|
2000
|
|
|
Eta ondoren, adierazi nahi duen ideiaren atari gisa, lau txiste kontatzen ditu, eta denak barrez lehertu beharrean jarri dituenean, beste azalpen hori irteten da bere ahotik, ezari ezarian: " Aldarte ona du bai liburu honen irakurleak, aldarte umoretsua, eta distantzia;
|
baina
beste gauza bat ere aitor dezadan: hemen espiritu ludikoa trajikotasunari gailentzen zaio".
|
|
|
Jolas bat bezala da. Zuk ez duzu ezer sentitzen;
|
baina
beste batean, zurekin jolasean jardun behar dudan beste batean, neu izango naiz ezertxo ere sentituko ez duena.
|
|
|
erdi erdian, esku bildu baten tamainako zulo biribil bat zabaltzen zitzaion. Eta zuloak, alde batetik begiraturik, zirkulu perfektua osatzen zuen, nola esango nuke, laranja batenaren antzekoa;
|
baina
beste alderditik buztina kanporantza zabaltzen zen, zati ttikitan, zerbaitek buztin puska zeharkatu, eta, irtetean, materiala kanpo aldera lehertu izan balu bezala.
|
|
|
Eta oraingoz nik bakarrik dakit neure baitan halako animalia bat dabilela, zelatan, eta eraso noiz egingo dagoela, eta izena duela Bakardade. Bai, ongitxo dakit batzuetan bakardadearen beharrizan handia dudala,
|
baina
beste era batekoa da ni beldurtzen nauena: asperduriaren betea ezagutaraziko didana, igandeetako hutsune beldurgarria biderkatuko didana, etxezuloan egotera tentatuko nauena, seguruenik kilo eta zimur gehiagotan gauzatuko dena (bakardade horrexek eraman zuen amona nik oso bitxi irizten nion gauza bat egitera:
|
|
|
Zu bai,
|
baina
beste batzuk, ez... utzi du airean, eta are gutxiago zapatekin (denok ulertu dugu Tomi buruz ari zela, izan ere hirian nahiz mendian beti zapata pare berarekin baitabil, baina Tomek ezentzuna egin du).
|
|
2001
|
|
|
Dozena bat inguru eukitea komeni jatzu zuri, halako eta holako lodiera eta tamainukoak; izan bere, oihal mota asko dago-eta dendetan, batzuk errazak josteko,
|
baina
beste batzuk gatxak.
|
|
|
Nik ez dut uste Barrutiari edo dena denari zeruko argia hartu eta tximistak jota bezala gogoratu zitzaionik inongo eraginik gabe, Euskal Herriko bertako eraginik gabe esan nahi dut, obra hori egitea. Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela,
|
baina
beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira. Horrenbestez esan nahi dut, Euskal Herria eta euskal literatura urriak izateaz gainera, urritasun horrek baduela arrazoi bat eta arrazoi hori dela, ez berez eta jatorriz urria eta exkaxa izatea, baizik gero urteak etorri eta urteak joan urritu eta pobretu izana neurri handi batean.
|
|
|
 Badira nonbait âEuskal Herrian edoâ euskaldun izeneko gizon emakume batzuk. Hemen, egia esan, herri koxkor batekoak bakarrik ikusten ditugu, Elantxobekoak,
|
baina
besteek ez dute alde handirik izango. Euskaldunik euskaldunenak direlakoan aukeratuko ahal zituzten.
|
|
|
Halaz guztiz, beharrezko du jakintza ere, eta jakintza ezin daiteke bestetan bihurtu, jakintza izango baldin bada. Jakintzarentzat, esate baterako, hizkuntza bat besterik ez da euskara, bere nortasun eta historia bereziaren jabea, noski,
|
baina
beste edozein hizkuntzaren kidea, halaz ere, funtsez eta muinez.
|
|
|
Erregezkoek jaiotza hutsez hartzen zuten agintea Jainkoagandik, beste bitartekorik gabe. Aitoren semeak ere, haien mende
|
baina
beste guztien gain, agintzeko sortuak ziren. Aitoren seme hauek dira, Axularrek dioenez, beste batzuek (gure aldeko euskaldunek, noski) zaldunak deitzen zituztenak.
|
|
2002
|
|
|
Garai hartan, gure sentipena balio aniztuna zen, aurpegi eta desira anitzekoa: alde batetik uste baikenuen urte batzuen buruan euskararen kontua orain ez bezala hura zen guretzat, euskaldun batzuentzat esan nahi dut, ardura nagusietako bat egintxe izango zela,
|
baina
bestetik eta aldi berean egoera hori aski urrun ikusten baikenuen zinez eta benetan. Nola esaten ziguten elizetan Jesusek ogiak eta arrainak biderkatu zituela jendea goseak ikusi zuenean (istorio ederrak ebanjelioetan irakurtzen ahal direnak, bat etorriko zara nirekin), halatsu ikusten genuen guk ere kontu hura, urrunera begira.
|
|
|
Baina gero euskarak kolorea galdu du, euskalkiek eguneroko hizkerari ematen dioten ñabardura berezi eta goxo hori galdu du, eta gaur egun erabiltzen dugun euskara koloregabea da, hila, gaitzak joa. Jesus Rubioren ustez ere euskara gaitzak joa da,
|
baina
beste mota bateko gaitzak joa. Euskara ez da gai izan komunikazio hizkuntza eraginkorra izateko behar dituen garabideak lantzeko orduan.
