: Idéologies culturelles.et espace social en Pays Basque de France à la veille de la première guerre mondiale, La> roduction> sociale> des> espaces, C.N.R.S., 87 or.
|
|
|
Baina urritasun egoerak aldakuntzen beharra sorrarazi zuen idazle askorengan174 Horrela gerratik itzuli ziren hainbat lankidek, gerlari ohiak? Eskualduna> eta Adémarengandik urrundu nahi izan zuten175, gerrak erakarritako zailtasunez gain, gerlari ohi horiek ez zutelako Adema gogoko176 Piarres Xarrittonek azaldu
|
duenez
, alde batetik, belaunaldi diferentekoak ziren, ikasle irakasleen arteko haustura nabarituz; baina bereziki, gerran egon izanak sortu zuen sentimedu berezia izan zen gerran egondako lankideak besteengandik urrundu zituena177 Aurrerago ikusiko dugunez, Gure> Herria> aldizkari kulturala banaketa horren ondorioz sortu zen.
|
|
|
Jean Goyhenechek adierazi
|
duenez
, Bigarren Mundu Gerraren ostean Eskualzaleen Biltzarrak biltzeari ekin zion berriro, baina buruturiko ekintzek aurrekoek baino eraginkortasun gutxiago izan zuten: ses activités se limitent toujours à un banquet an
|
|
|
Piarres Xarrittonek azaldu
|
duenez
: La police suivait nos discusions et nos écrits de près; dailleurs Amoçain est parti... il avait perdu sa situation ici en France, il avait de la famille en Amerique, mais il avait aussi le fait quil était très expioné par la police, Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Batzar horren ondorioz André Ospitalek arazoak izan zituen, Amoçaini idatzi zion eskutitzak erakusten
|
duenez
:
|
|
|
Xarrittonek gogoratzen
|
duenez
: Yo le había contado mi pecado a mi confesor, porque era euskaldun.
|
|
|
Xarrittonek esan
|
duenez
Emile Navarre Emile Hirigoyen zen.
|
|
|
Xarrittonek esan
|
duenez
, Minvielle doktore amizkutarra zen eta beharbada Amikuztarra Minviellek berak erabilitako izenordea zen; bestetik, Xarrittonen aita amizkutarra zen eta posible zatekeen Xarrittonek berak ere Amizkutarra erabili izatea izenorde bezala.
|
|
|
Emile Larrek adierazi
|
duenez
: ez genuke nahi, ez La, ttek ez zuen nahi, Euskal Prentsak 100 urte... aipatu artikulua, 245 or.
|
|
2008
|
|
|
hahann > eta hontharr hain zuzen. Ematen du atzizki batzu berez azentodunak izan zitezkeela, nahiz eta hirugarren sila ban joan, ondoko izen honek aditzera ematen
|
duenez
: BAISOTHAR.
|
|
|
Esan ohi da erabilera berezituetan komunikazioaren xedea informazioa transmititzea dela baina badira berbaldi berezituari nabariki eragiten dioten beste xede batzuk ere. Adibidez, Jaume Martí-k (2001) nabarmendu
|
duenez
, xede horien artean maiz egoten dira adituaren irudiaren indartzea, taldearen mugak zaintzea e.a. Esate baterako, eta adibide hau Larrinagari (2001) zor diogu, futbol talde bateko jokalari batek izan duen lesioa azaltzeko sendagileak prentsaurrekoa eman eta, afectación sinobial del ligamento cruzado posterior, edo nahi bada, atzeko lotailu gurutzatuaren erasan sinobiala?
|
|
|
Gazte euskaldunen hizkerak ere erdaran dauka bere harrobia, Imanol Esnaolaren azterketa xume batek (ikus Rodríguez & Esnaola 1998: 117) erakutsi berri
|
duenez
. Dena dela, inork erakutsi beharrik gabe, gutariko bakoitzak ere erraz eta laster ikus dezake, geure eguneroko jardun arruntean, gazteen, eta hain gazte ez direnen?
|
|
|
Iñigo Aranbarrik (2001: 63) kontatu berri
|
duenez
, ume txiki batek zeruan hegazkina ikusi, eta pipi popo> hitza esan omen zion aitari. Txoria pipi> eta automobila popo> zirela jakiteaz gainera, hitz berria sortzeko sena ere bazuen, beraz, ume horrek.
