|
2010
|
|
|
Eta darwinismoaren inguruan euskaldunek erdaraz esan apurra beste marko batera transferituta ikusiko dugu. Kasurako, Unamunok idatzi hitzalditxo bat El darwinismo en
|
España
liburuan bildu zuen Diego Nuñezek.
|
|
|
Besteak beste: Madrilgo barman ospetsu bat, euskal probintzietako hiru gobernadore zibilak, kiroletako delegatu nazionala, ABC, Arriba, Pueblo, La Voz de
|
España
eta Marca egunkarietako kazetariak, Pirpo hiltzailea, Gipuzkoako hainbat enpresaburu eta Redin frantseseko irakaslea. Izkina batean, Martin, Gregorio, Sebastian, Ubanbe eta Genevieve daude.
|
|
|
Entzutearekin batera korrika atera naiz ihesi, garoa oso handia dago, eta hala oso zoko seguru batera iritsi naiz, basoa oso itxia den lekura. Eguerdi aldera, garrasiak entzun ditut ez oso urruti, ez dut oso ondo ulertzen baina iruditu zait" fViva
|
España
!"," jArriba España!" diotela, eta segituan fusil deskargak eta herio garrasi izugarriak. Zoritxar gehiago, ikara gehiago niretzat.
|
|
|
Entzutearekin batera korrika atera naiz ihesi, garoa oso handia dago, eta hala oso zoko seguru batera iritsi naiz, basoa oso itxia den lekura. Eguerdi aldera, garrasiak entzun ditut ez oso urruti, ez dut oso ondo ulertzen baina iruditu zait" fViva España!"," jArriba
|
España
!" diotela, eta segituan fusil deskargak eta herio garrasi izugarriak. Zoritxar gehiago, ikara gehiago niretzat.
|
|
|
Esteban Garibai historialari gipuzkoarrak 1571n Anberesen Compendio historial de las chronicas y universal historia de todos los Reynos de
|
España
(irudian 1628ko edizioa) argitara eman zuen liburuan Euskara izan zuen aipagai, eta non mintzatzen zen zehaztu zuen:
|
|
|
Marineo Siculo siziliarrak kargu bat baino gehiago izan zuen Espainiako gortean; liburu franko ere egin zituen, haien artean Cosas memorables de
|
España
(1530), Latinez agertu zena hiru urte geroago De rebus Hispaniae memorabilibus. Bertan euskal hiztegiño bat eman zuen:
|
|
|
Baldin
|
España
aldean euskara eortzitzera mendi edo oian zokoetara bialtzen badugu eta egin ahalak ortarako egiten baiditugu, euskara galduko dugu.
|
|
|
Jose Alvarez Junco, Mater Dolorosa: la idea de
|
España
en el siglo XIX, Taurus, Madrid, 2001.
|
|
|
Gustavo Buenoren proposamena ez bide zen Espainiatik egiten bakarrik, baizik Espainiaren alde: " tomando partido por
|
España
y, sobre todo, por
|
|
|
Milurterako lehengo proposamena, Espainiaren batasun linguistikoa eta homogeneitate kulturala mantentzeko, Euskal Herriaren, Kataluniaren edo Galizian autodeterminazio eta independentzia ere onartzea da, Gero, ETAkoak zuzenean akabatzearen aldeko agertu da," arratoiak hiltzea normala delako" argudio filosofikoarekin. La
|
España
Nueva, VII: " todo el mundo dfiende la pena de muerte pero prevalece la hipocresia".
|
|
|
Euskal Herriaren konkista frankistaren kronista bihurtu zen, bi libururekin: El Tebib Arrumi, La conquista de Vizcaya, Libreria Santaren, Valladolid, 1938; eta El Tebib Arrumi, Guipuzcoa por
|
España
, Ed. España, Madrid, 1940.
|
|
|
Euskal Herriaren konkista frankistaren kronista bihurtu zen, bi libururekin: El Tebib Arrumi, La conquista de Vizcaya, Libreria Santaren, Valladolid, 1938; eta El Tebib Arrumi, Guipuzcoa por España, Ed.
|
España
, Madrid, 1940.
|
|
|
626. Marokori buruzko bere ideiak eta bere atsekabea liburu honetan azaldu zituen: Gonzalo de Reparaz, Paginas turbias de historia de
|
España
que ahora se ponen en claro, Aguilar editor, Madrid, 1926.
|
|
|
‘soldadu’, Enperadorearen tropako soldadua. da Melillako eta Arrif guziko historia ikertzeko, espainolen ikuspegitik behintzat. 1909ko abuztuaren 10eko
|
España
Nueva kazetan irakur daiteke: " El Telegrama del Rf, periodico que aqui ve la luz del dia sin previa censura, ya que todos sus redactores son amigos del Gobierno".