|
|
|
Kontua da, ordea, Euskaltzaindiak hori inoiz ere esan ez bazuen ere, argitaletxeek, itzultzaileek, idazleek (idazle batzuek bederen) eta irakasleek nahi zutela jakin paperean zer jarri, alde batera begiratu eta" ohizko"," kanta" edo" diska" aurkitzen baitzuten,
|
baina
bestera begiratu eta" ohiko"," kantu" eta" disko" agertzen baitzitzaizkien. Eta ez zitzaien batere eroso egoera hori, EGA ateratzera joan eta batek" disko" jarri eta zuzentzaileak hutsa apuntatzen zuen, eta ondokoan" diska" jarri, eskarmentuaren ondorio, eta orduan beste zuzentzaile bat izaki, honek ere hutsa jartzen zien, ez dakit zuk ere izan duzun esperientzia hau.
|
|
|
Ikusten ari nintzenak eragin bikoitz eta kontrajarria sortzen zuen nigan. Alde batetik, hasieratik sentitzen nuen beldurra areagotu baino ez zuen egiten,
|
baina
beste aldetik, nik ere adrenalinaren dangada hura sentitu nahi nuen lokietan, urdailean hutsunea nabaritu nire oinen azpian zorua zabaltzen zela eta, han behean, milaka metrora, Nevadako basamortuak itxaroten ninduela ikustean. Ikaraturik nengoen, eta aldi berean salto egiteko irrikatan.
|
|
2003
|
|
|
Garai batean," beste gixajo bat" esaten zuen norbait hiltzen zutenean, eta senarra aztoratzen zen. " Bai;
|
baina
besteak ere...". Horixe esan zion, gogoratzen da, tregua hautsi zenean.
|
|
|
Horixe esan zion, gogoratzen da, tregua hautsi zenean. " Bai;
|
baina
besteak ere... ez dira gelditu". Behinik behin aspalditik dago pasaportearena entzun gabe, eta ez da gutxi.
|
|
|
Zuri oso ondo ulertzen dizut, Begori ere bai,
|
baina
besteei...
|
|
|
Honako Dekalogoa taxutu dut, erabiltzen dituzten hamar argudio nagusiak argiago azaltzearren. Soilik Umerezek jorratzen ditu den  denak,
|
baina
beste autore guztiek aipatzen dituzte hauetako zenbait, eta denak agertzen dira behin baino gehiagotan:
|
|
|
Euskaldunak ez dira, beraz, soilik Espainiako jatorrizko bizilagunak, baizik eta baita erromatar eta gainerako inbaditzaile guztiei aurre egin zien heroiak ere. Lehen ere ikusi ditugu adibideak XIX. mende hasierako Bilboko gabon kantetan,
|
baina
beste bat gehitzekotan, hona hemen Pedro Astarloa frantziskotarrak (gero aipatuko dugun euskararen apologista ospetsuaren anaiak), bere liburuaren sarreran, D. Francisco Longa y Anchiari, Napoleonen gudarostearen kontra gogor borrokatu zen euskal jeneralari, zuzentzen dion gorazarrean datorrena. Kantabriarrek Augusto enperadore erromatarraren aurka egin  zuten gerra adoretsua eta Napoleonen kontra egin berri dutenaren arteko konparaketa etengabea da:
|
|
|
Ba al dugu gure mundurik euskaldunok, hedabideetan? Bai eta ez; modu batera bai,
|
baina
bestera ez. Nola esan?
|
|
|
Hau eta hau berdinak dira, baina, jakina, desberdinak dira, zeharo. Beste hitz ba  tzuetan esanda, oro har, modu absolutuan hitz eginda, abertzaleak ez daki ze abertzale ze aberriren alde dagoen; agian berak badaki bere buruaz,
|
baina
besteak zeren alde dauden ez, ezta ba ote dauden ere, eta dudaren aurrean, beharbada, onena honoko hau pentsatzea da, hots: ez, beste horiek ez daude aberriaren alde.
|
|
2005
|
|
|
Garbi entzun nion,
|
baina
beste batentzat esandako hitzak balira bezala utzi nituen joaten, nirekin zerikusirik ez zuen errealitate urrun bati balegokie bezala.
|
|
2006
|
|
|
–Bai,
|
baina
beste momentu batean.
|
|
|
Giroa epela da kalean, eta haize pixka bat dabil. Une batez amaren antzera Benedictine bat eskatzekotan nago,
|
baina
beste kafe huts batekin konformatu naiz.
|
|
|
Asier, zuk ondo dakizu matematikarik gabe ez legokeela E= mc2 bezalako formularik. Sentitzen dut,
|
baina
beste behin ere gogorarazi behar dizut hori. " Fisika da zientziarik matematikoena", erantzungo didazu zuk; badakit.
|
|
|
Batak bestea balekar bezala. Aita soldadu ibilia zen Gerra Handian Champagne-ko lautadetan, Ernst Jünger ibili zen toki bertsuetan hain zuzen,
|
baina
beste erregimentu batean. Berehala lortu zuen, ordea, etxera itzultzea.
