|
2017
|
|
|
|
Azken
urte hauetan, baliabideak ugaritu dira eta orain Point of care (POC) deritze. Baldintza kliniko bati buruz eskuragarri dauden ebidentzia guztiak laburbiltzen dituzten sintesiak dira, klinikoak eta pazienteak elkarreraginean aritzeko espresuki diseinatutako guneak dira, era sistematiko batean aukeratu eta eguneratutako ebidentziak eskaintzen dituzte, eta errazak dira kontsultatzeko (4).
|
|
|
Gehiegizko kontsumoak psikosia edo bihotzekoa pairatzeko arriskua areagotzen du.
|
Azken
urteotan katinonaren analogo sintetiko asko agertu dira merkatuan. Merkaturatutako substantzia psikoaktibo berrien artean hirugarren lekua hartu dute, kannabinoide sintetiko eta feniletilaminen atzetik.
|
|
|
Droga hau aho bidez eta bereziki zain bidez hartzen da.
|
Azken
urteotan, konposatu honen erabilera Europan zehar zabaldu da, garestia eta topatzeko zaila den heroinaren ordezko gisa. Izena kontsumitzaileengan sortzen dituen azaleko ultzera berdeengatik datorkio, krokodilo baten itxura ematen baitute.
|
|
|
|
Azken
urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga berrien berri ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu: duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona.
|
|
|
|
Azken
urteotan, talde honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA dugu. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau daukaten pilulek supermanen ikurra baitute azalean.
|
|
|
Batez besteko intzidentzia 0.65 kasu 100.000 biztanle/ urtekoa da, Gipuzkoan 2011 urte arte intzidentzia tasa 9 kasu/ urtekoa izan delarik.
|
Azken
urteotan, intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da.
|
|
|
|
Azken
urteotan, Gipuzkoan, listeriosiaren intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da. Arrisku taldeen artean, haurdun dauden emakumeak aurkitzen dira.
|
|
|
Nekrosi infektatua.
|
Azken
urteotan hain inbaditzaileak ez diren tekniken erabilera gomendatzen da lehen neurri bezala (erradiologia edo endoskopia bidez drainatzea), eta horiek nahikoa ez badira, kirurgia zabalera jotzea (step up prozedura) (30).
|
|
2018
|
|
|
|
Azken
urteotan, estresari lotutako nahasteen artean, depresioaren intzidentzia eta prebalentziaren gorakada bereziki nabarmena izan da. Depresioa XXI. mendeko buru nahasterik ohikoena da, eta munduan 359 milioi pertsona inguruk pairatzen dutela estimatzen da.
|
|
|
Ikerketa honetan umeen elikadura 4 urtean neurtu zen eta umearen GPan eragin zuzena adierazi zuten 4 urterekin dietako karbohidrato, proteina eta gantz orokorren kopuruak eta 7 urterekin karbohidrato eta gantz ase eta poliasegabeek.
|
Azken
urteetan, ume eta nerabeen elikadurak izan duen aldaketa nabarietako bat animalia jatorriko janarien eta azukredun edarien kontsumoa gehitzea izan da; gantz, azukre, elikagai findu eta, oro har, kaloria ugarikoak direnak (24). Horrekin batera, dieta mediterraneoarekiko atxikidura gero eta baxuagoa denez, barazki eta fruta freskoen kontsumoa jaitsi egin da (11, 25).
|
|
|
|
Azken
urteotan traumatismoengatiko hilkortasuna jaitsi egin da. Eta jaitsiera horretan, esan bezala, atentzioaren eta antolaketa sanitarioaren inguruko faktoreek ez ezik, azpiegituretan egindako hobekuntzek eta hezkuntza arloan zein legedian izandako ekimenek ere izan dute zerikusia (11).
|
|
2019
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz jasotzen diren datuetan oinarritutako ikerketak dauzkagu.
|
Azken
urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak sortu dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko berriak planteatzen dituztenak.