|
|
|
Literatur hizkuntza batuaren arloak, ordea, gainerako eremu formal guztiak dira, eta, izenak berak adierazten
|
duenez
, oso bereziki zeregin idatziak: irakaskuntza, litera turgintza, ikerkuntza, administrazioa, seinalizazio kartelak, hedabideak etab. Horrek ez du esan nahi, jakina, gaurko euskaldunon egoera soziolinguistikoa kontuan izanda, lexi ko eta sinonimoen erabileran, batzuetan tokian tokiko egokitzapenak gaitzestekoak dire nik, gure hizkuntz koktela oraindik behar bezain irabiaturik ez dagoelako, baina beti ere eredu batu literarioa errespetatuz (amama/ amona/ amandre/ amatxi, > apur/ pixka/ poxi/ amiñi, > ahalke/ lotsa, > artez/ zuzen, > aurkitu/ topatu/ idoro/ ediren/ kausitu, > debekatu/ galarazi, > gurdi/ orga> hitz/ berba/ ele/ mintzo, > irten/ atera/ jalgi/ ilki, > jausi/ erori, > jolasean/ olgetan, > nahi/ gura, > neba arreba/ haurride, > ondo/ ongi/ ontsa, > txakur/ or, > txerri/ urde...) > tradiziorik gabeko txokokeria, laburpen, arrunkeria edo aldaera dialektal hutsei sarrerarik eman gabe:
|
|
|
Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean gure idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura
|
duenez
. Nolanahi ere, lan honetan Lizarragaren aberastasunak nabarmentzera muga tuko naiz, batez ere hiztegiaren arloan dituenak azpimarratzera, beste maile tako ezaugarri batzuk ere notaraziko ditudan arren.
|
|
|
167) Eguesibarko herriko aurtzutu, > gastezutu> eta zartzutu rekin batean Garesko aurtzuta, Oltzako aurtzitu, gaztezitu> eta Goñiko aurtzutu, gaztezutu> ageri direnez geroztik, nahiz hondarreko hiru herriotan zartzaro> erraten zen, ez zartzuta, > zartzutu, > edo zartzitu; Garesko gaztetasun> espainoleko juventud en itzulpe na da, hau gutxienez bisemikoa baita. Irudi
|
duenez
atzizkia Nafarroako ekial dekoa zen; Caminok Hiriberri Aezkoan aurzutu> bildu du (1997: 430).
|
|
|
–hegazti harraparia? itxura
|
duenez
; urapo>(, igela, da hau Iraizotzen arabera,
|
|
|
Bera bizi zela ez nekiena zen 1704ko fogerazioan ere bi etxe zirela Bizinaienak, bata Artekalean> eta bestea Satorkalean. Bizinaitarrenak dira gaur egun ere irauten duten katea fabrika famatuak, otxandiar jatorriko batek esaten
|
duenez
duela bost mende Ameriketa lehendabizi iritsitako hiru karabeletakoak ere Otxandioko katedunak izan omen ziren. Itsasontzi katea erraldoiak egiten ditu, bai Otxandion bertan eta batez ere Leioako Marinerrian (Lamiako auzoan, hain zuzen) bizinaitarren enpresak.
|
|
|
Gauzak nola mugitu izan ziren jakiteko pare bat ohar bederen egin beharra dago hemen. Gaur egun bitxia gertatuko zaigu, baina, Garate-k gogo rarazi
|
duenez
, gerraondo hartan baserri eta herrisketako jende heldu asko zegoen gerrateko larrialdietan. Arantzazurako promesa, egindakorik, eta kontzientzia lasaitzeko promesa hura bete beharra zuenik (frontetik itzuliak, preso ohiak, etxean estu eta larri egondakoak, etab.).
