|
2007
|
|
|
Xarrittonek esan duenez, Minvielle doktore amizkutarra zen eta beharbada Amikuztarra Minviellek berak erabilitako izenordea zen; bestetik, Xarrittonen aita amizkutarra zen eta posible zatekeen Xarrittonek
|
berak
ere Amizkutarra erabili izatea izenorde bezala.
|
|
2008
|
|
|
Batzuentzat, gehienentzat, gaur egun arte, erromanizatze prozesua Euskal Herrian gertatu ez zen ezkero, latinaren eragina euskaran (hona hemen beste liburua ren titulua, Luis Mari Mujikak 1982an eginekoa) V VI.garren mende aurretik ezinez koa izan zen haientzat, VII.garren mendez geroztik baizik; Mitxelena zenak
|
berak
ere gauza bera uste zuen, nahiz eta nere lanarekin aurrera egiteko esan hainbeste aldiz (eta ez esan bakarrik, baita idatzi ere eskuz3). Baina asken urte hauetan gero eta argia go azaltzen da erromatarrak Euskal Herriaren bihotzeraino ailegatu zirela, eta ez aile
|
|
|
sentitzen dugu eguneroko lanean, are gehiago tradizio urriko formei buruzko txostenak prestatzean. Eta kezka bera azaltzen du Hiztegi Batuko Lantaldeak
|
berak
ere, forma bat proposatzeko nahiko daturik ez duenean.
|
|
|
Mitxelenak
|
berak
ere, Larramendiren jokabideari puntua atera, euskara bera gidaritzat hartuta:
|
|
|
4 Urte asko dira Edward Sapir-ek (1921) hori esan zuela: everyone> knows> that> language> is> variable.> James Milroy k
|
berak
ere hizkuntzaren egoera uniformea idealizaziotzat hartzen du, eta egoera aldakorra normaltzat. Hizkuntza teorizatzaileek, ordea, askotan hizkuntza entitate uniforme bezala hartu izan dute, eta hizkuntza aldakortasuna errore modura hartua izan da, ez egituratu modura gutxietsia (1992:
|
|
|
Egia esan, modalitate bien artean etengabeko osmosia gertatuko da, hurbiltze bide an. Horrela, literatur hizkuntzak jende xehearen hizketatik maiz berba apal, arrunt edo dialektalak bereganatzen ditu, horietako batzuk jargoi edo esangura berezietarako espe zializatuz. Herritar arruntak, aldiz, irakurketaz, eskolan dituen seme alabei entzunda, hedabideen eraginez eta, pixkanaka eredu jaso eta aberatsagoaz jabetuz doa, horiek aldizka,
|
berak
ere zerbait badakiela erakutsi nahi duenean, hobekixeago mintzatzeko era biliz. Eta fenomeno hau gero eta nabarmenagoa da gazte jendearen artean, gaur egun bere euskalki hutsean berba egiteko gai direnak ia ia erabateko analfabetoak izanik, hots, testu ida tziekin eta komunikabideekin inolako harremanik izan gabeak.
|
|
|
egiazki guztiahalduna izateko, filosofo klasikoek zuhurki irakasten zutenez, Jainkoak
|
berak
ere bakarra izan behar duen bezalaxe.
|
|
|
Hor, eta hori ere Mitxelenak inoiz zuhurki oharrarazi zigun? Sabino Aranak
|
berak
ere, bizkaierarako arauak ematean, lurralde historikoa ren mailan bada ere, eredu batu bakarra proposatu eta bultzatu nahi izan zuen.
|
|
|
Toki jakinetan kokaturiko elkarrizketa biziei sinesgarritasuna emateko ere, eus kalkietara jotzea erabat bidezkoa da, eta Txomin Agirrek
|
berak
ere hortixek jo zuen Garoan, > Oñati ingurukoen hizkera nabarmentzeko. Irrati lokaletako emanaldi batzuk, herritarrekin harreman zuzenak dituztenak bereziki, euskalkiz ematea ere guztiz ego kia iruditzen zait.
|
|
|
euskaraz, bat? gehiegi erabili ohi dugu, eta nik mordoa kendu nizkion; hurrengo nire poesiak irakurri zitue nean,
|
berak
ere zakukada kendu zidan).
|
|
|
Egun batez, hona jin aitzin, Argintz Karrika horretan izan nintzen, baina hango jendeak ez du aditu. Saussie jaunari ere galdegin diot [gizon hau Eiherattoa> deritzan Jeanen etxetik Hiribururanzko bidean bizi den laboraria da, baina Argintz Karrikan sortua] eta
|
berak
ere: –guk jan> duzüi> erraten dugu; duzüik> ez.?
|
|
|
1950eko hamarkadan, Etxaide jarrera honen hartzera bultzatu zuen pen tsalmoldea oso hedatua zen euskal idazleen artean, eta aurreko hiru mendee tan ere berdin zabaldua izan zen. Ezagunak dira eta askotan agertuak izan dira Oihenartek8 XVII. mendean, Archuk XIX. mendean, 9 edo Lafittek XX.ean eginikako oharrak.10 Villasantek
|
berak
ere Etxaideren bidetik segitu zuen, honek erabili argumentu berak baliatuz Historia> de> la> > vasca n Echepareren lana aurkeztean: Hitako artziprestea aipatu zuen bi autoreen obren arteko antzekotasunaren azpimarratzeko, eta erlatibismo historikoaren
|
|
|
Echepareren jokabidea ere halakoa izan zen, aipatu auzian jarrera bat hautatu baitzuen. Gainera, jarrera hori hautatzerakoan, garai hartan frantses idazleen artean nagusitu zen alderdia hobetsi zuen
|
berak
ere: emazteen alde koa, hots, haren koplen izenburuak adierazten zuen bezala.