|
|
|
Esaten ari naizen hori da egia,
|
baina
beste inpresioren bat emango zuen nire aurpegierak, Umbertok bere erretolikari utzi eta kolpe txiki bat eman baitzidan ukondoan:
|
|
|
Hitlerren soldaduen izerdi usaina gero eta hurbilago, koska ez zen Paris hartuko ote zuten ala ez, baizik noiz. Jendeak pasio handiz bizi eta eztabaidatzen zituen gerraren nondik norakoak, eta ezin esango dut horri bizkar emanda bizi nintzenik,
|
baina
beste bat zen nire grina: lanak libre uzten zizkidan orduetan irakurri eta irakurri aritzen nintzen, non nengoen ere ahaztu arte, eta askotan loari denbora kenduz:
|
|
|
ia euskaldunak dauden bezala, ia erdaldunak ere ba ote daude? Nire begi belarrietara ez da sekula gisakorik iritsi,
|
baina
bestea bezain zilegia eta erreala izan liteke, ezta. Edo ia hiztuna izatea euskaldunon ezaugarri propio eta besterenezina da?
|
|
|
Ondorioz, hiztun eredu horrek eman digun argazkia edo emaitza, askotan, ez da herri horretako hiztun gehienei bete betean dagokiena. Herri jakin horretako hiztun askok antzeko emaitza emanen lukete, akaso,
|
baina
beste askok oso bestelako irudia erakutsiko lukete. Eta zenbat eta gazteagoa izan, orduan eta ezberdinagoa.
|
|
|
Gertatzen da, ordea, horietako batzuk oso erosoak eta ulergarriak direla,
|
baina
beste asko ez direla batere agerikoak. Adibidez:
|
|
2007
|
|
|
Hura Justinori begirik kendu gabe esan zuen. Botila eta edalontziak jada hartuta zegoen alkate gaztea,
|
baina
beste eztabaida batek gizon kuadrilla bati lotuta zeukan.
|
|
|
Errepublikako banderak nagusi ziren. Lizar eta zumarren adarretatik zintzilik zeuden batzuk, eszenaren apaingarri,
|
baina
beste bandera batzuk, gorri hutsak eta gorri beltzak, eskutik eskura pasatzen ziren, musikaren erritmora. Begirada Candirenganaino eraman zuen.
|
|
2008
|
|
|
b) Unibertsitate garaian ezagututako bi adiskide izango bagina bezala, garai hartan harreman askorik izan ez,
|
baina
beste hiri batean, kasualitatez topo egin duten bi pertsona bagina bezala.
|
|
|
S.I. k izozki txiki bat eskatu du,
|
baina
beste biek hiru boladuna erosi dute. Batak bestearenetik dastatu dute eta, zapore bakoitza komentatu dutenean, S.I. ren bola bakarreko izozkiari begira geratu dira.
|
|
|
" Eskiloren hainbat lan, Orestiada, Eumenideak, Sofokleren beste hainbatetan, Euripidesen bat edo batean, goragoko plano bateko konponketarekin bukatzen dira heriotzak,
|
baina
beste hainbatetan, ez. Beraz, ez dago argi Goethek arrazoia duen ala ez.
|
|
|
–Eman dezagun ni Edipo naizela eta zu Antigona. Eta nik, jakinaren gainean oraingoan, lehen egindako bekatua berritzera noala,
|
baina
beste modu batera, behingoan jainko guztiak neroni baino txikiago direla ebatzirik, nahita alabarekin oheratuko naizela.
|
|
|
Ez sentitzen, ez entzuten, ez bizitzen, jakina, baina ez ikusten ere. Edo bai,
|
baina
beste eskala batean, mapa batean bezala, erraztasun operatibo murriztaile batera bildurik. Izatez eta ezizatez, goitik ez da behea ikusten, baina boterea eta kudeaketa itsumen horretantxe zuztartzen dira:
|
|
|
Ezin litekeen gauza da. Munduan batzuek besteak graba ditzakete, azter ditzakete eta folklorizatu ditzakete,
|
baina
besteek batzuk ez.
|
|
|
Boterearen kontra daudela diotenak boterearen kontra egon ohi dira, bi eratara: batzuk, zergatik eta hargatik,
|
baina
beste batzuk botere hori ez dagoelako beren eskuetan," eta, aizu, nik ere nahi dut". Azkenengo hauei aise hozten zaie boterearen kontrako sukarra botere apurren bat ukitzen hastearekin bateratsu edo, besterik ezean, zerbait kudeatzen.
|
|
|
Hona nere ustea: alemana izango litzateke" ez ingelesa"; ingelesaren hurkoa, senidea eta antzekoena
|
baina
beste bat, bestelakoa, ingelesak ez bezalako bide batzuetan barrena garamatzana. Ez ingelesa:
|
|
|
Ni eta Hi edozein izan daitezke, eta hargatik dira oso poetikoak. Gu eta Zuek ere bai,
|
baina
besteak baino lurrunduagoak eta lausoagoak dira, eta hargatik dira politikoagoak. Nitasuna eta Gu (tar) tasuna ez dira ez poetikoak eta ez politikoak.