|
|
|
bio bat hartzen du osagarri gisa eta,[+ koska] adiera
|
duenez
, koska horren
|
|
|
hiriburu literarioa banku zentral sinbolikoa da, kreditu literarioa kontzentratzen den gunea, kanon literarioa egiten eta desegiten dutenen kokagunea. Aipatu liburuaren atal bateko epigrafe batean Rodolphe Töpffler XIX. mendeko autore suitzarrak laburbiltzen
|
duenez
:
|
|
|
ez duelako tokirik Lekunberri Aranaz bezalako herrixa euskaldun batean, eta metonimikoki ulerturik, homosexualitateak ez duelako tokirik euskal proiektu abertzalean. Atxagak deitoratzen
|
duenez
, Euskal Herria, abertzaleek ulertzen omen duten moduan, herri bat delako oraindik, komunitate« endogamiko» bat Olasagarrek esaten duen moduan?, eta ez izan lukeen hiria, edo gizartea.
|
|
|
208). Iragana eta norberaren herritartasuna ezinezko maletak bihurtzen dira, nobelaren izenburuak iradokitzen
|
duenez
.
|
|
|
2 Pascale Casanovak azaltzen
|
duenez
: « Joyce idazle irlandarrarentzat, existentzia literarioa ematea hiriburu nazional bati [Dublini] eremu nazional barruan eramandako borroka baten ekintza zatekeen:
|
|
|
edo, gaia? argumentua hartzen
|
duenez
(eta bai batzuetan eta bai besteetan, aditzaren proiekzioaren barruan sortuko litzateke argumen tu hori), aski litzateke beste hau esatea:
|
|
|
soila baino zerbait gehiago adierazten duela dirudi eta. Hala ere izenak objektu funtzioa betetzen
|
duenez
elkarte sintetikoetan leku izango lukete ondokoek?:
|
|
|
Etxeak nortasun berezia du euskal gizartean eta nortasun horren seinale da, ematen
|
duenez
, Erdi Arotik hasita agirietan eta modu ofizialean erregis tratua ageri den izena. Batzuetan etxeak eman dio deitura familiari eta bertze batzuetan jabearen erreferentzia (izena, deitura, lanbidea, jatorria, izen goitia...) hartu du izentzat etxeak.
|
|
|
Handi. Hagitz arrunta da izenondo honen erabilera, eta, ematen
|
duenez
, pertsonaren neurriari dagokio, nahiz eta kasuren batean handi > keria> ere adierazten ahal duen. Kontuan izatekoa da XVIII. mendera arteko agirietako oikonimo hauetan beti (h) andi> forma ageri zaigula.
|
|
|
Viscorrena, Legarda). Ematen
|
duenez
, aldaera txikigarria dago dokumentatutako forman.
|
|
|
Lerderena>(* Lerdenena, Lantz). Ematen
|
duenez
, oikonimo honen sorburua lerden> izan zitekeen, ondotik Lerdenena> > Lerderena> bilakaera egin duena, bertze zenbaitetan ohi den bezala, erraterako Estebanena> > > Estebarena.
|
|
|
Zut.> Izenondo hau bi etxe izenetan aurkitu dugu, bietan ponte izen baten osagai gisa eta aldaera hipokoristikoa hartuz; xut> batean: Peruxu > torena> (Lesaka) eta, ematen
|
duenez
, txut> bertzean: Martintxutena> (dok.
|
|
|
– Atenta.> Ematen
|
duenez
, gaztelaniazko, atenta, hitzean oinarrituta euskal forma hartu duen etxe izena dugu:
|
|
|
Bi aldaera hauek ageri zaizkigu, modu gardenean batean: Leunena> (Lesaka) eta, ematen
|
duenez
, grafia aldaketarekin jasoa bertzean: Legunorena>(* Legunarena, Erratzu).
|
|
|
– Saltsa.> Ematen
|
duenez
, izengoiti gisa aplikatutako hitza dugu: Saltsakoa
|
|
|
– Zabar.> Ematen
|
duenez
, zabar> hitza du oinarritzat oikonimo honek:
|
|
|
Zuhur> r, >. Ematen
|
duenez
, txuhur> > txur> eta xuhur> > > xur> forma afektiboak ditugu oikonimo hauetan: Txurrarena> (Ezkirotz), Txurrea> (Leitza), Marixurrena> (Leitza).
|
|
|
– Buztan> (buxtan). > Iduri
|
duenez
, dokumentazioa forma hipokoris tikoaren alde mintzo da: Buxtanena> (dok.
