|
2013
|
|
|
giroan. Beste berba batzuekin esanda, lekeitiarra banintzan,
|
baina
ez arranegitarra.
|
|
|
Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen,
|
baina
ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek:
|
|
|
Horietaz, ordea, gutxi hitz egiten da. Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du,
|
baina
ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik ematen. Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen jakin behar duena.
|
|
|
Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi batzuk besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean hauek aipatzen ditu: . AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?,
|
baina
ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar gaitezen, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu gehiago ere egon litezkeela, Larringanek testu jakin batzuen gainean eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu batzuen gainean egiten baitu azterketa.
|
|
|
Larringanek (1996, 2007) testuaren eta diskurtsoaren ikuspegitik egiten du analisia eta testu antolatzaileen alderdi testuala (erabiltzen den marka formala); alderdi semantiko enuntziatiboa; bideratzen diren operazio eta estrategia diskurtsiboak eta planifikazioa aztertzen ditu,
|
baina
ez digu zerrenda edo sailkapen zehatzik eskaintzen hemen aztergai ditugun elementuei dagokienez.
|
|
|
Eta gogoan izan Peter Gordonen esperimentuak, zeinetan frogatzen baitzen haurrek mice eater esaten dutela, baina sekula ez rats eater, arratoien eta saguen antzekotasun kontzeptuala gorabehera, eta gurasoen hizketan horrelako hitz elkarturik izan ez arren. Haren emaitzek unibertsal zehatz hori morfologia arauak burmuinean prozesatzen diren moduaren ondorio dela berresten dute, hots, flexioa eratorpenaren ekoizkinei aplikatuz,
|
baina
ez alderantziz. Dena dela, Greenbergenak ez dira adibiderik onenak Babel baino lehenagoko Gramatika Unibertsal neurologikoki baldintzatu baten bila aritzeko.
|
|
|
Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila handiagoa adierazten da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan. Geroago ikusiko dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak?
|
baina
ez guztiak, bete betean sartzen dira birformulazio parafrastikoaren barruan.
|
|
|
Birformulazio parafrastikoa, funtsean, hierarkia bereko bi diskurtso atalen artean ezartzen den baliokidetza diskurtsiboan oinarritzen da: batzuetan (2) enuntziatuen arteko kidetasun edo baliokidetasun semantikoan oinarritzen da (halakoetan, birformulatzaileak lagungarri dira,
|
baina
ez ezinbestekoak); beste batzuetan (3), berriz, testuinguru diskurtsibo jakin batean eta baliokide gisa aurkezten diren enuntziatuen artean gertatzen da identitatea edo parafrasia (halakoetan ezinbestekoa da birformulatzaileen agerpena, inferentzia prozesu baten ondorioz ezartzen baita enuntziatuen arteko identitatea).
|
|
|
Jokalari txarrena. Gilbert Arenas.Izan zen,
|
baina
ez da. Alegia, jokalari puska izan zen, baina erosotu egin da, eta kirolarekin zerikusirik ez duten gaiengatik egin da ezagun.
|
|
|
(31) Epaitegi berri horien izentazioak euren eskumeneko gaien izaera nagusia aipatzen du,
|
baina
ez du erabateko identifikaziorik egin nahi, merkataritzako jakintzagai edo legeriarekin. Bestela esanik, hasierako momentu honetan merkataritzako epaitegiei ez zaizkie eratxiki merkataritzako gai guztiak, eta, gisa bertsuan, epaitegion eskumeneko gai oro ez dira merkataritzakoak [ZCP Lt, Konkurtso Legeria, IVAP/ HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala eta Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
Elhuyar Fundazioarekiko lankidetza hitzarmen baten bidez eskuratu ditugu Zientzia eta Teknologiaren corpuseko testuak (ZTC). Eta, azkenik?
|
baina
ez azken?, Joseba Ezeizaren Garalex corpusetik (http://www.hizlan.org/db zuzenbidea/) eskuratu ditugu zuzenbideko testuak.
|
|
|
Niretzat ohore handia da jardunaldi hau Deustuko Unibertsitatean egitea,
|
baina
ez nigatik, Eusebiogatik beragatik baino. Esan dut ni hemengo ikaslea nintzela, Euskal Filologia eta euskaraz ikasten nuen.
|
|
|
Olerki asko eta asko idatzi zituen,
|
baina
ez zuen olerki libururik argitaratu bera bizi zela. Geroago heldu zen hemen eskuartean daukagun Goizean eta arratsean.
|
|
|
Ez da erraza halako itaunari erantzutea. Berak erantzun dotore eta zehatza emango zuen,
|
baina
ez da erraza orain hori asmatzen hastea. Gazte gaztetan hasi idazten eta mendearen joanean aldiak, aroak, gustuak eta pertsonak aldatzen joan arren, berak ez zion idazteari utzi azkeneko eguneraino.
|
|
|
Kritikak olerkari sena aitortu izan dio beti, baita prosazko lanetan ere,
|
baina
ez dugu eduki haren olerki bildumarik zer, zelan eta zenbat idatzi zuen jakiteko bera hil ostera arte. 1992an Bizkaiko Foru Aldundiak omendu zuen bizi osoko ibilbidea saritzeko, eta jabetuta olerkiak sakabanatuta zituela han agindu zion bilduma egitea, gerora Goizean eta arratsean.
|
|
|
–Erkiagaren olerkietan ez dago zeharkako esanahirik, irudiak erabiltzen ditu,
|
baina
ez da ezer ostentzen, anbiguetaterik edo ezkutuko esanahirik ez dago. Normalean, erraz ulertu eta interpretatzeko poesiak dira.
|
|
|
Irudiak apaingarriak dira,
|
baina
ez dute interpretaziorako aukerarik zabalik uzten. Joskera aldetik nahiko osoa da, nekez jaten du aditz edo lotura ezaugarririk.