|
|
|
Bizkitartean, Echepare koplakari ikasigabe xumeen artean ezartzen duen ikuspegia arras dudazkoa da, zeren haren biografiaz bildu izan den apurrak erakusten baitu letraduna zela (cf. Huarte 1926, Urquijo 1933, Orella 1980), eta haren liburuak
|
berak
ere horren froga garbia ematen baitu. Bestalde, azpi marra dezagun, batzuetan besterik aditzera eman izan baita (Salaberri Muñoa
|
|
|
Behin, duela zenbait urte, Gipuzkoako Diputazioaren jauregian eman dako hitzaldi bikain batean, Jose Ignazio Ansorena maisuak azaldu zigun oraingo txistuak ez direla lehengoak bezalakoak. Antzinakoek bestelako musika eskala zeukaten, eta Europan oraingo pentagramak arautu zirenean, gure txistu tradizionalek
|
berak
ere haietara egokitu beharra izan zuten, gutxi gorabehera Iztuetaren garaian, eta ordutik aurrera lehenagoko euskal musika zaharra molde berrietara egokituz joan zen. Era berean, euskarazko hitz batzuek ere denboran zehar homologatu beharra izan dute, behialako aste gunen eta hilabeteen izenetatik hasita, gaurko euskaldunon adierazteko pre miak asetzeko.
|
|
|
hemengo eguzkitza> bezala, solana? > adieraz hartu beharrekoa dirudiena17 Ez, aldiz, euskal letretan berrikitanago zabaldu diren puntu kardinalen izenik18 Horrek
|
berak
ere zer pentsatua ematen du: aspaldiko hitza eta aspaldiko atziz kia da alde, horretan ez dago dudarik.
|
|
|
Santa Teresaren idazkera goxoa ere, ahozko hizkeratik hurbilekoa eta diminutiboekin bigundua Azkueren formetara ondo egokitzen da (bilbotar apaizak ere diminutiboak erabiltzeko ohitura handia zuen). Pentsa daiteke Santa Teresak agintari karmeliten erresistentziari aurre eginez ordena erlijiosoa erreformatzeko eta komentu berri bat sortzeko egin zuen borroka ere Azkuerentzat eredugarria izan zitekeela,
|
berak
ere, hainbat gizarte oztoporen aurka sortu nahi izan zituen eta erakunde euskaltzaleak, baita Eliza barruan ere.
|
|
|
Duela hirur edo lau urthe [beraz 18921893 artean], egin ahalak egin niozkan gauza horren burutaratzeko: iduritzen zitzautan hil ondokotz holako zerbeit bere bizpahiru miliunen fortunarekin egiteko chedea
|
berak
ere bazuela. Duela zembeit ilhabete jakin dugu, dituen guziez ondoko egin duela Frantziako Akademia edo Instituta, gure etsaia:
|
|
|
Azkueren asistentzia zuzenki egon zen Arana Goiriren etorrerari lotuta: Vinsonen aferagatik, bilbotar apaiza ez joatekotan egon zen lehen unean, baina abandotarra zihoala ikusiz
|
berak
ere aurkeztea erabaki zuen, haren iritziak nagusitu ez zitezen.
|
|
|
1) Azkue Hendaiara ez joatekotan egon zen, baina Arana Goiri hara zihoala jakitean
|
berak
ere agertzea erabaki zuen.
|
|
|
¿ Cree V. que debemos dejar de asistir? Yo creo que debemos asistir»86 Ikusten denez ez zen soilik (ezta bereziki) Arana Goirigatik joan, baizik oro har hainbat euskaltzale garrantzitsu zihoazenez,
|
berak
ere ez zuelako aukera hori galdu nahi. Izan ere abagunea, Arana Goiriri aurre egiteko barik, Akademiaren aldeko kontsentsu giro bat sortzeko baliatu gura zuen:
|
|
|
«Onhartzen ere dugu, ederresten, holako ikastetche batean erakaspenak eskuaraz litezkela behar eman, eskualerri guziak buruzagi berak ukanez geroz bai eta mintzai bera»387 Etxeparek
|
berak
ere kontuan hartzeko moduko dibulgazio zientifikozko artikuluak landu zituen euskaraz388.
|
|
|
Horregatik Azkueri hein batez aurriritzia iruditzen zitzaion zientziarako maileguak jaso nahi ez izana («sobran prejuicios para admitir como familiares vocablos procedentes de esas lenguas»). Baina bestalde, euskarak hizkuntza horiekin harremanik ez zuela esatean («con las que no tiene grado alguno de parentesco»), pentsarazten du
|
berak
ere aurriritzi horren arrazoiak hein batez onartzen zituela. Nolanahi ere, hitz teknikoak jaso ala neologismoak sortu, auzia zenez berehala konpondu, Azkuek, lehen unean arazoa saihesteko irtenbidea proposatzen zuen:
|
|
|
kargura zegoenez, nahi zuen guztietan idatz zezakeen Akademiaren kontra, bai eta aldeko iritziei berehala erantzun ere, eta hor ez zegoen lehia egiterik. Akademiaren alde gaztelaniaz idatziz gero,
|
berak
ere gaztelaniaz erantzuten zuen, eta hor mugak jarriz gero zentsura salatzen. Akademian parte hartzeko eskainiz gero ez zuen onartzen, eta, ondoren, bazterketa kexuak egiten zituen.