|
|
|
|
España
en Africa aldizkarian, 1912ko otsailaren 15eko zenbakian, gramatika hori hizkuntza berbereei buruz argitaratu den libururik osoena eta hoberena dela esango zen:
|
|
|
Gonzalo de Reparazek ere asko idatzi zuen" benetako" afrikanismoaren alde.
|
España
mauritana deitzen zion Marokori, itsasartearen iparraldean nahiz hegoaldean herri bera bizi zela erakutsiz emango baitzuen bizitza. Europa Pirinioetan hasten zela eta Espainiak Afrikaren burua izateko destino historikoa zuela sinesten zuen:
|
|
|
Jose Ortega Gassetek argi aurresan zuen, 1922an argitaratu zen
|
España
Invertebrada saiakeran:
|
|
|
Bi esamoldetan islatzen da bereziki autorearen gogoa: Ejercito de /.frica izena ematea momentu hartan, Ejercito de
|
España
esan beharrean; eta España sobre todo, Alemaniar nazien Deutschland uber alles haren translazioa.
|
|
|
Bi esamoldetan islatzen da bereziki autorearen gogoa: Ejercito de /.frica izena ematea momentu hartan, Ejercito de España esan beharrean; eta
|
España
sobre todo, Alemaniar nazien Deutschland uber alles haren translazioa.
|
|
|
Moruen buruzagiak Abd el Krim du izena. Auxe len España’ren aldekoa izana da, Madrid’en gudaritzan ikasten aritutakoa ta gero asaretuta
|
España
' ren aurka jaritakoa. Orek sortu du oraingo matxinada gogor au, ta orenbeste gizon bere eskupean dauzkan ezkeroz diruak eskatzen ditu.
|
|
|
Bai. Zeure gorputz eregiaren bizia baño geyago maite izan dozu
|
España
andian bizia, ta orra ilik dago... zeure etseko ta zeure adizkide maite onegandik asago. España erria zabaltzen daula berori daon baño arago.
|
|
|
Zeure gorputz eregiaren bizia baño geyago maite izan dozu España andian bizia, ta orra ilik dago... zeure etseko ta zeure adizkide maite onegandik asago.
|
España
erria zabaltzen daula berori daon baño arago.
|
|
|
Gorputza yausiyatzun lekuan ikusten naola ta nago zure biotza, larri dagola. o ezin ezin larriago!... moro artetik aurrera aurrera nondik gorputza eroango, nondik
|
España
zabalao eingo, nondik eingo au andiago".
|
|
|
1258. Adibidez: Esteban Garibai, Felipe IIren kronikaria, Grandezas de
|
España
obraren autorea; Pedro Axular, Sarako elizako erretorea; Mohamed ben Abdelkrim maisu, kazetari, kadi, ahokulari Melilla espainolean.
|
|
|
Ideologia hori geroko apologistek euskararen antzinatasuna, garbitasuna eta euskaldunen noblezia unibertsala defendatzeko erabili zuten. Andres de Poza, De la antigua lengua, poblacionesy comarcas de
|
España
, Mathias Mares, Bilbao, 1587; Minotauro editorialean berrargitaratu zen 1959an. Andres de Pozari buruz:
|
|
|
729. Wilhem von Humboldt, Prufung der Untersuchungen uber die Urbewohner Hispaniens vermittelst der Baskischen, Sprache, Berlin, 1821 Liburu hau gazteleraz argitaratuko zen, Francisco Echevarriaren itzulpen eta Arnald Steigerren prologoarekin: Primitivos pobladores de
|
España
y lengua vasca, Minotauro, Madrid, 1959.
|
|
2011
|
|
|
Caro Baroja, batez ere: Los pueblos de
|
España
, Lospueblos del Norte, Los vascos, La vida rural en Vera de Bidasoa... Baita Kataluniari buruzko lanen batzuk ere. Baina Euskal Herria iltzatu zitzaidan.
|
|
|
Wilhelm Humboldt, Richard Ford, George Borrow edo Victor Hugo ditugu euskaldunen miresle horien artean. Atzerriko topikoen biltzaileen artean Sebastian Miñano politikaria aipatu beharra dago, bere Diccionario geogrfico y estadstico de
|
España
y Portugal (1829) hiztegian Iberiar penintsulako biztanleak sailkatu baitzituen hainbat ezaugarriren arabera:
|
|
2012
|
|
|
[erantzun zion Galdosek]". Gero, handik bizpahiru urtera, Galdosek publikatu zuenean
|
España
trdgica liburua, Barojari esan zioten Prim jeneralaren hilketaz hitz egiten zela bertan, eta Barojak berehala erosi zuen. Baina ezin harrituago geratu omen zen irakurri zuenarekin:
|
|
2013
|
|
|
Zoroa zen kros eta lasterketeta kontuetan, eta mundu honetan gehien gehienik desiratzen zuena, errezatzerakoan ere eskatzen zuena, Paavo Nurmi, Alain Mimoun edo Emil Zatopek bezalako korrikalari bat zen. Jar ziezaiola Jainkoak halako prodigio bat eskuetan mundutik joan baino lehen, ikus zezala haren aurrerapena urterik urte eta irakur zezala gero Diario Vascon edo La Voz de
|
España
n Emil Zatopekek Pragako egunkari bati adierazitakoaren antzeko zerbait: " Izugarri zor diot kolegioan izan nuen entrenatzaileari.