|
|
|
– Zamar.> Ematen
|
duenez
, (ardi) larrua eramaten zuenari jarritako izen goitia da, kontuan izanik Zamargillearena> (Doneztebe, Ituren, Legasa) eta antzeko oikonimoak ezagunak direla Nafarroan: Zamarluziarena> (Amunarritz), Zamarrengoa> (Zubieta).
|
|
|
Berri. Zahar en aurkakoa eta, ematen
|
duenez
, batzuetan gazte aren erranahi bertsua hartzen du: Arozberriarena> (Muru Asterain), Euntzaleberriarena> (Muru Asterain), Martinberria> (Abaurregaina), Martinberriarena> (Luzaide), Musuberrirena> (Berriozar).
|
|
|
Totakoxe> mirabe prestu,/ gauza gitxietara gertu (306). IbarguenCachopin kronikan, Julen Arriolabengoak oraintsu egin duen tesian ageriratzen
|
duenez
, badira honetariko gehiago: Andreaxe, > > Mariatxea, >/ > txo> edo kote> atzizkidunekin batera.
|
|
|
|
duenez
: –Ez> eban> egin> salbazinoerako> duin edo> asko zan> penitenzijarik?
|
|
|
Badaki herri hizkuntzek grafemaren erabilera ezinbesteko baldintza dutela hizkuntza landuaren estatusa esku ratzeko. Izenburuak berak adierazten
|
duenez
, asmo honi erantzuten dio libu ruak: hizkuntza kodearen estatusa aldatzeari.
|
|
|
Hizkuntza, jendeek zera bilaten heinean utzia du, nahi bezain maisuki, bainan maila hartan. Lhandek adierazten
|
duenez
, hori gertatzen da euskarak ez duelako oraindik behar zukeen malgutasuna hein horretan erabilgarri bihurtzeko gisa.
|
|
|
Bitxia da ere ikustea nola Rolan heriotzaz zauriturik egarri den. Bere anaia Balduenari edateko eskatzen dio ur bila joan dadin, eta aurkitzen ez
|
duenez
edatekorik, kontutan hartuta Durandarte ezpatak birtute handiak dituela, harkaitza gainean kolpea ematen duela eta honi ura jariko diola.
|
|
|
XX. mendean 1908an Atharratzen abuztuaren 31an antzeztu zen Uskaldunak> Ibañetan> obra Justin de Mendittek eta Clement d' Andurainek idatzia32 Egileek igande goizetan jokatzea debekatzen zuten (jakinerazten> degu, > utziko> hunen> > besta> goizez), baina jada ez da pastoral tradizional bat modernoa baizik, Pierre Lhandek33 kritikatzen
|
duenez
, eta non Arrolanen azken hitzak honakoak diren:
|
|
|
Gerretan> (V, 195) kontatzen
|
duenez
, Jerusalemeko tenpluaren inguruko burdinazko hesiaren sarreran baziren, ikusgai jarririk, harlanduzko lauza handi batzuk, grezieraz eta latinez idatziak, atzerritarrei barruti santu hartara ez sartzeko aginduz, hiltzeko mehatxupean?. Bibliak berak izkribu elean itzaren beste etsenplu bat eskaintzen digu5 Jesus Golgotan iltzatu zutenean, gurutzearen goiko aldean izkribu bat eza rri zen isekaz, Hau juduen erregea da testua hiru hizkuntzatan emanik:
|
|
|
ematen saiatzea puntu bateraino txalo garria bada ere, jokabide horrek, azken muturreraino praktikatu nahi denean, absurdoetara garamazke. Izan ere, Kepa Altonaga irakasleak pisuzko arrazoiez behin baino gehiagotan salatu
|
duenez
, nazioarteko kultur eta zientzi kon dizionamenduak tartean direnean, ez dago edozein hitz arrunt erabiltzerik zer nahi esateko, zehaztasunik ezagatik horretarako balio ez dutelako, hain zuzen.
|
|
|
ere esan nahi dutenak. Txillardegik behin baino gehiagotan azpimarratu
|
duenez
, arazoaren sustraia antzinako familiaren kontzeptuan datza, zeinetan hitz horrek, senide hurbil baten haurra, esan nahi baitzuen, senide hori haurridea zein norbere haurra izan zitekeelarik.
