|
2000
|
|
|
«ama, kontatu tornilloarena», eta tornilloarena; edo «kontatu txakurtxoarena, edo arrai txiki gorriarena». Eta ez dut bat
|
bera
ere idatzi. Niretzat esparru desberdinak dira.
|
|
|
Eta engainua ere nagusitzen joaten da. Ez al duzu irakurlea
|
bera
ere engainatzen?
|
|
|
Hona hemen bada nire aholkua Iparraldeko ABko Richar Irazustari. Otoi, har itzazu Joseba Egibar, Gorka Knor eta Arnaldo Otegi, eta baita ahal baduzu Mikel Antza
|
bera
ere, eta eraman itzazu Baigorriko Bixentaenera bazkaltzera. Eta Pantzo Hirigarai baldin bada sukaldaria, askoz hobeto.
|
|
|
Hedapen modu hau ezberdina da nolabait. " Helena eta arrastiria" ren azala
|
bera
ere ezohikoa da.
|
|
|
Barbie panpina egiten dutenek ez dituzte bere ezaugarriak kaxa eta etiketetan euskaraz adierazten. Neurri batean, ulergarria da, kanpotik baitator eta izena
|
bera
ere amerikarra baitu ilehoriak. Ingelesez, frantsesez, italieraz, gaztelaniaz, portugesez... azaltzen dira, nagusiki, honelako produktuen osagarri eta argibideak.
|
|
|
Eizagirre, Carrasco, Hurtado, Artola, Belauste, Peña, German, Pagaza, Legarreta, Patricio eta Ramon. Gainera, 1 irabazteaz gain, gero txapelketa
|
bera
ere euskal eskuetan geratu zen.
|
|
|
500 liburu besterik ez dituela salduko? Hemendik kanpora ez da saltzen bat
|
bera
ere. Horregatik, hainbat sektoretan gure literatura osasuntsu dagoela uste dut.
|
|
|
Metro eta erdi eskasean, hiru gorputzek elkarrekin lo egiten ikasi genuen; gure egin beharrak ia edozein lekutan egiten; euskaldunik, bat
|
bera
ere ez genuen ikusi (miraria!) eta herri zoragarri bat genekarren betirako disko gogorrean, diapo nola halako batzuk ordezkari zituela. Abuztuaren hiruan iritsi ginen Euskal Herrira, beltz beltz eginda eta nola ez, euripean
|
|
|
Pilota
|
bera
ere, materiala, asko aldatu da azken urteotan. Zuk beti esan izan duzu indartsuak baina bote handi gabekoak dituzula gustukoen.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, animaziorako interesa txikitatik datorkit. Ez dut Bilboko laburren jaialdi bat
|
bera
ere galdu eta animazioko filmeek zur eta lur uzten ninduten beti. Azkenaldian, asko zabaldu da zine mota hau eta dagoeneko jendeak ezagutzen du.
|
|
|
Hogeita bost urte nituenean, Arte Ederrak amaitu eta gero, aukera gutxi zeuden: bideo artegintza, bideo industriala edota publizitatea, eta hiruretatik bat
|
bera
ere ez nuen gogoko. Orain ez bezala, oso zaila iruditzen zitzaidan animazioa egitea, gainera ez nuen inor ezagutzen.
|
|
|
Batetik asko daki, baina bestetik badaki asko jakinda ere erudituegi ez izaten. Aldi berean izkribuetan ikusten da oso apala dela, ez du bakarrik ez dakit nongo kultura ezagutzen, herri kultura ere oso ongi ezagutzen du,
|
bera
ere herrikoia delako. Aparte, kontatzeko modua, duen tonua ere oso bitxia da:
|
|
|
Bat
|
bera
ere ez. Alderdi demokratikoek beren lokarriak hausten dituztenean (Lizarrako Akordioaren medio haustuak, kasurako), funtsean demokrata ez dena ateratzen da irabazle, baita hobekien kokatua geratu ere.
|
|
|
Denetan hautsak harrotu dituzte bere adierazpenek, beti modu interesatuan eta bere berbak elkarrizketaren testuingurutik aterata. Baina
|
bera
ere gertatuko denaren jakitun da eta, seguruenik, egin ere asmo zehatzez egingo ditu: EAEko hauteskundeak, Europa mailako oihartzuna, sozialistekiko negoziaziorako lerro gogor bat markatzea...
|
|
|
herriek, nazioek ez dute eskubiderik; ideologia bukatu dela esaten dute, merkatu librearena, liberalismoa eta ideologiaren bukaera
|
bera
ere ideologia bat ez balira bezala.
|
|
|
Alta, hiri eremu batetik bestera alderik ere egon badago jakina. Baiona eta Hendaiako gizarteak ez dira gauza
|
bera
ere. Baserria bizirik dagoen eremuetan, gutxiengo bat izanagatik, euskara babestuago dago, bistan da.
|
|
|
Hamasei gazte euskaldun zeuden garai hartan epaiketa militar baten zain Burgosen. Auziak Euskal Herri osoa astindu zuen eta baita astekaria
|
bera
ere.
