|
2000
|
|
|
Harri eta zur geratu zen aita, begiak zabal, zeren eta, bere bidaietarik itzultzen zen bakoitzean, beti edireiten baitzuen gure ama bere zerbitzurat, haren obligazinoetarik eta postutik den mendrenik ere higitu gabe, morroi neskameei bere manuak emaiten, txilina noiznahi eskuan —ekarri pitxer bat ur eta garbiontzia honat!, eraman etxeko jaunaren zaldia harat! —, bere senarrari deus ere falta ez zekion amoreakatik. Honek, halarik ere, ez zizkion amari argibideak eskatu, eta, etsiak hartua bezala,
|
bi
hitz haiek erraiterat mugatu zen:
|
|
|
—Gauza bat ez dut ulertzen, aita Bartolome: zergatik egin duzun mezako sermoian
|
bi
hitz euskaraz, eta bertze guztia gaztelaniaz, urbiaindar gehienek gaztelaniaz hitzik ere ez dakitenean...
|
|
|
MINTZATU natzaizu apur bat aitona Nikolasez, mintzatu natzaizu apez don Frantziskoz, eta orain
|
bi
hitz erran nahi nizkizuke geure aitari buruz.
|
|
|
Eta, gauzak hala badira, ez al zaizu iduritzen ezen bertze
|
bi
hitz horiekin ere —galtzaile eta garaile—, antzeko zerbait gerta litekeela.... Edo jada Salamancan erran nizuna erran behar ote dizut berriro, eta oroitarazi behar ote dizut, halatan, nola akabatu zuen gure aitak, bere burua beti garailetzat izan zuenak...?
|
|
|
Zezena geldi zegoen, hilik; toreatzailea, berriz, jaiki egin zen eta, jaikitzean, ohartu nintzen ezen beso bular ingurua odoletan zuela. Hurbildu zitzaizkion peoiak; jaitsi zen Villagrandeko dukearen medikua tribunatik; jaitsi zen, harekin batean, kalonje jaun don Claudio... baina toreatzaileak ezetz erraiten zien guztiei, ez zuela deus ere, eta dukeari
|
bi
hitz erran nahi zizkiola. Eta, ongi zuèn besoa morroi baten lepo inguruan ipintzen zuela, tribunarantz abiatu zen, haren laguntzarekin.
|
|
|
Jauregia, finean, talaia ezin hobea zen, nondik begizta baitzitekeen, han urrunean, urroztarren dorretxea, baita, legoa laurdenerat edo, Urbiaingo herria ere, zeinaz
|
bi
hitzen erraiterat obligaturik bainago, gure jauregiaren historia Urbiani guztiz loturik egon izan denez: " guztiz loturik" erran dizut, eta ez" guztiz nahasirik", zeren eta, liburuan barrena ikusiko duzun bezala, umetarik irakatsi baitziguten nor zen nor inguru haietan, jaunak beti jaun eta menekoak meneko.
|
|
|
—Ez duk erraza ene bizitza
|
bi
hitzetan laburtzea, baina entseiatuko nauk. Hik badakik, Joanikot, ene esperantzen berri, eta nola etorri nintzen Italiarat mundua jan beharrean.
|
|
|
—baina, ohartu zenean ez berak ez osabak ezpatarik ez zutela, gaineratu zuen—: Edo, ezpatarik ezean, muturka eta ukabilka —eta, azken
|
bi
hitzak erraiterakoan, kraskatu egin zitzaion boza, barrendik bertze zerbait kraskatu balitzaio bezala.
|
|
|
Mementu hartan Fernando Pachecorekin geunden, eta hari aditu genionetik jakin ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter haietako jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin etortzen zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik baitzeuden, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztiak ere baitziren, ostatatzen gintuen gizonaren erranetan, gizon gaitzak eta ondikozkoak, gerlatiak eta maliziatiak, okasinotsuak eta inkontru gaixtokoak. Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non
|
bi
hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean: zaldunak gaituk eta zaldunak gaituk... haien Espainiako etxeek mendez mende pilatu eta juntatu zituztèn merituekin eta tituluekin batean, zeinak errezitatzen baitzituzten arrosarioaren letaniak balira bezala.
|
|
|
BART gauean, lotarakoan, behin eta berriro etorri zaizkit bururat, aldarearen azpian ezkutatu nuen nafar gaztearen hitzak, noiz eta erran baitzuen: " Espai niako soldaduetarik ihesi nabil, zeren nik bizia eman baitezaket Nafarroaren alde, baina Nafarroatik kanpoan ez zait deus ere galdu... eta zeren ene aitonetarik bat Ka ta luniarat joan eta Katalunian hil baitzen, eta nik ez dut haren eredurat akabatu nahi", eta gaur, berriz,
|
bi
hitz skribatu nahi nizkizuke, nafar gazteak erranari buruz.
|
|
|
nola Sarako erretoreak Etsai zeritzan deabruarekin ikasi zuen Salamancako haitzuloetan, norat joan baitzen Teologiaren eta magiaren ikasterat, bere anaia batekin eta bertze lagun batzuekin, eta nola, ikastekoak ikasi ondoren, ikasleetarik batek geratu behar izan zuen deabruaren zerbitzuan, beronekin egin tratuaren arabera; eta ikasleek hartarakotz zotz egin zuten, eta Axularren anaietarik batek geratu behar izan zuen; eta, orduan, anaiaz urrikaldurik, Axularrek erran zion deabruari ezen geratuko zela bera, haren orde; eta, anaiaren orde han berean geratzen zelarik, manatu zion deabruak Axularri ezen atera zezala ura osin batetik, baliaturik galdara batez, zeinak baitzuen hondoan galbahe bat, eta manatu zion, halaber, ezen, noiz eta galdetzen baitzion non zegoen, ihardets zezala Axularrek: " Hemen nago!"; baina, orduan, nola gartzela hartarik eta trabailu ezin nekeago hartarik ihes egin nahi baitzuen, bururatu zitzaion Axularri ezen
|
bi
hitz haiek irakatsi behar zizkiola galbaheari; eta irakatsi zizkion Axularrek galbaheari bi hitz haiek eta, hala, Etsai urrun samar ikusi zuèn egun batean, pentsatu zuen ezen hura zela bere ordua, eta entseiatu zen, ondorez, handik itzurtzerat eta ihes egiterat; eta bazihoan Axular kanporantz, eta galdetu zion deabruak: " Non hago?", eta galbaheak ihardetsi zion:
|
|
|
nola Sarako erretoreak Etsai zeritzan deabruarekin ikasi zuen Salamancako haitzuloetan, norat joan baitzen Teologiaren eta magiaren ikasterat, bere anaia batekin eta bertze lagun batzuekin, eta nola, ikastekoak ikasi ondoren, ikasleetarik batek geratu behar izan zuen deabruaren zerbitzuan, beronekin egin tratuaren arabera; eta ikasleek hartarakotz zotz egin zuten, eta Axularren anaietarik batek geratu behar izan zuen; eta, orduan, anaiaz urrikaldurik, Axularrek erran zion deabruari ezen geratuko zela bera, haren orde; eta, anaiaren orde han berean geratzen zelarik, manatu zion deabruak Axularri ezen atera zezala ura osin batetik, baliaturik galdara batez, zeinak baitzuen hondoan galbahe bat, eta manatu zion, halaber, ezen, noiz eta galdetzen baitzion non zegoen, ihardets zezala Axularrek: " Hemen nago!"; baina, orduan, nola gartzela hartarik eta trabailu ezin nekeago hartarik ihes egin nahi baitzuen, bururatu zitzaion Axularri ezen bi hitz haiek irakatsi behar zizkiola galbaheari; eta irakatsi zizkion Axularrek galbaheari
|
bi
hitz haiek eta, hala, Etsai urrun samar ikusi zuèn egun batean, pentsatu zuen ezen hura zela bere ordua, eta entseiatu zen, ondorez, handik itzurtzerat eta ihes egiterat; eta bazihoan Axular kanporantz, eta galdetu zion deabruak: " Non hago?", eta galbaheak ihardetsi zion:
|
|
|
Ordea, mila xehetasunetan galdu gabe,
|
bi
hitz erran nahi nizkizuke, libertateari buruz biak, zeren mementu haietan huraxe izan baitzen enetzat gauzarik inportantena: gizon librea nintzela!