|
|
|
–Esaldi guztiak esanguratsuak dira,
|
baina
ez izatez, baizik eta, esan dugun legez, konbentzio hutsez?: horrela zioen Aristotelesek De interpretatione lan ospetsuan, eta XXI. mendean ia hogeita lau gizaldi atzera egitea ez da apeta hutsa, beharra baizik; azken buruan, filosofoak garai hartan jada jarrita utzi zituelako gaur egun kezka sorburu darabilgun auzia argitzeko harroina.
|
|
|
Hitzaurrearen hartzailea literatur testuaren irakurlea izaten da (kontuan hartu beharrekoa da irakurlea ez dela publikoaren sinonimo; izan ere, publiko osoarentzat dira azalak eta izenburua,
|
baina
ez hitzaurrea). Batzuetan, pertsona jakin batzuei zuzendutako gorazarreak, eskaintzak edo eskerrak ere izan daitezke hitzaurreak (Genette, 1987).
|
|
|
Aurreko datuoi begiratuta, uste izatekoa da hitzaurreak alografoak direnean aitortzen zaiela egiletza,
|
baina
ez da sistematikotasunik ageri horretan ere: Rosa de Diegok Marguerite Durasen Maitalea (itzulpena:
|
|
|
–luze jo dezake oztopoei buruz hitz egitea,
|
baina
ez dut egingo?.
|
|
|
hizkuntza zuzenketak (berrargitalpen guztien kasuan), atalen izenburuak gehitzea, itzultzailearen oharrei buruzko adierazpen bat gehitzea eta eskerrak kentzea (Emakume abeslari burusoila); eta sinadura gehitzea (Lorategiko festa). Nabarmentzekoa da Madame Bovaryren kasuan, edizio zaharrean (©) zuela hitzaurreak
|
baina
ez duela halakorik berrian.
|
|
|
bildumako hitzaurreak askotarikoak dira luzera, izenburuak, antolamendua, edukia, antolamendua, bibliografia... kontuan hartuta, eta itzultzaileek irizpide bateraturik gabe jokatzen dute. Nork bere irizpideei jarraitzen die,
|
baina
ez beti modu berean, orain batera eta beste behin bestera jokatu izan duenik bada eta. Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz ari dira nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso modu orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan).
|
|
|
Itzultzailearen ikusgarritasuna nabarmentzeko bidea ere izan zitekeen ustez abiatu genuen ikerketa hau,
|
baina
ez dugu hitzaurreon funtzio horri buruzko aipamenik inon aurkitu.
|
|
|
Kasu honetan ere aberasgarri litzateke hitzaurreok baliatu izanaren arrazoiak aztertzea,
|
baina
ez dugu gaiari buruzko aipamenik topatu liburuetako gainerako hitzaurreetan.
|
|
|
Kasu honetan, Arrutik, ikusmena oso gutxiturik eta ahuldadea gorputzean, heriotzaren gertutasuna onartzen du. Poeman poetak bere sentimenduak era biluzian agertzen ditu,
|
baina
ez da horregatik sentimentalismoan erortzen.
|
|
|
Bertsopaperekin batera bizi izan ziren lore jokoetako kantuak, aldizkarietako bertsogintza eta bertso liburuak, autore batenak nahiz talde batenak; bertsoen autoretza gero eta gehiago nabarmentzen da XX. mendean. Horrek esan nahi du badutela antzik bertsopaperek, lore jokoetako kantuek eta aldizkarietako bertsoek eta bertso liburuek; eta ez dela erraza horien artean hesiak jartzen,
|
baina
ez direla nahasi behar batzuk eta besteak. Bertsopapera herri xeheagoarentzat da; testuingurua paperean ez datorrena du, hartzaileek berez ezagutzen dutenez; iraupen gutxiko gauza erakargarria besterik ez da berez bertsopapera.
|
|
|
Hots, filologia erromanikoa sortzen da jada dekadentea den eta indarrik ez duen kultura latindar baten ikerketa arkeologikoa eratzeko. Subjektu ikertzailea alemaniarra eta ikerketa objektua erromanikoa den analisi egitura indartzen dute Schlegel anaien lanek eta hala, erromantizismo alemaniarraren lehenaldi loriatsu
|
baina
ez koebala mundu erromantzean topatuko dute, Italian eta Espainian, Petrarka, Dante, Cervantes eta Calderonen literaturan.
|
|
|
Beste batzuekin alderantziz gertatzen da: badakigu haien berri
|
baina
ez ditugu aurkitu.
|
|
|
Bestela ere Kardaberazen terminologia poetikoari kutsu larramendiar nabarmena dario (Altuna, 2000, 23). Artean aurkezturiko ereduetatik zenbaitek bizitza luzeagoa izan zuten jesuiten poesiagintzan behintzat,
|
baina
ez euskaraizeneko molde honek, itxura guztien arabera. Jose Ignacio Aranak osaturiko jesuiten poesia bilduman ez da euskaragehiago ageri Kardaberazek ondutakoen ostean (Altuna, 2000), ez eta Aranak berak osaturiko Tratado de métrica vasca (1872) azterlanean ere (Altuna, 1992).
|
|
|
(Sarrionandia, 2010, 491). Izan ere, burdina eta Euskal Herria lotzen dituzten pasarteak ugari dira gaztelaniazko literaturan,
|
baina
ez euskarazkoan. Litekeena da Larramendik lehenengo gaztelaniaz idatzi izana euskaraeta gero itzuli izana latin eta euskarara.
|
|
|
Horretan ere Larramendiren lehentasuna monarkiaren formazio diskurtsibo inperialari erantzutea litzateke, euskaraz egin zitekeena erakustea(, la poesía de que es capaz? dio Artean) edota Ziburuko Etxeberri bezalako elizgizonek egindako poesia deboziozkoa aldarrikatzea,
|
baina
ez euskaraz ohikoa zen herri poesiaren berri ematea. Ez da hortaz harritzekoa XVIII. mendearen amaieran Herderrek bigarren Larramendi baten irrika erakutsi izana, McPhersonek Eskozian egindakoa euskaldunen artean egingo lukeena (ikus Altzibar, 1986, 20; Apalategi, 2013, 59), Larramendi lehenak ez bezala.