|
|
2009
|
|
|
Haren deitura, Asfar, kartagoarra jatorriz, zabaldua dago oraindik gaur egun Ekialde Hurbilean. Arabieraz" bidaiari" esan nahi du,
|
baina
beste figura unibertsal hura ere badakarkigu gogora: Ahasverus, Judu Herratua, gerra arteko eleberri iruditeriako eta historia garaikideko pertsonaia klabea bera, hala erakusten baitu Saint Louis eko odisea tragikoak, hango bidaiari askok, Atlantikoaren alde bietan gaitzetsiak izan ondoren, nazien kontzentrazio esparruetan amaitu baitzuten.
|
|
|
Jabetu egiten zen botatzen zizkioten begiradez eta onartu egiten zituen, soseguz eta xalotasunez. Pare bat aldiz makurtu zuen burua eta irribarre eginez erantzun zien agurrei;
|
baina
beste emakume batzuek, begiez beraien aldeko omenaldia erregutzen egon arren, aurpegi izoztua erakutsiko zuten bitartean, Wardes andreak, berriz, jendearengandik gertukoa eta urrutikoa ematen zuen aldi berean, ezkutuko amets batean sor eta lor, gizatiar eta eskuraezin aldi berean.
|
|
|
...putz osoa pizten da, utzidazu pixka bat hozkatzen, bortxarik gabe, inoiz gehiago ez dizut eskurik erantsiko, nahiago moztu, Jainko maitea, nolatan orbandu dut zure garbitasuna, urdanga deitu zuri, emakume leialenari, maiterreak jota nengoen, hau eta hura susmatzen nuen, jostailu bat ukatu zaion umea bezain zapuzturik nengoen, zu zeu izan nahi zenuelako, zu zeu baino ez, urruntzen ikusten zintudan,
|
baina
beste modu batera hurbiltzen besterik ez zintzaizkidan ari, horixe zen dena, eta nik susmo txarra hartu; orain konturatzen naiz gehiago erakutsi didazula hilabete gutxitan aitak haurtzaro eta nerabezaro osoan baino, ama faltaren zauria sendatu nahi izan didazu, hura ordezteko mirabetzan erori gabe, zeure lekuan tinko, zu zeu izan nahirik, eta nik ulertzen ez, zu urdanga omen, urdanga, Lidia urdek... denok batera energiak aktibatu behar genituen, denok biluztu, Xabier eta Lidia ere bai, eta triangelu bat osatu, hiru erregeen hirukia, erpinetan zuek, hiru emakumeok, eta hiru gizonok txandakatuz jo behar genizuen larrua, hazia isuri gabe; nik soilik isuriko nuen errituaren amaieran zure sabelean, une egokian, eguzkia eta ilargia angelu egokian zeudela, aro berriko lehen umearen hazia ernal zedin; eta erritua hiru bider errepikatuko genuen, hiru erregeak jaio zitezen.
|
|
|
Hamabost urte besterik ez orduan, eta hor hasi gaituk yoga klaseak hartzen zaharrarekin, gorputza kontrolatzen ikasi behar dugula eta, grisek harrapatuz gero txintarik ere ez ateratzeko, kale borrokan beldurrik gabe ibiltzeko. Zahar ostia hark ideia pazifista barregarriak zitian,
|
baina
beste inork ez bezala kontrolatzen zian yoga, kabroi hark; a zer gauzak ikusi genizkion egiten bere buruari. Eta azkenean, zera, koadrila guztia bereganatu, eta, guru bat balitz bezala, denok haren atzetik.
|
|
|
Nolanahi ere, ez pentsa, ez dut argi zer den esan gura dudana. Bai, bueno, hori ere esan gura izan dut,
|
baina
beste gauza bat da horren atzealdean txitean pitean bueltaka dabilena nire buruan. Ea nola azaltzen dizudan.
|
|
|
Bata, erabileraren gainetik euskararen balio identitario eta sinbolikoa jartzeko arriskua. Jakina denez, abertzale asko dira euskaltzaleak beren hizkuntza jokabideetan,
|
baina
beste askok euskararekiko eginbeharrak egindakotzat ematen dituzte hain zuzen ere abertzale izate hutsagatik. Ahantzi egiten dute euskarak hiztunak behar dituela indartuko bada, ez maitaleak.
|
|
|
Aldaketa horrek ez du, ordea, esan nahi 2035ean elebiduna izango den gehiengo zabal horren ohiko hizkuntza edo lehen hizkuntza edo hizkuntza nagusia euskara izango denik. Batzuena hala izango da, bai,
|
baina
beste batzuena ez; batzuena hala izango da esparru batzuetan, ez ordea beste batzuetan; toki batzuetan bai, beste batzuetan ez. Asimetrikoa izango da hemengo hizkuntzen arteko harremana, ezbairik gabe, eta erabileraren lehia horretan ahulago dago euskara gaztelania baino, eta uste izatekoa da oro har hala egongo dela.
|
|
|
Kontua, beste bat da: kontua da, besterenganatu gabe eta besteak irentsi gabe bizirik eusten asmatu behar dela,
|
baina
bestearekiko harremanari hesiak jarri gabe. Ez euskara ez Euskal Herria dira, zorionez, isolamenduaren harlauzapean bizi izan.