|
|
|
Baina, emazteki hura hautatu aitzin, Gorukirengatik ere galdetu nuen. Eta ene laguna handik gutirat agertu, eta bazter baterat eraman nuen, non nigar xopinka hasi baitzitzaidan, ezpainetan
|
bi
hitz bakarrik zerabiltzala: ihes egin nahi zuela oihanerat, ihes egin nahi zuela...
|
|
|
Handik aitzina, osaba Joanikot behin baino gehiagotan joan zitzaion galdegite harekin, pipa piztua eskuan... Ordea, aitonak ezentzuna egiten zion, edo bertze gauza bat entzuten zion, agian, zeren aitonak tabako gehiago eskatzen baitzion edo katoliko eta protestantei buruzko bertze errepuesta hura emaiten zion... edo errepuesta haren azken
|
bi
hitzak, hobeki: " Ipurdian zuloa!", hizketan gero eta gehiago nekatzen zelako, benturaz, edo auskalo zergatik, zeren zer dakit nik zer gertatzen zen aitonaren buruan...
|
|
|
Aitzina egin nahi duenak aitzina egin behar du eta ez gibela beha bizi, lezioneren bat ateratzeko ez bada... Eta hauxe duzue,
|
bi
hitzetan, gerla haietarik nik ateratzen dudan lezionea: " Nafarroa galdu zen, baina Nafarroak irabazi zuen".
|
|
|
Baina halakoak gara: badakigu ezen lohitzen eta likisten garela, noiz eta egin beharrekoa egiten ez baitugu, baina, halarik ere, noiz eta, erretorikaren bidez,
|
bi
hitz airoski lotzen ikasten baitugu, berehala lotzen gatzaizkio, hitzen ederraz eta urrearen distiraz, geure lohiaren eta geure likitsaren beztitzeari eta haren estaltzeari, eta apaintzen dugu geure satsa eta geure simaurra arrosa lurrinztatu batez. Eta, hitzen errepikatzearen errepikatzeaz, uste dugu eta sinesten dugu hondarrean ezen azala dela barrena, eta barrena azala... harik eta, halako batean, berez eta halabeharrez, gauza bakoitzak bere lekurat egiten duen arte —azalak azalerat eta mamiak mamirat—; eta ohartzen gara orduan ezen gure lohia eta gure ustela ez dela bertze alderat behatuagatik desagertzen, eta geure lohiarekin eta geure ustelarekin egin behar dugula aitzina —geure mugetarik eta geure hauskortasunetik—, eta besoak ditugula, geure muga horiei buru egiteko, zeren, geure deusezetik bertze deusez bat amoroski besarkatzen dugunean, erortzen dira mugak eta loratzen zaigu bihotzean eguzki bizi gori bat, urrerik urretsuena baino distiratsuagoa dena, nola loratu baitzitzaion Kristori Kalbario mendian, bere bakardadetik eta bere deusezetik munduaren deuseza besarkatu zuenean.
|
|
|
Eta hatsarrerat jo nuen eta hatsarreko
|
bi
hitz haiek irakurri nituen berriro: " Seme maitea"... eta nola sentitu nuen ezen osabak arrazoin zuela!, zeren eta halakoa baitzen ene nortasunaren eta ene izatasunaren zuhaitza:
|
|
|
Baieztapena, hala ere, oihuka ari nintzela alegia, hain zen funtsik gabea, ez baitzitekeen eldarnio bat baizik, bizi ninduen lokamutsaren atal berantiar bat, errealitatearekin inolako estekarik ez zuena. Nire horretan, errealitea
|
bi
hitzetara bihurtzen zen: mina eta egarria.
|
|
|
Anaiak erranaren berri eman nion
|
bi
hitzetan.
|
|
2002
|
|
|
Behin harako bidean, nola zetozkidan buru ezpainetara etengabe Sarak idatzitako gutunaren azkeneko hitzak: behar zaitut, behar zaitut, behar zaitut...
|
bi
hitz, amodiozko bi kolpe bezala, infinituraino errepikatuak, sistole eta diastole perfektuan!
|
|
2003
|
|
|
Lerro horiek irakurtzean iduritu zait bi ikuspegi arrunt kontrajarri badirela gure kasuan eta, biak berdin kaltegarriak baitzaizkit, nahi nituzke
|
bi
hitzez argitu:
|
|
|
Horregatik, hortik hasi nahi nuke, gauzak bereizten. Nik badakit orain bat batean berriz koadrilara itzultzea gogorra izan daitekeela, baina nirekin
|
bi
hitz egitea, neska...
|
|
2004
|
|
|
Eta pirtzinarena, egia esan, nik ez nion erreparatu ere egin Iratiren zilborrari, neska. Zurekin eta beste lagun batzuekin geundela azaldu zela guregana eta
|
bi
hitz egin genituela. Besterik ez dut gogoan, Joana.
|
|
|
Haatik, ikuspegi horren laburra larrutzeko, beste bi ordezkari landatu nahi ditugu hemen. Eta lehendabizikoak
|
bi
hitz darabiltza jarrera hori definitzeko: tranpa, batetik; utopikoa, bestetik.