|
|
|
Oihenarten lanen aipamena ere ezin adierazgarriagoa da: Notitiasarri dakar gogora Larramendik
|
baina
ez poesiarik. Bata erruz erabilita bestearen berririk bat ere ez zuen izan?
|
|
|
Alde batetik, zatika baina positiboki ezaguna dugun ahozko edota herri literaturaren bilketa bultza lezakeen edozein ekimen indargabetu zuelako, euskal literaturaren eremu zabal eta emankorrak isiltasunera kondenaturik: errefrau bildumak baditugu
|
baina
ez, esate baterako, garaian bertan egindako balada bildumarik, romancerobildumak diren moduan. Beste alde batetik, ezgaitasunaren diskurtso horrek berak garaiko literatura ereduen araberako emaitzen sorkuntza eta zabalkundea oztopatu behar izan zuen, nahiz eta eremu horretatik ere euskaraz idatzitako saioen aztarna urri bezain adierazgarriak heldu zaizkigun.
|
|
|
Horrenbestez, erran gabe doa bat berarekin esaterakoan euskal antologien barrutia antologia egileen planteamendu eta ikuspegiak bezaindibertsoa eta askotarikoa dela. Egileak paraje edo lurralde bat ezagutzera emateko gida moduko bat da antologian irakurleari egiten dion proposamena,
|
baina
ez da beste gabeko, erakuste, saio desinteresatua izaten, beti izaten baitu zerbait frogatzeko asmo isil gordea.
|
|
|
María Jose Olaziregik Six Basque Poets (Arc, 2007) olerki hautatuen eta itzulien argitalpenetan sei egiletara murriztu zuen bere aukera. 1975az geroztiko olerkarien testuak soilik hautatu zituzten biek,
|
baina
ez datoz erabat ados euren kanona eraikitzean: Kortazarrek Rikardo Arregi, Karlos Linazasoro, Juanjo Olasagarren, Miren Agur Meabe, Harkaitz Cano eta Kirmen Uribe hautatu zituen.
|
|
|
Jakina denez, Lafitteren antologia egitasmoa erdibidean geratu zen, lehen atala, 1800 artekoa soilik argitaratu ahal izan baitzuen, arazo ekonomikoak medio; Santi Onaindiak antologia egiteko asmoa hartu zuenean, bai Nikolas Ormaetxea. Orixe, ren eta bai Piarres Lafitteren aholkua eta laguntza jaso zituen bere mila olerki eder horien edizioa egiteko,
|
baina
ez da liburuaren kredituetan inolako aipamenik jasotzen. Arrazoi nagusitzat aipa genezake bai Lafitteren eta bai Orixeren poesiak zabalki ordezkatuta zeudela antologian, eta ez zela egoki hautatzaile eta hautatu izatea aldi berean.
|
|
|
Desiraren eremuetara eramaten da begirada lesbiarra. Lehen nobela hauetan begirada lesbiarra han eta hemen topatzen da,
|
baina
ez dago identitate lesbiarrari buruzko hausnarketarik. Azken bi eleberrietan (Jalgi hadi plazara eta Boga Bogan), ordea, Amaia Ezpeldoik bere lesbiana identitatea plazaratzen du.
|
|
|
Bigarren eragozpena: Uriarteren bilduman egilearen izena askotan agertzen da (maizenik parentesi artean),
|
baina
ez beti. Adibidez, alegien multzo mardulean ez da J. A. Mogel, Iturriaga edo Uriarteren ordena bereko kide zen J. M. Zabalaren izenik agertzen, alegia gehienen egileak haiek izanik; ez bide zekien norenak ziren.
|
|
|
1856 urtean hasi bide zuen bere bilduma eta bizitza osoan osatzen joan zen (Kortazar. Billelabeitia 1987: 9),
|
baina
ez zuen argitaratzeko prest utzi.Gainera, 1856az geroztik, Bibliaren itzulpen lanek hartuago zegoen Uriarte poesia bilduma argitaratzeko ardurak baino. Eta, nolanahi ere, bilduma beretzat egin zuen Uriartek, eta beraz, testuen jatortasunari eta fidagarritasunari dagokienez, Uriarteren transkripzioa ez da E. M. Azkueren Zarauzko edo Bizkaiko Aldundiko eskuizkribuen maila berekoa, Zarauzko eta Bizkaiko Aldundiko horiek E. M. Azkuek bere eskuz idatziak baitira.
|
|
|
Hitz, kolokazio, esamolde eta forma berberak ageri dira. Carlistenac? bertsoetan eta gabon kantetan,
|
baina
ez dugu aztertu E. M. Azkueren poemetan haietako zein agertzen den eta zein ez. Gabon kantetako adibideak, hitz batzuenak, ugariak dira (arrotz, asaba, ikusi ren adizki trinkoak, Vizcai, vizcaytar, goitu, guda, malmutz, mempetu, osoro, zurtu) eta ez ditugu hemen denak jarriko.
|
|
|
Beraz, E. M. Azkue besteetatik bereizten da z pluralgilea darabilelako (dituz, cituezan),
|
baina
ez b eufonikorik. z pluralgilearen erabileran zalantza erakusten dute Gabon kantek eta. Carlistenac?
|
|
|
Sinalefa ugari
|
baina
ez egitera jotzen du gehiagotan
|
|
|
Uriartek Bonaparteri eginiko gutunetan Bilboko Gabon kanta batzuk aipatzen dizkio, 1814, 1816, 1820 urteetakoak (Ruiz de Larrinaga 1954, X, 265),
|
baina
ez egilearen izenik.Seguru asko ez zekien 1820koen egilea B. Mogel zenik. Izan ere, Bilboko Gabon kantak bertsopaper inprimatuetan ateratzen ziren, egilearen izenik gabe; horregatik, ez Uriartek, ez Manterolak ez zuten ezagutzen Bizenta Mogel Gabon kanten egile gisa (bai alegialari gisa).
