|
2000
|
|
|
Ordena jartzera iritsi omen da. Ez
|
du
euskara maite. Ez daki euskaraz, ezta jakin nahi ere.
|
|
2001
|
|
|
Biziraupena behar
|
du
euskarak. Horrek esparru desberdinen jorraketa eskatzen du.
|
|
|
Gure artean ere gauza bera gertatzen da: zonalde erdaldunetako jende askok ez
|
du
euskararen komunitatearen berririk; eta hau ez da nire uste apala, hainbat ikerketatan agertu zaigun errealitatea baizik. Euskararen agerpena, poliki poliki gero eta ugariagoa bada ere, Euskal Herriko gizartearen indar eta korronte indartsuen eta nagusienetan —botere zein kontrabotere eremuetan— sarri ahaztuta eta baztertuta gelditzen da, oraindik.
|
|
|
Aurelio Artetak kasu batean baino gehiagotan azpimarratu
|
du
euskara dela nafar gizartea ren lehen tentsio kausa, handiena. Goiz, 1992an, Sanz presidenteak neurriak hartu baino askoz goizago, honela hasi zuen artikulu bat:
|
|
|
Erasoaren bortitzak euskalduna kontraerasora bultza lezake, eta espainiar fundamentalismoak euskaltzaleena suspertu. Azken urteotan, bilakaera oso interesgarria izan
|
du
euskararen aldeko diskurtsoak gurean. Ez oraindik aspaldi, bazen gurean ia elebakartasuna aldarrikatzen zuenik, eta bazirudien euskararen mesederako hobe genukeela beste hizkuntzak ahaztea, edo ahalik eta gutxien erabiltzea.
|
|
|
Batetik astinaldiaren eragileak berak inolako eskrupulurik ez duelako euskararen kontra egiteko. Egun estatu espainiarrean boterean dagoen alderdiak ez
|
du
euskararen kontra disimuluekin aritzeko beharrik ikusten. Euskara herri baten izaeraren ikur nagusiulertzen duen momentutik, eta herri izate horri inolako lekurik ematen ez dion momentutik, euskarari ere mugak jartzea premiazko zeregintzat ulertzen du eta horren arabera ari da jokatzen.
|
|
|
2. Jakina, hizkuntz politika arloan martxan jarritako atzerapen honek eragin handia izango
|
du
euskararen normalkuntza prozesuan.
|
|
|
Baina irekiko zaizkie begiak, ikusiko dute herriak erantzungo duela eta baieztatuko da ez dela gauza bera abertzaletasuna eta euskaltzaletasuna. Horren ondorioz, Nafarroako Gobernuak, epe laburrera zein luzera, onartu
|
du
euskara ez dela euskaldunen hizkuntza bakarrik, Nafarroako hizkuntzetako bat ere badela. Europako Batasun osoan ez dago herririk bere hizkuntzapropioa ren aurka legislatzen duenik edo herritarren hizkuntz eskubideak murrizteko neurriak hartzen dituenik: Na fa rroa da kasu bakarra Europako Batasun osoan.
|
|
|
Aurreko ikuspuntuak oso egoera ahulean jartzen
|
du
euskara, zeren eta, Nafarroan esate baterako, euskararensustapena eta hedapena euskal nazionalismoaren zabalpen posible gisa interpretatzen baitute, eta, ondorioz, hizkuntzaren aurkako legeak egiten dira. Euskararen erabilerari buruzko azken Dekretua horren guztiaren isla besterik ez da.
|
|
2002
|
|
|
• Gizarteak ez
|
du
euskarak duen egoera larriaren kontzientziarik. Sektore batzuk, azken urteotako nola halako aurrerabidearen ondorioz, lasaitu egin dira eta beste batzuek kontrako jarrera gogortu dute.
|
|
|
• Euskal Herriaren zatiketa politiko administratibo sozialak asko zailtzen
|
du
euskararen normalizazio prozesua.
|
|
|
Hori da, adibidez, EHUn gertatzen dena. Hainbaten arabera, estatus aldaketa bat ekarriko
|
du
euskararen normalizazioak, eta beldurrez begiratzen diote aldaketa horri, galtzaile edo aterako direlakoan. Euskararenkontrako jarrerak ezagun samarrak dira Nafarroan, eta esan daitekeen bakarra honakoa da:
|
|
|
Arazoa, beraz, ez da hori. Testuliburuak dira hizkuntz baliabideak finkatzeko biderik egokienak, eta horrek berebiziko garrantzia
|
du
euskara bezalako hizkuntza baten kasuan. Gai askori buruz ez da oraindik ezer idatzi euskaraz, eta beste hainbat gairi buruz, pe rtsona bakar batek idatzi du idatzi den guztia.