|
|
|
Euskal prosodiaz
|
bi
hitz
|
|
|
Finlandiaz
|
bi
hitz
|
|
|
Txekoslobakiaz
|
bi
hitz orain
|
|
|
Israel ez
|
bi
hitz
|
|
|
Esan ditzagun orain
|
bi
hitz hebreoaren pizkundeaz.
|
|
|
Listua irensten saiatu nintzen... eta orduan nire begiek flakostaren gerrikoan katigaturiko txaparekin egin zuten topo. Txapa obalatua zen, nikelezkoa itxuraz, eta agentearen zenbakiaz gain,
|
bi
hitz zituen irarrita: Geheime Staatspolizei.
|
|
|
Hasierako ezustekoaren ondotik mozolo begiak jartzen nizkiola, baietz erantzun nion, eta neskak beste paper batean izenpetu zuen, letra maiuskulekin: MONTSERRAT; harekin batera, azpian, telegrama baten antzera,
|
bi
hitz eta zenbaki bat: " Telefonoa:
|
|
2005
|
|
|
–Aizu, Tommy, ni ez naiz adarretatik dabilen horietakoa, eta jakin nahiko nuke zein den liluratu zintuen txulotxoa, munduaren ederra laburbiltzen duena? , esan zion Inesek, elkar ikusi, elkarren aurkezpena egin, eta elkarri
|
bi
hitz egin ondoren.
|
|
|
Zenbatetan damutu zen amona Kontxi
|
bi
hitz haiek noizbait ahoskatu izanaz!
|
|
2006
|
|
|
Gabon, ama,
|
bi
hitz bakarrik
|
|
|
–Bi hitz uste dut –hasperen egin du– Hamabost urteren ondoren,
|
bi
hitz.
|
|
|
Sorbaldak gora ekarrita je ne sais pas esan, eta gero neure sorbaldei eutsi zenien, besoa han utzi eta mon amour xuxurlatu. Zerrenda bukatzeko,
|
bi
hitz. Eta nire bihotzak, tentela bera, salto egin zuen. Esan nion geldi egoteko.
|
|
|
Labain, astiro. Eta
|
bi
hitzetan. Zure aspaldiko frantses klaseetatik gogoratzen zenituen azkenak.
|
|
2007
|
|
|
Eta, amaitzeko,
|
bi
hitz En las orillas del Sar tragikoaz.
|
|
|
Aspaldiko eboluzioaren geldotasunaz
|
bi
hitz
|
|
|
Bartolomé de Las Casas
|
bi
hitzetan
|
|
|
Beno, nik hala deitzen diet. Hitzen bidegurutzeak gustatzen zaizkit: gurutzegrametan
|
bi
hitzek, aldi berean, elkar mozten eta osatzen duten laukitxo horiek. Denborarekin konturatu naiz badaudela hitz batzuk elkarrekin beste batzuk baino hobeto moldatzen direnak.
|
|
|
Batzuetan, goitik behera doan hitzak eta ezker eskuin doanak hain ondo laztantzen dute elkar, ze ematen du urtu egingo direla. Eta horrelakoak gertatzen direnean
|
bi
hitz horiek askoz gehiago dira eta dena mugitzen da. Zoragarria da.
|
|
|
Orain aurrean duzun papertxoan Nathaliek bere telefonoa idatzi zizunetik, lau kongresuren aitzakia hartuta usaindu ahal izan duzu haren lepoa gertutik, gauez, hiri ezberdinetako hoteletako geletan. Baita nik ere, erantzun diezu halakoetan emazteak telefonoz gauero esan dizkizun azken
|
bi
hitzei.
|
|
2008
|
|
|
eta burua makurtu zuen, dantzari ona zen, eta grazia handiarekin egiten zituen gorputzari eta gorputzaren zatiei zegozkièn mugimenduak?, begirunezko agur gisa. Ondoren, ezustea, markesak bere burua apaldu eta erantzun egin baitzion, halako eran, non, ordaineko keinua ez ezik,
|
bi
hitz ere egin baitzizkion: –Buenos días?, Regina harri eta zur uzten zuela.
|
|
|
–Utikan zakurrak, hiltzaileak?. Inprimatutako aldea ikatzez belztua zegoen, baina hautsa joaten ari zitzaion eta hatzak zikintzen zizkidan; eta alde zurian
|
bi
hitz hauek zeuden, gai beraz idatzita: –Kargutik kendua?.
|
|
|
Ez dut esango Garibaldik bizitza biografiaren ikuspegitik bizi zuenik, egunen batean idatzita ikusi nahi zuen gidoi baten arabera, alegia; ez dut uste goizero ispiluaren aurrean jarri eta. Bejondaiala, Garibaldi haiz?, esango zuenik; ez dut uste, idazle eta artista gehienak bezala, kontatzeko bizi zenik, baina bazuen, nola esan, historiaren agertokian paper bat jokatu dutenen egoteko modu bat, tarteka nostalgiarekin nahas zitekeena (garai jakin baten nostalgia zen eta ez leku jakin batena), eta bazuen baita ere, zergatik ezkutatu, zeregin arriskutsuetan ibili direnek bakarrik izan ohi duten misterioaren itzal gisako bat. Pare bat aldiz ikusia nuen, nirearen antzeko berokia soinean eta besapean liburua zuela, ardoaren inguruan antolatzen genituen hitzaldietara etortzen, baina apenas elkarri
|
bi
hitz baino gehiago eginak genizkion.
|
|
|
Haiengana iristean, Reginak, hemezortzi urte bete berri zituenak, pitxerra besoetan hartu, belauna tolestu –doña Engracia maistrarekin egin zuèn urtebetea ez zitzaion alferrik gertatu– eta burua makurtu zuen –dantzari ona zen, eta grazia handiarekin egiten zituen gorputzari eta gorputzaren zatiei zegozkièn mugimenduak–, begirunezko agur gisa. Ondoren, ezustea, markesak bere burua apaldu eta erantzun egin baitzion, halako eran, non, ordaineko keinua ez ezik,
|
bi
hitz ere egin baitzizkion: " Buenos días", Regina harri eta zur uzten zuela.
|
|
2009
|
|
|
Ezpain estu galanta izanen da. Bere anaiaz
|
bi
hitz entzun orduko telefonoa eskegi eginen du. Kazetariak garela usteko du, edo auskalo.
|
|
|
Lorik egin ezin duenean burura etortzen zaio sasi hitz hori, kiribilean bezala errepikatuta. Haizea eta ura,
|
bi
hitz horien latinizazio eta konpresioz sortutakoa, antza. Promotoreek ez dakite dagoeneko zer egin beren urbanizazioekin.