|
|
2014
|
|
|
Euskal hiztegigileen definizioak abiapuntutzat harturik, artikulu honetan aztertzen dut zenbateraino diren baliokide eta zenbateraino diren desberdin birformulatzaile esplikatibo batzuk (alegia, erran nahi baita, hau da, hots). Azterlan honek agerian uzten duenez, hizpide ditugun birformulatzaileen artean funtsean baliokidetasuna dago haien balio pragmatiko nagusiari dagokionez,
|
baina
ez dago erabateko baliokidetasunik haien artean beste irizpide batzuk kontuan hartzen baditugu eta, beraz, ez dira trukagarriak testuinguru guztietan.
|
|
|
Gilbert Arenas. Izan zen,
|
baina
ez da. Alegia, jokalari puska izan zen, baina erosotu egin da, eta kirolarekin zerikusirik ez duten gaiengatik egin da ezagun.
|
|
|
(Jokalari txarrena. Gilbert Arenas.) Izan zen,
|
baina
ez da.
|
|
|
Egia da beste birformulatzaile esplikatiboek ere (alegia, hau da, hots) zenbaitetan perpaus osagarria duen enuntziatu bat sartzen dutela,
|
baina
ez ezinbestean eta ez edozein testuingurutan. Ikus ditzagun kasu tipikoak.
|
|
|
BEATRIZ. Baita hiri ere. Esan zidatek, bai, gaur lehenago ixtekoa hintzela,
|
baina
ez zieat sinestu. Izan ere, ez hidan ezer esan eta... MIKEL. (Esaldiak taxuz lotu ezinik) Izan ere...
|
|
|
Beraz, informazio egiturari dagokionez, laurak ere nahiko pareko edo baliokide direla ematen du: sarri askotan mintzagai bera iruzkintzeko erabiltzen dira eta halako paralelismo funtzionala ageri da birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean,
|
baina
ez da hori inola ere eskakizun ezinbestekoa.
|
|
|
Ñabardurekin izanagatik, biek ala biek uste dute gako berriak hizkuntzaren arlo estetiko eta ludikoan bilatu behar direla, hiztuna gustura aritu behar dela berba egiterakoan eta jolasak jardunaren zati esanguratsu bat hartu behar duela, bereziki gazteen kasuan. Inor gutxik ukatuko du euren ekarpenak (eta bestelako ildoak jorratu dituzten beste askorenak) baliagarriak direla,
|
baina
ez dirudi erdi itzalita dauden motorrak martxa betean jartzeko besteko indarrik dutenik (bereziki botere guneak ez badira buru belarri inplikatzen ildo horien alde).
|
|
|
«Hablaremos de enseñanza bilingüe cuando el objetivo perseguido por dicha enseñanza es la capacitación de los estudiantes para el uso de más de una lengua». Irizpide horren arabera A eredua hezkuntza elebidunean sartuko litzateke EAEn,
|
baina
ez da ageri agerikoa Nafarroako A eredua hezkuntza elebiduntzat har daitekeen toki guzietan bederen, zeren ez baita batere garbi zein den zehazki helburua hizkuntzaren erabilerari dagokionez. Guk, dena dela, hurrengo lerrootan aintzat hartuko ditugu euskararen presentzia baduten eredu guziak, baita soilki euskararen irakaskuntzaeuskararen bidezko irakaskuntzaeskaintzen dutenak ere (z gainera, alegia).
|
|
|
Espainiako estatuko bi euskal erkidegoetan ez bezala, euskarak ez du gaur egun hizkuntza ofizialaren kategoria edo estatusa estatu frantziarraren legedian. Frantziako estatuak sinatua du Europako Erregio edo Gutiengo Hizkuntzen Gutuna,
|
baina
ez ditu bete baldintzak hura indarrean jartzeko. XX. mendeko 50eko hamarrurtekoanHegoaldean hasiriko mugimendua erreferentzia gisa harturik, Iparraldean lehen ikastola 1969an sortu zen, eta hartarako eragileek irabazi asmorik gabeko elkarte bat eratu zuten, Frantziako 1901eko lege baten gerizpean (Euskal Herriko Ikastolak Euskaltzaindia, 2010).
|
|
|
Dena bat harturik, erran daiteke XX. mendearen azken laurdenean eraikiriko eredu sistemak erantzuten ziola egoera bati non eskolaratzeko tenorean funtsean bi hizkuntza ageri ziren (euskara eta gaztelania edo frantsesa), eta nahitaezko eskolatzearen azken helburu gisa jartzen zen bi hizkuntza ofizialak menperatzea. Atzerriko hizkuntza bat geletan ikastea ere aurreikusten zen,
|
baina
ez zen serioski planteatzen ikasleek zer maila lortu behar zuten, eta ez zen, halaber, jendartearen eskari nabarmenik ildo horretan.
|
|
|
Badira, beraz, eztabaidak hainbat alderditan ea nolako tratamendua eman behar zaion hizkuntza bakoitzari eskolaren esparruan,
|
baina
ez du ematen desadostasunak hagitz handiak diren nazioarteko erabilerarako hizkuntzan komunikazio konpetentzia erdiesteari dagokionez. Adibide gisa bi datu apuntatzenditugu:
|
|
|
Ez dira beti logika eta ondorio berberekin antolatu, ez arautu ere, hiritarren bizi praktikak. Garai luzean hiriek elkarretaratzeko sinkronia kolektibo behartuak ezartzen zituzten, maiz, elkarren ondoan(
|
baina
ez elkarrekin) bizi ziren hiri ataletan ezarriak. Euskal Herriko hiriak ere halako puzzleak izan ziren Erdi Aroan, hor dugu ondo ezaguna den Iruñearen adibidea.
|
|
2015
|
|
|
Haurrak euskalduntzen nahikoa lan duten irakasle andereñoei zein aholku eman niezaieke euskal ahoskeraz? Hasieran jokoz kanpo banengoen ere, anitz pentsatu ondotik baiezkoa eman diot gonbitari,
|
baina
ez pentsa segurtasuna sentitu dudalako izan denik.