|
|
|
Soilik egindako lanagatik UEUk luke administrazio publikoaren babes eta bultzada handiagoa. UEUk hautsi du K. Mitxelenak aipatzen zuen ghettoa eta erakutsi
|
du
euskaratik bertatik ere unibertsitatea egin daitekeela. Unibertsitateetako euskararen normalkuntza politiketan sakondu beharra dago, irakaskuntza telematikoaren eremu hasi berrian berezko antolakuntza posible ote den aztertu beharra dago, titulazio propioetan euskarazko eskaintza bateratua eraiki behar da, baina, batez ere, orain artean egindako lana metatu, ditugun baliabideak banatu eta bilgunea sortu.
|
|
|
Horixe da egoera, errealitate gordina. Euskal Unibertsitatea, euskaraz jardungo duen unibertsitate egitura alegia, behar
|
du
euskarak etorkizuna bermatu nahi badu. Egungo elebitasun eredua adabakia da, beharrezko adabakia segur aski, baina praka zaharrak bota eta berriak nola lortu planifikatu behar dugu.
|
|
|
Bigarren baldintzari helduta, borondate politikoari, alegia, azken aldi honetan, hitz politak entzuten ditugu EAEko administrazio autonomoaren aldetik, baina, momentuz, hitzak baino ez; Nafarroako administrazioak, aldiz, kolpez eta atxiloketez erantzuten ditu unibertsitate euskaldunaren aldeko aldarrikapenak; Frantziako estatuak, bere aldetik, ez
|
du
euskararen inolako eskubiderik onartzen, eta gorrarena egiten du euskal irakaskuntzaren eskaerei dagokienean.
|
|
|
Baina 2002ko euskal unibertsitarioak hiru hizkuntzetan ikasgaiak lantzeko eta ikasteko gauza izan behar du. Euskal Herriko Unibertsitatean %21ek baino ez
|
du
euskaraz ikasgairen bat egiten eta, uste dudanez, euskal hiztunen kopurua goragokoa da. Euskal unibertsitatearenlehen helburua kopuru hori %50era igotzea litzateke, Euskal Herriko Unibertsitatea euskal unibertsitatearen ildoanbidera tzeko.
|
|
|
I rudiekin jarraituz, zergatik ez aldarrikatu euskarak bizi behar duen basamortuan euskal unibertsitatea, euskararentzat irabazitako beste eremu guztiak bezalaxe," oasi" dugula? Oasi hauei esker iraun
|
du
euskarak bizirik eta ditugunei eustea eta berriak sortu eta hedatzea izango da biziraupenerako eta indarberritzeko bidea.
|
|
|
Bestalde, gizarteak behin baino gehiagotan adierazi
|
du
euskarak esparru guztietan bere presentzia ziurtatua izan behar duela, eta esparru unibertsitarioa ezin liteke inondik ere salbuespen izan.
|
|
2003
|
|
|
Era baikorrean egina: " zure beharra, zure premia
|
du
euskarak" esan litzaioke jendeari.
|
|
|
Eta, euskararen erabilera aipatzen dugula, saia gaitezen erantzuten euskaltzale ororentzat buruhauste handia den galderari: " Gaur egun esku artean ditugun datuak aintzatha rtuz eta azken urteotan izandako erabilerari erreparatuz, zein bilakaera izango
|
du
euskararen erabilerak?". Galdera hori, besteak beste, SEI elkarteak kale erabileraz antolatu zuen gogoeta jardunaldian ere mahaigaineratu zuen (ondorio batzuk ikusteko:
|
|
|
999ko abendutik aurrera, Nafarroan atzerakada sekulakoa jasan
|
du
euskararen presentzia publikoak. 1999ko bukaeratik aurrera, historia hurbilean lehen aldiz, Nafarroako gobernu batek ondare biziaren kontra egin du, zuzen zuzenean, tapakirik gabe.
|
|
|
Izan ere, bizitza publikotik eta begien bistatik desagertzen den hizkuntzak, erabilera publiko eta sozial murritzeko hizkuntzak," beharrezkoa" ez den hizkuntzak, nekez lortuko du herritarren atxikimendu erreala, efektiboa. Beste era bateko motibazioa ere, sormenezkoa, sinbolikoa, kulturala... beharrezkoa eta bultzatu beharrekoa den arren, hizkuntzaren erabilera publikoa, soziala eta" pragmatikoa" ezinbestekoa
|
du
euskarak Nafarroan, eta baita Euskal Herri osoan ere.
|
|
|
Ez da, dudarik ez dena, behar edo nahi dugun guztia, eta akaso ezta ahal dugun guztia ere. Baina makina bat jende ari da euskararen aldeko lanean eta borrokan bere aletxoa jartzen eta horrek, hain zuzen, euskaldunon hizkuntza komunitateak izan duen berezko bizitasunarekin batera, eta ez kasualitateak edo zerutik etorritako laguntzak, eragin
|
du
euskara XXI. mendearen hasieran oraindik ere hizkuntza bizia izatea.
|
|
2004
|
|
|
Kontseiluak euskarari dagozkion atalak arretaz aztertu ditu eta uste
|
du
euskararen normalizazioa lortzeko eta hizkuntz eskubideak babesteko testu horrek dioena baino proposamen ausart eta eraginkorragoa behar dela. Euskararen normalizazioa errealitate bilakatzeko hizkuntz politika definitu beharra dago.