|
|
|
Baina konturatu zen musikak horixe zeukala, pertsonen barruan zauria egin eta azalaren azpitik zegoena ateratzeko gaitasuna. Neurri baten, momentu hartan bihurtu zen irrati esatari, bi nota gehi
|
bi
hitz lau teilatu zirela konturatzerakoan. Ilargia erdian, eta zu goruntz begira zioen letrak.
|
|
|
Leonard Cohen abesten, Granadako poetaren balsa. Baina ia ez dut entzuten, Norak
|
bi
hitz esan dizkidalako, edozein musika baino hobeak. Bi hitz besterik ez, eskegi baino lehen.
|
|
|
Banator babesera! izan ziren Eutimiok esan zizkidan estreinako
|
bi
hitzak eta, beratzen jartzeko garbantzuen gainetik bista apartatuta, buruarekin baietz egin nion nik, bazuela baimena, pasatzeko barrura.
|
|
|
Ni haren iritziaren zain nengoen, baina ez zen iritsi. Haren ordez, harrituta utzi ninduten
|
bi
hitz.
|
|
|
–Konklabe familiarra! , erantzun zuen Reginak
|
bi
hitzak ezin hobeto ahoskatuz, elkarren ondoan jarritako bi hitz haiek ere halakoak baitziren, antza, Nazario Orbek ezkonberritan oparitu ziòn hiztegiaren fruitu harrigarriak, edonori erakusteko eta edonor liluratzeko modukoak.
|
|
|
–Konklabe familiarra! , erantzun zuen Reginak bi hitzak ezin hobeto ahoskatuz, elkarren ondoan jarritako
|
bi
hitz haiek ere halakoak baitziren, antza, Nazario Orbek ezkonberritan oparitu ziòn hiztegiaren fruitu harrigarriak, edonori erakusteko eta edonor liluratzeko modukoak.
|
|
|
Egia zen aski izan zirela izebaren
|
bi
hitz haiek?. Nahikoa da!?. Teofilo Mariaren ahalegina ezerezean uzteko, baina egia zen, halaber, Teofilo Maria ez zitzaiola izebari inoiz era hartan mintzatu, eta horrek adoretzen zuen porrotaren erdian; baina hara:
|
|
|
hasieran, itzalean mantendu ziren, begiak beti zabalik; ondoren, burua agertuz joan ziren, pixkaka, gero eta nabarmenago, urtebeteren buruan lankideen mesfidantza garaitzea eta fabrikako sindikatu nagusien barruan sartzea lortu zuten arte; bitartean, Teofilo Mariak hiruzpalau bider bildu behar izan zuen langile batzordearekin; bilera haietara beti eramaten zituen Pedro Lakanda, fabrikako langileen gorabehera guztiak zekizkiena, eta Martin Belzunze, buruan kalkulagailu bat zuena, fabrikako datu ekonomiko guztiekin; langile batzordean bazegoen gizon bat, berrogei bat urtekoa, argia bezain harroa, fabrikako lider sindikaletako bat zen,. Fanelli? ezizenekoa, borrokalaria, langile batzordearen eleduna?, Teofilo Maria batzuetan bere onetik ateratzen zuena; Fanellik, izan ere, noiznahi erabiltzen zuen harako esapide hura?. Langileok zera eskatzen dizugu??, jarraian zerrenda amaigabe bat osatzen zuela,, hau eta hori eta hura?; baina zerrendak baino gehiago
|
bi
hitz haiek gogaitzen zuten Teofilo Maria, beharbada?, eskatzen dizugu??, bi hitz haiek entzun orduko mahai gainean ahuspez zuèn eskua mugitzen hasten baitzen Teofilo Maria, gora eta behera, behera eta gora, eskumuturra errotazio ardatz harturik, mugimendu ia erreflexu batean, iruditu ere, iruditzen baitzitzaion, menturaz, Fanelliren begirada hotz bezain beroak beste zerbait eransten ziola esapideari, eskari hutsa zirudiena exijentzia bihurtuz.
|
|
|
hasieran, itzalean mantendu ziren, begiak beti zabalik; ondoren, burua agertuz joan ziren, pixkaka, gero eta nabarmenago, urtebeteren buruan lankideen mesfidantza garaitzea eta fabrikako sindikatu nagusien barruan sartzea lortu zuten arte; bitartean, Teofilo Mariak hiruzpalau bider bildu behar izan zuen langile batzordearekin; bilera haietara beti eramaten zituen Pedro Lakanda, fabrikako langileen gorabehera guztiak zekizkiena, eta Martin Belzunze, buruan kalkulagailu bat zuena, fabrikako datu ekonomiko guztiekin; langile batzordean bazegoen gizon bat, berrogei bat urtekoa, argia bezain harroa, fabrikako lider sindikaletako bat zen,. Fanelli? ezizenekoa, borrokalaria, langile batzordearen eleduna?, Teofilo Maria batzuetan bere onetik ateratzen zuena; Fanellik, izan ere, noiznahi erabiltzen zuen harako esapide hura?. Langileok zera eskatzen dizugu??, jarraian zerrenda amaigabe bat osatzen zuela,, hau eta hori eta hura?; baina zerrendak baino gehiago bi hitz haiek gogaitzen zuten Teofilo Maria, beharbada?, eskatzen dizugu??,
|
bi
hitz haiek entzun orduko mahai gainean ahuspez zuèn eskua mugitzen hasten baitzen Teofilo Maria, gora eta behera, behera eta gora, eskumuturra errotazio ardatz harturik, mugimendu ia erreflexu batean, iruditu ere, iruditzen baitzitzaion, menturaz, Fanelliren begirada hotz bezain beroak beste zerbait eransten ziola esapideari, eskari hutsa zirudiena exijentzia bihurtuz.