|
|
|
edo Erronkari ibarrean, erraiten ziezunIzaban? eta badira nafar eskualde batzuk afrikazio hori egiten dutenak,
|
baina
ez era sistematikoan: erosten zute, erosten zuten?
|
|
|
Giza belarriaren oharmenean bada diskriminatzeko halako gaitasuna: gizakiak tresnak baino hobeki daki, informazioa deskodetzean hotsaren osagai guztietarik giza gogoak zeri garrantzia ematen dion; gizakia ez bezala, tresna gai da hots baten osagai guztiak edo gehienak diskriminatzeko eta neurtzeko,
|
baina
ez da gai giza gogoak hotsen osagai guztietarik zein diskriminatzen duen jakiteko, oharmenaren aldetik zein osagairi ematen dion zinez garrantzia berea ez bezalakoa den hots edo doinu bat entzutean, informazio hori hobekien hiztunaren oharmenaren azterketak eskainiko digu, tresna bidezko espektograma batek ez.
|
|
|
Hiztun ipartar batzuek hots batzuez egun egiten duten ahoskera ez da iraganekoena bezalakoa, baina badira beste hiztun batzuk, eman dezagun, hasperenak edo hots hasperenduak egun ere arras garbi ahoskatzen dituztenak.Zuberoan hiztunek hasperena ahoskatzean indarrezko h a sumatu ohi da,
|
baina
ez zaigu iruditzen hasperenaren ahoskera gardenaren gaian Zuberoaren hurbiltasuna beti parametro baliagarria denik, izan ere, herrialde honen mugaren ondoko Nafarroa Behereko hiztun amikuztar ugarik ez baitu hasperena garbi ahoskatzen, edo ez zuberotarren indarrez bederen. Izan ditugun Arbotiko bi lekukok, biak gizonak?
|
|
|
Hainbat kasutan arazoak ukan ditut ph, th, khherskari hasperenduak gardentasunez entzuteko, ez baitut argi entzuten hitzeko kontsonante horretan hasperenik baden ala ez den; adibide batzuetan arras argi entzuten ditut herskari hasperenduak, baina beste batzuetan ez dut inolaz ere hasperen arrastorik entzuten, eta beste kasu batzuetan zalantza dut entzuten dudana herskari arrunta ala hein batez hasperendua den. Ene belarrian hasperen kutsua ukan dezaketenetan ph, th, khidatzi dut eta gardenak direnetan ph, th, kh; halaz ere, ez dut guztiz garbi ph, th, khidatzi ditudan batzuk zinez hasperenduak ote diren, eta ez dakit, bestalde, nik p, t, kidatzi ditudan batzuetan hasperen arrastorik egon ote litekeen ere; printzipioz ez dut uste, bestela ph, th, kh emanen bainituzke horiek ere etnotestuan,
|
baina
ez naiz neure buruaz guztiz fidatzen.
|
|
|
Lekukoekin lan egiteak erakusten du ahoskeran franko eratako bihurrikeriak gerta daitezkeela; esate batera, Zuberoa Amikuzeetan nagusi den hogeialdaera zaharragoaren ondoan (cf. Lakarra 2011, 108), (h) ogoiegiten da ondoko ibar Arberoan, Nafarroa Behere eta Lapurdi gehienean legez, baina Amikuze eta Arberoako mugari hurbil den Ostankoa herrian, halako batean, hiztunak o hogeiahoskatu zuena hogoiidentifikatzen nuen nik grabazioa entzutean,
|
baina
ez nengoen ziur; grabazio bereko beste adibide batean hiztunak hogeieman zuen garbi eta jabetu ahal izan nintzen Amikuzeko gainerateko herrietan bezala, Ostankoan ere hogeialdaera gordetzailea ibiltzen dela, baina lehen adibidean ez nuen batere garden entzuten eta hogoiizan zitekeela iruditzen zitzaidan, hori entzun uste zuen ene belarriak. Amikuzeko mugako herria da Ostankoa, Landibarreri begira bizi dena, nahiz badakigun Landibarren hogeiematen dutela, baina, esate batera, Irisarrin eta Armendaritzen (h) ogoi?.
|
|
|
ãhãl (Bith, Ost, Mar, Zoha, Arbe), alta, Zohaztin eta Arbotin ahãlentzun uste izan dut; Ostankoan ãhãlez uste dut entzuten dudala? & in ãhãla (Sor); ãhãlge (Amo); Ilharren ere ahalgeentzutean susmoa dut bokal horietan badela sudurkaritasuna,
|
baina
ez nago ziur; ãhãrdi (Ora) & ãhãrdiak (Zoho); ãhãrran, eztabaidan, haserrean? (Ame, Zoho); ãhãte (Ora, Amo, Behau, Ilh, Gab) & ãhãteak (Ost) & ãhãtiak (Arbe); ãhãzten (Ora, Arbe) & ahãtziak (Donap); ãh, zpek (Mar); ãh[?] r, esku ahurra?
|
|
|
Beste sekuentzia batzuetan, ene entzumenaren arabera bederen? bokalen sudurkaritasun kutsua entzuten da,
|
baina
ez dirudi aspaldiko bokalarteko nharen ondorioa denik: b, hãla (Lab), beh, a, beroa?
|
|
|
Etsenplu bat eman dezagun: badira adinetako euskal hiztun ipartarrak egun ere dardarkari hobikaria ahoskatzen dutenak, Hegoaldekoak balira bezala eta badira bestalde, haur denboran euskal dardarkari hobikaria ongi ematen zuten hiztunak, ondotik frantsesaren dardarkari ubularra ahoskatzen ikasi dutenak; egungo egunean adinetako euskaldun ipartar horiek euskaraz dihardutenean, bata ala bestea ahoskatzeko gai dira,
|
baina
ez da sakon aztertu zinez zer gertatzen den eta nola jokatzen duten. Soziolinguistikaren alderditik ez da auzi makala, baina aldagai hau euskaraz aztertu gabe dago.