|
|
|
Euskal nazionalismoaren ezaugarri hau ez da ideologia honen esklusiboa inondik ere. Javier Varela ikertzaileak XIX X X. mende arteko espainiar intelektualez idatzi izan
|
duenez
, haien diskurtsoan guztiz ohikoa zen «la cerrada oposición a la ciudad grande, la burocracia estatal, las relaciones sociales despersonalizadas, «sin alma», el contrato insolidario, etcétera, etcétera; el elogio del campo y de la comunidad, en una palabra, su menosprecio de la corte y alabanza de aldea»164 Eta hala ere, intelektual horien ekintza eremu nagusia, Azkuerena bezala, hirigunea ... Vizcaytik en, herriko alkateak, erdal eskolak uzteko eta euskal ikastetxeak sortzeko dei eginez amaitzen zuen obra.
|
|
|
Arrasateko euskal jaietan. Ez dut jatorrizko testua aurkitu baina Villasantek laburbiltzen
|
duenez
, zarauztar olerkariak bere hitzaldian «expone su aspiración de ver al euskera convertido en vehículo de cultura y ataviado con todas las galas de una lengua fina y superior»175 Harrigarria da Azkue eta. Lizardiren, artean dagoen ideien parekotasuna, metaforak ia errepikatzeraino (Villasanteren itzulpenean bederen; Bilbotar apaizaren hitzak ziren:
|
|
|
olerkaria literatura bidez hirira gerturatzen hasi zenean, lehen uneko bizkar emate oso baten ondoren? hiriko elementu gisa, Jon Kortazarrek seinalatu izan
|
duenez
, besteak beste, pianoa aipatu zuen (1932ko Arrats beranbildumako «Abeslari bati» olerkian ikus daiteke: «Irri ta dantza zale eguan,/ atzak marpilla baxen zuri.
|
|
|
228 Joxe Azurmendik seinalatu
|
duenez
(2006: 42, 48, 63, 79), espainiar erromantikoek eta kastizistek Herder edo Hegel irakurri zutenik (hots aleman erromantizismoa bere iturrietatik jaso zutenik) frogatzeke dago.
|
|
|
Izan ere Azkue euskal erromantizismo literario eta kultural bete betearen testuinguruan jaio eta hazi zen. Besteak beste, Jon Juaristik ikertu
|
duenez
, euskal erromantizismoaren iturburu nagusia Agosti Xaho zuberotarra izan zen, bere Voyage enNavarre pendant l. Insurrectiondes Basques (1835) eta Aitor legenda (1843) nabarmendu daitezkeelarik. Juaristiren arabera, Xahoren obretan erromantizismoaren bertsio iluminista bat azaltzen da, esoterikoa, iraultzailea eta tradizionalista aldi berean.
|
|
|
«Escribió también poemas en lengua vasca e hizo un esfuerzo, sin parangón entre los demás literatos fueristas? por enraizar su obra en la auténtica tradición folklórica»256 Juaristik azaltzen
|
duenez
:
|
|
|
Menéndez Pidalen kasuan, Pruden Gartziaren tesiak erakusten
|
duenez
, teorizazio koherente eta sistematiko bat dago (ez beti agerikoa baina bai inplizitua) espainiar kultura Europako kultura komunaren baitan kokatzeko, partaide eta oinordeko legitimo gisa. Are espainiar kultura, europar kultura soil gisa agertu ez ezik, europar kulturen artean nortasun berezi eta nabarmena duen agerpen original gisa azaltzeko.
|
|
|
Txili deritzon protagonistak ez daki zer den beldurra, eta bere ausarkeriak deabruarenganaino eramango du; orduan bai, orduan izua ezagutuko du eta Andre Mariari egindako erreguek salbatuko dute. Beinda betiko iruzkinduz, Gotzon Garatek esan
|
duenez
:
|
|
|
Mitxelenak aipatzen
|
duenez
hainbat ezaugarri biltzen ditu Azkueren hiztegiak: historikoa, kritikoa, dialektala (atlas linguistiko kutsukoa Tovarrek dioenez...).