|
|
|
|
Azken
urteetan, teknologia berriei esker genetikaren arloan aurrerapen handiak egin diren arren, RNA ez kodetzaileen eta epitranskriptomikaren alorrean oraindik galdera asko dago erantzuteko. Lehenik, epitranskriptoma zein lncRNAen ezagutzan aurrerapausoak emateko RNAren paisaia osoa ezagutzea ezinbestekoa da.
|
|
|
|
Azken
urteetan gertatu den genomen ikerketarako teknologien garapen ikaragarriak zientzialariek genoma, transkriptoma eta proteomaren inguruan zuten ikuspegia errotik aldatzea eragin du. DNAren eta RNAren sekuentziazio masiboei esker, ordura arte. DNA zabor?
|
|
|
Bi alor nagusi horiek, epigenomikak eta epiproteomikak, eragin izugarria izan dute zelulen seinaleztapena, geneen erregulazioa eta minbiziaren biologia ulertzeko garaian. Alabaina, DNA eta proteinen bitartean dagoen biologia, RNAren mundua, ulertzeko ahalegin handiak egiten ari dira ikertzaileak gaur egun.
|
Azken
urteetan, 100 aldaketa kimiko baino gehiago antzeman dira RNAn, gehiengoak RNA ez kodetzaileetan aurkitu diren arren, (bai RNA erribosomikoan (RNAr), RNA transferentziazkoan
|
|
|
Izan ere, dementzian, ZAT barne barneko estrategia eraginkor eta banakotzat hartzen da, non pazienteek, prozesu ulergarri eta atsegingarri baten bitartez, afektu eta zentzumen mundua berraurkitzen duten, beren komunikazio trebetasuna eta emozio osasuna hobetuz (20).
|
Azken
urteotako ikerketen arabera Snoezelen gelek bat bateko efektu mesedegarri eta onuragarriak eragiten dituzte dementzia pairatzen duten pazienteetan, lan konpromisoa suspertuz (21), artegatasuna murriztuz (22), bihotz erritmoa gutxituz (23), minaren pertzepzioa kudeatuz (24), gizarte elkarrekintza bultzatuz (21), aurre egiteko gaitasuna sustatuz (21), elikagaiekiko normaltasuna berreskuratuz (11) e... Horrez gain, aurreratze esanguratsua antzeman da gaixoen hizketa bidezko komunikazioan, baita hizketaz kanpoko komunikazioan ere (25).
|
|
|
Ondorioz itu geneen gainadierazpena geratzen da, horien artean D1 ziklina, ziklo zelularraren erregulatzailea (25).
|
Azken
urteetan, Wnt bideak leuzemian duen rolaren ezagutza geroz eta handiagoa da, eta bertan Wnt bidearen gainadierazpena ikusten da (26). Adibidez, leuzemia linfatiko kronikoan Wnt bide kanonikoaren gainaktibazioa ikusten da, eta bidearen inhibizioak apoptosiaren igoera eragiten du (27).
|
|
|
Gaixotasun honekin lotutako zenbait arrisku faktore maila sozioekonomikoari elkarturik daude; esaterako, aurretik aipatutako tabakismoa edo alkohol kontsumoa (30).
|
Azken
urteetan tabako eta alkohol kontsumoek behera egin dute orokorrean, nahiz eta neurri ezberdinean adin taldearen eta sexuaren arabera (23). Faktore horiek maila sozioekonomiko baxuagoko populazioan eragin handiagoa dutela kontuan izanda, aipaturiko jaitsierak aztertutako denboraldiaren amaieran ikusi den gabezia mailen arteko desberdintasuna gutxitzen lagunduko luke hein batean.
|
|
2020
|
|
|
Horiek, albo ondorio larriak ekartzeaz gain, hainbat gaixorengan ez dute eraginik.
|
Azken
urteotan, immunoterapian oinarritutako medikamentuak indar handia hartzen ari dira. Terapia biologikoa izenez ezagutzen dena ere, gorputzaren defentsa naturalak minbiziari aurre egiteko estimulatzen dituen minbiziaren tratamendu mota bat da.