|
|
|
Mexikon jaioa zen Echeverria, eta Jose Mariano Mociñok eta Martin de Sessek zuzendutako La Real Expedicion Botanica a Nueva
|
España
delakoan parte hartutakoa.* Garaiko espediziorik interesgarrienetakoa izan zen hura, iraupenagatik, hartutako eremuagatik eta bildutako material guztiagatik. Sesse botanikariari bereziki goresgarriak iruditu zitzaizkion Echeverriaren marrazkiak.
|
|
|
Eta, hori baino gehiago, oso epe laburrean, misioa bere buruari eusteko gai izatea lortu zuen. 1707ko ekainean, bere lanak hasi zituenetik sei urte eskasera, Nueva
|
España
gehiena lehorteak eta goseteak jota zegoen unean, Aita Ugartek hitz hauek idatzi ahal izan zituen bere misiotik:
|
|
|
Misio bakarti haietara hornigaiak helarazteko, karabana erraldoiak antolatzen ziren gutxi gorabehera hiru urtean behin. Dozenaka gurdik osatutako ilara luzeak urte eta erdi behar izaten zuen Nueva
|
España
eta Santa Fe arteko bidea egiteko. Karabana hartan heltzen ziren, hornigaiekin batera, misiolariak, soldaduak edo bestelako funtzionarioak; baita munduari buruzko albisteak ere.
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta harrigarria egiten bada ere, Kaliforniaren patua ozeanoan milaka eta milaka miliatara zeuden filipinar uharteei lotuta egon zen ia bi mende osoz. Edo, zehatzago esanda, urtero urtero Manilatik (Filipinak) Acapulcorainoko (Nueva
|
España
) bidea egiten zuen Manilako Galeoiari. Metal preziatuz eta Ameriketako beste gai batzuez kargatuta ateratzen zen galeoia Filipinetarantz urtearen hasieran, eta espeziaz, zetaz, Txinako portzelanaz eta beste hamaika produktu exotikoz horniturik itzultzen zen Acapulcora udako montzoien garaian.
|
|
|
Indioen desagertzea frenatzen inork ez zuen asmatu; baina jesuiten botereari kolpe bakar batek eman zion azkena: 1767 urtean, Espainiako Karlos III.aren agindu batek haren inperioko lur guztiak uztera behartu zituen jesuitak, Kalifornia eta Nueva
|
España
barne.
|
|
|
Izan ere, Nueva Españaren iparraldea gerra bizian zegoen lurra zen Tierra deguerra viva esaten zaio garaiko dokumentuetan—, azpiratu gabeko indioen bizileku. Hain zuzen, bertako populazioaren oposizioagatik ez zen ordura arte lortu Nueva
|
España
eta Kalifornia lotuko zituen bide hura urratzea. Zeren eta pentsatu, behin baino gehiagotan pentsatu zen horretan.
|
|
2014
|
|
|
Konparaketa ausartaren egiteko, frankismoaren alde zirenek eskuin zentroz berriz tindatu dute etxea destorbuaren erdian baina manifa batzuetan ahantzi genituen lemak ateratzen dira gaur egun ere. Eta futbol zaletasuna... eta
|
España
una..
|
|
|
Kurritu dut mundu guzia Alemania,
|
España
eta Italia, Xina, Koxenxina, Angleterra eta Australia! Bazter hanitx kurritua gaiza hanitx ikhusia, aphur bat ikasia bena hanitx ebatsia!
|
|
|
Ohar hau berridazten ari naizen egunean, Manuel Leguineche kazetaria hil da, beste lan askoren artean, Annual 1921 El desastre de
|
España
en el Rif (1996) liburuaren egilea.
|
|
|
Xamuio, baserriko gizona, periodikoaren bila doa. La Voz de
|
España
irakurtzen zuen, baliteke La Voz de Navarra debekatua izan aurretik edo beste egunkariren bat irakurri izana ere.
|
|
|
Haurtzaro eta nerabezaro osoan, baita lehen gaztaroan ere, Nerecaneko denda ia etxearen luzapen modukoa izan zen eta haurtzaro osoan Nerecandar guztiek munduan zehar bizitako abenturak entzun genituen. Donostiako Avenida de
|
España
izeneko etorbidean zegoen, orain Massimo Duttiren denda dagoen lekuan.
|
|
2015
|
|
|
Gorriak, hala ere.
|
España
edo Jainkoa edo karlismoa edo auskalo zer. Horretaz ere gutxi, segurki.
|
|
|
Gora Errepublika. Besteek Arriba
|
España
, cabron. Deskargaren ondoren, hiru segundo amaigabeak.