|
|
|
Oragarre herri euskalduntzat sal geniezaioke Hego Euskal Herriko nornahiri arazo handirik gabe,
|
baina
ez da guztizko egia; herri honetan ez da 40 urte inguruko jende erdaldunik falta, ergo... frantsesak indar handia hartu du Oragarren. Halaz ere, Parisen sehi egon zen emazteki oragartar batek naturaltasun osoz ahoskatzen du dardarkari hobikaria enekiko elkarrizketan Behauzen; elkarrizketan gurekin batean den haren senar behauztarrak ere hobikaria ahoskatzen du:
|
|
|
TAOren tasen inguruko albistea ematen ari ziren Gaur egun albistegian, eta EAEko hiriburuetako prezioak Zamora eta beste zenbait hiri espainoletakoekin alderatu zituzten Miarritze edo Baionakoekin beharrean, inguru horietako audientzia potentziala uxatuz edota arrotz sentiaraziz. Irizpide berari jarraiki (eta FORTAko kide izateak dakartzan morrontzak tarteko), albiste izan ohi da Espainiako bazterrik urrunenean jazotako gertaera,
|
baina
ez ordea Paue edota Bordelekoa, hauek hurrago ditugun arren.
|
|
|
Gerla bukatu eta, Parisen gorabehera batzuk agertu baldin baziren komunistak agintea hartuko zutelako beldurrez martxan jarri baldin bazen ere, Nazien kontra eramandako borroka hori gibelean gelditu zen. Obra batean aipatuko zuen
|
baina
ez zuen garai horretatik bere inspirazio nagusia hartu, beste kezka batzuen inguruan ibili zitzaizkion gogoetak.
|
|
|
Ezaugarrietan herritar askoren parte hartzea zela zioen, kantuak, jantziak, kabalkadak aipatzen zituen. Antzerki mota bat goraipatzen zuen
|
baina
ez zuen bide horretatik jarraitu. Beste bide bat hautatu zuen, psikologiari lotuko zitzaion antzerki mota bat, pertsonaia desberdinek, haien nortasun eta izaerak garrantzia zutenak.
|
|
|
atalean aipatu dugu ezaren eramaile dela, eta gogora ekarriko dugu horren azalpen luzeagoa. Baten batek, zerbaiten ugazaba izanda, ardiak, uztak?, hura onartu beharrean ezeztatu eginez gero, ezkutatze hori gertatu egiten da,
|
baina
ez bere onerako. Gezurtatutako eta bere onura berekoirako ostendutako hori Marik eramaten du.
|
|
|
Zortzi teatro talde eta hamaika antzerki ezberdinen berri lortu dugu gure harrera ehizan. Litekeena da, eta ez dut dudarik, eman dudan zerrenda hau zabalago eta handiago izatea,
|
baina
ez dut gehiago aurkitu hemengo eta hango kazetak aztertzen eta arakatzen aritu arren.
|
|
|
Hizkuntzari bagagozkio esan beharra daukagu, noski, taldeak erabili zuen bertsioa gipuzkeraz idatzitakoa zela eta Auspoan ageri ziren beste zenbait antzerki bezalaxe bitaraemateko (KM 694.317) prestatua zegoela,
|
baina
ez zitzaion suertatu plazaratua izatea. Etxahunen bizitzak literaturan izan zuen oihartzunik jadanik bizi zelarik, Jean Baptiste Chahok frantsesez argitaratu baitzuen(. Histoire du Poète Basque Etchahon de Barcus?, Revue des voyans1838) Pariseko aldizkari batean saio bat haren bizitzaren eta bertsoen antzeaz eta bere anaia Jean Pierrek itzuli Barde baten izaitiaHEGATStitulupean (5, 1991).
|
|
2016
|
|
|
Egiazki, Iztueta eta Kortazar ez daude lehenengoak dioen bezain desados, biek ezartzen baitute debatea modu antzekoan, klasikotasunaren inguruan. Kortazarrek Lauaxetaren klasiko kontzeptuan zer dagoen ondo adierazten du,
|
baina
ez du garatzen kontzepzio horrek zer suposatzen duen; ez du garatzen, Iztuetak ondo intuitzen duen bezala (nahiz eta desados egon), kontzepzio hori ez dela ezbaia terminologiko bat soilik; aldiz, hondoan Orixeren eta Lauaxetaren poetiken arteko errotiko ezberdintasun bat dagoela dio, estetika klasiko eta estetika moderno baten arteko aldea, hain zuzen ere.
|
|
|
Eta azkenez,
|
baina
ez garrantzirik ez dutelako, Kirmen Uriberi eta Alex Zuagazari alboan direlako maiz, eta maiz jakin gabe zein onura handia dakarkidaten.
|
|
|
Oraindik ez da zehazki aztertu nola kokatzen den Loidik sortutako pertsonaia genero poliziakoaren azpisailetan. Hau da, jakintzat ematen da detektibe nobela tradizionaleko pertsonaia dela,
|
baina
ez da guztiz zehaztu nolako testuinguruan sortu zen. Alde horretatik, jakingarria litzateke aztertzea lehenengo euskal detektibea literatura unibertsalaren parametroen bidez, nolako jatorria izan zuen jakiteko.
|
|
|
–Aiek ordu luzeak! Egia esan, sarritan ematen zizkion bere bizibideak orrelako nekeak,
|
baina
ez zituen gogo txarrez artzen. Bai zera!
|
|
|
1 Batetik, legeak bere alde dituelako desoreka handiz. Eta oinarrian euskal herritar guztiak gaudelako legez derrigortuak espainola edo frantsesa jakitera,
|
baina
ez alderantziz, euskara.
|
|
|
Halako bidetatik joan du gure artean euskaldunon komunitateak/ euskarak eskolaz kanpo ere behar dugun bultzadak. EAEn eta Nafarroa Garaiko eremu euskaldunean agian zertxobait hurbilago gaudeke gure behar batzuk asetzetik?,
|
baina
ez oraindik inondik ere euskaldunon komunitatearen aukera eta eskubide linguistikoen berdintasuna ziurtatzetik, ez erdal komunitateari euskararako hurbilpena behar adina eskuratzetik. Hasteko, EAEn geureganatuak ditugun aldeko neurriak Euskal Herri osora zabaldu genituzke, eta guztietan ere ezartzen hasi oraindik falta ditugunak.