|
|
|
Ohargarria da, edozein kasutan, Gregorio Muxika, kontsentsua handitzeko itxaropenez agian, prest egon zela Errastiri ere errazteko, haren gutuna Azkueri helaraziz eta honen erantzuna espero izanez. Azkuek
|
berak
ere ez zuen Errastiren borondate ona kuestionatzen («convencido de que una intención sana informa todos sus actos, accedería a sus deseos»). Baina, jakina, metodo eta araurik gabe debatea irekitzeak amaiera gabeko eztabaida ekar zezakeenez («Otro y cien otros podrían presentarse con el mismo derecho») Azkuek uko egiten zion eztabaidari.
|
|
|
Perfil politikoari ez zion halako garrantzirik ematen, eta beraz hautagai jeltzaleak besteak bezala onartuko zituen, hau da, baldintza akademikoak betez gero. Horrek, jakina, ez zuen esan gura Azkue interes akademiko abstraktu eta ideal soilen alde ari zenik,
|
berak
ere bere ideia pertsonal zenbait ezartzeko esperantza baitzuen, adibidez, s eta t, s grafiak.
|
|
|
Ez dut batzarrean eztabaidatu ote zen konstantziarik, baina emaitza ezaguna da. Ziurrenik, Eleizaldek
|
berak
ere ez zuen Arbeloaren zuzenketa ontzat eman: batetik Olabideren testutik abiatuz Azkue eta besteekin lortutako kontsentsua hautsiko zuelako, eta bestetik hizkuntzaren batasun helburua (Eleizalde berak defendatzen zuena) kolokan jartzen zuelako.
|
|
2009
|
|
|
Neurri batean horrelako zerbait gertatzen hasia da. Halere, urrun gaude hizkuntz egoera sano eta segurtatu bat izatetik, eta munduaren lasterrak mintzairak
|
berak
ere harrapatzen ditu, mila moldetan. Are urrunago, haizu banaiz erratera, gauzak Frantziako partetik ikusiz, non legeetan beretan molderik nabarmenean ukatuak baitira egun ere gurea bezalako hizkuntzei dagozkien oinarrizko eskubideak, eta hizkuntzaren galerak aitzina segitzen baitu.
|
|
2010
|
|
|
behar da, bidenabar, Bronckart ek
|
berak
ere ahalegin seriotzat hartzen duela proposamena; Bronckart 2004: 79; ikus orain lan horren gaztelerazko bertsioa in Miño & Dávila editores 2007).
|
|
|
Ikaslearen idatzizko gaitasuna, berriz, bere eskola errendimenduari eta gela barruan euskara erabiltzeko ohiturari lotua dago. Gaitasun honek
|
berak
ere, ikaslearen erraztasun erlatiboak azaltzen duenaz gain, ikaslearen jolaslekuko erabileraren zati garrantzitsu bat azaltzen du.
|
|
|
Haren esanetan, 1977ko urte hasieratik ari ziren ikastolen elkarteak Gasteizko batzarra antolatzen, eta han publiko egindako agiria lantzen. Irigoienek
|
berak
ere prestakuntza bilera haietan parte hartu zuen. Eta ikastolen orduko aldarriez galdetuta, argi mintzo da:
|
|
|
Egoera hartan, Jose Ramon Rekalde Hezkuntza sailburuak (PSE PSOE) jakin bazekien Euskal Eskola Publikoaren Legea ez zela onartuko amaitzear zegoen legealdia bukatu baino lehen. Ez zegoen horretarako denborarik, EAJk ez zuen horrelakorik nahi, eta PSE PSOEk
|
berak
ere ez zuen 1987ko akordioa betetzeko asmorik, 1988ko hastapenetatik agerian utzi zuen bezala.
|
|
|
Horrela, 1998, eta ikastoletan bizi zen burubiko edo bi bururen egoerari erantzuteko asmoz, EAEko federazioen eta Partaideren arteko uztarketa juridikoaren eta horren araberako plan estrategikoaren eztabaida prozesua izan zen. Izan ere, federazioek protagonismoa zutelako ikastolen eta administrazioaren aurrean, baina baita Partaidek
|
berak
ere.
|
|
2012
|
|
|
Orain onartzen dut, eta are libreki azaltzen dut, grekotik itzultzean ez dudala hitzetik hitza aterata egiten, zentzuari zentzua aterata baizik (Eskritura Sainduetan izan ezik, non hitzen hurrenkerak
|
berak
ere misterio bat gordetzen duen) 4 (San Jeronimo, Liber de optimo genere interpretandi. Epistula 57, V, 2, gure itzulpena).
|
|
|
gisa ulertzea proposatzen du (Tymoczko 1999, 2007; Gentzler & Tymoczko 2002). Sarrionandiak
|
berak
ere, errebisio, gisa deskribatzen ditu bai, kreazioa?, baita, translazioa?