|
|
|
Nire ustez Jakin ek, Berria k edota Argia-k garbi ikusi dutena da zinema euskaraz egiteko euskaraz bizi den mundu oso bat beharrezkoa dela, ez hiztun solteak bakarrik, ez publiko potentzialak eta neurgarriak, hutsik; mundu sinboliko eta erreferentziazko oso bat behar
|
du
euskarak, zinema egiteko bezala, bizirik irauteko. Aldi berean, irudiak behar ditu euskarak egungo mundua euskaraz bizi daitekeela sinesgarri egiteko.
|
|
|
Euskararen lurraldetasuna ez da hutsik fisikoa. Irudien erresuma zabalean, imajinarioan, irabazi (konkistatu) behar
|
du
euskarak lekua. Geure burua euskaldun bezala proiektatzearekin lotuta dago euskaraz bizitzearen proiektua.
|
|
|
Izan ere, honakoagatik betetzen
|
du
euskarak telebista lokalen programazioetan hain tarte murritza: iragarle gehienek ez dute euskaraz hitz egiten eta nahiago dutebe ren publizitatea gaztelaniazko edukiei atxikita joatea; eta Arabaren kasuan, gainera, ehuneko txiki bat ezik, ikus entzule gehienak gaztelaniadunak dira, eta beraz gaztelaniazko edukiak eskatzen dituzte.
|
|
2005
|
|
|
Beste ikusgarri batek ukan du aipamen udazkenean: Kaukasiar kreazko borobila ekoiztu
|
du
euskaraz Miarritzeko Theat re des Chimeres antzerki taldeak, Jean Marie Bro ucaret zuzendari zutelarik.
|
|
|
• Legebiltzarkideen artean euskara eta Europako beste hizkuntza baten ezagutzaren ehunekoak antzekoak dira. Legebiltzarkideen %78k gutxienez bi hizkuntza ezagutzen baditu ere, erdiak soilik ezagutzen
|
du
euskara (Europako beste hizkuntza% 52, euskara% 56).
|
|
|
2 Aralar, EA eta EAJ alderdiek euskararen ofizialtasuna eskatzen dute, baina bakar batek ere ez
|
du
euskararen estatusa definitzen lehentasuneko izaera erabiliz eta batek ere ez du ezagutu beharra aldarrikatzen.
|
|
|
Baina badirudi Eusko Jaurlaritzaren diru-laguntza emailearen zeregina urritu dela. Horren inguruan kezka serioaagertu izan
|
du
Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak behin baino gehiagotan. Apirilaren 14ko txosten batean, legegintzaldian Eusko Jaurlaritzak eta Eusko Legebiltzarrak euskararen alde egindako lana aztertu eta aurrerapauso nabarmenik ez zela eman ondorioztatu zuen.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak ere erretorika bete betean aplikatzen
|
du
euskararen inguruan. Beti euskararen alde dagoela esan eta gero Foruzaingoko hogeita hamalau postu betetzeko lan deialdian ez zuen meritutzat hartu; bai, ordea, alemanez, frantsesez edo ingelesez jakitea.
|
|
|
• Argi
|
du
euskararen aldeko diskurtsoa. Beti eta edonon adierazten du euskararen aldeko defentsa, horren araberako Hizkuntza Politika bat darama:
|
|
|
• Argi du euskararen aldeko diskurtsoa. Beti eta edonon adierazten
|
du
euskararen aldeko defentsa, horren araberako Hizkuntza Politika bat darama: aurrekontuetako ehuneko jakin bat bideratzen du euskararen sustapenerako; Euskararen Biziberritzerako Plan Nagusia da Hizkuntza Politikaren islarik argiena.
|
|
|
Beti eta edonon adierazten du euskararen aldeko defentsa, horren araberako Hizkuntza Politika bat darama: aurrekontuetako ehuneko jakin bat bideratzen
|
du
euskararen sustapenerako; Euskararen Biziberritzerako Plan Nagusia da Hizkuntza Politikaren islarik argiena. Herri eta hirien tamaina eta euskaldunen ehunekoaren araberako eredu ezberdinak eskaintzen ditu Plan hau abian jartzeko.
|
|
|
• Jarrera neutroa, epel samarra erakusten dutenak: ez aldekoa, ez kontrakoa; oro har, ondo ikusten
|
du
euskararena, baina hizkuntzaren egoerak (egiten zaizkion erasoak, atzeraau rrerapausoak) ez du kezkatzen. Bere inguru hurbilean nagusi diren jarre rek agintzen dute beraiengan; normalean bere pentsaera edo ideologiatik hurbilen dagoenalde rdi edo korronte ideologikoarenak.
|
|
|
Eta ezezkoan nago. Horrek, beste gauza batzuen artean, erakusten
|
du
euskararen aldeko jarrera ez dagoela uste den bezain zabaldua eta kontsentsuatua hiritarren artean.