|
|
|
– Euskara zertxobait ulertzen duela?
|
baina
ez ongi edo nahikoa ongi?
|
|
|
– «Euskal literaturaren irakurle kopurua eta irakurleen ezaugarriak funtsezkoak dira kultur eremu honentzat,
|
baina
ez dago emaitza doituak eskaintzen dituen berariazko ikerketarik, salbu eta gazteen irakurketa ohituren ezaugarriei buruzkoa eta eskoletako literaturaren irakaskuntzari buruzkoa. Irakurleen errealitateari argazkia atera ahal izateko aztertu ditut egoera soziolinguistikoari, kultura ohiturei eta irakurketa ohiturei buruzko zenbait ikerketa, zeren, ikuspegi kritiko batetik analizatzen baditugu, zeharka isla baitezakete euskal literaturaren irakurleak zenbat eta nolakoak diren.
|
|
|
[I.] Izen bokatiboak mugagabez markatze hori be moda ba rrikoa da, euskal telesailetan eta entzuten dana,
|
baina
ezetariko sustrai bakoa izen neutroakaz.
|
|
2017
|
|
|
3 Sariketako arauen kopia mekanografiatua, gaztelaniaz. Ez dakigu nork idatzi zituen euskarazko zirriborroak (ez daude sinaturik, eta ez dugu idatzi duen eskua ezagutzen),
|
baina
ez da Orixeren eskua. Lehenengo zirriborroari ohar bat erantsi zion Juan Bautista Eguzkitza euskaltzainak, eta zirriborrogileari eskatzen zion Luis Eleizalde euskaltzainari erakusteko sariketako oinarriak, argitaratu baino lehen.
|
|
|
Maria Teresa Ruiz San Pedro (1997). Dokumentu honetan idatzirik ageri den moduan, pentsa liteke i (s) txi+ herri direla bere osagaiak,
|
baina
ez da ahaztu behar, herria eraiki eta hesitu() baino askoz lehenagokoa dela Etxarri izena, dorretxea baino ez zenekoa (1197koa gutxienik).
|
|
|
Prestatu zion bidea Jean Baptiste semeari Parisera ikasketak egitera igorriz,
|
baina
ez zuen ikusiko zer nolako pertsonaia bilakatuko zen.
|
|
|
Pariseko egonaldiari buruz ez daukagu informazio gehiago, eta Campionek erraiten duena zuzena baldin bada orokorki, zehaztu dezakegu Malakoff eko dukea izango zena, Pelissier komandantea(), Parisen zegoela 1831 eta 1839 bitartean, Gerlako ministerioan lanean. Ezaguna da gehienbat armagizon bezala,
|
baina
ez da oso agerian gelditzen bere literatura zaletasuna. Eta Chateaubriand en iloba, behar bada Charles du Boishamon() idazlea, Dasconaguerreren adin berekoa zen kasik.
|
|
|
Bestetik, (1) bilakaera eredu bakun horretan, fonetika bilakaeraren berri zehatza ematen da,
|
baina
ez, ordea, semantikaren bilakaeraren berri. Manterolak (2012) aurrerapauso bat eman du orain dela ez asko plazaratu duen lanean.
|
|
|
Beraz, gogoan izan dugu batetik a mugatzailea(
|
baina
ez eu, ori/ odirelakoak) sintaxian determinatzaileek ohikoa ez duten funtzio esparru batera iritsi zela euskaraz:
|
|
|
eta, mugabea? morfologiako deizioak dira, hau da, morfologia erreal baten berri ematen dute,
|
baina
ez zehazki terminoetan beraietan susma daitezkeen semantika edo sintaxi erreal bat.
|
|
|
Lehenengo eta behin, lan honek gogora ekarri nahi izan du etiketa horiek morfologiakoak edo sintaxizkoak direla,
|
baina
ez, ordea, semantikakoak; egia da hiru flexio era horiek ondo errotuak daudela sintaxi testuinguru banatan, baina, mugatuak, direlako bi horiek (gizona, gizonak) ez dute beti irakurketa espezifikoa hartzen, eta, mugagabea?
|
|
2018
|
|
|
OEH s.v. begira, begiratu, begira edun). Bigarrena aspaldi ageri da eta hedadura zabala du,
|
baina
ez du osagarria datiboan hartzen eta hirugarrenak, osagarria genitiboan nahiago badu ere, badu adibide datibodunik ere, nahiz eta lekukotasun zaharrenetan Mendebaldean bakarrik agertu. Nire ustez, lehen edo azken adierekin lotu genuke honako hau; hots, ‘arreta jarri’ edo ‘zaindu, babestu, behatu, gorde’ rekin.
|
|
|
Aurrizki botiboa Nafarroan Felipe Handiaren heriotzako kopletan baizik ez bide da agertzen XVII. mende erdian, eta horrezaz landa, Garibaik ere badu errefrau batean (cf. OEH s.v. ai (t)) 24 Gainerakoan Pirinioez iparralderagoko hizke24 Perutxoren kantako Ay joat gaviraya (TAV, 104) ere zerrendan gehitzeko modukoa izan daiteke menturaz,
|
baina
ez da gardena. retakoa dela dirudi. Aurrizki botiboaren irakurketak, baina, badu bestelako arazorik.
|
|
|
Erroibarren (Ibarra, 2000, 101), Ultzaman, Anuen, Atetzen (Ibarra, 1995) edo Sakanan (Erdozia, 2001, 240). Reguerok (2015, 593) azaldu duenez, sudurkaririk gabeko soziatiboa hegoaldeko nafarreraren ezaugarria da lehen testuetarik25,
|
baina
ez bide da nafarrera osoarena, eta bai, ordea, nafarreraren eremutik landakoa ere, ekialderagokoa, batez ere (Camino, 2003a, 446). XVI. mendean ere forma hori ohikoa da Nafarroa erdialdean, eta Iruñean eta inguruetan txandaketa dago forma sudurkariarekin (cf.