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina
|
bera
ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Ipar Euskal Herrian orain, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia gintezke. Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia
|
bera
ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra. Eta horretarako, adibidez, Europaren Batasunean bertan ereduak aurkitu ezinik ez dugu, besteak beste Aosta eta Tirol; beharbada Suitza dugu adibide hobea eta lehenagokoa, Helvetiar federakuntzak bertako lau hizkuntzak ofizialak izan zitezen, joan zen mendearen lehen partetik, Konstituzioan jarri zituen arau egokiak direla eta.
|
|
|
Baina ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen. Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa baitzen eta zenbaitek uste dute han jaioko zela Frantzisko
|
bera
ere. Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik.
|
|
|
Lehiakortasun giroa eta komertzialtasuna aldi berean, tresna eta ondorio izandituen telebista eskaintzan kokatzen da Euskal Telebistaren ibilbidea
|
bera
ere.
|
|
|
Euskara gutxi gutxi erabiltzen du bere orrialdeetan El Correo egunkariak, euskarak ez du eskuratzen albisteen %1
|
bera
ere. Beraz, datuak oso balio estatistikotxikikoak dira.
|
|
|
Euskal Herriarekin gertatzen ari den lurralde errepresentazio forma anitzareneskutik, bere identitate nazionalari eutsi ez eze identitate hori eraiki gura duen herria, gurea, aurrera egiteko oztopo ugarirekin aurkitzen da, zeren gaur egungo forma aniztasun horrek arriskutan jartzen baitu bihar etzi nazioartean ezagutua izango den euskalmapa politiko bateratua
|
bera
ere.
|
|
|
Hala ere, Hegoaldeko lau lurraldeak modu nabarmenean erakusten dituen mapaberezituan, Nafarroa txikiegia ikusten dute askok, ez bakarrik iparraldeko nafar lurrak (Nafarroa Beherea) falta direlako, Espainiako Nafarroa
|
bera
ere grafikoki azpidimentsionaturik agertzen delako baizik. Nafar azaleraren errepresentazio mediatikotrukatuaren aurrean gaude?
|
|
|
Egunkaria elebiduna izan arren, Euskal Herriko toponimoak eskaintzean, Garaeuskara hutsezko izendapenaren alde agertzen da: zazpi hiriburuak agertzen dira, baieta Tutera
|
bera
ere.
|
|
|
Bestalde, EAE eta NFK bentrikulu apartetan erakusten diraTele 5en jardunean. Dena den, bide batez, Espainiako autonomien arteko mugakerakusten ditu mapak, baita iragarpenaren irudikapen infografikoa
|
bera
ere.
|
|
|
Erakusten den mapa geografiko administratiboak ez du onartzen Euskal Herriaren profilik. Ipar Euskal Herria
|
bera
ere ez daexistitzen eta honi legokiokeen lurraldearen errepresentazioak bat egiten du Biarnorekin, lehen aipatutako bost zati nagusietako bat osatzeko.
|
|
|
Bere aldetik, Nafarroako Diario de Navarra
|
bera
ere autonomiazale agertzenzaigu. Hirugarren honen erreferente grafikoa espainiar Nafarroarena da, bazteruzten dituelarik mendiez bestaldeko lurralde nafarrak oro.
|
|
|
Hirugarren honen erreferente grafikoa espainiar Nafarroarena da, bazteruzten dituelarik mendiez bestaldeko lurralde nafarrak oro. Bazterrean uzten du, baita, Euskal Autonomia Erkidegoa
|
bera
ere, alde batera utzita lurralde historikoguztien artean dauden lotura kultural eta linguistikoak.
|
|
|
Autodeterminazioa aldarrikapen naturala dela esatea, ordea, ez da nahikoa.Aitzitik, autodeterminazioak arrazoiketa eta eztabaida asko egitea merezi du; izanere, demokraziaren gorespen itsuaren garaiotan, autodeterminazioa
|
bera
ere gorespen horrek kutsatuta agertzen baita. –Autodeterminazioa?
|
|
|
–Nahasi egiten dira, (nazionalismoa eta irrazionalismoa lotzean), esentzia eta bitarteak, ezen egia da lotura hori dagoena, baina hortik ez da ondorioztatu behar irrazionaltasuna erabiltzen duen mugimendua
|
bera
ere irrazionala denik. Beuillyk ongi bereizten ditu arlo biak eta, horrela, nazionalismoa helburu politikoak dituen mugimenduarrazionaltzat jotzen du, baina, bere helburuak betetzeko, irrazionaltasuna erabiltzenduela dio?.
|
|
|
Ondorioz, logikasozial eta politiko osoa merkatu mundialak ezarritako logika ekonomikoaren menpejarri da. Errentagarri jotzen ez diren zerbitzu nahiz enpresa publiko eta sozio-kulturalak kentzekoak dira, Lehen Munduan esparru publiko urria desmantelatuz etaHirugarren Munduan esparru publiko minimoa
|
bera
ere sortzea eragotziz.
|
|
|
datuek prozesu ekonomikoakmantentzeko balio dute (negozioak egiteko, adibidez) eta datuak berak merkantzia dira (saldu egindaitezke). Beste aldetik, konputagailua
|
bera
ere kontsumo objektu bihurtu da.
|
|
|
Horregatik, indarrez gauzatu nahi den kultur ezabatzearen aurrean, izaera desberdinduaren ukaziori jaurkitzen, kanpotik baldintzaturiko gizabanakoen zeinherrien existentzia askatzen joateko, mota guztietako bideak zilegi bezain etikodira, baita erresistentzia armatua
|
bera
ere.
|
|
|
Ondorioz, gutxiengoek ez dituzte beren eskubide efektiboak babesturik ikusten nazioartekolegean. Berez, bere 50 urteko ibilbidean, Nazioarteko Justizia Korteak ez du gutxiengoen arazo bat
|
bera
ere ikusi, eta Giza Eskubideen Korte Europarrak, hau ere50eko urriaren 4an sortua, ez du gutxiengoei buruzko aurrikuspen araudirik.