|
|
|
Miresmen hori, ordea, erresumin bilakatzen da poeta berriarengan, berak esan nahi duen guztia hainbeste gurtzen dituen poeta horiek dagoeneko esana dutela ohartu orduko. Etsipen hori behin baino gehiagotan aipatu du Sarrionandiak
|
berak
ere: –[...]/ dena esanda dago eta zer akigarria den/ errepikatzea,/[...]?
|
|
|
hori, ordea, jatorrizko testuan oinarritutako hedatze edo anplifikazio bat izan ohi da. Axularrek
|
berak
ere hala aitortzen du, irakurtzailleari, eskainitako hitzaurrean:
|
|
|
63 Hona hemen adibide batzuk: , saiatu naiz alik argiroen, eta aurrak
|
berak
ere erraz adi lezakeen eran ipintzera? (Arrue 1885);, hemos traducido al idioma de nuestro país el conjunto de capítulos que componen este reducido Manual procurando emplear á este objeto el lenguaje más comprensible á la mayoría de sus habitantes?
|
|
|
Orixeren, esentzialismo? honek desegin egiten du literatur obrak jatorrizkoan duen indar adierazkor estilistikoa, zenbaitetan kontzeptuak
|
berak
ere murriztuz eta soilduz. Jakina, alboan dagoen latina alde batera utziz gero eta euskarazkoa bere horretan irakurriz gero testu erraz, atsegin eta ulergarria gertatzen da, baina latinez irakurtzen duenak alde nabarmenak aurkitzen ditu bien artean (Mendiguren 1988:
|
|
|
Bere itzulpenak, ikusi dugunez, nahiko modu librean egiten zituen arren, Olabideren itzulpena bere fideltasun, zuzentasun eta zehaztasunagatik miresten du. Orixek
|
berak
ere itzuli zituen euskarara Lau Ebanjelioak, bera bizi zela argitaratu ez baziren ere (1967an kaleratutako Itun Berrian agertu ziren, Anizeto Zugastiren eta Jaime Kerexetaren beste itzulpen batzuekin batera).
|
|
|
Orixek
|
berak
ere bere itzulpen hoberentzat zeukan. Liburuaren hitzaurrean, San Agustinen lana itzultzeak dakartzan oztopoak aipatzen ditu, baina guztiz sinetsita dago euskara oztopo horiek guztiak gainditzeko gai dela:
|
|
|
67). Onaindiak
|
berak
ere Platon eta Aristoteles aipatzen ditu olerkiaz diharduen beste artikulu batean, antzeko ideiak plazaratzeko:
|
|
|
84 Halere, Mirandek literaturaren autonomia aldarrikatu zuen arren eta bere garaiko idazle abertzaleen itxitasuna eta, baserritartasuna? kritikatu zituen arren, esan beharra dago
|
berak
ere, bere gisara, buruan proiektu politiko jakin bat zuela idazten zuela askotan: –[...] hala nola Arestik edo Mirandek, euskal hizkuntzaren estandarizazioarekin eta euskal proiektu politiko batekin loturik idatzi zuten literatura?
|
|
|
Miranderen ondorengo idazle eta itzultzaile handiek, Gabriel Arestik, Joseba Sarrionandiak nahiz Pott bandako beste idazleek, ikusiko dugun bezala, Mirande izan zuten hein handi batean aitzindari; haren lan eta itzulpenen bidez ezagutu zituzten askok atzerriko zenbait idazle ezezagun. Sarrionandiaren kasuan, aipatzekoa da Mirandek euskaratutako idazle asko itzuli zituela
|
berak
ere, hala nola Poe, Kafka, Prévert, Saki edo Baudelaire.
|
|
|
Tradizioa osatzen duen kateaketa edo ehun hori, Derridaren ustez, testuen arteko etengabeko transformazio edota itzulpen prozesua besterik ez da, non testu bakoitzak, aurreko testuarekiko arrastoak gordez baina aldi berean diferentziak sortuz, testu hori eraldatzen eta berritzen duen. Antzeko zerbait adierazi nahi izan zuen Sarrionandiak
|
berak
ere Izuen gordelekuetan barrena poema liburuaren hitzaurrean esandako harekin(?[...] literatura oro literaturaren literatura da, hots, literatura berari buruzkoa, eta poema orok aurreko poemagintzan du erroa, eta nirea ere erreferentzia literarioz beterik dago?, Sarrionandia 1981: 6), edota Hitzen ondoezan idatzitako harekin(. Liburuek unibertsoa errepikatu egiten dute eta, aldiberean, emendatu.
|
|
|
Botereak, ordea, hitzen esanahi finkoaren ideia iraunarazi du hizkuntza nahierara manipulatu eta menpekoak kontrolpean izateko (Bibliaren itzulpenekin edota herrialde kolonizatuetako itzulpenekin gertatu den bezala, esaterako). Sarrionandiak
|
berak
ere, esanahi literalaren, ideia deitoratzen du Hitzen ondoezan,. Literaltasuna?
|
|
|
Sarrionandiak
|
berak
ere, bere bizitzako beste arlo batzuetan politikoki eta ideologikoki konprometituta ibili arren, literaturaren arloan autonomia mantentzea ezinbestekoa zela defendatzen zuen, literatura ona egin nahi bazen:
|
|
|
Nolanahi ere, ezin ukatuzkoa da Pott bandakoek itzulpenari ematen zioten garrantzia. Sarrionandiak
|
berak
ere tradizio, leku eta garai arras desberdinetako obrak euskaratzeari ekin zion, hurrengo atalean ikusiko dugun legez.