|
|
2006
|
|
|
" merkatu gatibu" horren pisua neurriz gainekoa da: fakturazioaren %87, 9 c) Bertoko erdal edizioa hiru eremu tradizionaletan gainditzen
|
du
euskarazkoak: hasteko, eskolako liburuetan (%72, 2 versus 27,8), eta, gero, helduen literaturan (%54, 4 versus 45,6) eta haur eta gazteen produkzioan (%54, 2 versus 45,6).
|
|
|
Gutxienez hamahiru urte eskolan pasatu ondoren, euskara eta euskaraz ikasi ondoren, gure ikastetxeko ikasle gehienek ez dute euskara menperatzen. %60k ez
|
du
euskaraz moldatzeko gaitasun nahikorik.
|
|
|
Bereziki aipagarria iruditzen zait Iruñeko kasua, non eta PPren alkatetzaren eskutik (tira, Nafarroan PPren izen ofiziala UPN da) Olentzeroren desfileak debekatzeraino iritsi diren, isunak jarriz. Eskuin espainolistak berriz ere agerian erakusten
|
du
euskarari dion gorroto bizia eta jarrera horrek, azken hamarkadetan ez bezala, gizartearen zati baten babesa lortzen du.
|
|
2007
|
|
|
Krutwig Villasanteren inspirazioko ‘oikonomia’ edo ‘aikuaziño’ tankerakoak ez dira guztiz falta; agian Berriatuaren ukitu bat ere igarri daiteke (‘produziño’, ‘proletariatu’, ‘erreboluziño’); baina ‘produziño’ itsusi horren ordezko bila ‘gauza eragitea’ asmatzen da, ‘proletariatu’ ordez ‘langilledi’ eta ‘langilletza’, eta ‘burgesdi", etab.; Frantziako Iraultza ‘zalaparta’ eta ‘matxiñada’ da, boterea ‘agintarigoa’, klaseak ‘giza maillak’; ‘Estatua’ ez da baztertzen, baina ‘jaurerri’ eta ‘laterri’ aldamenean dituela; ‘azkatasuna’ idazten da eta ‘Gogo Guren’; eta aditz sintetikoa maite da oroz gain: ‘dagi’, ‘dagerz’, ‘darakuskizkiete’, ‘darorke’ —euskararen gure maitasunean gure aurreiritzien maitasuna ere egoten baitzen— Erriberrin Josebak sekulako ahalegina egin
|
du
euskara ikasten (eta beste batzuoi irakasten). Eta erdaraz ikasirikoa euskara garbian eman nahizko" indar neurketan", esperientzia etsigarria egin du, egundoko ahalegina kostatzen zela, eta azkenean inoiz ez zela adierazi beharrekoa doi doi adieraztera iristen (kontzeptuek euren historia eta nortasuna dizute, eta euskarazko hitz berri batek ez dauka).
|
|
|
Oztopoak oztopo erosiko du, kiosko honetan ez bada bestean. Metroa hartu aitzin, bihurgunea hartu
|
du
euskarazkoa eskuratzeko. Edo agian erosi barik, bulegoan irakurriko du.
|
|
|
Edo gero tabernaren batean, edo gero. Edo ez
|
du
euskarazko prentsarik irakurriko, eta han metroko ahoan emandakoarekin konformatu. Edo ez.
|
|
|
Euskara bateratu eta garatzeko asmoz, Pentsamenduaren klasikoak bilduma argitaratu
|
du
euskaraz. Itzulpen zaindu eta landu hauekin, garai guztietako mendebaldeko pentsamendua —dozena erdi bat hizkuntzatako obrak:
|
|
|
Politika ofiziala. Paulino Luesmak ere indarrarekin txalotu
|
du
euskararen alde mintzatu den estatubatuarra. Ondo goaz, aurrera doan herria.
|
|
|
Horregatik, lan mundua euskalduntzea estrategikoa da hizkuntza normalizazioan. Bultzada eta ahalegin bereziaz gainera, lankidetza behar
|
du
euskarak esparru zabal horretan garapen osoa izan dezan.
|
|
|
Bestalde, EAEko administrazioaren euskalduntzea egoera tamalgarrian dago. Eusko Jaurlaritzaren Administrazio Orokorra euskalduntzeko III. plangintzaldiaren balorazioaren aurrerapena aztertu
|
du
Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak. Administrazioaren euskalduntzearekin kezkatuta agertu da Kontseilua, 25 urte pasatu ostean euskalduntze sistemak huts egiten duelako ‘leku guztietatik’:
|
|
|
• Euskaldundutako edo euskalduna den langileak euskaraz lan egingo
|
du
euskarazko zirkuituan.
|
|
|
1 Euskararen normalizazioaren ikuspuntutik funtsezkoa da belaunaldi berriak erabat euskalduntzea. Zeregin horretan Hezkuntza Sistemak berebiziko ahalegina egin behar
|
du
euskararentzat guztiz lorgarria den B2 europar helburua ikasle guztiek berengana dezaten, eta ahalegin hori Euskal Herriko geografia zatitzen duten gune administratibo guztietan egin behar da, gainera.