|
|
|
Hori analisi baten ondorio besterik ezin izan daiteke, eta analisia konfidentziala da. Konfidentzia hau bi eratara bakarrik altxa daiteke: edo psikoanalistak altxatzen du,
|
bera
ere konfidentziala den superbisioaren esparruan, edo bere analisia burututzat ematen duen subjektu batek, bertan ikasitakoapsikoanalistez eta beste psikoanalizatzailez osatutako kolektibo bati helarazten dio.Praktika modura psikoanalisia den horretatik ondorioztatzen da ezen, analista batanalista izatearen bermea, konfidentzia hori ebaluatzeko gune izan daitekeen komunitate batek bakarrik erakar ... Hori da gure aldetik Eskola deritzoguna.Zenbat eta zabalagoak izan bere oinarriak, hainbat eta gehiago onartu nahi zaiogaiari buruzko ezagutza baten ustea, nahiz eta hor ere berme absoluturik egon ez.
|
|
|
ETAren sortzaile guztiok erdaldun ginen, Jose Luis
|
bera
ere barne (Iñaki Larramendi izan ezik, behar bada). Gauza jakina denez, denok euskaldun bilakatu ginen, zein edo zein hobeto edo txartoago?, eta, hortik abiatuz, azkar eta etenik gabe ekingenion erakundearen euskal kultur politikari.
|
|
|
Zailago oraindik neurketa egitea. Bizitzarenneurketa eta azalpena
|
bera
ere zaila izaten zaizkigun bezala. Baina gizatasun graduanegiten ez den beste edozein neurketa motz geratzen zaigu, benetan.
|
|
|
Gizaki estetikoaren alternatiba, Kierkegaard-en kasuan, ez da izango gizaki etikoa?
|
bera
ere, naturala??, erlijiosoa baizik, naturaren zeharoko ukazioa bere formaguztietan. (Gogora Unamuno; Txillardegik puntu honetan ez die bioi guztiz jarraitzen, eta bere soluzio modua asmatu du).
|
|
|
inportantea, razionalismoarena, existentzialismo guztietan funtsezkoa dena. Kritikahonen alderdi bat ezagutza teorikoa da (razionalista
|
bera
ere, hortaz): ezein ezagutzak, ezein ulerpenek ez dauka, azken fundamentu?
|
|
|
Egungo zientzia eremuan ematen diren ezaugarrien edo baldintzen artean, bat bere, egoera dimentsioaniztuna? da, nahiz eta espresio hau
|
bera
ere esanahi anitzekoa izan.Egungo zientziagintzan, ez bakarrik dimentsio asko kontuan hartu eta erlazionatu behardira, baizik dimentsio bakoitza ere nahiko modu anitzean edo konplexuan kontsideratubehar da. Omenaldi honetako kontesturako, dimentsio batzuk aukeratuko ditut, adibidemoduan, horretarako hizkuntzarekin oro har, eta euskararekin bereziki gure kasuan, ondoeta erraz lotzen direlako.
|
|
|
b) Agindua bete zedin, indar armatuez baliatuko zen Gobernua; espreskia go, Goardia Zibila izendatu zen agindua betearazteaz arduratzeko, premiazkoaizan zitekeen zainketa baten bidez. Bestalde, agindua
|
bera
ere aginte katean zetorrena zen, eta guardia zibil bakoitzaren egitekoazen salaketak egitea.
|
|
|
Eta, teknologia berrien? etorrera
|
bera
ere hainbat eta hainbatezaugarri funtsezkoren apurtzaile masiboa gertatuko zen apurka apurka.
|
|
|
Horrela, Erromako hiritarrek ogia dohain jatea izaten zuten.Gainera, hiri konkistatuen buruzagitza erromatarra izaten baitzen, bertakoekerromatarren biziera oparoarentzako lanean aritu behar zuten. Bitxikeria bezalaagertuko dut, erromatar jeneralek behin eta berriro Numantziako konkistan porrotajasaten zutela ikusitakoan, Erromako hiritargoa
|
bera
ere Numantziaren konkistarenalde, haserre bizian, azaldu zela. Ez dago esan beharrik konkistatzaile guztiek, garaiguztietan, konkistatuen ustiaketa eragin dutela.
|
|
|
bat. Baldintza horietan, aurreztaileak besteproduktu bat bereganatuko du azkenik; hau da, geroko beste epealdi baten produktua.Eta aurreztaileak iraunarazitako ustezko moneta kopurua,
|
bera
ere, desagertu egitenda, aurrezkia bera eratu deneko epealdian bertan; ustez erreserbaturiko balioa, izatez, produktu berri baten inguruan, kapitala deuseztatuko deneko epealdian eratuko denbalioa besterik ez da izanen, orduan aurreztailea kontsumitzaile edo inbertsiogile bilakatuz. Itxaronez, erreserba monetarioa etorkizuneko gordailu baterako eskubidea da, datamugan gordailu bankuaren galdagarria, eta ez inertzian denboran zehar iraunaraziriko inolako gordailua.
|
|
|
Molde monetarioan produktuaren sarrerahau produktu horren neurri objektiboaren sine qua non motako baldintza da. Horrelainprimatuta dagoen forma monetariotik, hots, x moneta unitatetatik, zeina orduanluzapenik gabe deuseztatua den?, produktua
|
bera
ere erretiratua baldin bada, berarenneurria zehaztasunez eta era itzulezinez determinatua izan dela, horretan ez dagodudarik. Froga ondokoa da, alegia, hiru aste beranduago, kasu, produktu berberasaldua izanen da produktuen merkatuan x moneta unitateko azken gastuaren bidez; produkzio faktoreen merkatuaren gaineko x moneta unitateko emisioak determinatuaizanik, produktu korrontearen balioa produktuen merkatuan identikoki balio berberada, bankuek, produktu berari dagokionez, bigarren biderrez, x moneta unitatekokopurua (hiru aste beranduago) emitituko duen aldiunean:
|
|
|
Kategoria bereko hedabideen arteko lehiakortasunaz gain, sistemen arteko lehia ere gertatu da azken urteotan; hau da, teletestua, bideotestua eta telebista
|
bera
ere lehian dira alor programatikoan. Beraz, irratia eta telebista berrikitan garatu diren hedabideekiko lehian dabiltza, hala nola, sareen sarearekin, eta gorago aipatutakoekin.