|
|
|
erreproduzitzen ahalegintzen diren itzulpen akademiko eta azterketa zientifikoak alde batera utzita. Literaturaz gozatzeko aukera ematen dioten liburuak irakurtzen ditu, eta
|
berak
ere antzeko liburuak osatzen ditu gustuko izan zaizkion testuak euskaratuz: euskal irakurleei munduko literaturaz, urrunetik bada ere?
|
|
|
a) Guk tesian aztergai parentetikoen distribuzioa edo kokagunea soilik izan badugu ere, Mitxelenak euskaraz idaztean darabilen hitz hurrenkera bere osotasunean aztertzea interesgarria litzateke. Mitxelenak
|
berak
ere uste zuen idazle baten estiloaren muina hitz hurrenkeran egon daitekeela eta, are gehiago, euskararen kasuan, euskarak hitz hurrenkeran ez baitu halako katea bortitzik. Beraz egokia litzateke euskarak eskaintzen dizkion ahalbideei Mitxelenak nolako etekina ateratzen dien ikusteko; hau da, zein komunikazio estrategia darabiltzan ikusteko esparru aproposa da.
|
|
|
Gu, ni behintzat? ez, eta lanak izango lituzke Sánchez Mazas jaunak
|
berak
ere. (ZIN:
|
|
|
Hori merezi du eta horrela izango ahal da arimen eta hizkuntzaren onerako. Euskal idazleak
|
berak
ere ez du ezer galduko hori irakurtzearekin. Izkutuko sakonik ikasiko ez badu ere, ahaztuxe dauzkagun gauzatxo bat edo beste ikas dezake:
|
|
|
ari da. Mitxelenak
|
berak
ere idatzi zuen izen bera zeraman artikulua (ikus bibliografia).
|
|
|
– Honi109 eskerrak, eskasiak
|
berak
ere alde onak baditu eta, zeluloide zaharra agertzen zaigu noizean behin. (ZIN:
|
|
|
Moldatuko ote ginateke Robinson adinean, horrelakorik gerta balekigu? Gu, ni behintzat?, ez, eta lanak izango lituzke Sánchez Mazas jaunak
|
berak
ere. (1956 (2), 79 or).
|
|
|
Gu, ni behintzat? ez, eta lanak izango lituzke Sánchez Mazas jaunak
|
berak
ere. (ZIN:
|
|
2013
|
|
|
Lehenik, apaizak berak gerlan ibili zirela eta garesti ordaindu zutela azpimarratu zuen Eskualduna k, apaizen engaiamendu desberdinak ohoratuz. Apaizek presentzia handia zeukaten artikuluetan, baina baita Jainkoak
|
berak
ere. Gerla irauten ari zen bitartean, berriketariek maiz errepikatzen zuten Jainkoa Frantziaren alde zela, eta ez Alemaniaren alde.
|
|
|
Alde batetik, astekari horren arabera, euskaldunak kemen handiz joan ziren gerlara, mobilizazio deiari baikorki erantzun zioten. Gerlako ekintzak
|
berak
ere desdramatizatzen zituzten, guduak jolas batzuk izanen balira bezala kontatuz. Halaber, Eskualduna ri eder zitzaion euskaldunek sariak eskuratzea, hala nola gerlako gurutzeak edo aipamenak.
|
|
|
Ez zezakeelako bestela egin, Frantziaren aldeko propaganda berriak zirelako zituzten informazio bakarrak, Frantziako Gobernuak argitaratzea nahi ez zuena ez zezakeelako argitara. Horrez gain, Eskualduna ko berriketariak
|
berak
ere gerlan zeuden soldaduak ziren, Frantziako armadakoak ziren, eta hori horrela izanez, zuzenean inplikatuak ziren.
|
|
|
Bigarrenik, giristino gisa ere anitz inplikatu ziren, eta etengabe azpimarratu zuten soldaduak fededun onak zirela, otoitz egiten zutela, mezara joaten zirela, aitzindariak
|
berak
ere giristino handiak zirela eta abar. Horrekin erakutsi nahi zuten giristinoak frantses onak zirela eta Frantziaren alde dena emateko prest zirela.
|
|
|
Jarrera abertzalea agertze hori, soldaduek frantses on gisa gerla egiten zutela errate hori, Péronneko taldearen teoriarekin lot dezakegu. Baina, bistan da, Eskualduna k
|
berak
ere ez zezakeen bestela idatz. Idazten zutenaren arabera, ez dirudi bestela pentsatzen zutenik, baina mementoan berean idatzitakoa ez daiteke aztertu gibelapenarekin idatzitako testu bat bezala.
|
|
|
Laikotasunaren aldekoen eta fededunen arteko gatazkaren isla zen hainbatek ziotela apaizak lasai bizi zirela, ez zutela gerla zuzenean egiten, bakea nahi zutela eta abar. Gisa hartako akusazioek min egiten zieten Eskualduna ko idazleei,
|
berak
ere apaizak zirenez geroz. Horren kontra egiteko, etengabe erakusten zuten zenbat apaizek egin zuten gerla, zenbat hil ziren, zenbateko sakrifizioa egiten zuten gerla hartan, Frantziaren alde.