|
|
|
Elebilak erakusten du, ordea, askok sumatzen genuena, edukiak desorekatuta daudela. Bilaketak agerian uzten
|
du
euskarazko eduki entziklopedikoen gabezia edo kamustasuna. Dagigun ariketa bat.
|
|
2008
|
|
|
Eta, ziur aski, hemen ordainez hitz egin behar dugu: zer irabazten
|
du
euskara ikasten duenak. Zerbait irabazi behar du, bestela ez dago ikasteko arrazoirik.
|
|
|
Kezka nagusi hori eginiko iruzkin eta gogoetetan bildu ez ezik, pertsonaien jardunetan ere islatu egiten da. Honela, Mikel Zabalegi Carrefour ean gora eta behera doala (36 or.), bere buruari agindu behar dio, bere burua behartu behar
|
du
euskaraz hitz egitera, bestela, gaztelerak egiten diolako ihes. Identitate diglosikoaren adibide garbia dugu hori.
|
|
|
Eta erabilerari dagokionez, Eustateko datuen arabera EAEko zazpi biztanletik batek euskaraz bakarrik egiten du etxean; Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, aldiz, EAEko biztanleriaren %18, 6k erabiltzen
|
du
euskara erdara beste edo gehiago. Bi datuak ezberdinak dira noski, konparatzen duten unibertsoa ezberdina baita; baina kontuan hartzeko moduko informazioa ematen dute eta gainera ez dira kontrajarriak.
|
|
|
Inkestaren arabera, EAEko biztanleriaren %12, 5ek euskara erdara baino gehiago erabiltzen du eta %6, 1ek euskara erdara bezainbeste. Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten
|
du
euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste. Nafarroan, aldiz, 3,2k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta 2,4k bi hizkuntzak berdin erabiltzen dituela.
|
|
|
Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste. Nafarroan, aldiz, 3,2k adierazten
|
du
euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta 2,4k bi hizkuntzak berdin erabiltzen dituela.
|
|
|
Berak ere pastoralen uzta jori horretan esku hartzerik izan du, Allande Oihenart (Muskildi, 1985) eta Sabin Arana Goiri (Garindaine, 1996) obren idazlea izan baitzen. Damugarritzat jo daiteke liburua frantsesez soilik idatzita egotea, baina horrek ere nonbait islatzen
|
du
euskarak, Ipar Euskal Herrian, bizi duen egoera larria... euskal kulturaren uzta aberatsa izanik ere. Kontraesan hori konpondu ezean egongo garen bitartean, euskal kulturaren balantze oso baikorrik ez dezakegu egin.J
|
|
|
Erabilerari buruz zabaltzen den mezua guztiz okerra dela adierazten dute datuok. Izan ere, aukerak dituenean euskaldunak oso kopuru altuetan erabiltzen
|
du
euskara. Aukera faltan dago arazoa, eta aukera horiek ez baditugu, hizkuntza politikaren desegokitasunaren adierazlea da.
|
|
|
Egoera ahigarri honen azken ikonoa Ukan birusa izan daiteke. Kaleko jende gehienak" birus" hitza entzutean zerbait txarra, osasunerako kaltegarria dela pentsatzen du berehala, eta, hala ere, harridurarako, Eusko Jaurlaritzak birus bat jarri
|
du
euskararen ikur modura, horren" izurritea" gizartean zabaltzeko. Seguru aski, deigarri eta paradoxikoa izatea lortu du kanpainak; prentsaurrekoek, ekitaldi publikoek eta pertsona ezagun batzuen babesak eman diote tokia hedabideetan, baina zein da azpi azpian, esanahiaren bigarren/ beheko mailan geratu den konnotazioa?
|
|
2009
|
|
|
Elizaren jardungunea baita historikoki Euskal Herrian aberatsena, soziolinguistikaren ikuspuntutik. Izan ere, euskararen esparru formal bakarrenetarikoa izan da Elizaren jardungunea, eta gainera esparru horretan izan
|
du
euskarak idatzizko trataera bat. Orain dela gutxi arte, euskaldunek nolabaiteko alfabetizazio maila bat izan badute Elizari esker izan da, adibidez dotrinaren bitartez.
|
|
|
Etxepare, Axular, Kardaberaz, Mogel, Añibarro... Ez eliztar batzuek bakarrik, Elizak berak, bere izatetik eta eginbeharretik, maite
|
du
euskara. Ez euskara besteen pareko hizkuntza delako, baizik eta maite du euskara, euskaldunak, euskaradunak, Jaungoikoaren semeak direlako.
|
|
|
Ez eliztar batzuek bakarrik, Elizak berak, bere izatetik eta eginbeharretik, maite du euskara. Ez euskara besteen pareko hizkuntza delako, baizik eta maite
|
du
euskara, euskaldunak, euskaradunak, Jaungoikoaren semeak direlako. Horregatik eraman du euskara bere barne bizitzaren erpinera, hau da, bere liturgiara.