|
|
|
Kultura ezezik, nazioa
|
bera
ere kinka larrian egongo da aipatutako azpiegiturarik gabe. Jakina, era honetako nazionalismoak ez dira berdinak eta beraien eskabide mailak ezin dira parekatu, baina errekonozimendu soiletik Estatuaren eraikuntzara doan bidearen nolabaiteko eskema egin daitekeelakoan gaude.
|
|
|
Lehenengoen artean hauek aurkituko genituzke: lau fase bereizten dituen eskema kronologikoa (integratzailea, disruptiboa, erasokorra eta garaikidea), guztiz historiaren aurkakoa?; Trevor Rope ren mugimendu historikoak eta bigarren mailako mugimenduak (oso mekanizista eta historia
|
bera
ere ezeztatzen duena); Hayes-en nazionalismoaren sei tipo ideologikoak: humanitarioa, jakobinoa, liberala, tradizionala, babeste ekonomikoduna eta totalitarista (zaila da tipologiak ikuspegi ideologiko hutsetik formulatzea; gainera, sailkapena ingelesa ala frantsesa izan, kutsadura nabarmena erakusten du); Kohn-en mendebaleko eta ekialdeko nazionalismoak (bere hutsuneak begi bistakoak dira).
|
|
|
Eskola erabiliz hauxe lortu nahi da: nazioaren (naturala den ala ez, hori beste kontu bat da) irudia zabaldu, baita bere historia eta tradizioa ere, nazioarenganako zaletasuna eta berarekiko atxikimendua ezartzen saiatuz, horretarako sinboloak eraikiz (bandera nazionala, himno nazionala,?) eta, askotan, nazioaren tradizioa zein historia, edota nazioa
|
bera
ere, asmatuz. Hobsbawn en hitzak erabiliz14, apropos eta jakinaren gainean martxan jartzen den ingeniaritza ideologikoa dugu hau, zeinak herri zehatzarenganako baino, herri horren kontzeptu ideologikoarekiko leialtasuna bilatzen duen; hots, Estatuarekiko abertzaletasuna du helburu.
|
|
|
Dena, guztia, bere bidaia osoa hantxe, Txemaren eskuetan. Eta
|
bera
ere Eiderrekin bidaiatzen ari zela iruditzen zitzaion, Euskal Herritik irteterakoan baino hurbilago sentitzen baitzuen bere neskaren presentzia. Gero eta hurbilago nabaritzen zituen, era berean, Eiderren keinuak, irriak, hitz egiteko erak. Egunerokoa irakurtzearen esperientzia zoragarria bezain mingarria egiten zitzaion.
|
|
|
Zergatik ez zuen Eiderrek gauza bera egingo bere azken maitalearen atxiloketaren berri egunkarietan izatean? Azken finean,
|
bera
ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik. Eta bere bila joan zitezkeen, bai indar polizialak eta bai paramilitar unionistak.
|
|
|
Jakin izan balu,
|
bera
ere joango zen lasai asko, Dublinetik Cashelera eraman zuen autobusean mila pezetatik gora utzita baino hobeto. Zazpi pound eta erdi.
|
|
|
Baina amorioaz izanen dugu, bai, gerorat ere, zer mintza eta zer asma eta, inguru minguruka ibili gabe, derradan ezen festa eguneko bazkari ezin joriagoan, oreinkia zerbitzatu zigutela, eta nik ez nuela dastatu ere egin, zeren oreinaren begi iraungi bi haiek baitzetozkidan gogorat, gogoa
|
bera
ere erroetarik kentzerat.
|
|
|
Eta jaun Albert Etxegoienen anaia hura egun batean Maulerat ezkondu, eta badirudi ezen bere ondasunen garraioan kutxatxoa gurditik erori zitzaiola, eta halaxe galdu zuela gutuna. Eta Henrikek hartu desgustua izugarria izan zuan, zeren
|
bera
ere protestant baitzen, eta zeren, halatan, biziki estimatzen baitzuen karta hura, halako moldez, non bere morroietarik batekin itzuli eta gibelatu baitzen, haren bila... alferrik. Baina goazen apurka...
|
|
|
" Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen ez ote duen...", eta, nahiz eta mementu hartan ez nion ulertu, aitzinago izanen nuen, bai, hitz haien argiak eta itzalak bereizteko parada: edo, ez al da egia ezen mutur batean itsuturik dagoenak halaxe ikusten ohi duela erdigunea
|
bera
ere, bertze muturrarekin bat eginik. Eta haren jarraikian erran zidan:
|
|
|
Baina, gure etxeko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde hartako kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina
|
bera
ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen. Zeren hipotesi honen arabera posible baita...
|
|
|
Bai, badakit ezen aita ere, bere sasoinean, etxeko lehena izan zela bere anaia bakarraren —osaba Joanikoten— aitzinean, eta aitona Nikolasek eurekin egin zuena egiten ari zela
|
bera
ere gurekin —Mattinekin eta biokin—, eta aitak, beraz, garbi zituela gauzak lehenbizikotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen zituen hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etx... Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde harekin eta deus guti egin nezakeen haren kontra.