|
|
|
Somorrostro, Musques, Santurce, Baracaldo, etab. 1890eko hamarkadan zehar, Sota abertzaletasunerantz hurbilduz joan zen; eta Aznar ideologia horretatik kanpo mantendu arren, beren ontzien nomenklaturak, Sabino Aranaren bizkaitartasunaren ildotik jo zuen, Bizkai osoko herri eta elizateen izenak hartuz. Izatez, grafiak salatzen
|
duenez
,
|
|
|
Ikusten denez Azkue goi mailako musikariekin ibili zen. Alta, Xabier Etxeberria musikologoak ohar egin
|
duenez
, Azkuek musika ikasketak eta lanak aski berandu hasi zituen: 30 urte zeuzkan lehen zarzuela idaztean, eta ikasketa nagusiak (Europakoak) berrogei berrogeita bost urterekin egin zituen.
|
|
|
499 melodia kantatu eta 24 musika tresnetarakoekin170 Caro Barojak gorago aipatu
|
duenez
, bilduma bietan ustez atzerritar jatorrikoak ziren elementuak iragazi bide ziren (italiar kutsuko zortzikoak bereziki), euskal musika
|
|
|
Eta postu hori Azkuek eskuratu zuen. Baina Lakak erakutsi
|
duenez
Arana Goiriri erabaki bidegabea iruditu zitzaion katedra Azkueri ematea, eta Villasanteren lekukotza argi batekin aipatzen du zer egiten saiatu zen egoerari buelta emateko:
|
|
|
Lakak iruzkintzen
|
duenez
:
|
|
|
Beraz argi geratzen da Azkuek eta Arana Goirik euskara katedra beren proiektu linguistikoak sustatzeko erabili nahi zutela. Lakak agerian jarri
|
duenez
, Arana Goirik zenbait arlotan Azkueren proposamenak onartu zituen, bereziki bizkaierazko aditz forma batzuei dagokionez15 Baina gauza bat zen proposamen linguistiko batzuk onartzea eta beste bat proposamen guztiak onartzea eta haiek erabakitzeko azken hitza Azkueri uztea:
|
|
|
Gaiaren ikerketa exhaustiboa eginez, eta Villasantek eskura izan gabeko iturri ugari kontsultatuz Zalbidek ondorio guztiz desberdinak atera ditu. Villasanteren okerra datu gutxi eta partzialak erabiltzetik letorke81 Izatez, Zalbidek berak aipatzen
|
duenez
, Villasanteren bertsiotik aldentzen hasitako lehena Koldo Zuazo izan zen bere 1988ko doktorego tesian, hainbat datu berri aztertu baitzituen82 Edozein kasutan Zuazoren lanean zehaztasun osagarriak aurkezten baziren ere (Arana Goiriri ordura arte egotzitako erru osoa matizatu zezaketenak, eta Hondarribiko azken arazoa 320 sabindarren aferatik bereizten zutenak), Zuazok ez zuen esplizituki kuestion... Zalbidek luze eta sakon azaldu ditu kongresuaren testuingurua, parte hartzaileen ezaugarriak, bilkura desberdinetako gertaerak, etab. Lan aparta benetan, euskalgintzaren historian auzi gutxi baitago horren xeheki ikerturik.
|
|
|
No tenía yo entusiasmo por la idea; pues veía, como veo hoy, que es demasiado pomposo el nombre de Academia para los que habrían de constituirla»168 Kuriosoa da 1891tik urtez urte Euskal Akademia eskatzen eta hura lortzeko hainbeste gestiotan ibilitako Azkuek, bi hamarkada geroago Akademia egitasmoaren inguruan halako hoztasuna agertzea. Gerta liteke hoztasunak izen kontu soilari erreferentzia egitea, Schuchardti igorritako gutun berean argitzen
|
duenez
, Azkuek, aukeran, Akademia izena baino gurago bailuke katalanen Institut, d. Estudis erakunderaren antzera Euskal Herrikoari ere Institutu deitzea.
|
|
|
Izan ere, Azkuek aipatu ez arren, Ana Toledok adierazi
|
duenez
, prosa literarioa batez ere lore joko eta gisako festa erromantiko erregionalisten inguruan hasi zen xumeki ernetzen. Hola, Anton Abadiaren lore jokoetan behin edo behin hitz lauzko literatur alegiak saritu ziren, eta Donostiakoetan euskarazko hainbat legenda labur (normalean EuskalErria aldizkarian argitaratuz).