|
|
|
Gaztelaniaz dago komikia, mutikoa orduantxe eskolan ikasten ari den hizkuntzan?, baina kontatzen dituenak euskaraz esaten ditu. Gaztelaniaz hain luze jarduteko gauza izango litzatekeen, ez da kontu segurua,
|
baina
besteek ez lioketela zipriztinik ulertuko, ez dago zalantzarik. Aldian behin, mutikoak komikiari begiratzen dio eta han ageri den elementuren bat, ezpata, gaztelua, zaldia...?
|
|
|
Zehatzago izateko, nazio nortasunez hitz egin behar genuke, pluralean. Izan ere, identitatea komunitate bat identifikatzen duen ezaugarri bereizgarria baldin bada, egia da ezaugarri horietako batzuk nahiko erraz kuantifikatu ahal izango ditugula?
|
baina
beste batzuk imajinatu egin ditugu, eta borondate handia eskatzen duen ahalegin handi baten ondoren sortuko dira?. Hala, nazio bat besteetatik bereizten duten identifikazio horietako batzuk hautatu eta aztertuko ditugu, gero zehaztu dugu zer ulertzen dugun guk naziotzat?.
|
|
|
Sinplifikatzeko eta, aldi berean, komunitate bat behar baino gehiago goraipatzeko, idazleen komunitatea, kasu honetan?. Izan ere, komunitate horrek ez zuen erakutsi ez batasunik nazioa irudikatzeko eran, ez sendotasunik gerrari aurre egiteko moduan, askok larrua utzi zuten, edo erbestearen latza ezagutu zuten, bai,
|
baina
beste askok ezer gertatu ez balitz bezala jokatu zuten. Idazle batzuek eta besteek gerran eta gerra ondoren izan zuten jarrera desberdin horren harira, egokia iruditzen zaigu Enric Sòria ren hausnarketa hau [70]:
|
|
|
Egañaren testuak egitura bera du,
|
baina
beste era batera dago banatua: zortzina bertsoko bi ahapaldi, bertsoak 10 eta 9, 10 eta 8 silaba dituztela.
|
|
|
Ondo lapatuta bizi da huntza:
|
baina
besteren bizkar hartzen duena, bere zain eta sustraietan janaritutakoaz osatzen du. Beti bizirik dirau:
|
|
|
Merezi duten horietakoa da Jose Antonioren lekukotza: anitza, urte asko eta egoera zail ugari bizi izan dituena, lan mota alor askotarikoak entseatu eta gauzatu dituena, euskararen eta musikaren aldeko apustua gailentzen delarik bere alorreko laborean,
|
baina
beste hainbat baratze eta ortu panpoxki zaindu eta txukunduta... Merezi duen horietakoa, bai!
|
|
2010
|
|
|
Nire osaba hori Gasteizko Michelin fabrikako zuzendaria zen bahitu zuten sasoian, eta greban zeuden langileei laguntzearren erabaki zuen ETA politiko militarrak ekintza hura egitea. Langile anitz bahiketaren kontra azaldu ziren argi eta garbi,
|
baina
beste batzuk ez, eta" Abaitua al paredón" oihuka ibili ziren Gasteizko kaleetan zehar. Gaur egun langile gehienek gaitzetsiko lukete ETAren" laguntza" lan arazoak konpontzeko.
|
|
|
Urte haietan zehar zaletasunez eta dibertsioz egindako artikuluek beren fruitua eman zuten nik espero gabe. Azterketa egin ondoren,
|
baina
beste egun batean, ezer aldatu gabe irakurri behar zen idatzitakoa tribunalaren aurrean. Irakaslegai asko ginelako, nire azterketa irakurtzeko data egun asko geroago egokitu zitzaidan.
|
|
|
Hirurek hartu zuten adore etsigarria beren buruak hiltzeko, orain haiekiko arreta berezia pitzarazten diguna. Horrela, Jon Aranok [1] aipatzen zuen moduan, euskal literaturak badauka (beren burua) Hildako Olerkarien Klub bat, oraingoz bazkide gutxirekin,
|
baina
beste literatura batzuen zoritxarreko konbentzionalismoekiko parekatzen gaituena.
|
|
|
Bi olerki horietan Lotsatiren doinu larria, dramatikoa, alde batera utzi eta estilo xeheago bat azaltzen da, eguneroko zereginei lotua. Eta papera atera bear dezu horretan, gainera, gizartearen kontrako errebeldiatxoa daukagu, txikia bada ere, matxinadarako deirik gabe,
|
baina
besteetan agertzen ez den ironiaz apainduta, olerkariaren barne sentipenaren isla ere izan zitekeena.
|
|
|
–Batzuetan pentsatzen dut Sara Xianentzat ere oso ona izango litzatekeela aita izatea,
|
baina
beste batzuetan hau ere erlatiboa dela iruditzen zait, jarraitu zuen?. Ezagutzen ditut duten aitarekin baino hobeto ezer gabe egongo liratekeen haurrak.
|
|
|
Patricia Zuluetarekin egin zuena hor zegoen, baina, han, Danielari aitortzea kostatu arren, maitasuna ere bazegoen, Nicolasek ez zuen harengana jo gobernadorearen alaba zelako bakarrik. Hura galerista ezaguna egin izanaz aparte, emakume ikusgarria zen eta honekin ez zuen adarrak jarri zizkiona zuritu nahi,
|
baina
beste kontu bat zen. Maria Fernanda ondo zegoen, baina bere adinekoentzat edo goragokoentzat.