|
|
|
Eta neuri, aita Bartolomeren hitzek osaba Joanikoten bertze hitz haiek oroitarazi zizkidaten lehen mementuan, noiz eta lengoiaz eta lengoaien erabilpenaz mintzatu baitzitzaion jaun Marceli: " Eta, azkenean bihurtzen dugu bizitza
|
bera
ere bizitzaren metafora, edo, hobeki, bizitzaren metaforaren metaforaren metafora". Eta eliztarren hasperen eta nigarrak gero eta ugariagoak egin ziren, eta, halako batean, giro arnastezinak kutsaturik eta larriak harturik, bat batean, barrenean boz bat itzarri zitzaidan, halaxe galdetu zidana, osaba Joanikotek irakatsietarik harat:
|
|
|
Halarik ere, erran behar dizut guztiz sinetsia nagoela ezen Nafarroa osoa apurka gaztelaniaren alde jarri genukeela, nola egin baitute jada Nafarroako handikiek eta noble gehienek, guztiek ez erraiteagatik, zeren eta gaztelania baita Espainiako inperioaren hizkuntza, mundu zaharra eta mundu berria uztartzen dituena. Berdinzki erran diezazuket ezen Kristok manatu zigula mundu zabalerat eraman behar genuela haren dotrina, eta, nola gaur egun gaztelaniaz den mundu zabala, eta gaztelania
|
bera
ere den mundu zabala, ez euskara, hala, gaztelaniaren alde egoitea da Jainkoaren alde egoitea, mundu osoaren ebanjelizatzeko.
|
|
|
Eta, gaueko amesgaizto lizun haietan ere, jaikitzen nintzen ohetik, hartzen nuen zigorra, muturrean burdinazko bola tipi puntadun batzuk zituena, eta astintzen eta zehatzen nuen bizkarra, malkoak begietarik isuri arteraino. Azote haiek, haatik, airean txistu egiten zuten arren eta airea
|
bera
ere ebakitzen zuten arren, ez zuten, guztiarekin ere, gorputzaren eta arimaren arteko lotura ebakitzen, eta, halatan, penazko eta damuzko nigar haien ondotik bozkarioaren eguzkiak bere izpietarik batekin ferekatuko ninduela uste izaiten nuen bakoitzean, aldiz, imajinazinoaren hegazti beltza sartzen zitzaidan berriro kontzientziaren eguteran itzal egiterat.
|
|
|
—Goia eta behea ezin direla nahastu uste duk hik, Martin, eta zuk ere halatsu, Graziana, eta hori dela araua... baina ez al zen Jesu Kristo ere goiak eta beheak nahasterat etorri? Eta ez al zen Kristo
|
bera
ere bertze Maddalen baten laguna izan. Eta ez al dakizue fariseoei erran ziela ezen publikanoak eta putak aitzinetik izanen zituztela zeruko erresuman?
|
|
|
Vanitas vanitatum et omnia vanitas. ...labak garen, eta hitzak, orobat, gure seme alabak diren, hala, denboraren bilobak dira haiek —eta denboraren menekoak, beraz, gu bezalaxe—, baita hitzik handiusteenak eta ustez handienak ere; eta nola, bertzalde, gorputz orok bere baitan duen ereinik denboraren harra, denborarekin indartzen eta bortizten dena, kementzen eta adoretzen, halako suertez, non, lehenago edo berantago, gorputza
|
bera
ere guztiz jaten duen eta itxura kanpo ederra ezabatzen, hala, berdin gerta liteke hitzekin. Zeren eta hitz bakoitzak ere bere gorputza baitu, bere baitan eta bere gerizpean har ttipi ikustezin bat aterbetzen duena, eta handituz eta handituz joan daitekeena, baldin hitzak, hanpatzearen hanpatzeaz eta erabiltzearen erabiltzeaz, higatzerat eta galtzerat egiten badu.
|
|
|
Baina zezena, halarik ere, kementsu zegoen artean eta, aitak zaldi gainetik zirikatu zuenean, indartsu abiatu zen hura... harik eta tiro hots bat entzun, eta zezena hil mutu geratu zen arte. Derradan ezen orduantxe egon nintekeela, nehoiz egoitekotan, aitaz harro, zezen kontu harekin, iduriturik ezen Iliadako, Odiseako edo Greziako bertze edozein historiatako zeinahi heroiren ahaide izan nintekeela —ez al zen, bada, Zeus
|
bera
ere zezen historia haietarik batean ere nahastu, noiz eta zezenaz mozorrotu baitzen, Europa zeritzan neskatxa bahitu eta Kretarat eraman ahal izaiteko? — baina, ondikotz, tiroaren eraginagatik aitak gibelerat egin zuen... hain gibelerat, non zalditik erori eta hantxe geratu baitzen, ipurdi gainean, lurrean iltzaturik bezala, grabitate indarraren meneko hura ere, jauregiko jaun eta jabe zen a... Eta egiaztatzen nuelarik, gisa hartan, ezen harrotasunetik ahalkerako bidea ezin laburragoa dela, txalo, biba eta bertzelako oihuen artean, irri bat baino gehiago ere entzun ahal izan nuen, tragediaren hariak eta komediarenak orduan ere korapilaturik eta bat eginik.
|
|
|
Eta, hatsarrean osaba eta ni bakarrik joaiten hasi baginen ere, handik aitzina behin baino gehiagotan ikusi izan nuen aita
|
bera
ere eta Mattin.