|
|
|
Dena dela, Toledok nabarmendu
|
duenez
, Azkuek urte gutxi geroago, lenengo irakurgai titulua bere lanari kendu eta beste obra bati eman zion. Izan ere, Euskalzale aldizkaritik «Erderaz novela edo roman derit, son lako liburu bat» idazteko lehiaketa ireki zuen 1897an.
|
|
|
Lekuonak aurreratzen
|
duenez
Barandiaranek ere, gisa bereko arazoak izan zituen Gasteizko seminarioan. Izan ere, Barandiaranek eskolak erdaraz eman arren, euskal gaiez aritzen zen.
|
|
|
Arazoa bereziki larria zen Bizkaian. Itziar Laka hizkuntzalariak aztertu
|
duenez
, XIX. mende hasieran Mogelek eta Añibarrok sortutako bizkaiera literario eredua galduz joan zen gizaldi hartan zehar, Azkue bizi publikoan agertu zenerako eredu gabezia nabarmena izanik: «bizkaiera eredu idatzirik gabeko euskalki bilakatu zen berriz ere; mendearen azken urteetan idazle bakoitzak bere bidea urratzen zuela esan daiteke egiatik gehiegi aldendu gabe»406 Beste euskalkietan egoera ez zen askoz hobea.
|
|
|
Izan ere, Mitxelenak aipatu izan
|
duenez
: «la fijación y unificación de la lengua literaria, [fue el] objeto primordial de toda la labor de Azkue»409 Hola, Azkuek, bere 1905eko hiztegian batasuneranzko saioak abiatzen zituen:
|
|
|
Yaunak Euskalerriaren erdi erdian Gipuzkoa ta izkelki guzien muñtzat berarena yarri
|
duenez
geroztik, Gipuzkoak ar beza, beste Aldundiak baino ere gogozago, izkera batu oni bizibidea emateko ardura ta arloa417.
|
|
|
Krutwig bera baina lapurtera klasikoaren bideari lotu zitzaion. Krutwigek aipatzen
|
duenez
, Azkue lapurtera klasikoaren aldeko izan ez arren, euskara bizirik mantentzeko balio bazuen arrakasta izatea opa zion:
|
|
|
Beñat Oihartzabalek frogatu
|
duenez
, euskara, letra hizkuntza gisa, Antzinako Erregimenaren azken urteetan talde sozial gero eta apalagoei zuzendutako testuetan erabiltzen zen: dotrinetan, debozio liburuetan, etab. Erdi eta goi mailako euskaldunak erdaraz egiten zituzten ikasketak eta ondorioz frantsesez (Iparraldean) ala gaztelaniaz (Hegoaldean) irakurtzera ohitzen ziren433.
|
|
|
Bestalde, irakurleak ikusiko
|
duenez
, liburuan zehar, Azkueren testu jakin batzuk behin eta berriro azaltzen dira. Ohartzen naiz errepikapen hori gogaikarri suerta daitekeela.
|
|
|
Hasteko aipatu beharrekoa da egun arraza kontzeptuak konnotazio guztiz negatiboa badu ere, X X. mende erdialdera arte, errealitate zientifikotzat hartzen zela. Joseba Zulaika antropologoak azaltzen
|
duenez
:
|
|
|
aurreko asteetan idatzitakoaren giroan kokatzen da, edukiz ez ezik baita formetan ere, Bustintzak egun haietan Euzkadin proposaturiko eltzain=, akademiko? moduko neologismoak bereganatzeak islatzen
|
duenez
. –Kirikiño?, gainera, Euzko Deyako kolaboratzailea, bertako idazle askoren euskara irakaslea (Bilboko institutuan), eta Euzkeltzale Bazkunako kide eta eredu zen, baina ziurrenik artikulu hau ez zuen Bustintzak idatzi baizik elkarteko gazteren batek291 Edozein kasutan artikuluan argi ikusten da. Kirikiñoren?
|
|
2009
|
|
|
Oraingoz, honaino iritsigaraerrimaren azterketan, JuanMariLekuonak emandakolekukobikoitzaeskuetan.Oraindikbadagozeraztertuaetabatera tuaeuskalmetrikarenarloan, Literaturaerminoen Hiztegia Targitaraberriak erakusten
|
duenez
. Baina, nireustez, (ia) erabatekotzatjodaitekeegungober tsolaritzan erabiltzen denerrima legearendeskripzioa.