|
|
|
Ez bakarrik hori, konturatuta zegoela inaugurazio festako gizonei begiek ihes nola egiten zieten bere ipurdiaren atzetik desio gorritan, baina alferrik ari zirela, Daniela Messiren soin perfektua beretzako zela, ez beste inorentzako, eta hau esan bezala oina zapatatik atera eta hanketan igurzten hasi zitzaion, libidoaren tenperaturak sortzen zion betekadari modu honetan irteera eman nahian. Danielak gelditu egin zion, ordea, leku hartan ezetz esanez, itxaroteko, gau osoa zutela galdutako denbora irabazteko eta bera nahi zuen guztirako prest etorri zela,
|
baina
beste leku batean. Nicolas areago kitzikatu zuen Danielaren esaldiak eta eskua hanken artean sartzeko inpultsoa gailenduko zitzaion neskak gelditu eta baretzeko erregu zuzena egin ez balio, teilaperik gabeko nerabeak ez zirela esanez.
|
|
|
|
baina
besteak epaitzen ere jakin behar da
|
|
|
Ordurako martxan geunden eta, beti, bakea, demokrazia eta Euskadiko erakundeei laguntzea zen gure zeregina. Zuhurtasun eta jakinduria handiz jokatu nahi genuen, batetik egindako kalte handia kontuan harturik,
|
baina
bestetik baita gure demokrazia eta bakearen aldeko jokaera ere zainduz. Herriaren erantzuna ere, ordea, uste baino handiagoa izan zen, Brouarden gorpua Bilbotik Lekeitiora eramanez egin zuten manifestazioa batez ere.
|
|
|
Loiolan bertan,
|
baina
beste etxe handi batean, Humanitateak edo antzeko ikasketak egin nituen bi urtez. Hori urte bitartean izan zen.
|
|
|
Iparraldeko hautetsien artean batzuek Batasunekoak zirela; kontuan izan Batasuna legez kanpokoa zela Hegoaldean, baina guztiz legezkoa Iparraldean. Beraz, talde terrorista zen Behobia Irunen (Espainiako Erresuman),
|
baina
besteak bezalako alderdia Behobia Pausu Urruñan (Frantziako Errepublikan). Behobia Euskal Herria da, Europar Batasuna da; baina auzo batetik bestera kontuak aldatu egiten dira.
|
|
|
Lau kantoikoak esan dugu lehen,
|
baina
beste mila modutara koskatuak ere izan zitezkeen zorioneko txanpon haiek. Begira, esate bateko, Iruñeko Eliz Artxiboko katalogoan, 1612 urtean ageri den auzi honi [184]:
|
|
|
Ni ere kolore eta lumero sorginduz zerbait aditua nauzu, deus handirik ez bada ere. Eta liburu honetan bertan ikus dezakezu zenbat bider ageri den" estado" hitza,
|
baina
beste adibide bat gehiago ipini nahi dizut hementxe bertan eskura. Berdabioko kontuok gertatu baino urte bete lehenago, Goizuetako Alduntzingo ondasun guzien jabe zenekoak, Doña Mª Nicolasa Larreta poseedora del Palazio Maiorazgo y Errerias de Alduncin andreak, hara zer tratu egin zuen Pedro Yñarra hargin beltzarekin [45]:
|
|
|
Holaxe bukatzen da Berdabioko delitu sonatu hark eragindako eskuizkribu zaharra. Ikusi batera gastuen zerrenda hutsa eta hotza dirudi,
|
baina
beste alde batera, eta erne begiratu baduzu, ezin uka kantaren sustrai poetiko bila dabilenari argiprintza eta aztarren liluragarri franko eskaintzen ez dionik.
|
|
|
bezperako soberakinak janda ere listo asko egongo nintzela, kalerako alferrez; hori bai, amantala jantzi eta etxeko lanetan zintzo lagunduz. Ttikitan, amazulo galanta ni, kalera behar orduko bi matrail gorri gorriak nituela paratzen nintzen honi, orain odola mantsoagotu zaio bai,
|
baina
beste zera hori, kalekotasun zera hori ez, hori oraindik ez zaio etorri.
|
|
|
–Bai,
|
baina
beste eguraldi anuntzioaren hura nola huen ba?
|
|
|
Auzi horiek guztiak, eta gehiago, jorratu behar dira fikzioaren teoria batean, eta, agian, teoria horrek argibide interesgarriak eman diezazkiguke erlijio sinesmenak ulertu ahal izateko. Zailtasunak zailtasun, ikerketa bide hori interesgarria delakoan gaude,
|
baina
beste baterako utziko dugu).
|
|
2011
|
|
|
Orduantxe agertu zen. Agertokiko laugarren gizonak abitu zuria zeraman,
|
baina
besteek ez bezala, txanoa kenduta zetorren. Urruti samar egonagatik ere, gizon gaztea zela ageri zen, ile luze samarra eta bizarra.
|
|
|
Noizbait irakurri zuen Praga hiriaren azpian halako tunelak bazirela, nazien garaian partisanoek erabilitakoak. Hango hura horietakoren bat izango zen,
|
baina
beste batzuen aldean, ezezaguna.