|
|
|
Ez euskara besteen pareko hizkuntza delako, baizik eta maite du euskara, euskaldunak, euskaradunak, Jaungoikoaren semeak direlako. Horregatik eraman
|
du
euskara bere barne bizitzaren erpinera, hau da, bere liturgiara. Gaur egun liturgia euskaraz egiten da gure Elizan.
|
|
|
XXI. mendearen hasieran euskarak bizi duen egoeraren aurrean, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluko Batzar Nagusiak oinarrizko irakurketa hau egin
|
du
euskararen egungo egoeraz, eta honako bost puntuotan laburbildu du:
|
|
2010
|
|
|
Gainera, Salbatore Mitxelenaren bultzatzaile izan zen Lete. Esan nahi
|
du
euskarak har zezakeela beste errespetagarritasun bat. Oraindik urteak joango ziren Arantzazuko sistema osoa euskalduntzen edo hizkuntzaren ohitura berriak sortzen.
|
|
2011
|
|
|
Lakarrak idatzi ohi zuen bezala, Lizarran zazpi hizkuntza mintzatzen ziren bakoitzak bere eremuan eta merkatuan guztiak aldi batera, halabeharrez. Eta bereziki hiribilduetan iraun
|
du
euskararen bidezko komunikazioak. Ez da ez basa eta larre arteko hizkuntza soila izan.
|
|
|
XVI. mendean, inprimatzen zen hizkuntza goren gradukoa zen. Bernard Etxeparek Bordelen 1545ean euskaraz Linguae Vasconum Primitiae liburua argitaratu zuenean, sarreran argi eta garbi adierazten
|
du
euskarak ez zuela prestigiorik: " berze nazione orok uste dute ezin deus ere eskriba daiteiela lengoaje hartan, nola berze orok baitute eskribatzen berian", adierazten dio Bernard Leheteri, liburua inprimatzeko laguntzaileari, bere ekimen garrantzitsuaren partaide eginez.
|
|
|
Euskararen inguruko diskurtsoarekin jarraitzeko, Bat soziolinguistika aldizkariaren 76 zenbakian Iñaki Martinez de Lunak argi azaltzen
|
du
euskararen etorkizuna euskararekiko jarrerei lotua dagoela. Bere artikulu biziki interesgarrian, argi ikusten da iritzi publikoaren garrantzia euskararen etorkizunerako zein mailakoa den.
|
|
|
9). Baztarrikaren arabera, ordea," munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa"
|
du
euskarak EAEn (166 or.), eta" euskal hiztunen komunitateak egin nahi izan dezakeen ezer ere ez dago, Euskal Autonomia Erkidegoan, legeriak galarazten edota oztopatzen duena" (208 or.). Dena den, noiz eta 1974an hedabide frankistek eurek" nunca lengua y costumbres vascas gozaron de tan amplia libertad" aldarrikaturik(" Iglesia y Estado", editoriala, Abc,, 22 or.), are...
|
|
|
36). Horrez gain, Baztarrikak berak ahulgune larriak badirela ohartarazi du, hala nola, euskaldun zaharren hizkuntza portaeran (235 or.) edota ekonomiaren" esparru pribatuan" (203 or.). Baztarrikak ohartarazi
|
du
euskarak erabilera ia esklusiboa zuen esparruetan ere sartu dela espainola (197, 208 or.), eta" etxeko erabilera"" mantendu" baino ez dela egin" azken hamabost urteotan" (200 or.).
|
|
|
Osakidetzak ez
|
du
euskaraz sendatzen. Osakidetza gaixo dagoela esan izan dugu azken urteotan.
|
|
|
Hala ere, inoiz baino beharrezkoagoa
|
du
euskarak lege geriza. Are gehiago, euskarak ez ezik, bretoierak, katalanak, okzitanierak, alsazierak, korsikerak... ere behar dute, eta horrexegatik herri gogoa eta euskaraz bizitzeko nahia aktibatu eta artikulatu behar dugu.
|
|
|
euskarak izan behar duen estatusa; arkitektura juridikoa, hau da, normalizazioa arautzeko behar den lege egitura; eta, azkenik, euskararen lege nagusiak zer ezaugarri izan behar duen. Eta dokumentuak adierazten
|
du
euskararen estatus egokia lau kontzeptuk osatzen dutela: euskara Euskal Herrian berezko hizkuntza da, ofiziala eta lehentasunezkoa eta bertan bizi diren herritar guztientzat ezagutu beharrekoa.
|
|
|
2011 urteak lekua hartuko du Euskal Herriaren kroniketan garai politiko berriaren hasiera markatzeagatik, ezbairik gabe. Politikak, baina, bete betean eragiten
|
du
euskararen herrian. Batetik, kultur industria sustatu edo ito dezakeelako.
|
|
2012
|
|
|
Txillardegik berak idatzi zuen beste hau ere gutun ireki hartan: " Osakuntza aundia bear
|
du
euskerak gaurko bizikeran gai izateko": modernotzea, beraz, euskara gaietan eta hizkeran, horretarako egokitzearekin batera.