|
|
|
Plano domestikoagoan, Urmenetak berak erakutsi zuen bere obra piktorikoaren partea, 71 paisaia, igandetan eginak, familiaren ateraldietan Nafarroako herri eta bazterretara. Xumetasunez, M.J.U. siglen atzean ostendu zuen bere burua, eta hortik abiatu zuen bere kronika Arriba
|
España
egunkarian Maria Jesus Valenciak: " Gizona eta bere ezinportantzia".
|
|
|
Zer erranik ez, frankismoaren indar biziek instrumentalizatu egin zuten euskaro zahararren oharra kausa nazionalaren alde, errepublikanismoa eta euskal nazionalismoa deskalifikatzeko. Gutunaren inguruan sekulako kanpaina mediatikoa orkestratu zuten, eta Arriba
|
España
egunkari falangistak, zeinak La Voz de Navarra okupatu baitzuen, proposatu zuen azaroaren 20an Iruñeko karrika baten izena Campioni eskaintzea, baina xedeari puntualizazioa egin zion biharamunean Eladio Esparzak Diario de Navarratik," polemikoa da, eta denborak behar du oraindik hondarrak pausatzen utzi". Erregimen frankistak ez zion Iruñeko karrikarik eskaini sekula, baina ez eta Trantsizioaz geroztiko kontsistorioetako bakar batek ere.
|
|
|
Jainkoarena, eta Espainiarena, eta horrelakoak oihukatu zituen. Eta beste jaun bat, urrezko hortzekin, altxatu zen ere kafe katilutik, edo koñaketik, eta manatu zidan Viva
|
España
! oihukatzea.
|
|
|
Industrializazio azkarraren ondorioz sortutako langile klase berriak lantegietako biltzarretatik abiatutako ereduarekin egin zuen bat, hots, CCOOn ereduarekin. CCOOn barruan, ordea, familia politikoen arteko tirabirak nagusitu ziren; estatu mailan Alderdi Komunistak (PC) kontrolatzen zuen CCOO, baina Nafarroan PCk baino indar handiagoa zuten ORTk (Organizacion Revolucionaria de Trabajadores), batez ere, eta PTEk (Partido del Trabajo de
|
España
). Gatazkak eztanda egin zuen Bartzelonako Biltzarrean (1976) CCOOk sindikatu bezala eratzeko erabakia hartu zuenean:
|
|
|
Alderdia zatitu zenean, Aberri kazetaren zuzendaria izan zen, eta, hor, artikuluak izenorde honekin sinatzen zituen: Geyme, hau da, Gora Euskadi y Muera
|
España
. Ideia sozialistek ez zuten Espainiaren aldera eraman.
|
|
|
PPko batzuek traidoretzat duten arren, Olceseri inoiz ez zaio gaizki joan. Bere kargu eta meritu zerrenda luzeak ez du amaierarik eta haren menpeko Fincorp taldearen bidez oso enpresa esanguratsuetako administrazio kontseiluetan eseri da (AC Hoteles, Deutsche Telecom T Systems, Ericsson
|
España
, KPMG, Leche Pascual, Societe Generale). Enpresa mundutik at, fundazio zein instituzioetan eserlekuak izan ditu.
|
|
|
90eko hamarkadan Banestoren industria korporazioaren eskuetan zegoen konpainia hura, baina bankuak erabaki zuen 1999an Espainiako arrisku kapitaleko hainbat sozietate handiri saltzea 87 milioi euroren truke. Talde hartan ziren besteak beste, Bridgepoint Capital, Dinamia, Baring Private Equity Partners
|
España
, Corpfin eta Societe Generale. Banestok kontrola hartuz geroztik, konpainia kudeatzen zuen pertsona talde batek, gainera, Isoluxen partaidetza portzentaje txiki bat zuen.
|
|
|
2001ean, Jose Luis Torra, Felix Millet eta Aersa filialarekin erlazionatutako beste agintari batzuei pentsio funtsetako dirua bidegabeki eskuratzea leporatu zieten Agrupacion Bancako langile ohiek. Salaketa haren arabera, 1996ean Agrupaciok Banco Consolidado de
|
España
erosi zuen, eta parke eolikoak sustatzeko AERSA sozietatean bihurtu zuen. Salaketaren arabera, mugimendu haren benetako helburua izan zen langileen pentsio funtsetik bi milioi euro eskuratzea:
|
|
2016
|
|
|
omenaldia 1949ko ekain hondarretan sobera apaindutako Intsaustin," Azcoitia saluda a su defensor Don Julio de Urquijo"; oturuntza Del Valle Lersunditarren San Joaneko bainuetxeko arkupeetan; eta, Roque Aranbarri alkatearen hitzak, duten pisuagatik haizeak ezin eraman ditzakeenak: " Preclaro hijo de la indomita Vasconia, floron y gloria de
|
España
...". Kalea ere eskaini zaio, Andramarietan erakutsiko dute plaka).