|
|
|
|
Azken
urteotan, tumoreak duen BRAF genearen mutazioa tumorearen portaera erasokorrenarekin eta tratamenduari ez erantzutearekin erlazionatu da. BRAF geneak, MAP kinasa/ ERK seinalizaziobidea aktibatzen duen serina/ treonina BRAF proteina kinasa kodetzen du.
|
|
|
Hainbat urtetan, estrategia terapeutikoak txertoen eta biokimioterapiaren bidez immunitateerantzuna gehitzera bideratu ziren, baina emaitzak etsigarriak izan ziren.
|
Azken
urteotan, immunoindartzaileak garatu dira sistema horren eraginkortasuna indartzeko asmoz eta melanomazelulen ihes egiteko gaitasuna galarazteko (10).
|
|
|
Immunoterapia immunitate sistema indartu eta minbizi zelulei eraso egiten dien farmakoen erabilera da.
|
Azken
urteotan, estrategia berria sortu da, immunitate sistemaren aktibazioan zuzenean oinarritu baino gehiago, tumorearen aurrean immunitate erantzuna inhibitzen duten hartzaileak indargabetzen zentratzen dena. Tratamendu horietan erabilitako antigorputzak ez dira tumore zelulekin lotzen, linfozitoekin baizik, erantzuna aktibatzeko.
|
|
|
|
Azken
urteetan, diana terapeutiko eta tratamendu bideratu berrien aurkikuntzari esker, minbiziari aurre egiteko estrategiak aldatzen ari dira. Minbiziaren Aurkako Aho bidezko Agenteek (MAAA) garrantzia irabazi dute agertoki berri honetan, pazienteen autonomiaren eta erosotasunaren mesedetan.
|
|
|
|
Azken
urteetan argitaratu diren entsegu klinikoek (PRAMI, CvLPRIT, DANAMI PRIMULTI, COMPAREACUTE) eta berezik argitaratu berri den COMPLETE ikerketak buxadura nabarmenak dituzten arteria ez errudunak irekitzea onuragarria izan daitekeela iradokitzen dute. Errebisio honen helburua, STIMIA eta HAG duten pazienteen maneiuaren inguruan dagoen ebidentzia zientifikoaren bilaketa egitea da, estrategia egokiena zein den argitu nahian.
|
|
|
|
Azken
urteetan argitaratzen ari diren entsegu kliniko desberdinek, arteria ez errudunen birbaskularizazioa segurua dela iradokitzeaz gain, birbaskularizazio osoaren aldeko datuak agerian utzi dituzte, bereziki birbaskularizazio elektiboa eta miokardioko infartu akutua gutxitzearen eskutik.
|
|
|
Immunoterapia immunitate sistema indartu eta minbizi zelulei eraso egiten dien farmakoen erabilera da.
|
Azken
urteotan, estrategia berria sortu da, immunitate sistemaren aktibazioan zuzenean oinarritu baino gehiago, tumorearen aurrean immunitate erantzuna inhibitzen duten hartzaileak indargabetzen zentratzen dena. Tratamendu horietan erabilitako antigorputzak ez dira tumore zelulekin lotzen, linfozitoekin baizik, erantzuna aktibatzeko.
|
|
|
Horiek, albo ondorio larriak ekartzeaz gain, hainbat gaixorengan ez dute eraginik.
|
Azken
urteotan, immunoterapian oinarritutako medikamentuak indar handia hartzen ari dira. Terapia biologikoa izenez ezagutzen dena ere, gorputzaren defentsa naturalak minbiziari aurre egiteko estimulatzen dituen minbiziaren tratamendu mota bat da.
|
|
|
|
Azken
urteotan, tumoreak duen BRAF genearen mutazioa tumorearen portaera erasokorrenarekin eta tratamenduari ez erantzutearekin erlazionatu da. BRAF geneak, MAP kinasa/ ERK seinalizaziobidea aktibatzen duen serina/ treonina BRAF proteina kinasa kodetzen du.