|
|
|
Etxea gainera erortzera zihoakion arren, begiak zabalik mantentzen zituen Maria Bibianak, buruan
|
bi
hitz. Maria Bibianaren bizitza bizitzaren zentzuari lotua zegoen neurrian, oso litekeena da hipotesia, itsasten zitzaizkion bitartean:
|
|
|
–Jainkoaren borondatea?: ...ritxarren aurrean ez baitzegoen, Jainkoaren borondateaz aparte, beste irtenbiderik, antza; hamar hamaika urte zituen arren, ongitxo zekien lezio hura, neska zintzo bezain heldua baitzen adin hartarako, eta apaiz guraso izebek, baita mundu guztiak ere, komodin gisa erabiltzen baitzuten espresio hura. Jainkoaren borondatea?, bizitzak, patuak edo dena delakoak karta txarrak ematen zizkien bakoitzean,
|
bi
hitz haiek airean idatziak baleude bezala eta jendeak aire hura baizik arnastuko ez balu bezala, Elizaren agindupeko giro hertsi hartan, amen, amen eta amen; Maria Bibianak patu gaiztoa onartu behar zuen, beraz, baina nekez onartzen zuen, zerarekin gertatuak gehiago baitzirudien madarikazio bat, edo zigor bat, beste ezer baino; Maria Bibianak, beraz, lur bat behar zuen, edo portu bat. Maria Bibianak ongi uler zitzakeen Jainkoak egiptoarrei igorritako izurriak, baina zergatik igorri zien beste izurri hura orbetarrei, orbetarrak kristau zintzo zirenean??, non lehorreratu izan zezan; Domingok eskaini zionak, baina, ez zuen asetzen, lurretik ere ezer gutxi baitzuen lur hark:
|
|
|
bazterrak ere nahasten zituen, noiz edo noiz?; gainera, beti lanpetuta zebilèn sendategiko zuzendariarekin ere. Gibelalde doktorearekin? egoten ahalegintzen zen, eguraldiari buruz edo beste zernahiri buruz
|
bi
hitz egiteko besterik ez bazen ere, hitz egiten zutena hitz egiten ez zutenaz hitz egiteko aitzakia hutsa balitz bezala, Regina halako zerbait ere esaten ari baitzitzaion, ausaz, halakoetan: –Zuzendari jauna, gaur ere eguraldiaz hitz egin dugu, bai, baina gure seme hori gaixo dagoen bitartean, ni zure itzala izango naiz, aldamenetik inoiz kendu duzuna eta oroitaraziko dizuna Gabinori ezin falta dakiokeela ezer?.
|
|
|
/ Desde que se fue/ nunca más volvió,/ seguiré sus pasos,/ Caminito, adiós, Domingok ez zion begia gainetik kentzen, iruditu ere, iruditu zitzaion, halako batean, Albertok, tarteka, arnasa hartzeko edo, pausaldi batzuk egiten zituela, ongi baino hobeto baliatzen zituenak, Adari irri limurtzaileak igortzeko, esanahiz beteak?, harik eta hurrengo ahapaldian: ...uella dejó, bihotzak Domingori jauzi egin zion arte, Albertok mi amor ahoskatu zuèn une berean jauzi egin ere, maitasunaren aipatze hutsak guztiz aztoratu eta, aztoramenduarekin batera, sentimendu erabateko bat nagusitu balitzaio bezala, barru barrukoa eta itzalik gabekoa, bere errealitate benetakoaren isla izan zitekeena, mozorro guztiak kenduta, baita hitzezko mozorro ustez altruista hura ere?
|
bi
hitzez osatutako esaldi hura, alegia: –zuregatik da??, orain, beste ahotsaren menera zegoela, bere aberetasunaren ahots sendoaren menera?, garbi entzun baitzezakeen beste esaldi hura, bere jokabidearen zinezko arrazoia agerian jartzen ziona:
|
|
|
hantxe sortu zen, bai, zarata eta zalaparta, anfitrioiak berak, harreman kontuetan oso diplomatikoa zenak? berehalako batean geldiarazi zuena, bere lagunarekin
|
bi
hitz egin eta atzerakako erabakia hartuz, itsumustuan alde egiteko prest zeudèn gonbidatuen gustuetara makurtuz, alegia?, halako moldez, non balsak berriro hartu baitzion lekua tangoari, gau osoan, festa bukatu bitartean, hartu ere; Reginak, baina, aktibismoa lagun ona zelakoan edo, Domingok bere ihesarekin utzi ziòn hutsunea betetzeko?, urrunago joan nahi zuen, eta urrunago joan zen, festa hartara joandako lagun irizkideak Regina enera askari baten aitzakian bildu eta tangoaren aurkako gurutzada batean inplikatzen zituela:
|
|
|
edo lokatza edo hegaldia? idatzi nion kartaren azkenaldean, ongi gogoratzen naiz oraindik; eta hegaldia aukeratu genuen, bai horixe!?; azken
|
bi
hitzak ahoskatu zituenean, gora eta behera mugitu zuen Adak burua, ez harrokeriaz, haren begiek ez zuten halakorik aditzera ematen bederen?, barne min batek apaldutako harrotasunez baizik; gero, isilune bat zabaldu zen, don Juliok hautsi zuena:
|
|
|
koadro entzutetsuan azaltzen dena eta Chaplinek ederki ezagutzen zuena, maisutza ikasi zuèn garaian behin baino gehiagotan ikusi baitzuen koadroaren kopia bat, lagun egin zuèn irakasle bakuninzale batek bere etxeko langelan zuena?, iraultza bera ere Adaren baitan haragiturik balego bezala; Libertatearen irudi hark, baina, ezusteko erantzuna eman zion libertate gose baizik ez zenari?. Sentitzen dut??:
|
bi
hitz, epai bat, Chaplin erbestera kondenatzen zuena; esan nahi baita Chaplinek buruan behar zituela Domingo eta Adaren arteko harremanak: xehetasun hura, esate baterako, anai arrebak bultzatzen zituena zigarro beretik erretzera noiznahi; baliteke, balitekeenez, Chaplinek aintzakotzat ere ez hartzea xehetasun hura egoera normal batean, baina, zegoen bezala zegoelako, jeloskor zegoen heinean, ez zen neurriaren jabe?, zigarroaren muturrean ikusi zituen, apika, haien ezpainak bat eginik, irudiak eta aldiak nahastuz, irudimenaren ariketarik apetatsuena bitarteko; Chaplinek, ondorioz, deseroso sentitu behar zuen, errudun ere bai ausaz?
|
|
|
Arestian, beraz, Domingok Mauriren harri zaparrada bortitza jasan zuen;
|
bi
hitz arruntez osatutako esaldi hura, ordea, bi hartxintxar: –Hortxe duk!??, ez zen jasateko gai izan, hurrengo bospasei segundoetan nora ezean gelditu baitzen Domingo, bat bateko ahuleziak edo jota, aurpegia zuri eta burua ere zuri:
|
|
|
Eta langile infiltratuek lanari ekin eta aldez aurretik markatutako estrategiari eutsi zioten: ...ko lider sindikaletako bat zen," Fanelli" ezizenekoa, borrokalaria, langile batzordearen eleduna–, Teofilo Maria batzuetan bere onetik ateratzen zuena; Fanellik, izan ere, noiznahi erabiltzen zuen harako esapide hura –" Langileok zera eskatzen dizugu" –, jarraian zerrenda amaigabe bat osatzen zuela," hau eta hori eta hura"; baina zerrendak baino gehiago
|
bi
hitz haiek gogaitzen zuten Teofilo Maria, beharbada –" eskatzen dizugu" –, bi hitz haiek entzun orduko mahai gainean ahuspez zuèn eskua mugitzen hasten baitzen Teofilo Maria, gora eta behera, behera eta gora, eskumuturra errotazio ardatz harturik, mugimendu ia erreflexu batean... iruditu ere, iruditzen baitzitzaion, menturaz, Fanelliren begirada hotz bezain beroak beste zerba...