|
|
|
" Alkolaren zalekeria edo alkola edateko oittura txar iguingarria, Bizkayan geroago ta bide andiagoak artzen ari da. Onezkero bada, laterri agintariak bear diran esi edo trabak ipiñi bear eutsozan, baña eztogu uste gobernuak orretaraino esirik ipiñiko dautsonik gatzari,
|
España
laterria ba, ardao artzallea da, ta etxatorko ondo laterriari ardaoaren kontrako legerik ipintea".
|
|
|
Hiru hilabete beranduxeago, eginiko ekintza guzien oroigarria eskaini zion erreginari, baina bere ahaleginak oso eskertuegiak izan ez baitziren edo, handik urte gutxira liburu bat osatu zuen denaren berri emateko asmoz: Memoria dirigida al gobierno español sobre los planes y operaciones puestos en tjecucion para aniquilar la rebelion en lasprovincias del norte de
|
España
, Okzitaniako Tolosan agerrarazi zuena Henaulten moldiztegian 1841 urtean, eta hiru urte beranduxeago bigarren agerraldi batean Madrilgo Narciso Sanchizen etxean. Bertan zioenez, bere asmoa Espainiako herriari egia jakinaraztea zen, gerra bukatzeko orduan berari zegokionean bederen.
|
|
|
con un catdlogo y linea real de sus soberanos Reyes deduzida hasta el mesmo Rey. Algunas excelencias del mesmo Reyno y de la grandeza de la Monarchia de
|
España
, 800 orrialdekoa dugun 1614 urteko eskuidazkia; Apologia en fabor del cabildo de Roncesvalles et contra visitas y sus fautores, y de la secularizacion y renovacion y nuevo estado de su orden y nueva forma de vivir Orreagako elizaren sekularizazioaren aldeko ika mika luzea; eta, azkenik, Historia de Roncesvalles izenburukoa, 1619 urtean egina den 600 orrialdeko idazlana. Ez Ibarrak ez Daranatzek, ez zuten aipatu azken idazki undats hau, ez bereziki lausengatu, edoskitze eza nabaria leporagarri topatzen ziotela.
|
|
|
Urte horietan, bestalde, diplomatiko moduan jardun zuen behin baino gehiagotan, bai Estatu Batuetan zein Guatemalan, Santo Domingon edota Marokon. Idazle oparoa, liburu ugariren egilea dugu, garrantzi handienekoak Francori buruz egin zuen biografia zein 36ko gerrateaz idatzi Historia militar de la guerra de
|
España
(1940) izan zirela.
|
|
|
36ko gerratea irabazi zutenen ondoan izanki, Gipuzkoako diputatua izan zen Madrilgo Gorteetan. Euskal idazle bezala 1932an hasi zen bere lanak argitaratzen La Constancia izeneko argitalpenean, eta orduz geroz, La Voz de
|
España
, Euskera, Euzko Gogoa, El Fuerista, Zeruko Argia edota Herria argitalpenekin ere kolaboratu zuen. Bere ideiak gorabehera, lan handia egin zuen euskalgintzaren berpiztean frankismo garaian; Euskaltzaindia berrezartzeko euskaltzain oso izendatu zuten 1954an, eta berari zor zaizkio Egan aldizkari literarioaren agerpena Aingeru Irigarairekin eta Koldo Mitxelenarekin batera zuzendu zuena— zein Julio Urkixo Euskal Filologia Mintegiaren sorrera.
|
|
|
" Berorrec Egunarotiac [Diario de los literatos de
|
España
z ari da] lotsatu, Mayans gaixoa arritu, eta Armesto galiciarra izitu dempora guichi bateco. Baiña ostera ere zorrotz bitza, guere Maysu andia, egatsac.
|
|
2017
|
|
|
Izatez, eta salbuespenak salbuespen —Sabino Arana, zein Florentzio Basaldua—, gehiengoa Espainiaren alde paratu zen bai Ameriketan eta bai Euskal Herrian. Orduko giroaren isla izan daiteke, adibidez, Pio Barojaren aitak, Serafinek, La Vasconian() plazaraturiko Viva
|
España
.':
|
|
|
alper guciac nazpill, bai, mutill, mando pill, botazac Cuba, aldetic, esanaz biyotzetic: iViva
|
España
!
|
|
|
Lasto fardoen modura erori ziren lurrera, bata bestearen ondoan, umorerik gabeko zirko komikoan egiten diren erorketen antzera. " Arriba
|
España
!", aldarri egin zuen talde-buruak. Migel Otsobietaren aurpegian begi ilun sakonak zabalik geratu ziren, galdera egiten ari balira bezala, betirako itauna, erantzun gabea.
|
|
|
50 zenbaki parera ailegatzean. Arriba
|
España
. Bere azken oroitzapenean, Alderdiaren irudia dantzatzen zen paretatik, eta aitarekin sartua zen tinta eta inprenta makina saltsa hartan, gizonak idatzi berria zuen artikulua argitaratu ziezaioten.