|
|
|
Aisia liburuarekin batera, liburu honen ahuldadeak erakusten du diskurtso guztiek baino gehiago hizkuntz normalizazioaren defizit estrukturala. Liburu hau (soziologia, ekonomia, politika, zuzenbidea, etnografia, historia eta beste) horren apal urtero mantentzeak gordin salatzen
|
du
euskaraz bizi omen den gizartearen diglosia, gezurra, autoengainua. Gutxi produzitu eta gutxiago kontsumitu, horra egia.
|
|
|
Begi onez ikusten dut zuen aldizkaria, batez ere darabilzkien asmo ederrengatik. Bere ontan iraun nai badu, kultura derriorrezkoa
|
du
euskerak. Onengatik zuen asmoak ezin obeak ditugu.
|
|
|
Bertako informazioaz gain, Euskal Herritik kanpo jazotakoaren berri ere eman behar dute euskarazko hedabideek, Politika eta Ekonomia sailetan batez ere. Horrenbestez, albiste horiek euskaratzeko ez ezik, euskalduntzeko ere eskatzen
|
du
Euskarazko Komunikazio Esparru autozentratuak: bertako premiei egokitzen zaien informazioa, hain zuzen.
|
|
|
Inkesta kuantitatiboa izanik, inkestatuak berak neurtzen du, kasu bakoitzean, bere gaitasuna edo ekintza/ jarrerak. Esan nahi baita, berak esaten
|
du
euskara badakien ala ez, erabiltzen duen ala ez, transmititu duen ala ez eta alde edo kontra dagoen. Inkesta kuantitatiboen ezaugarria da konprobaketa objektiborik ez izatea.
|
|
|
Hizkuntzaren osasuna neurtzeko garaian bi indar horien datuak nahastea ondorio okerrak ateratzeko arrazoia izan daiteke. Oso esanahi ezberdina
|
du
euskararen gaitasuna igotzea Euskal Herrian oinordetutako euskarari esker, edota berreskuratutako euskarari esker. Euskararen etorkizuna argiagoa eta baikorragoa da bere eremu geografiko eta soziofuntzionaletan euskara transmititzen, ikasten eta erabiltzen denean, alegia, eremu horietan indartzen denean.
|
|
|
Gurasoek orain dela hogei urte baino askoz gehiago pasatzen diete euskara seme alabei, beraiekin euskara erabiliz. Etxearen eremuan gutxiago erabiltzen da euskara; izan ere, pertsona askok eskolaren eraginez ikasi
|
du
euskara, hizkuntza hori erabiltzeko inor eduki gabe etxean. Lankideekin eta udaletxeetan erabileraren gorakada nabarmena plangintzari esker jazo da.
|
|
|
Gazteena talde euskaldunena izanik, 16 urte baino gutxiagokoak behatutako kopuruetatik kenduko balira, jasotakoa baino emaitza txikiagoa jasotzea normala litzateke kale neurketan. Haurren presentziak, gainera, eragin handia
|
du
euskararen erabileran, nabarmen igoz. Hala eta guztiz ere, aurreko laukian ikusten denez, adierazitako erabilera behatutako erabilera baino dezente altuagoa da.
|
|
|
Alde handiak daude herrialdeen arabera, eta, espero zitekeenez, gaitasun kopuru handiena duten eremuetan erabiltzen da gehien euskara. Kontuan hartzen bada biztanleriaren %27 euskalduna dela (euskaraz dakiela) inkestaren arabera, horren herena baino pixka bat gehiagok erabiltzen
|
du
euskara erdara baino gehiago; ez da datu hain txarra, bereziki kontuan hartuta %16, 1ek erabiltzen duela euskara erdara baino gehiago edota euskara erdara beste. Hemen ez ditugu elebidun hartzaileen erabilerak kontuan hartu, baina seguruenik erabilera mugatu bat egiten du talde horrek ere.
|
|
|
2011n, ordea, euskaldun zaharrek nagusi izaten jarraitzen badute ere (%52, 4), gazteen artean irauli egin da egoera. Hain zuzen ere, 16 urte arteko gazte elebidunen erdia baino gehiago (%51, 9) euskaldun berria da dagoeneko, alegia, eskolan edo euskaltegian ikasi
|
du
euskara. 1991n, aldiz, adin tarte horretako elebidunen %25 besterik ez zen euskaldun berria.
|
|
2013
|
|
|
Osakuntza aundia bear
|
du
euskerak gaurko bizikeran gai izateko. Egia esan, eta euskeraren sufijatzeari eskerrak, berritze ederra egin diteke euskera beretik atera gabe, ta au egin bear da al denetan.