|
|
|
Eta langile infiltratuek lanari ekin eta aldez aurretik markatutako estrategiari eutsi zioten: ...eleduna–, Teofilo Maria batzuetan bere onetik ateratzen zuena; Fanellik, izan ere, noiznahi erabiltzen zuen harako esapide hura –" Langileok zera eskatzen dizugu" –, jarraian zerrenda amaigabe bat osatzen zuela," hau eta hori eta hura"; baina zerrendak baino gehiago bi hitz haiek gogaitzen zuten Teofilo Maria, beharbada –" eskatzen dizugu" –,
|
bi
hitz haiek entzun orduko mahai gainean ahuspez zuèn eskua mugitzen hasten baitzen Teofilo Maria, gora eta behera, behera eta gora, eskumuturra errotazio ardatz harturik, mugimendu ia erreflexu batean... iruditu ere, iruditzen baitzitzaion, menturaz, Fanelliren begirada hotz bezain beroak beste zerbait eransten ziola esapideari, eskari hutsa zirudiena exijentzia bihurtuz.
|
|
|
Egia zen aski izan zirela izebaren
|
bi
hitz haiek –" Nahikoa da!" – Teofilo Mariaren ahalegina ezerezean uzteko, baina egia zen, halaber, Teofilo Maria ez zitzaiola izebari inoiz era hartan mintzatu, eta horrek adoretzen zuen porrotaren erdian; baina hara: bere porrota ere ez zitzaion hain porrota iruditu, ausaz, burura orduantxe etorri zitzaionak etorkizunik izatekotan:
|
|
|
Etxea gainera erortzera zihoakion arren, begiak zabalik mantentzen zituen Maria Bibianak, buruan
|
bi
hitz –Maria Bibianaren bizitza bizitzaren zentzuari lotua zegoen neurrian, oso litekeena da hipotesia– itsasten zitzaizkion bitartean: " Jainkoaren borondatea":
|
|
|
" Jainkoaren borondatea": ...aurrean ez baitzegoen, Jainkoaren borondateaz aparte, beste irtenbiderik, antza; hamar hamaika urte zituen arren, ongitxo zekien lezio hura, neska zintzo bezain heldua baitzen adin hartarako, eta apaiz guraso izebek, baita mundu guztiak ere, komodin gisa erabiltzen baitzuten espresio hura –Jainkoaren borondatea–, bizitzak, patuak edo dena delakoak karta txarrak ematen zizkien bakoitzean,
|
bi
hitz haiek airean idatziak baleude bezala eta jendeak aire hura baizik arnastuko ez balu bezala, Elizaren agindupeko giro hertsi hartan, amen, amen eta amen; Maria Bibianak patu gaiztoa onartu behar zuen, beraz, baina nekez onartzen zuen... zerarekin gertatuak gehiago baitzirudien madarikazio bat, edo zigor bat, beste ezer baino; Maria Bibianak, beraz, lur bat behar zuen, edo portu bat –Mari... ez baitzen lurra ere, ezpada airezko lurra, airezko lurra baita fantasiaren magala, airezko lurra irudimenaren hegala; Maria Bibianak, ordea, lurrezko lur bat behar zuen une hartan, errealitateari errealitatearekin erantzungo ziona, ez den haizearen eskutik autoengainuaren sasi argietara ihes egin gabe, jada ez baitzuen Jainkoaren borondatearekin aski, are gutxiago Jainkoaren borondateak Jainkoaren madarikazio zigorrei leku egin zienetik; eta hala ere –hala eta guztiz ere–, Maria Bibianak ez zion bere buruari iruzur merkerik egin nahi; horregatik, bazekien arren etxea gainera erortzera zihoakiola, katastrofearen gorabeherak jakin nahi izan zituen:
|
|
|
‘gure artekoak, izan ere, bi irtenbide ditu: edo lokatza edo hegaldia’ idatzi nion kartaren azkenaldean, ongi gogoratzen naiz oraindik; eta hegaldia aukeratu genuen, bai horixe!"; azken
|
bi
hitzak ahoskatu zituenean, gora eta behera mugitu zuen Adak burua, ez harrokeriaz –haren begiek ez zuten halakorik aditzera ematen bederen–, barne min batek apaldutako harrotasunez baizik; gero, isilune bat zabaldu zen, don Juliok hautsi zuena:
|
|
|
Ada ez zela beste emakume bat, beraz, zerrendari eranstekoa, ororen arteko bata baizik, lehena, sentimendu erabateko bezain esklusiboan; harekin batera, buruan zituen berak idealizatutako gaiak –Parisko komuna; hierarkiarik, jabego pribaturik eta jelosiarik gabeko gizartea eta abar–, kontraesan bortitz bat sorrarazten ziotenak, ausaz... edo agian ez, zeren, A las barricadas kantatu zuèn hartan, Adaren gorputza esku eta bandera bihurturik ikusi baitzuen Chaplinek, beharbada –barrikadako protagonista emakumezko hura bezala, Délacroixen" Libertatea, herriaren gidari" koadro entzutetsuan azaltzen dena eta Chaplinek ederki ezagutzen zuena, maisutza ikasi zuèn garaian behin baino gehiagotan ikusi baitzuen koadroaren kopia bat, lagun egin zuèn irakasle bakuninzale batek bere etxeko langelan zuena–, iraultza bera ere Adaren baitan haragiturik balego bezala; Libertatearen irudi hark, baina, ezusteko erantzuna eman zion libertate gose baizik ez zenari –" Sentitzen dut" –:
|
bi
hitz, epai bat, Chaplin erbestera kondenatzen zuena; esan nahi baita Chaplinek buruan behar zituela Domingo eta Adaren arteko harremanak: xehetasun hura, esate baterako, anai arrebak bultzatzen zituena zigarro beretik erretzera noiznahi; baliteke, balitekeenez, Chaplinek aintzakotzat ere ez hartzea xehetasun hura egoera normal batean, baina, zegoen bezala zegoelako –jeloskor zegoen heinean, ez zen neurriaren jabe–, zigarroaren muturrean ikusi zituen, apika, haien ezpainak bat eginik, irudiak eta aldiak nahastuz, irudimenaren ariketarik apetatsuena bitarteko; Chaplinek, ondorioz, deseroso sentitu behar zuen, errudun ere bai ausaz... hargatik esan baitzuen, menturaz, esan zuena:
|
|
|