|
|
|
Honekerran nahiduordurarteegilearenproblematikagehienbat espa zialabazen, frantsesetanazioartekoliteratureremuetan (ongi) kokatzeazuen helburu?, konkistatunahi zuen espazio guzia konkistatzealortu
|
duenez
, ordutikaitzinaproblematikadenborazkoabihurtukoda.Helburualortutakoa iraunaraztea dagerokoklasikobihurtuz.
|
|
|
Arrakasta komertzialakmetatzenditu, hainbestetarainononlasterberro geimilioieuroko dirutzarenjabebihurtzenbaita.* Bereneurrikolehiakiderik oraindik ez
|
duenez
, benetako rock starbaten gisabizi da. Laburbiltzeko, Daniel 1. Houellebecqegileabezal bezalaxe, oroz gainetik peoplebatda (artista edoidazleizanaitzin); mundu postmodernokobenetako aristokra ziarenpartaideda.* ParisbezalakohiriaklaidotzeaetahegoEspainiako diru dunentzakoghettobateanbizitzeaiaobligazioada, bereestatusberriaagerian jartzeko.
|
|
|
Hitzaurrehorretanjakinarazten
|
duenez
,, erregelahorienbetetzeaezdela gurehizkuntzanzenbaitek usteizanduten bezainzaila, erakusteko,, gazta roanitzuri zitzaidan neurtitzmultzo txipia? (302.or.) helaraztekoasmoadu. Berexedeaeskuratzekoargitaratzera doan, gaztaroanitzurizitzaidanneurtitz multzo txipia?
|
|
|
BerrirokontrakonorabideankokatzendaOihenart.Neurtitzeiegindako hitzaurreaniragartzen
|
duenez
, neurtitz zuzenak paratzeak eskatzendituen erregelakeuskarazbetetzeahainzaila ezdelaerakusteakeskatudioargitara ematea.
|
|
|
bizi izan zen, Krutwigen iritzian. Azkuek berak, 1939an idazten
|
duenez
, ez daki Akademiaren buru den ala izana den.
|
|
|
Idatzi gabeko legea gehiago ematen du. A.G. Urkixok egin zuen planteamenduari jarraitu zion Euskaltzaindiak, Lhandek Euskera ren lehen zenbakian adierazten
|
duenez
. Honela dio:
|
|
|
Hiztegi deskriptiboa eta historikoa da Orotariko Euskal Hiztegia (OEH), ez arauemailea. Helburua euskararen hitz ondarea jasotzea
|
duenez
, garai, toki eta mota guztietako euskal hitz ondarea bildu du 16 liburukitan. Euskaldunak, mende eta euskalkietan zehar, zein hitz eta esapidez baliatu diren eta nola baliatu diren ahalik eta osokien eta zehatzen azaltzea da hiztegiaren xedea.
|
|
2010
|
|
|
Arrazoi sakona zera genuke: sermoia den makinak ezin du, ezin
|
duenez
, aipurik gabe funtzionatu.
|
|
|
ezer berririk ez zeru azpian. Eta hortaz, sermoiak gauza berririk (nova) ezin esan
|
duenez
, mugaturik dagoenez 72 liburuetara, beste erremediorik ez du izango berriz> (nove) esatea baino. Nihil>.
|
|
|
Sermoiaren komunikazio erritualaren barruan, horixe entzutera ohituta zeuden solaskideak eta enuntziatzaile kideak. Noski, sermoiak emozioak biztea, damutzea, konbertitzea, eta abar bilatzen
|
duenez
, intentsitate horren bidez sermoiaren ilokuzio indarraren alde jokatzen da: diskurtsoaren zertarakoaren edo makro egintzaren alde.
|
|
|
Ez dago motibo sendorik, ene ustez, ez lehenengo galderari eta ez bigarrenari baiezko biribilez erantzuteko. Ez baiezko biribilik eman dakieke galdera horiei, zenbaitek uste ohi duen moduan, eta ez, beste hainbatek aldarrikatzen
|
duenez
, goitik beherako erantzun ezezkorrik eman liteke oro har, datu ezagun, kontrastatu eta behar bezala metatuen gainean. Wishful thinking delakoak pisu handia du, iruditzen zaidanez, gure jardunean.
|