|
|
|
[Cuarta Cronica Generai]. Cronica de
|
España
[etc.], Biblioteca Nacional de España, sig. MSS/ 9559 [BERROJALBIZ:
|
|
|
[Cuarta Cronica Generai]. Cronica de España [etc.], Biblioteca Nacional de
|
España
, sig. MSS/ 9559 [BERROJALBIZ:
|
|
|
Patsanos, europeos todos: despojaos de las preocupactones que por fines particulares sostienen los mandarmes de
|
España
: dejad la apatta, poneos en alarma:
|
|
|
2. Ikus aurrerago Morelosi egindako antzeko bertsoa Mexikon insurrekzio garaian: " Adios
|
España
!" (por mi General Morelos/ dcy todo mi corazon).
|
|
|
24. Konstituzioa onartzeko Cadizen bildutako Consejo de Regencia de
|
España
e Indias.
|
|
|
Ezin utzi aipatu gabe Josep Maria Miquel i Verges katalanaren lanak: Mina, el español frente a
|
España
(1945) eta Diccionario de insurgentes (1969). Lan horietan Xabier Minak eta beste insurjente batzuek aurrera eraman zuten Mexikoren independentziaren borrokaren alde jarri zen Miquel i Verges, Mexikon erbesteraturik bizi zela:
|
|
|
Torrente izan zen Minaren lehen maiseatzailea eta eskola sortu zuen. Ez zitzaion atzean geratu Aldama eta Alcarazen Historia General de
|
España
(1865), bertan txalotu baitzuten Minaren hilketa:
|
|
|
Egunkarietako testuez gain, aurreko urteetan, frai Servandok Carta de un Americano al Español (1811) eta Historia de la revolucion de Nueva
|
España
, antiguamente Anñhuac (1813) argitaratu zituen Mexikoren independentziaren beharra azaltzearren. David Brading Cambridge irakasleak dioenez, testu horietan frai Servandok ideia jansenistak eta konstituzionalistak defenditu zituen:
|
|
|
Xabier Minak Florez Estrada asturiarrarekin gauza asko partekatu bazituen ere, Amerikari buruzko ikuspegi ezberdina zuten. Florez Estradak 1812an argitaratu zuen Examen mparcial de las disensiones de la America con la
|
España
, de los medios de su reconciliacion, y de la prosperidad de todas las naciones lan mardula. Hartan defendatzen zuenez, Penintsularen eta Ameriken arteko berdintze alderako prozesuei on bazeritzen ere, Inperioaren batasunari eutsi behar zitzaion; batasun horrek onurak baizik ez zizkien ekarriko lurralde biei, eta, ondorioz, independentziaren aldeko argudioak gaitzesten zituen:
|
|
|
Horrela, bada, bere burua baiesteko eta bere konpromisoak berresteko hausnarketa eta egiaztagiria da aldi berean: " mis sentimientos los son mismos que tenia, cuando mereci vuestra confianza peleando en dtfensa de nuestra amada
|
España
, y de los sagrados derechos del hombre". Eta aurrerago, irtenbidea zein zen argi azaldu zuen:
|
|
2018
|
|
|
Larramendik Iruñearekin izan zuen lotura eskasa izan zen, ordea, eta ez zuen, esaterako, lan bat ere Iruñean argitaratu: De la antiguedad del vascuence en
|
España
(Salamanca, 1728), Elimposible vencido (Salamanca, 1729), Discurso historico sobre la antigua famosa Cantabria (Madril, 1736), Diccionario trilingue del castellano, bascuence y latin (Donostia, 1745).
|
|
|
Erbeste karlistan hil zen. Lehenbiziko apologia Madrilen atera zuen 1806an, Afabeto de la lengua primitiva de
|
España
. Honen aurka Jose Antonio Conde hizkuntzalariak liburu bat atera zuen Montuengako Apaiza ezizenarekin, eta horri erantzun zion halaber Errok Iruñean agerturiko honekin:
|
|
|
Egunkariko langileak behartuak izan ziren errotatibetan lanean jarraitzeko eta handik astebetera falangistek Francoren Espainiaren lehenengo egunkaria argitaratu zuten, jArriba
|
España
! izenekoa, gerora Arriba izenez ezagunagoa izanen zena.
|
|
|
Sanchez Ostizek ematen duen egunkariaren kolaboratzaileen zerrendan honako izen hauek aurki daitezke: ...alo Torrente Ballester, Luis Rosales, Luis Felipe Vivanco (poeta errealista, abanguardista, arkitekto eta Jose Antoniori Sonetoa idatzi zuen pistolaria), Alfonso Garcia Valdecasas, Alvaro Cruzat (Feriako markesa; Gipuzkoa eta gipuzkoarrak mapatik ezabatu nahi zituena), Rafael Garcia Serrano (iruindarra, Plaza del Castillo liburua argitaratu zuena triunfalismoz betea), Rafael Sanchez Mazas (jArriba
|
España
! oihuaren asmatzailea), Jose Maria Perez Salazar, Teofilo Ortega, Joaquin Arbeloa (puiuarra eta falangista; gerora, esistentzialista), Francisco Sanz Orrio (karlista arnegatu bat, falangista bilakatua eta Francoren ministroa izatera iritsi zen iruindarra), Eugenio Montes (prosista eta bohemioa), Victor de la Serna (prosista hau ere, eta bohemio ere bai) eta Pascual.