zuek bai isildu zenuketela, hipokritak halakoak! –: hantxe sortu zen, bai, zarata eta zalaparta, anfitrioiak berak –harreman kontuetan oso diplomatikoa zenak– berehalako batean geldiarazi zuena, bere lagunarekin
|
bi
hitz egin eta atzerakako erabakia hartuz –itsumustuan alde egiteko prest zeudèn gonbidatuen gustuetara makurtuz, alegia–, halako moldez, non balsak berriro hartu baitzion lekua tangoari, gau osoan –festa bukatu bitartean– hartu ere; Reginak, baina –aktibismoa lagun ona zelakoan edo, Domingok bere ihesarekin utzi ziòn hutsunea betetzeko–, urrunago joan nahi zuen, et... parrokietako apaizekin hitz egin genuke, apaiz bakoitzak bere parrokian zerbait egin dezan, sermoietan zerbait esan gutxienez...; ekimen hark izan zuen, bai, bere arrakastatxoa hiriko hainbat parrokiatan, zabaldu ere, zabaldu baitzen eliztar batzuen artean harako lelo edo maxima hura, ekimenaren espiritua nolabait laburbiltzen zuena:
|
|
|
Regina eta Maria Bibiana, hasieran, elkarrekin joaten ziren sendategira, baina ohartu zirenean, bizpahiru egunetan elkarrekin bertaratu ondoren, eraginkorragoa zela goiz arratsaldeak banatzea, halaxe joaten hasi ziren, goizetan Maria Bibiana eta arratsaldeetan Regina, alderantziz ere bai, noizean behin; Reginak –ama zen neurrian, oilaloka bat ere bazen, egoerak oilalokago bihurtzen zuena– guztia jakin nahi izaten zuen –egun bakoitzean zer zuten gosaltzeko, zer bazkaltzeko eta zer afaltzeko; paseoren bat izango ote zuten, edo bainu edo garbiketa bereziren bat– eta guztia gainbegiratzen zuen: bazterrak ere nahasten zituen, noiz edo noiz...; gainera, beti lanpetuta zebilèn sendategiko zuzendariarekin ere –Gibelalde doktorearekin– egoten ahalegintzen zen, eguraldiari buruz edo beste zernahiri buruz
|
bi
hitz egiteko besterik ez bazen ere, hitz egiten zutena hitz egiten ez zutenaz hitz egiteko aitzakia hutsa balitz bezala, Regina halako zerbait ere esaten ari baitzitzaion, ausaz, halakoetan: " Zuzendari jauna, gaur ere eguraldiaz hitz egin dugu, bai, baina gure seme hori gaixo dagoen bitartean, ni zure itzala izango naiz, aldamenetik inoiz kendu duzuna eta oroitaraziko dizuna Gabinori ezin falta dakiokeela ezer".
|
|
|
Arestian, beraz, Domingok Mauriren harri zaparrada bortitza jasan zuen;
|
bi
hitz arruntez osatutako esaldi hura, ordea –bi hartxintxar: " Hortxe duk!" –, ez zen jasateko gai izan, hurrengo bospasei segundoetan nora ezean gelditu baitzen Domingo, bat bateko ahuleziak edo jota, aurpegia zuri eta burua ere zuri:
|
|
|
–Konklabe familiarra! –erantzun zuen Reginak
|
bi
hitzak ezin hobeto ahoskatuz, elkarren ondoan jarritako bi hitz haiek ere halakoak baitziren, antza, Nazario Orbek ezkonberritan oparitu ziòn hiztegiaren fruitu harrigarriak, edonori erakusteko eta edonor liluratzeko modukoak.
|
|
|
–Konklabe familiarra! –erantzun zuen Reginak bi hitzak ezin hobeto ahoskatuz, elkarren ondoan jarritako
|
bi
hitz haiek ere halakoak baitziren, antza, Nazario Orbek ezkonberritan oparitu ziòn hiztegiaren fruitu harrigarriak, edonori erakusteko eta edonor liluratzeko modukoak.
|
|
2010
|
|
|
Eta, hala ere, erruduntasunari buruz beste
|
bi
hitz esan nahi nituzke; ama eta Ada erotu zirenean, etengabe etortzen baitzitzaizkidan haiei buruzko galderak; zer ote zen, bada, ero egotea: amildegi existentzial baten aurrean egotea bezalakoa ote zen, bertigoak paralizatuta, edo nora ez huts bat ote zen, orain ahots bat jabetzen baitzen gaixoaz, eta orain beste ahots bat, guztiz beste iritzi batekoa?; hura maiz irudikatzen ahalegindu nintzen arren, gauza bakarra zen ziurtzat jotzeko modukoa:
|
|
|
–Nobel saria??? jarraitu zuen,
|
bi
hitz haiek ahoskatu ez beste barrez hasten zela. Barreagatik konturatu nintzen zein zen telefonoaren bestaldean:
|
|
|
nahiz eta, Txopitea jauna aurrean genuelako edo, ez nizun ezer adierazi, itxura egitera mugatzen nintzela, ongi kostata, hori bai. Izan ere, ez ziren bakarrik zure
|
bi
hitz haiek, baizik eta zure tonua, mespretxuzkoa erabat, baita zure irri harroa ere.
|
|
|
Eta pertzepzio horiek eragin izugarria izango zuten pintore inpresionistengan, objektuen itzalak ñabartzera eraman zituztenak, halako eran, non, hartarako, objektuen koloreen osagarriak erabiltzeari ekin baitzioten, itzalak osatzeko erabili ohi zituztèn kolore beltz ilunen ordez. Ñabardura batek, baina, beste bat zekarren, eta ñabarduraz ñabardura etorri zen iraultza, nik artikulu honetan
|
bi
hitzetan adieraziko dudana: pintore klasikoak argiaz baliatzen ziren efektu dramatikoak lortzeko, argia dramaren funtzioan jarriz; inpresionistek, aldiz, argia pintatu nahi dute, drama anekdota bihurtuz.
|
|
|
Bizitzak burbuila existentzial batetik bestera eraman izan nau beti, badakizu, baina zer besterik ziren amaren
|
bi
hitz haiek, beste burbuila bat baizik, ama babesten zuena, bi hitz haietan bere airea eta bere arnasa aurkitu balitu bezala?; baina ni amaren semea nintzen, eta harengandik jaso ote nuen, bada, joeratxoa?
|
|
|
Bizitzak burbuila existentzial batetik bestera eraman izan nau beti, badakizu, baina zer besterik ziren amaren bi hitz haiek, beste burbuila bat baizik, ama babesten zuena,
|
bi
hitz haietan bere airea eta bere arnasa aurkitu balitu bezala?; baina ni amaren semea nintzen, eta harengandik jaso ote nuen, bada, joeratxoa?