|
|
|
Ohartu ote zen, bada, osaba Joanikot, zalantzaz josia nengoela eta ez nekiela norat jo, nahiz eta iduri egin nezakeen ezen osabaren kide ezin leialago nintzela? ...abaren hitzen bidetik, gero eta klarkiago ikusten nuen ezen ezin ekidin izanen nuela gerla hura ene hautua egin nezanean eta alde baterat edo bertzerat jo... zeren eta, Italiarantz abiatu aitzineko denboraldi laburrean, behin baino gehiagotan ikusi izan bainituen aita Bartolome etorri berria eta osaba Joanikot kontrakarrean, buruz buru, etsai ozpinduak balira bezala, nor bere muturrean, urrats bat
|
bera
ere gibelatu gabe, batek antsiarik ez zuenaz antsiatzen eta enkoniatzen zelarik ber tzea.
|
|
|
Eta hala zihoazkigun lehen egun haiek, baketsu eta jabaltsu, harik eta egun batean ohartu nintzen arte ezen Alessandro eta osaba Joanikot eztabaida bizian ari zirela popako gazteluan. Ene harridurarako gaztelaniaz ari ziren, nola ariko baitziren handik aitzina haserretzen edo odola berotzen zitzaien bakoitzean, zeren osabak ez baitzuen, artean, italianoz mintzatzeko erraztasunik, eta solasaren beroan gaztelaniarat arrastatzen zuen Alessandro
|
bera
ere.
|
|
|
—Matematikak dioena, ordea, berez eta halabeharrez gertatzen duk, eta ezin gerta daitekek bertze modu batean, zeren eta matematikak ez dik huts egiten. Edo ez al dakik matematikak egiten duela filosofia naturala
|
bera
ere naturaz gaindiko.... Matematikak huts eginen balu, Jainkoak eginen luke, eta hori ezinezkoa duk...
|
|
|
Eta ni ere, paradoxa haren aitzinean, zurturik bezala geratu nintzen... Ordea, urteak aitzina doazkidan neurrian, ongi bai ongi ohitu behar izan dut paradoxa horretarat, zeren eritasunean eta zorigaiztoan ikasi baitut ezen badirela huts hura baino hutsagoak diren hutsak, espazioa ez ezik denbora
|
bera
ere eta bizitza bera ere bete dezaketenak eta betetzen dutenak. Baina ene arimak deus guti zekien orduan hartaz, zeren gazte bainintzen eta zeren gaztetasunaren indarra bainuen, hutsaren gainean jauzi egiteko...
|
|
|
Eta ni ere, paradoxa haren aitzinean, zurturik bezala geratu nintzen... Ordea, urteak aitzina doazkidan neurrian, ongi bai ongi ohitu behar izan dut paradoxa horretarat, zeren eritasunean eta zorigaiztoan ikasi baitut ezen badirela huts hura baino hutsagoak diren hutsak, espazioa ez ezik denbora bera ere eta bizitza
|
bera
ere bete dezaketenak eta betetzen dutenak. Baina ene arimak deus guti zekien orduan hartaz, zeren gazte bainintzen eta zeren gaztetasunaren indarra bainuen, hutsaren gainean jauzi egiteko...
|
|
|
Baita kezkaturik ere, zeren baitzirudien ezen urtebete zeramala Pedroren amak semearen berririk jaso gabe. " Urtero bi gutun jaso izan ditugu, baina azken boladan bat
|
bera
ere ez", erran zigun hark, gaineratzen zuela: " Gutun guztietan eta urtez urte erraiten zigun ezen aitzina zihoala, eta esperantza zuela ezen, urte batean ez bazen bertze an, etxerat itzuli ahal izanen zela, bertze Rafael bat bihurturik eta aitari emanikako hitza beterik.
|
|
|
Eta, baldin huts egiten bazuen, bere hutsaren berri emaiten zuen, nola eman baitzuen negozioak gaizki joan zitzaizkionean, geroago jakinaraziko dizudan bezala. Eta, anitzetan, harreman pertsonalak negozioa
|
bera
ere baino aintzakoagotzat hartzen zituen. Eta horrek bat baino gehiago ekarri zion.
|
|
|
ez zuela deus ere gordetzen, alegia, eta zen bezalakoa onartzen zuela etxeko iragana... nahiz eta ez nagoen oso segur, zeren eta iragan hark bere kontradikzionea baitzuen, kontzientzian barrena itzal bat bezala luza zekiokeena, eta uste dut ezen itzal hark ere egitekorik aski eman ziola, ez dakit bizitza osoan, baina bai bizitzaren azken aldian. Eta segur nago eta gero eta segurago nago ezen itzalpean nahi izan zuela itzal hura, baina ezin izan zuela, halako suertez, non itzalak itzali baitzuen aitona
|
bera
ere, finean.
|
|
|
Eta lehen gozamen eta bozkario iturri zitzaidana —pintatzea eta, alegia— sufrimendu eta gogogabetasun bihurtu zitzaidaan. Zeren Michelangelok bete baitzuen neurria, eta sobera ere bete gainerat, edertasunaren ontzia gainezka utzirik, eta nik ez nioan, halatan, artearen munduari zer emanik ez zer eratxikirik, xorta bat
|
bera
ere ez. Eta, muga haren aitzinean, paralizaturik bezala geratu ninduan, urrats bat eman ezinik... zeren, erranak dioen bezala, Non progredi est regredi...
|
|
|
Eta ezetz erraiteko gogoa etorri zitzaidan, baina ez nintzen ausartu. Eta nik ez dakit
|
bera
ere oso pozik ote zegoen, zeren, eskaileretan goiti gindoazela ere, bere burua zuritu bertzerik ez baitzuen egin: " Zer uste du saindujale horrek, ni hain inozoa eta hain inozenta naizela?