|
|
|
orrequin ageri da 1535ean, baina maynguequi 1563an, mutilarequi 1596an eta orrequi 1612an, eta Beriainen lanean ere reki da nagusi, baina bestekotik ere badu (Reguero, 2017, 577). Reguerok (2015, 593) azaltzen duenez, sudurkaririk gabeko soziatiboa hegoaldeko goi nafarreraren ezaugarria da lehen testuetarik5,
|
baina
ez bide da nafarrera osoarena, eta bai, ordea, nafarreraren eremutik lan5 Izan ere, Iruñeko justizia auzibideetan XVI. mendean dagoeneko badugu. Besterik da eztabaidatzea XVI. mendeko Iruñe aldeko euskarari" hego nafarrera" dei diezaiokegun, Bonapartek XIX. mendean definitutako euskalkia eta asmatutako terminoa izanik. dakoa ere; ekialderagokoa (cf.
|
|
|
Nafarroa Beherean, beste aldaera zenbaitekin batera, ki ere izan da; Etxeparek, esaterako, badu (Camino, 2008, 146), eta Amikuzen ere badugu XVIII. mendeko testuetan, forma sudurkaridunarekin lehian (Camino, 2016, 106). Bestalde, kila dago Etxauz baigorriarraren gutunean (Mounole & Lakarra, 2018, 424),
|
baina
ez dezaket esan zein zen Heletako egoera sasoi hartan honi dagokionez. Forma sudurkariduna gabea baino berriagoa dela pentsatuta ere (FHV § 5.10; Gomez Lopez, 2005, 275; Santazilia, 2013, 270 pace Trask, 1997, 202), dauden lekukotasunik zaharrenetan dagoeneko agertzen da.
|
|
|
Alboko etxekoandrea kexaka entzun, eta zer berri zen galdetzean, salatuak Juan Larreta harginaren etxera joan zirela esan zion, bertan zegoela Baltasar, salatzailearen anaia apaiza, eta hari gaizki egin nahian zebiltzala. Migel, arropa jantzita, karrikara abiatu zen makila eskuan anaia defendatzera,
|
baina
ez zuen iskanbilarik antzeman inon. Etxera bueltan, ordea, salatuak topatu, eta eztabaidan hasi haiekin.
|
|
|
> deei> dei8 Lazarragak daue du, Portalek deue (Knorr & Zuazo, 1998, 528) eta Gamizek dagoeneko duei (Knorr & Zuazo, 1998, 513). Edonola ere, hirugarren pertsonako pluralgilea ei(* ee) pleonastikoa da egun, Gamizen olerkietan bezala9,
|
baina
ez dago horren arrastorik aztertzen ari garen lekukotasunean, eta duten dago Altsasuko 1648ko auzian ere (Erdozia, 2005, 331). Forma zahartzat eta Arabarekin lotzen duen aldaeratzat e jotzen badugu (gero ee pleonastiko bilakatuko dena), eta ez te (Trask, 1995 pace Lakarra, 2008), bi aukera ditugu:
|
|
|
Alabaina, ez dugu baieztatzeko modurik, eta, gainera, zortzi urte zituenean Mendigatxa Bidankozen zegoela baieztatu zuen agiri bakarrean ez da ageri. Herriko parrokian egindako 1840ko sendotzako sakramentuaz ari gara, eta logikoena litzateke bertan egotea, une hartan herrian baldin bazegoen,
|
baina
ez da ageri16 Gertaera honek hainbat azalpen izan ditzake, baina, nire ustez, litekeenak diren biak besterik ez ditut aipatuko. Lehenengo aukera zera da:
|
|
|
Ariketa egin baino lehenago ikasleei eskatu zitzaien fitxa bat betetzeko, haien datu soziolinguistiko batzuk biltzeko (adina, zer herrikoak ziren, ikasketak zer eredutan zituzten eginak, euskara etxean ikasia zuten, euskara etxean erabiltzen zuten edo ez, euskalkia erabiltzen zuten edo ez...). Ikasle gehienak ereduan ikasiak ziren (212tik 180 ikasle,% 84,9) 8,
|
baina
ez zitzaien azterketarik egin haien euskara maila zehazteko edota bermatzeko; hala ere, euskal adarrean ari baitziren, pentsatzekoa da gehienek behinik behin euskara maila ona izanen zutela (ariketa talde euskaldunetan bakarrik egin zen, eta ez gradu hori gaztelaniaz egiten ari zirenetan) 9 Ikasturte horretan UPV EHUn gradu horretan eta maila horretan euskaraz matrikulatuak ziren guziak 517 ziren... Lagina osatzeko prozedura hauxe izan zen:
|
|
|
Izan ere, alda bidean den auziari buruzko jarrerak jaso nahi izan dira, funtsean norabide nagusiaz gogoeta egiteko. Hiztunok eta azterketa honetan inkestatuak izan direnek ere berdinez dugu hizkuntza matematikoki erabiltzen,
|
baina
ez kaotikoki ere, eta horregatik uste dugu iker saio honetan eginiko hurbilketa mesedegarria dela aztertu nahi den egoera ezagutzeko.
|
|
|
Gero, ai eta ei diptongoen arteko aldizkatzea gertatzen denean, ez da beti e bokal soilera laburtzen. Hala nola, gain postposizioa gein bilakatzen da Izturitze aldean,
|
baina
ez da* gena edo* genian formarik aurkitzen (menturaz n sudurkariaren gibelean delako?). Gorago erran dugu ei diptongoaren e bokalara pasatzen zela a bokalaren gibelean delarik9 Molde bereko fenomeno bat ikusten da oi diptongoarekin, o bokal bihurtzen baita Izturitzeko etxe izen batean, Ameztoia> Ameztoa, edo lekuko hiztegi arruntean, doia> doa (Duguine, 2005).
|