|
|
|
Hainbat urtetan, estrategia terapeutikoak txertoen eta biokimioterapiaren bidez immunitateerantzuna gehitzera bideratu ziren, baina emaitzak etsigarriak izan ziren.
|
Azken
urteotan, immunoindartzaileak garatu dira sistema horren eraginkortasuna indartzeko asmoz eta melanomazelulen ihes egiteko gaitasuna galarazteko (10).
|
|
|
|
Azken
urteotan gure gizartean dieta ezberdinen gorakada izan den arren (barazkijalea, beganoa, etab.), osasun arloko langileen artean gai honi buruzko ezjakintasuna nabaria da. Zer ondorio izan dezakete gure pazienteen osasunean?
|
|
2021
|
|
|
|
Azken
urteetan" middleearimplant" sistema ere garatu da. Aurrekoaren mekanismo ezberdinen bidez jokatzen du, zuzenean leiho obalaren mintza estimulatuz, baina kasu honetan ere barruko entzukineko erreserbak egokia izan behar du inplantatu ahal izateko (10).
|
|
|
|
Azken
urteetan euskaraz eskainitako osasun arloko irakaskuntzarako materiala ugaritzen ari bada ere, graduondoko egoiliarren irakaskuntzan eta osasun langile orok jorratuko duen irakaskuntza jarraituan gaztelania da nagusi. Familiaeta komunitate arretako erizain zein mediku egoiliarrekin lanean, oinarrizko konpetentziak lantzen dituen euskarazko materiala sortzearen beharra nabaria izan da.
|
|
|
|
Azken
urteotan, diabetesaren aurkako farmako berriak merkaturatzeak eta konplikazio kardiobaskularrak (bihotz gutxiegitasuna barne) eta giltzurruneko konplikazioak prebenitzeko ebidentzia berriak argitaratzeak aldaketa handiak eragin dituzte 2 motako diabetes mellitusa (DM2) tratatzeko gomendioetan.
|
|
|
|
Azken
urte hauetan zehar, endometriosia ohikoak diren fenotipo edo ezaugarri konplexu askorekin batera azaldu ohi dela aditzera eman dute ikerketa epidemiologiko ugarik (2). Askoz murritzagoak izan dira, ordea, asoziazio horren oinarri genetikoa ikertzen literaturan aurkitutako azterlanak.
|
|
|
|
Azken
urteetan izugarri handitu da sendagai hauen ikerketa eta merkaturatzea. Hori dela eta, Agmen erabilera minbiziaren aurkako borrokan zutabe garrantzitsua bilakatu da.
|
|
|
Gaur egun minbiziaren kontrako tratamendua askotarikoa da.
|
Azken
urte hauetan, terapia molekular gidatua eta immunitatearen kontrol puntuen inhibitzaileen garapenari esker, botika berri asko garatu dira. Tratamendu hauek zeluletako molekula zehatzekiko espezifikotasun handia erakusten dute, baita eraginkortasun handia ere.
|
|
|
Hortaz, hasieran 2019 n CoV izena jaso zuen (newcoronavirusetik), baina otsailean SARS CoV izendatu zen, eta hori da gaur egun erabiltzen den izendapena.
|
Azken
urte honetan hainbat laborategiri esker, informazio asko lortu da, birusaren karakterizaziotik haren aurkako txerto ugariren garapenera arte (1).
|
|
|
|
Azken
urteotan, gizonezkoei zuzendutako tratamendu ez hormonal berritzaileen inguruko ikerketak azaltzen hasi dira. Horietako batzuk konduktu deferenteen buxadura fisikoan oinarritzen dira, horretarako, polimero ezberdinak erabiliz.
|
|
2022
|
|
|
CDI helburua 8tik 15 hilabetera bitarteko haurren komunikazio garapena neurtzea zen, eta CDI, 16tik 30 hilabetera bitartekoena.