|
|
|
Bazkalorduan izan zen. Jakin zuenean, ama zurbil zurbil jarri zen, eta
|
bi
hitzetan laburbildu zuen bere mina: –Ai ene?!?.
|
|
|
ez al zaizu iruditzen, Gabino??, estudioak ez zituen arren; izeba Ernestina, labur esanda, bazen eta ez zen, edo ez zelako zen eta bazelako ez zen, eta askoz gehiago zen: izeba ez baita
|
bi
hitzetan definitzeko moduko emakumea; ez zen neskazahar erretxina; aitzitik: aiurri onekoa zen, munduko pazientzia guztia zuena?
|
|
|
–Kaletik zihoan?, idazleak ez du gehiago esan:
|
bi
hitzetan agortu zaio gaia, beraz, Barojari, bi hitz horietan bostehun orriko nobela kabitzen denean, aldagai guztiak, kaleko paisaiari lotuak batzuk, barne pasaiari besteak, aintzakotzat hartu eta hari batean lotzekotan.
|
|
|
–Kaletik zihoan?, idazleak ez du gehiago esan: bi hitzetan agortu zaio gaia, beraz, Barojari,
|
bi
hitz horietan bostehun orriko nobela kabitzen denean, aldagai guztiak, kaleko paisaiari lotuak batzuk, barne pasaiari besteak, aintzakotzat hartu eta hari batean lotzekotan.
|
|
|
taxian egin genuèn etxetik geltokirainoko ibilbidea, geltokiko agurra, gogoan ditut amaren eta Adaren malkoak, Adarenak batez ere, hain iruditu zitzaizkidan benetakoak?, trenaren kilometro luzeetako bilintzi balantza, Madrilera iritsi nintzèn unea? Arestian esan dizut sinetsia nagoela
|
bi
hitzek laburbiltzen duten ideiarik xumeena abiapuntu ezin hobea izan litekeela bostehun orriko nobela bat idazteko; bada, pentsa ezazu zenbat liburuki atera daitezkeen nire bidaia hartatik: entziklopedia bat osatzeko lain bai, Espasa koek edo Larousse koek balekite?
|
|
|
Beste aldaketa txiki bat proposatu zuten 1.2 puntuaren izenburuan ere,
|
bi
hitz kenduz:
|
|
|
Hasteko,
|
bi
hitz
|
|
|
Hasteko,
|
bi
hitz
|
|
|
Froga kimikoen inguruan, Koenraad Van den Driessche geologoak eztabaida bat zabaldu zuen mezu eta aipamen gehien sortu zituen Terrae Antiquae webgunean, aldarrikatzeko,
|
bi
hitzetan, zientzia teknikoen nagusitasuna gizarte zientzien gainean. Van den Driesschek, 2009ko ekainaren 18an Eliseo Gilentzat egin zuen txostenaren bidez, galdera bat jarri zuen abiapuntutzat:
|
|
|
" Kaletik zihoan", idazleak ez du gehiago esan:
|
bi
hitzetan agortu zaio gaia, beraz, Barojari, bi hitz horietan bostehun orriko nobela kabitzen denean, aldagai guztiak —kaleko paisaiari lotuak batzuk, barne pasaiari besteak— aintzakotzat hartu eta hari batean lotzekotan. Nobela hori —" Kaletik zihoan" ez luke izenburu txarra— munduko bazterren batean egina egongo da honezkero, ez dakit, baina horren zain nago, zer esango dizut, bada!
|
|
|
" Kaletik zihoan", idazleak ez du gehiago esan: bi hitzetan agortu zaio gaia, beraz, Barojari,
|
bi
hitz horietan bostehun orriko nobela kabitzen denean, aldagai guztiak —kaleko paisaiari lotuak batzuk, barne pasaiari besteak— aintzakotzat hartu eta hari batean lotzekotan. Nobela hori —" Kaletik zihoan" ez luke izenburu txarra— munduko bazterren batean egina egongo da honezkero, ez dakit, baina horren zain nago, zer esango dizut, bada!
|
|
|
taxian egin genuèn etxetik geltokirainoko ibilbidea, geltokiko agurra —gogoan ditut amaren eta Adaren malkoak, Adarenak batez ere, hain iruditu zitzaizkidan benetakoak—, trenaren kilometro luzeetako bilintzi balantza, Madrilera iritsi nintzèn unea... Arestian esan dizut sinetsia nagoela
|
bi
hitzek laburbiltzen duten ideiarik xumeena abiapuntu ezin hobea izan litekeela bostehun orriko nobela bat idazteko; bada, pentsa ezazu zenbat liburuki atera daitezkeen nire bidaia hartatik: entziklopedia bat osatzeko lain bai, Espasa koek edo Larousse koek balekite...
|
|
|
ez al zaizu iruditzen, Gabino? —, estudioak ez zituen arren; izeba Ernestina, labur esanda, bazen eta ez zen, edo ez zelako zen eta bazelako ez zen, eta askoz gehiago zen: izeba ez baita
|
bi
hitzetan definitzeko moduko emakumea; ez zen neskazahar erretxina; aitzitik: aiurri onekoa zen, munduko pazientzia guztia zuena... eta birjina zen arren —eskua sutan jarriko nuke! —, ez zen ez emakume neurotikoa ez histerikoa, izebaren eredu psikologikoa ez baitzen sexuari buruzko Freuden eskema deterministetan sartzen, nik uste, nahiz eta Freuden doktrina ezin hobeto aplika dakiekeen apaiz eta moja desorekatu askori; aldiz, etxeko itsasontzi ekaitzak maiz astinduan, bera zen gure ipar-izarra eta bera zen gure oreka:
|
|
|
Eta, hala ere, erruduntasunari buruz beste
|
bi
hitz esan nahi nituzke; ama eta Ada erotu zirenean, etengabe etortzen baitzitzaizkidan haiei buruzko galderak; zer ote zen, bada, ero egotea: amildegi existentzial baten aurrean egotea bezalakoa ote zen, bertigoak paralizatuta, edo nora ez huts bat ote zen, orain ahots bat jabetzen baitzen gaixoaz, eta orain beste ahots bat, guztiz beste iritzi batekoa?; hura maiz irudikatzen ahalegindu nintzen arren, gauza bakarra zen ziurtzat jotzeko modukoa:
|
|
|
" Bai" erantzun nion, inozotasunaren eta mesfidantzaren arteko bide erdian harrapatuta. " Nobel saria...?" jarraitu zuen,
|
bi
hitz haiek ahoskatu ez beste barrez hasten zela. Barreagatik konturatu nintzen zein zen telefonoaren bestaldean:
|