|
|
|
Bai, egia da hori lehen izan zela eta, urte batzuetarik honat, gauzak aldatzen ari direla, eta Elizak ere bere neurriak hartu dituela, Trentoko kontzilioaren ondotik partikularzki: ikusi bertzerik ez dago aita Bartolome eta don Laureano
|
bera
ere zer lan bikaina egiten ari diren hemen Urbiainen... Baina, igandeko solasaldi hartan gertatu zenagatik eta haren txakurtxoak egin zuenagatik ere, ez genuke Joanikot galdutzat eduki behar.
|
|
|
izan ere, ez ote gintuzke jakintasunak libre egin behar —beldurraren atzaparretarik libre, bereziki—, eta harenak ez ote ditu, aldiz, giristinoak legez lege eta arauez arau lotzen, baliatzen delarik, haien zuritzeko eta justifikatzeko, hainbat konparazinoz, zeinek ez baitute bertze asmorik ez bertze xederik beldurraren sortzea eta erroetaraino sartzea baizen? Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa
|
bera
ere, erran ez dezagun libre egin gaitzakeen hitza. Zeren, ahoa hersten dizutelarik, mututzen zaituzte eta arnasgabetzen, eta hiltzen dizute hitza; ordea, nola hitza haragi egin baitzen, ez ote genuke hitza haragian errotu behar...?
|
|
|
...gertzen zituela, eta hirutasun hark Trinitate Saindua sinboliza zezakeela, edo arimaren potentziak, edo, hobeki, Kalbario mendiko hiru biktimak, zeren Kristo bi ohoinen artean guritzifikatua izan baitzen, eta ohoinetarik batek eman zion bere arimaren argi guztia —ilargia ere argiz betetzen zuena—, eta bertzeak bere maradizinoen iluntasuna baizik ez, zeinak iluntzen baitzuen arras ilargia
|
bera
ere.
|
|
|
...ardurari eta haren dilijentziei esker izan ez balitz, zeren aitortu baitzuen hark, ene kontra jokatu zèn judizioan, ezen hamaika hamabi urtez ezagutu ninduela eta kontzientzia oneko gizona nintzela, giristino zaharra, ohorezkoa, eta ez dakit zenbat gauza gehiago, eta neke eta gaitz egiten zitzaiola, halatan, ni nehor hiltzeko gai izaitea, defentsa propioan ez bazen, eta guztiz sinetsirik zegoela
|
bera
ere, falsoki akusatzen ari zitzaizkidala.
|
|
|
...inintzen, bertze bide batzuk —spiritualagoak, nolabait erraitearren— urratu nahi nituelako, eta Jainkoari promes hura egin niolako, zeina Antonio Ibarbiarekin batean berritu bainuen, biok zin egiten geniola elkarri ezen guztiz entseiatuko ginela, han geundeneino, mundu ustez lohigabe haren ez kutsatzerat, ez likisterat, eta ez hidoiztatzerat; halatan, bada, ez nuen emazteki haietarik bat
|
bera
ere ukitu, haiekin iragan nituen hiru urte luze haietan.
|
|
|
Eta bizkaitarra, ohi bezala
|
bera
ere, irri karkaraka hasi zitzaion, albotik erraiten ziola:
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen ordu arte hain kontra izan nuèn Fortuna
|
bera
ere neure alde eta fabore jarri zela behingoz, noiz eta heldu bainintzen jaun Ve nancio Roblesen etxalekurat, zeina baitzegoen Nueva Andalucíako iparraldeko kostatik hurbil, Cumanátik ez oso urrun.
|
|
|
Zeren ezagutu izan ditudan ez baitut bat
|
bera
ere ezagutu menekoak eta manukoak ongi tratatzen zituenik, don Venancio Robles izan ezik.
|
|
|
izan ere, nola gizona kalakari hutsa den, hala asmatzen ditu metafora berriak, metaforen metafora direnak, edo metaforen metaforen metafora. Eta, azkenean bihurtzen dugu bizitza
|
bera
ere bizitzaren metafora, edo, hobeki, bizitzaren metaforaren metaforaren metafora.
|
|
|
—Ordea, mundu errealean euritakoak eguzkitako bihur daitezke, eta eguzkitakoak euritako... eta hori hala bada, zergatik ez du eguzkiak euri eginen, eta euriak eguzki...? —erran zion jaun Marcelek, erdi txantxetan jada, irriz
|
bera
ere.
|
|
|
Pedro Huizi osabaren gaztetako lagun handi bat zen, Abel Huizi letratuaren semea zena eta Ubarneko damarena, zeinari Sagrario Landaluze baitzeritzan. Ez dakit bertze nonbait erran dizudan, baina emazteki ohiz kanpokoa zen Sagrario, zeren eta, familia onekoa zen arren eta irakurtzen ere bazekien arren, magiaren munduak erakartzen baitzuen, halako tailuz, non
|
bera
ere, denboraren denboraz, azti bihurtu baitzen, inguruko jauntxoen artean bere eragintxoa izanen zuena. Eta Abel Huizi, bertzalde, Sagrarioren senarra, aitona Nikolasen laguna izan omen zen eta jauregiko kontu batzuk ere eraman izan omen zituen, eta, hargatik edo, behin baino gehiagotan etorri izan omen zen jauregirat, bere seme Pedro Huizi ondoan zuela.
|
|
|
—Mundu honetan, ordea, hitza
|
bera
ere hitzik gabe gelditzen duk, ezpataren aitzinean... —erran zidan aitak, irri axolagabe bat ezpainetan.