|
|
|
Fisikoa zen sentsazioa, arnasa bezain erreala: sentitzen nituen gorputza eta gorputz atalak, sentitzen nuen burua, sentitzen nuen ahoko gustu lakarra,
|
baina
beste batenak iruditzen zitzaizkidan. Ihes egiteko premia izanez gero, iruditzen zitzaidan nuela gorputza kontrolatu, ez nintzela korrika hasteko gauza izango, gorputz atalek ez zidatela obedituko eta ez nintzela gai izango sortuko zitzaizkidan egoera berriei erantzuteko ere.
|
|
|
Faroletako argiak, dardaraka putzutxoetan, oraindik guztiz libratu ez balira bezala galernak eragindako izutik. Neska bizi den auzo aldera hartzen dut mekanikoki,
|
baina
beste norabide bat seinalatzen dit. Ez da agindu bat.
|
|
|
Irabazlea, Otañez, gogaitua zegoen jada,
|
baina
beste aukera bat eman zion aurkariari. Hurrengo lehia guztiz biluzik egingo zuten biek, bakoitzak ezpata bakarra zuela.
|
|
|
Ikuspegi hori aldatzen ahalegindu nauk. Espainolen gauza batzuk onak direla esan zieat, eta gauza on horiek gogoan har ditzatela,
|
baina
beste askotan eurenak direla haienak besteko onak, eta horiei eutsi diezaietela. Ez ditzatela gaitzetsi eta galtzen utzi euren izaera eta nortasuna.
|
|
|
Ni hona heldu nintzenean hasi ziren lantzen arotzeria eta errementaritza eta neuk ekarri nituen lanbide horietako berbak; batzuk euskarazkoak eta besteak gaztelaniazkoak. Berba horietako zenbait gaur egun ere bizirik daude,
|
baina
beste asko baztertu eta, haien ordez, bertako berriak sortu dituzte. Garbi geratu da berbeta pobrea, arlotea eta atzeratua ei den horrek bizimodu" berrira" egokitzeko daukan gaitasuna.
|
|
|
Antonek irribarrea egin eta ez zuen ezer esan,
|
baina
besteak zirika jarraitu zuen. Azkenean, hauxe erantzun zion Antonek:
|
|
|
patata zeritzan. Sagarren antzekoak ziren patata aleak,
|
baina
beste gustu batekoak. Ez ziren gordinik jaten, beti egosita baino, eta haiek ere haragiagaz edo arrainagaz nahastean atontzen genituen.
|
|
|
Oraingoz, geuk gordeko genuela urrea esan du buruzagiak,
|
baina
beste herrietakoei itaundu behar geniela urre horren gaineko berririk ba ote daukaten. Beste alde batetik, berriz, orain arte legez jarraituko dugu zuloginen.
|
|
|
Hauek guztiek bizirik jarraitu zuten,
|
baina
beste kontrabandista batzuk ez zuten zorte hori izan. Ondorengo istorioak adituz, atsekabea sortzen zait.
|
|
|
Anjelek ia hiru urte zituen eta hura pasatzea errazago ikusten nuen. Behobia inguruan arropa ibaiaren bi ertzetan garbitzen zuten, eta Biriatun bi neskazahar ezagutzen nituen, baserri txiki batean bizi ziren bi emakume jator belar garaian tarteka laguntzen nituenak, eta berek ere ezagutzen zuten Klaudia, Axunen ahizpa, orduan Pako senarrarekin Behobian bizi zena, Klaudiak, hainbat emakumek bezala, arropa ibaian garbitzen baitzuen,
|
baina
beste ertzean. Kontua zen Klaudiak umea ibaian jolasean uztea, nik beste ertzetik deitzea eta bi ahizpak jasotzea.
|
|
|
Eta eutsi gogor etsaiari!". Trintxerak ikustera joan ginen eta esan zidan alde batetik egingo zidatela eraso,
|
baina
beste aldetik saiatuko zirela igotzen. Ezagutzen ninduen, hilabete baino gehiago generaman berarekin.
|
|
|
Bi egun eman nituen artoa eta babarruna biltzen eta behiak jezten. Gero iratzea moztea nahi zuen, baina esan nion hurrengo egunean ezin nintzela bueltatu,
|
baina
beste batean azalduko nintzela lagun batekin. Untxi bat eta babarrun zaku bat eman zizkidan eta etxera joan nintzen.
|
|
|
–Zortzi duro gehiago emango dizkizut gelditzen bazara. . Alde batetik pena ematen zidan,
|
baina
bestetik lanbide bat ikasi nahi nuen?. Zuk uste duzu anaia aitaren partetik etorri zela?
|
|
|
Zigarro bat eman zidaten eta ez ziren isildu. Errusiatik, División Azuletik, zetozen soldaduez ari ziren,
|
baina
beste batzuek harantz joan zutela esaten zuten. Ez zidaten bazkaltzen eman eta arratsean zopa ekarri ziguten afaltzeko.
|
|
|
Dena dela, apirilaren hamaseian oraindik eguraldi txarra egin zuen eta egia esan, ez zegoen gauza handirik mendian. Ez zuen elurra egiteko itxurarik,
|
baina
besteetan garai hartarako denetik izaten zen. Ardi gehienak umatu ziren, baina esne gutxi zuten.