|
|
|
Erdi Aroko erdialdeko mende hauetan ez dugu iturri historiografiko interesgarririk Iruñeko historia eraikitzeko eta, ditugunak, errege erreginen bizitzan zentratuta daude. Cronica General de
|
España
liburuak, Garcia de Euguik 1390 aldean idatzia (Ward, 1999), edo Garci Lopez de Roncesvallesen Cronica lanak, 1405ean idatzia (Orcastegui, 1977), ez dute interesik. Okzitaniako Tolosako Guilhem de Anelier trobadoreak 1276ko Navarreriako gerlari buruz egindako lana (Cierbide eta Berthe, 1995) salbuespena da, baina ezin da testu historiografikoen artean sailkatu.
|
|
|
Orduko Iruñearen isla Historiaren Errege Akademiaren Diccionario geogrdfico historico de
|
España
lanean Joaquin Traggiak idatzitako artikuluan dago (1802).
|
|
|
Oloriz (1895) lekuko. Baina Iruñea ere kanpotik historiatua izan zen, Madrazoren
|
España
. Sus monumentos y artes, su naturaleza e historia lanean esaterako (1896).
|
|
|
1936 urteko uztailaren 19an Zapateria kalean EAJk zuen egoitzan sartu ziren falangistak, eta La Voz de Navarrako inprenta bereganatu, Aguerre zuzendaria preso hartu eta abuztuaren 1ean Arriba
|
España
sortu zuten. Fermin Izurdiaga apaizak (gero Espainiako Prentsa eta Propagandako Buru Nazionala izango zena), eta Angel Maria Pascual idazleak espainiar Estatuan lehen egunkari falangista sortu zuten.
|
|
|
Iruñearekin batera, Bilbo eta Donostia hautatu zituzten falangistek Hego Euskal Herrian Mugimendu aren prentsa argitaratzeko, aurretik konfiskatutako inprimategietan: Hierro, La Voz de
|
España
eta Unidad. Bilboko Euskadi, El liberal eta El Nervion ez ezik, Guipuzkoa Obrera, El Pueblo Vasco eta El Dla gipuzkoarrak ere espoliatu zituzten.
|
|
|
Diktaduraren amaierarekin batera agur egin behar izan zioten Arriba
|
España
egunkari iruindarrari. 1975eko ekainaren 30ean itxi egin zen.
|
|
|
Gisa batez, mezu garbia zabaltzen dute kontrol horien bitartez: hemen beste" herri" bat hasten da, nahiz eta Gipuzkoako Foru Aldundiak"
|
España
" eta" Francia" bide seinaleak kendu zituen" Gipuzkoa" eta" Lapurdi" seinaleekin ordezkatzeko.
|
|
|
Aita Josek hantxe ediren zuen Luis de Guernica jesuit espainolak izkiriatu eta Jorge Juaristi Penedo ren moldiztegian argitara emana zen honako liburu hau: "
|
España
evanjelizadora delorbe", doi doi ordu hartan behar zuena!
|
|
|
Lan egin zuen hainbat egunkaritako moldiztegietan eta idazten hasi ere zen haietako batzuetan. 1919an La Protesta aldizkari sozialistan
|
España
dignificate artikulua idatzi zuen 23 urte zituelarik. Ondorioz, salaturik eta epaiturik, zortzi urteko espetxe zigorra ezarri zioten, Espainiako Erregea eta gobernua iraindu eta mehatxatu zituelakoan.
|
|
2019
|
|
|
Oro har, Espainiako jende gehienak ez du belarriz identifikatzen konstituzioak zaindu eta babestu beharrekotzat duen euskara, inoiz Wert ministroa ohiak Arestiren hitzak publikoki erabili baditu ere: " No es buen español quien no habla las cuatro lenguas de
|
España
". Madril erdialdeko denda batean zeundela," Disculpe, habla español?", galdetu dizu dendarietako batek.
|
|
2020
|
|
|
Erregimenaren bertsio ofizialak" En la
|
España
de Franco nadie pasa hambre" zioen, baina hori gezur galanta zen.
|
|
|
Atochako atentatu jihadistaren ondoren, moroek Espainiari dioten gorrotoa aipatu zuen, eta VIII. mendean gertatutako kanporaketa zela gorroto horren arrazoia. Aznarren ustez, bazen Espainia bat, Espainia nuklearra, esentziala, eternoa,
|
España
España, eta halako batean sartu ziren atzerritar arabiar eta berbereak eta bertan gelditu ziren zortziehun urtez. Baina, zer dira zortziehun urte eternitatearen aldean?