|
Azken
urteetan CDI eta CDI laburrak (Fenson et al. 2000) eta CDI III ere (30 hilabete) garatu dira (Fenson et al., 2007). Tresna guzti hauek euskarara egokituta daude jada Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrenda (KGNZ) izenarekin (Barreña, 2008, Garcia eta al., 2011, 2014).
|
|
|
Nafarroako suizidio tasa, gainerako autonomia erkidegoekin alderatuta, Espainiako batez bestekoaren inguruan dago.
|
Azken
urteetan suizidio tasara egonkor mantendu da. 2020 urtean egonkortasuna mantendu zen, Espainiako beste herrialdeetan ez bezala.
|
|
|
CDI helburua 8tik 15 hilabetera bitarteko haurren komunikazio garapena neurtzea zen, eta CDI, 16tik 30 hilabetera bitartekoena.
|
Azken
urteetan CDI eta CDI laburrak (Fenson et al. 2000) eta CDI III ere (30 hilabete) garatu dira (Fenson et al., 2007). Tresna guzti hauek euskarara egokituta daude jada Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrenda (KGNZ) izenarekin (Barreña, 2008, Garcia eta al., 2011, 2014).
|
|
|
|
Azken
urteotan FTMa indikazioz kanpo gehiegi erabil daitekeelako kezka areagotu egin da. Euskadin 2020ko tratamenduetatik% 40 inguruan, neoplasia gaiztoaren diagnostikorik ez zuten pazienteei FTMa eman zitzaien.
|
|
|
|
Azken
urteetan bizi itxaropena handituz joan da. Zahartzaroarekin batera aldaketak ikusten dira adinduen gaitasunetan.
|
|
2023
|
|
|
|
Azken
urtean istripuak izan dituzten emakumeak eta gizonak. Biztanleria orokorrarekin alderatuta
|
|
|
|
Azken
urtean istripuak izan dituzten haurrak. Populazio orokorreko haurrekin alderatuta.
|
|
|
|
Azken
urtean alkohol kontsumo handiko egunen bat izan duten pertsonen ehunekoa.
|
|
|
Aktiboki parte hartzen dute kanpaina hauetan eta farmazialarien bitartez helarazten zaie informazio asko biztanleei.
|
Azken
urteetan azpimarratzekoak: txertaketaren aldeko kanpainak, medikamentuen zentzuzko erabilera, antibiotikoen erabilera desegokiaren aurkako kanpaina, kerik gabeko astea, osasun mentala mantentzearen kanpaina, etab. Farmazialarien elkargoak edo sozietate zientifikoak prestatutako kanpainak:
|
|
|
Gaixo gehienetan modu onberan agertzen den arren, pertsona batzuetan desgaitasun fisiko, sozial edo psikologikoa eragin dezake eta, ondorioz, gaixoaren bizi kalitatean nabarmen eragin.
|
Azken
urteetan psoriasiaren terapeutikan aurrerapen handiak gertatu dira, batez ere terapia biologikoaren eskutik. Psoriasiaren agerpenean parte hartzen duten bitartekari desberdinetan eragiten duten tratamendu berriak garatu dira, eraginkortasun handikoak gainera, baina oraindik ere gaixotasun sendaezina izaten jarraitzen du.
|
|
|
|
Azken
urteotan, psoriasi forma larriak pazienteen arrisku kardiobaskularrean eragina duten hainbat koerikortasunekin (diabetesa, hipertentsioa, sindrome metabolikoa eta obesitatea, esaterako) lotu dira (6) eta baita beste gaixotasun autoimmune batzuekin ere, hala nola hesteetako gaixotasun inflamatorioa, artritisa eta ubeitisa. Hori horrela, batez ere larruazalari eragiten dion gaixotasun sistemikotzat jotzen da psoriasia.
|
|
|
|
Azken
urteetan, zitokina edo bitartekari desberdinak blokeatzen dituzten sendagai berri ugari garatu dira, posologia, segurtasun profil, kontraindikazio eta eraginkortasun desberdinekin. Gainera, gehienak gaixoak berak autoadministratzen ditu larruazalpetik.
|