|
|
|
Errusia gerlatik erretiratzea gisa batez orekatu zuen, garai bertsuan, Amerikako Estatu Batuak gerlan sartzeak. Eskualduna k
|
berak
ere azaldu zuen bezala, Alemaniak itsasoko gudu latza abiatu zuen, aliatuen eta herrialde neutroen merkantzia ontziak botaz, tartean amerikarrenak ere bai. Hori izan zen Wilson presidente estatubatuarrak Alemaniari gerla deklaratzeko arrazoi nagusia.
|
|
|
Jean Saint Pierrek ere aipatu zuen Hiriart Urrutiren heriotza eta haren euskara aberatsa goraipatu. Eskualduna astekarian lan handiena egiten zuela, «errotik» euskalduna zela eta hari esker
|
berak
ere euskaldun zirela idatzi zuen:
|
|
|
Jean Saint Pierrek, adibidez, permisioneei buruzko artikulu batean, euskaldun anitz desertore egiten zirelako solasa gezurtatu nahi izan zuen. Manex Hiriart Urrutik
|
berak
ere, 1915eko udan, ukatu zuen Euskal Herrian desertore anitz izan zenik. Desertoreak aipatu zituenean, uste baino gutxiago izan zirela azpimarratu zuen beti.
|
|
|
Hain zuzen, soldaduei ez zitzaien aberria maitatzea bakarrik eskatzen, baizik eta diziplina ere maitatzea. Eskualduna ko idazleak biziki diziplinatuak ageri ziren armadari begira, eta euskaldunak
|
berak
ere hala zirela erakutsi nahi izan zuten, desertoreak gutxi baizik ez zirela azpimarratuz bezala. Frantziako Aberriaren aldeko atxikimendua ere erakusten zuten, ikusi dugun bezala.
|
|
|
Lubakiak indartzeko lanak ere egiten zituzten, aro txarrarekin, lurra noiznahi erortzen baitzen soldaduen gainera. Egia da Eskualduna k
|
berak
ere ez zituela maiz aipatu ingeniaritza militarreko soldaduak.
|
|
|
Hainbat artikulutan agertzen zen mugimendu horiek eragiten zuten nekea edo akidura. Jean Saint Pierrek
|
berak
ere aitortu zuen, behin, aspaldian ez zuela berririk igorri, lau departamendu zeharkatu baitzituzten, oinez, aro txarraren azpian. Haren artikuluan ez zen baikortasunik, nekea ageri agerian zegoen.
|
|
|
Baina merkatu berriaren sortzeak egunkarien egituraketan ere aldaketak eragin zituen, hala nola administrazio zerbitzua garatu zen, eta horrekin batera publizitatearen bilatzeko lana eta egunkarietan publizitatearen presentzia. Eskualduna astekariak
|
berak
ere bazuen publizitatearentzako txoko bat.
|
|
|
Kontraesana ez da bakarrik haren jarrera euskaltzalearen arabera ikusten. Hiriart Urruti sutan jarri zen Frantziako Errepublikak Elizaren kontra hartu zituen neurrien ondotik, eta gogoan dugu
|
berak
ere jasan zituela neurri haien ondorioak, besteak beste apaiz eskolatik lekuak hustu behar izan baitzituen. Hauxe galdetzen du Xipri Arbelbidek:
|
|
|
Datuak
|
berak
ere argiak dira: 1876an, Baionako hauteskunde barrutian, Jean François Labat hautagai bonapartistak irabazi zituen hauteskundeak eta Maulekoan Jean Charles Harispe nagusitu zitzaion Pierre Renaud diputatu errepublikarrari.
|
|
2014
|
|
|
Entzutetsuak gertatu ziren 1966an Bilbo hiriaren sorrera ospa kizunak. Hierro> egunkariak
|
berak
ere, seireungarren urteurrena Gernika irasi ebala don tello Jaun Kondeak, izenburua eman zion orrialde bati, letra handiz, apirilaren 21ekoan, eta gai horre taz idazten dute Gabrielek, Carlos Magunagoicoecheak eta M. García Venerok.
|
|
|
Azken aldiz ikusi nuenean gaixorik zegoen. orduan bai ziru diela zaharra. zerbait ikusiko zuen gure aurpegian, igarriko zigun izua. Esan zigun lasai egoteko, Franco oraindik bizirik bazegoen,
|
berak
ere bizirik iraungo zuela, ez zela Franco hilik ikusi arte hilko. diktadoreari bost hilabeteko bizitza gelditzen zitzaionean hil zen Aresti. Ez nekien orduan handik urte askotara bere izena eraman go zuen kale batean biziko nintzela.
|
|
|
Pentsa liteke Gabriel Arestik frakasoa eman zuela bere ahalegi nean, indartu egin baitzuen
|
berak
ere bigarren mailakotzat jotzen zuen identitate lerroa, ez profetarena, poeta sozialarena; baina
|
|
|
ez poesiarik, ez nobelarik, ez kazetaritzarik, ez pentsamendurik; ezer ere ez. Hizkuntzak
|
berak
ere ez zeukan inolako etorkizunik.
|
|
|
Azpian bizi duen ume sentikor eta bihurriak babesten eta salbatzen du Arestiren ahots irmoa. Baina ez hori bakarrik, euskarak
|
berak
ere markatu egiten dio idazteko modua, poeta euskaldunak gainon tzekoen eran sentitzen du, nola ez, baina euskara lako hizkuntza deseraiki batean aritzeak beste min bat gaineratzen dio olerkari euskaldunaren estetikari. baten maneran sentitze ko izan behar duzu, eta era berean, euskaldunaren begirada izateko euskararen uretan sartu.