|
|
|
Bukatzeko, eta laburbilduz, hizlari gehienen iritzia ondoko hau dela esango nuke: eskolaren eraginak bere mugak baditu ere, eragin benetan handia
|
du
euskararen babesean eta erabileran, gotorleku moduko bat da eta bere emaitzak baikorrak dira bereziki adin gazteenetan; adin talde nagusiagoetan, gizartearen eraginez, txikiagoa da, baina hala ere garrantzitsua. Hori Euskal Herrian, eta Xavier Vilak jardunaldian aurkeztu zuen moduan, Katalunian katalanarentzat ere gauza bera gertatzen dela dirudi.J
|
|
|
EH11kolore ekimenarentzat euskara da Euskal Herriko zazpi lurraldeetako hizkuntza komuna, eta, ondorioz, eremu horretan guztian arituko da lanean bere helburuak hedatzen eta garatzen. Aldi berean, gure herrian bizi diren beste hizkuntza eta kultura guztietako pertsonen topalekua izan nahi
|
du
euskara lokarri gisa darabilen gizarte askotariko honek.
|
|
2014
|
|
|
Euskaltzaindiak Iñigo eta Salaberriren ‘Euskaraz femeninoak egiteko izan diren bideez’ aipatzen
|
du
euskarak sexu bereizketa berezko duela eta gauzatzeko erabaki dituen irizpideen berme objektibo gisa. Hori dela eta, lan horren motibazio, helburu eta abiaburuak zein diren aztertzeak genero auziaren inguruan darabiltzaten uste eta ideien berri eman diezaguke.
|
|
|
Jakina, jendeak ez
|
du
euskaraz edo erdaraz egiten. Batzuetan euskaraz eta besteetan erdaraz egiten du normalean, baina denetan izaten da arrazoi bat hala egiteko edo ez egiteko.
|
|
|
3 Jakin aldizkaria oraindixek lotzen da Oñati’n Iraillean Euskaltzaindiak artuko dituen erabakietara. Anaitasuna’k, Bizkai’ko aldizkaria danez, bizkaieraz idazten jarraituko du, baiñan orrialde bat aterako
|
du
euskera literario batuan, Bizkai’ko herrialdea gertutzen joateko. Fonetismoak eta baztertuko ditu zearo, aditzean du oraindik bizkaiera utzi.
|
|
|
Erabaki egin behar. Baina errealismoarekin ere bai; alegia, nork irakurriko
|
du
euskeraz gehienik? (Joxe Azurmendi’k bere iritzia eman dit:
|
|
|
Anaitasunak, Bizkaiko aldizkaria danez, bizkaieraz idazten jarraituko dau, baiñan orrialde bat atarako
|
du
euskera literario batuan, Bizkaiko errialdea gertuten joateko. Anaitasunaren jokabidea ontzat hartzen da (Anaitasuna 1968a).
|
|
|
Alegia, gutxietsi mina gainditu eta ‘desbaserritartu’ egin behar da, eta kultura modernoa eskuratu behar
|
du
euskarak.
|
|
|
Belaunaldi berriak, gerraostekoak, ez du dudarik: kulturak salbatuko
|
du
euskara.
|
|
|
Ba
|
du
euskerak bere edertasuna non agertu: ele eder edo literaturan, izate gaietan edo metapisikan, eder legeetan edo estetikan, izkeran edo gramatikan.
|
|
|
Txosten horrek sekulako garrantzia
|
du
euskara batuaren garabidean, bi arrazoirengatik: berori da Baionako erabakien aurrekaria eta oinarria, batetik; eta, bestetik, Arantzazuko erabakiei 10 urteko aldea hartu die.
|
|
|
Herri literaturaz gainera, literatura jasoa behar
|
du
euskarak. Eusko Pizkundeko ikusmoldeak bizirik dirau oraindik:
|
|
2015
|
|
|
Orduan, horrek alde positiboa du, eleaniztasun hori ondo dago. Baina, gero, beste aldetik, suposatzen
|
du
euskararen etorkizuneko presentzia hori ez ote den eskastuko. Gaztelaniazko irakasgaiak mantendu beharrekoak direnez, ez dira eskastuko.
|
|
|
Aldaketa horiek erakusten digute hizkuntza gutxituak erabiltzen dituzten europar unibertsitateek lehiakortasun ekonomikoaren ereduaren alde egin duten hautua ez dela garrantzirik gabeko egitatea hizkuntza gutxituarentzat. 80ko hamarkadatik aurrera, UPV/EHUk konpromiso instituzional sendoa izan
|
du
euskara hezkuntza hizkuntza gisa sustatzeko goi mailako hezkuntzan. Helburu hori abiaburu hartuta, hainbat plangintza jarri ditu martxan euskara irakaskuntzaren esparruan eta esparru zientifikoan txertatzeko, irakasleriaren hizkuntza trebakuntza eta hizkuntza eskakizunak barne.
|
|
|
Guraso galegoen seme erdaldun bati galdetu nion zergatik ez zidan galegoz egiten, eta ez zuela maite esan zidan, hizkuntza galegoak ou asko dituela, eta gurasoak zaunka aritzen zirelako irudipena zeukan. Gaztelania hizkuntza neutrotzat zeukan, ez
|
du
euskara inoiz ikasiko.
|