|
|
|
Eta esmeraldak duen berezko edertasun hori, zalantzarik ez, numeroei lotua dago, eta haien ondorea da —esmeraldaren berezko numeroena—, zeinek pisuaren, konposizionearen eta kristalaren estrukturaren berri emaiten diguten. Eta hala da, eta ez dago bertzerik, zeren eta numero horiek aldatuko balira, galduko luke esmeraldak forma, galduko luke distira, eta bihur tuko litzateke edo harri arrunt bat; poetak eskaini kantuaren letra aldatuko bagenio, berriz, edo izena
|
bera
ere, berdin eginen luke dir dir... Jaun Marcel:
|
|
|
Eta hala egon zen handik aitzina, hitz bat
|
bera
ere erran gabe setenbre osoan, bere hutsean amildua, hostoaren eta lorearen ondoren fruiturik jasan ez duen zuhaitz idorra eta probetxu eskasekoa balitz bezala, galdegite guztiei gor eta sor, begiak urrun, medikuengan zuen fede apurra galdurik, erreumak hezurretan eragiten zion minarekin kexu eta arranguratsu, ai eta oi, oi eta ai, orga kargatuaren arroda iduri...
|
|
|
Izan ere, halakoa da bizitza: batzuetan, iragaiten dira gauak eta egunak, hilabeteak eta urteak, iragaiten dira haizeak eta kontra haizeak, eta badirudi ezen ez dela deus ere gertatzen; ordea, bertze batzuetan, gauzak eta gauzak gertatzen dira epe laburrean, guztiak baterat, denbora
|
bera
ere uholde batek hartua baletor bezala, nola gertatu baitzen aldi hartan.
|
|
|
Hura zen primua eta herederoa, eta ni kateko bigarrena, eta bazirudien ezen naturaleza
|
bera
ere ados zegoela ordenamendu harekin, nor bere mailarako eta bere gradurako predestinaturik balego bezala, zeren mutil sendoa baitzen hura, harroin baten antzekoa, ni mehea eta arina nintzen bitartean; edo, bertzela erranik, enborra eta zentroa zen Mattin, eta ni adaska eta bazterra; hark zituen indarra eta boterea, nik hitza eta behakoa; hark bere bizia bizi zuen eta begi guztiak zituen gibeleti... Baina, naturalezaren partehartze badaezpadako hartaz gain, aitak edo amak, edo etxetik iragan ziren hiru prezeptoreek ere —don Frantziskok, jaun Marcelek eta aita Bartolomek, nork bere denboran— noiznahi den oroitaraziko ziguten, bertzenaz ere, ezen moduak eta moldeak zaindu eta guardiatu beharra zegoela, eta tratu hartan beti emanen zioten anaiari lehentasuna, bietan lehena zelako, Urbiain go hurrengo jaun eta markes balizko.
|
|
|
...kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi
|
bera
ere akort zegoela, hatsarre hartan bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian zuen bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion:
|
|
|
Eta testigu batzuk zeuden, baina ez nekien testiguen berri. Eta zerbaiti heldu nahi nion, eta ez nuen heldulekurik, zeren sekeretuaren gorputza ikustezina baita, eta ohartu nintzen, azkenean, ezen harrointzat nuen lurra
|
bera
ere bertze amesgaizto bat zela, errealitatea zulo hondargabe bat bertzerik ez balitz bezala, non hondoratzen bainintzen atergabe eta etengabe.
|
|
|
Edo haien hitzetan: arestian aipatu dizkizut elkarri erran zizkioten barkamenduzko hitzak, eta, orain, berriz, Maddalenen bertze hitz batzuk oroitaraziko nizkizuke, noiz eta egun batean
|
bera
ere osabari desterruaz aritu baitzitzaion, nihaur ere entzule nindukala:
|
|
|
Ordubete erran dut...? Ezta mementu bat
|
bera
ere!, zeren neure etxea izan baitut atzerri, neure etxea otserri, eta zeren zaldia atarian baitut, eta orain berean eginen dut alde! Baina, joan baino lehenago, gutun bat eman nahi nizuke, osabak zuri skribatua, bere burua hiltzeko erabakia hartu baino lehen...
|
|
|
Zeren, alde batetik, jainkosa baten gorputza baitzuen, eta jainkosen lurrak behin ukitzeko egin ziren, ez gehiagotan, eta nik behin ukitu nituen lur haiek; eta zeren, bertzetik, gertaki haiek oroitzen ditudalarik, irri egiteko gogoa baitatorkit... eta irri egiten dut orduan gertatuaz, eta irri egiten diot neure buruari, ez ankerki eta krudelki, baina urrikalki eta amoroski. Eta ez al zaizu iduritzen ezen geure buruari irri egiten ikasiko bagenu eta geure burua maitatzen eta onerizten, bertzeak ere maitekiago maitatuko genituzkeela eta, halatan, gerla gutiago izanen genituzkeela, eta Inkisizionea
|
bera
ere soberan legokeela?
|
|
|
—Bego, Eduk jakin nahi din txabiskea ixten dunanean
|
bera
ere geldi daitekeen.
|
|
|
—Ez nauk haren mando zaharraz bakarrik ari. Paratxutista ilaje eta jakanarru beltz horiekin museoren bateko beira arasa baten gibelean egon litekek
|
bera
ere.
|
|
|
Barraren gibelaldean Antonio dugu, beti bezain Musu triste. Eskalatzaileari galdegin diot zerbitzariak hor gelditu behar ote duen emakumea eta biok zerean ari bitartean, eta hark, besapeko karpeta zabaldu eta han irakurri ondoan, baietz erantzun dit, zerbitzaria ez ezik
|
bera
ere hortxe egonen dela. Orduan nirekin heldu den emaztekia eranzten hasi da, baita biluzgorri gelditu ere irri arra batean.
|
|
|
Ez duk harritzekoa, bertzalde, opari pozoitsua baitzen. Lapurketaren salaketa
|
bera
ere egin gabe zuelarik, pentsa zer nolako argibideak eman zizkigun, atsoa erreklamatzera etorriz gero!
|