|
|
|
11 darwinek ongi formulatu zuenez, izaki bizidunak, ingurugiro aldakorrari erantzuteko, etengabeko aldaketan ari dira,
|
berak
ere, eboluzioz, toki eta aldi bakoitzerako formarik ego kienak lortu arte. inguruaren aldaketa horiek, ordea, ez dira behin betikoak izaten, eta den boraren joanean hotz-beroak, garaiera, inguruko fauna eta flora itxuraldatuz doazen neurrian, bizidunek ere aldatu beharra daukate, baldintza berrietara egokitzeko. iruditzen zait, mutatis> mutandis, > hau da, aldatu beharreko guztiak a...
|
|
2015
|
|
|
Hasierako jesuiten espiritua ez zen Luteroren espirituaren aurka sortutakoa; geroago bihurtu zen horretan. Arazorik gabe beretuko zukeen Erasmoren Monachatus non est pietas hura, edo Luteroren komunioaren maiztasunaren aldeko jaidura,
|
berak
ere, katolizismo tradizionalaren erritualaren aurrean barne erlijioaren alde egin baitzuen lan.
|
|
2016
|
|
|
Antzerki batetik abiatzen zuen gazteen hunkitzeko, azken finean arlo laborala hunkitzen zuen eremu baten aipatzeko. Ikusten zuen gazteria ongi biltzen zela antzerkiaren inguruan eta
|
berak
ere segur aski plazer handia hartuko zuen antzerki honen ikusten, lagunak ikusten partikularki. Antzerkiak gazteen munduan benetako arlo anitzeko sentsibilizazio eremua zen, kalitatezko jauzi handia egina zuen, gazteak hunkitzen zituen, beraz ideia berrien ekartzeko eremu egoki gisa ikusten zen.
|
|
|
Brecht itzuli zen eta
|
berak
ere antzerkiari buruz ideiak ekarri zituen. Garai berria sortu zen, antzerkiak bide berria behar zuen eta hartu zuen.
|
|
|
Piarres Larzabalek ere bere ikerketak eraman zituen pastoralaren inguruan. Antzerkiaren jatorria lantzean
|
berak
ere pastoralak noizkoak ote ziren jakiten saiatu zen, baina bere idazlanetan ez du azalpen berririk ekartzen, gehienbat Piarres Lafittek proposatzen zuen adierazpenera eramaten gaitu hau baieztatuz:
|
|
|
Alfredo Etxabe, Bilboko Sociedad Coral zelakoan zuzendari zelarik, bere eginahalak eta bost egin zituen euskal giroa suspertzen. Honela hasi ziren, bere babespean, 1909 urtean Decrept, Euskalzaleen Biltzarrako presidente izan zenaren, eta Collin libretista eta musikagile Iparraldekoaren Maitena pastoral lirikoaren lanak,
|
berak
ere parte hartu zuelarik abestien hitz lauzko itzulpenean, hala nola errezitatuenean.
|
|
2017
|
|
|
Erakunde lankidetzaren baitan, euroeskualdeko eta PLE ko hiru lurraldeek interes handia lukete hizkuntza politika lehentasunetan sartzeko, beren egitasmo aman komunei balizko baliabideak emateko. Baliabide hauek mugaz gaindiko hizkuntza politikaren eragileek erabiliko lituzkete, baita euroeskualdeak
|
berak
ere, Lurralde Lankidetzarako Europako Taldearen estatusa duelako.
|
|
|
Geroari buruz, dokumentuaren 8 orrialdean azaldu diren galderei erantzuteko, kulturaren eta hizkuntzaren alorrak erakunde berriaren eskumenetan parte izan behar direla uste dugu. Dokumentuak
|
berak
ere agerian ematen dituen puntu horietaz eta bere eremuan Euskaltzaindia ez daiteke batere soraio izan eta ondoko oharrak egiten ditu:
|
|
2019
|
|
|
»Villasantek
|
berak
ere ez zuen liburu gutxi argitaratu urte horietan: Hacia la lengua literaria común (1970), La declinación del vasco literario común (1972), Palabras vascas compuestas y derivadas (1974), Sintaxis de la oración compuesta (1976), Estudios de sintaxis vasca (1978), Sintaxis de la oración simple (1980) eta La H en la ortografía vasca (1980).
|
|
2021
|
|
|
4.5.1d Bestalde, kontuan hartu behar da atzizki berak adiera bat baino gehiago har ditzakeela (goraxeago eman dugu gaztelaniazko adibide bat), Lafitteren sailkapenean ikusi berri dugun bezala; areago, izen
|
berak
ere, erabileraren arabera, balio bat edo bestea izan dezake. Sarrera izenak ‘ekintza’ adieraz dezake (zure sarrera ustekabekoa izan da); zinemara joateko sarrerak erosten ditugunean, ostera, ‘gauza’ bat erosten dugu; eta zinean bertan sarrera eta irteera leku ñabardura hartzen duten izenak dira, ekintza zein lekutan edo zein lekutatik egin behar den adierazten digutenak.