|
|
|
Eta ni, J. Andoni Iturrioz, bere hiru seme alabetan bigarrena, bera hil ondoren bere memoriak bi koadernotan idatziak aurkitu eta irakurtzen hasi nintzenean, denbora luzean baretu ez ziren sentipen eta sentsazio kontrajarriek hartu ninduten, bizi izan zen bitartean ez bainituen ezagutu idatzita utzi zituen kontakizun gehienak. Alde batetik jakin min handia nuen bere bizitzan gertatu zitzaion guztia jakiteko,
|
baina
bestetik bizitu zen bitartean bere bizipenak kontatu ez izanak galarazi egiten zidan memoria haien irakurketa. Marie Christinek, nire emazteak, arratsaldero deszifratzen zituen koaderno haiek, eta poliki poliki nire aitaren historia kontatzen zidan, eta nahiz eta tarteka bihotzak estutu neroni ere irakurtzen hasi nintzen.
|
|
|
[34] Horien artean positiboak aipatu ohi dira batik bat,
|
baina
beste batzuk ere gogoan izatea komeni da. Pello Zubiriak, adibidez, aro digitalean Mendebaldearen backyardean gertatzen denaren berri eman zigun Argian," Gero eta e zabor gehiago sortzen du e gizarteak" tituludun artikulu mamitsuan.
|
|
|
Seinaleek, ordea, lehiakorkeria gutxitzearen bidea ez
|
baina
beste norabide bat markatzen dute, oraingoz behintzat. Abuztu hartan Ekintza Zuzena aldizkariaren 31 zenbakian (2004ko udaberria/ uda) irakurritako berri hau lekuko:
|
|
|
ez zortzi (edo bederatzi, edo hamar) ordu egin eta kitto: egun osoan jarduten zuten,
|
baina
beste lasaitasun batekin, beste erritmo batekin. Eta ez dut uste soilik landaguneetako kontua zenik (hori baita nik umetan ezagututakoa).
|
|
|
Oporraldiak, gainera, mugen erlatibotasunaz jabetzeko beta eman zigun beste behin: bagenekien pastoralak Zuberoan ez ezik Okzitaniako (eta Europako) beste bazter askotan ohikoak izan zirela garai batean,
|
baina
beste puntu komun batzuk ere topa zitezkeen: pilota jaialdiak, bertako hankapalu tipikoen janzkera (garai bateko euskal artzainen tankerakoa)...
|
|
|
Joan zirenak ez daude batzuek sinesten duten bezala edo uste omen duten bezala, ez daude inon, galdu ziren eta kito. Nik ez dut uste, nik pentsatzen dut ez oso urruti, nonbait egongo direla, beste toki, ez dakit ze toki, ez dakit non eta nola, hori ez dakit,
|
baina
beste toki argitsuago eta beste toki serenitate handiagodun batzuetan egongo direla, hori sinesten dut edo sinistu nahi dut. Eta horregatik esaten dut eta pentsatzen dut argitan daudela, argi batean, eta glorifikatuak nolabait, eta gu gaude itzalpean, bizitza beti itzalpe bat da.
|
|
|
Eta gero Durangon, ba jendeak oso harrera ona egin zion liburuari, sinatzen aritu nintzen, etengabe, eta ni ez naiz gauza horietara joaten naizenetakoa, baina bueno, joan nintzen, eta poztu nintzen asko joan izanaz ze, niretzat irakaspen bat izan zen; gizatasuna irakatsi zidan jende hark, izan ere ez da bakarrik liburuarekin etortzea eta" izenpetuko al didazu?". Gero batzuk hori bakarra, eta izenpetzen diezu,
|
baina
beste batzuek beraien historia kontatzen dizute, bidea ematen dizute galderak egiteko. Ni halako zera naiz edo nik badut familiarteko bat halako egoera batean, nik badut alaba bat preso dagoena, eta ez zizun esaten zergatik, nik ere ez nion galdetu, eta, orduan, hor historiak ikusten dituzu, jendearen historiak.
|
|
|
Non dago gure lurralde sakratu hura? Hor dago, horregatik hurbiltzen naiz oraindik ere,
|
baina
beste aldarte batekin. Gehiegi gogoetatu gabe etorri zitzaidan poema, eta idatzi eta gero erabaki nuen Itxaro Bordari dedikatoria egitea, Iparraldeko poeta delako eta bere poesian galeraren hutsunea askotan adierazi duelako.
|
|
|
Posible litzateke, baina borondate handi bat jarri litzateke alde guztietatik, batez ere gure aldetik, euskaldunon aldetik. Beti esaten dugu,"
|
baina
beste horiekin zer egin behar dugu. Ez al duzu ikusten nola dabiltzan, nola oldartzen zaizkigun, ze gauza, ze disparate esaten dituzten abertzaletasunaren kontra, nazionalismoaren kontra?".
|
|
|
Nik badakit baditudala sei zortzi kantu, edo asko jota hamar? nahiko txukunak, ondo eginak, beren burua defenditzen dutenak,
|
baina
beste asko hor geratu dira nahi eta ezinean.
|