|
|
|
Atochako atentatu jihadistaren ondoren, moroek Espainiari dioten gorrotoa aipatu zuen, eta VIII. mendean gertatutako kanporaketa zela gorroto horren arrazoia. Aznarren ustez, bazen Espainia bat, Espainia nuklearra, esentziala, eternoa, España
|
España
, eta halako batean sartu ziren atzerritar arabiar eta berbereak eta bertan gelditu ziren zortziehun urtez. Baina, zer dira zortziehun urte eternitatearen aldean?
|
|
|
Hiru bizikleta, eta haietako bat on ona, Vuelta a
|
España
irabazi zueneko maillot horiaren azpian deskantsuan zegoena. Haren aurrean, Marinok bere txirrindulari ibilera errepasatzeari ekin zion:
|
|
|
—Nik bizikletan pasatu nuen aldirik politena bigarren urtea izan zuan, Bizkaiko selekzioagaz Campeonato de
|
España
korritzen Ordizian. Niretzat Bizkaiko selekzioan sartzea zuan... izugarria!
|
|
|
Anti
|
España
kontzeptua indartu zen, Francisco Franco eta enparauentzat, kontzeptu horren mamuen artean kriminalizatzeko, separatistekin batera, anarkistak, komunistak, sozialistak eta ezkerreko errepublikanoak. Eskarmentua laster heldu zen gero, Gerra Zibila, eta hor ez zen bazterrik geratu odoldu gabe.
|
|
|
Ni umea nintzela, epaile espainolek epaitzen zuten Espainian jende anti espainola sedizioagatik. Komunista eta anarkista espainolak ere antiespainolak ziren, Anti
|
España
deitzen zieten behintzat boterearen erretolika espainolean desobedientziaren multzo guztiari. Beste berrogei urte eta gero hau, epaile espainolek oraindik ere antiespainoltzat kondenatzen dituzte halakoak, traste zaharren armairutik bezala aterata hiztegitik sedizio hitza.
|
|
|
Juan Palomo aldizkariaren goiburua: Cuba por
|
España
. Juan Martinez Villergas eta Victor Patricio Landaluze:
|
|
|
Berak kontrolatzen zuen txinatarren inportazioa proposatu zuen instituzio politikoa, berak antolatzen zuen Txina eta Kuba arteko trafikoaren negozioa, eta berak erosten zituen kuli haietatik asko. Alava azukre olan 660 esklabo beltz zituen eta 110 kontratatu hori; Vizcayan 318 beltz eta 25 hori; Habana ingenioan 354 beltz eta 43 hori; eta
|
España
izenekoan 530 beltz eta 86 hori. Beraz, 264 txinatar zituen bere menpean.
|
|
2021
|
|
|
Horrela dio, adibidez, Sanchez Tortosak bere azken liburuan: " Hoy, en
|
España
particularmente, ser antinacionalista es ser racional". Testuingurua ezagutu barik, esaldi hori irakurrita, baten batek pentsa dezake nazionalismo oro desagerrarazi nahi duela hezkuntzatik, benetan nazionalismo jakin batzuk baino ez dituenean desagerrarazi nahi:
|
|
|
Jorge Carrion, Librenas, Anagrama argitaletxea, Bartzelona, 2014, 53.54 or. (liburutegien eta liburu denden arteko elkarrizketaz); Suetonio, Hamabi zesarren bizitza. Domiziano, 10, 1 (historialari deseroso baten eta haren kopisten eta liburu saltzaileen exekuzioa); George Borrow, La Biblia en
|
España
, Ediciones Cid, Madril, 1967, 223, 234, 247, 289 eta 300 or. (liburu saltzaile espainiarren erretratuak).
|
|
2022
|
|
|
Garai bateko zuri gris koloreko olatuen efektua egiten zuen mahai gainazala desgastaturik agertzen zen lixibaz igurtziaren poderioz. Blanco
|
España
z majo zuritutako azulejozko paretaren kontra paratzen zen mahaia, aulkiak azpian sarturik, sukaldean espazioa libreago uzteko. Aulki gogorrak ziren haiek, lautik bik bizkarraldea zutenak eta beste biek ez.
|
|
|
Jose Anjel, Jesus Mari eta Martin beti elkarrekin ibiltzen ziren. Eskolan ere ahal zuten guztietan elkarren ondoan esertzen ziren eta koadernoetako orri beteetan marrazkiak egiten zizkioten elkarri, maistrak harrapatu eta, orriak zikintzeagatik, Historia de
|
España
liburuko kopia bat agintzen zien arte.
|
|
|
Eskerrak eman nizkion, eta nire buruari egindako barreari eutsi egin niola uste dut. Zer egingo dut Haiti
|
España
pinarekin. Patrikan sartu, lehen aukeran zakarrontzira botatzeko, ala paparrean jarri, unetxo batez bada ere?
|