|
|
|
42.19.2p Eman arrazoiagatik beharbada, hau da," baita+ ere" eta" ezta+ ere" segidek euskararen oinarrizko lege bat hausten dukeelako edo, idazle anitzek ez du guztiz gogoko erabilera hori eta bigarren mailan uzten du. Esan dezagun, zernahi gisaz, Mitxelenak
|
berak
ere, usu eskaintzen ez dizkigun arren, ez dituela batere gaitzesten:
|
|
|
Adizkiak
|
berak
ere izan daitezke nahiko errepikagai: Testu batek inguruko hainbat elementurekin du lotura, eta harreman horiek zentzuz beterik agertzen dira:
|
|
|
Modu horretara, adiera ugari bidera daitezke inesiboa oinarri hartuta. Baina inesiboak
|
berak
ere, berez, adiera bat baino gehiago izan ditzake.
|
|
|
Zalantza sor daiteke predikatu konplexutzat hartu behar diren mota horretako egiturak ala lehen mailako predikaziotzat (ikus § 24.3.3.1). Predikatu nagusiaren barruan ageri dira beti adjektibo horietako batzuk, inoiz ez sintagma baten barruan (aiher, aski, komeni, nahiago...); baina horrek
|
berak
ere zalantzan jartzen du egiaz adjektibo kategoriakoak diren. Bestalde, predikatu konplexua da argumentuak hautatzen dituena, dela perpaus osagarri jokatua (nabari du ez dela asko ibili mendian), dela perpaus osagarri jokatugabea (merezi du gauzak patxadaz egitea).
|
|
|
Bestela, bide beretik, antzeko testuinguruetan, pertsona izenordainak
|
berak
ere sar daitezke jokoan, gutxi asko, erakusleak baliatuz: Orain arte izan zaren zu (gazte) hori.
|
|
|
– ez... bakarrik (ez ogia bakarrik,...): Eta ez gizona bakarrik, baita honekin batean abereak edo animaliak
|
berak
ere (Agirre Asteasukoa). Lehen perpausean aditza ere ageri bada, bi kasu dira bereiztekoak:
|
|
|
28.3.2c Hurbilketa honen arabera, perpaus elkartuen oinarrian eta sorreran elkarrizketa txanda askeak leudeke, gerora txanda edo testu bakarrean —juntagailuak nahiz menderagailuak erabiliz— elkartu direnak. Idazkerak
|
berak
ere lagundu omen du prozesu horretan. Idatzizko testua edo diskurtsoa, hein batean, igorle bakarraren ‘elkarrizketa’ izango litzateke.
|
|
|
Eguerdi alderantz ikusiko du medikuak onargarria baldin bada baina eguerdirantz ikusiko dugu onargaitzagoa, horren arrazoia, agian, alde hitzaren agerpena izan liteke. Kasu hauetan, alde postposizioak
|
berak
ere ‘gutxi gorabeheraka’ jarduteko balio du, eguerdian esan beharrean eguerdi aldean edo eguerdi aldera diogunean bezala.
|
|
|
Izenaren mende daude ondoko adierazpen perpaus osagarri jokatuak: Badira oraindik [lurra zapala den ustea] baztertu ez dutenak; [Etsiko dun ustea] badu
|
berak
ere (Orixe); [Euskara Afrikatik datorrelako hipotesia] agertu dute batzuek; [Berandu dabiltzalako susmoa] dut. Beste adibide hauetan, berriz, perpaus osagarri jokatugabea da izenaren mende dagoena:
|
|
|
Agerian dago, haatik, ezin eska dakiokeela horrelakorik euskalari bati baizik. Honek
|
berak
ere aski du gehienetan bereak ez dituen euskalkiak, euskalduna baldin bada, ulertzearekin. Ez da gai izaten beste euskalkiz mintzatzeko, ahoz nahiz izkribuz.
|
|
|
42.8i Ez esanahiaren aldetiko harreman nahi bezain estuak ez are juntagailuaren erabilerak
|
berak
ere, ez dute, hortaz, besterik gabe, perpaus elkartua dagoenik ziurtatzen. Perpausak nola lotu dituen hiztunak, hortxe dago kontua.
|
|
|
testuari zor zaion koherentzia ematea. Beraz, biak DMak direla esan dezakegu, eta k
|
berak
ere ez baitu lortzen —paragrafoen artean dagoen idatzizko eta doinu etena froga— perpaus elkartu bat osatzea.
|
|
|
Nolanahi ere, galdegaiaren eta aditzaren artean ez ditugu arruntean aurkituko, salbuespenak baldin badira ere. Badakigu DM hauetako askoren berezko kategoria aditzondoa dela, baina DM gisa lan egiten dutenean, badirudi perpausean mintzagaiaren arrimura biltzen direla, eta
|
berak
ere mintzagai bihurtzen direla. Hartu duten beren mintzagai leku horretatik, hain zuzen, ezartzen dute aurreko perpausari buruz daukagun erlazioaren ñabardura semantikoa.
|
|
2023
|
|
|
Hausnarketa edota kezka honi heldu eta hiru eragile desberdinek adostuta —Haur Eskolak Euskaraz guraso taldeak, Sortzen Elkarteak eta Dindaia Fundazioak—, Iruñerrian Parkean Euskaraz egitasmoa martxan jarri genuen. Esan beharra dago egitasmo horren antzeko esperientziak aurretik ere martxan jarrita zeudela hainbat tokitan, esaterako, Urtxintxa Gipuzkoak" Parketarrak" ekimena garatu zuen, eta Dindaia Fundazioak
|
berak
ere azken urteotan" Karrikara familiartean" izeneko egitasmoa antolatu du zenbait herri eta auzotan.
|