|
2013
|
|
|
Juristek sakon hausnartu zuten tokiko ohiturek
|
zer
nolako agintea zuten eta aginte horren oinarriak zein ziren ezartzeko. Ildo horretatik, juristek azaldu zuten legearen aginteak oinarri zuela herriaren nahia, botoaren bitartez herri biltzarretan eta forma egokiz adierazitakoa.
|
|
|
Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen. Zerrenda horretan, azpimarratzekoa da Gaio sartu izana, horrek erakusten baitu bere lanak
|
zer
nolako entzutea lortu zuen denboraldi klasikoaren ostekoan. Legeak onartzen zuen, halaber, bigarren mailako lanetara jotzea, baldin eta izen handiko bost juristetatik batek edo batzuek bigarren mailako lan hori aipatuta bazuten.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei
|
zer
utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura beste datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra.
|
|
|
izeneko bildumak ez zuen arautzen guztientzat ezaguna zen eta guztiek onartzen zuten zuzenbidea; haatik, arlo jakin batzuek eztabaida sorrarazi zutelako, arlo horietan jarri zuen testuak azpimarra. Oinarrian, bilduma horretako erregelak ez ziren plebeioen mesederako izaten; baina erregelok izatea abantaila zen haientzat, behintzat bazekitelako
|
zer
gerta zitekeen. Esate baterako,. XII Taulak?
|
|
|
Esate baterako,. XII Taulak? izeneko bildumak xehe xehe garatu zituen prozedurako arauak; horrela, herritarrek jakin zezaketen euren burua nola defendatu, auzitegietara jo gabe, eta
|
zer
egin behar zuten, hala zenean, auzitegietan prozedura eragiteko. Errepublikaren lehenengo garaietan, funtzionario gutxi batzuen ardura zen lesiodunei laguntasuna ematea, jasandako kalte galeren ordaina jaso zezaten; horrela, lesiodun horiek ez zuten euren kabuz jardun behar, lege makineria abian jartzeko.
|
|
|
Erromatarrek ulertu zuten sarri askotan gatazken jatorria ez zela zuzenbidearen gainean ados ez egotea, hori nahiko argi egon zitekeelako; aitzitik, maiz gatazken jatorria zen egitateen inguruan eztabaida izatea. Hori dela eta, herritar arruntak, juristen eskarmentua izan ez arren, gaitasun osoa zuen kasuan kasuan
|
zer
gertatu zen erabakitzeko.
|
|
|
Horrela, betebehar gehienek osagai bera zuten: alderdien arteko hitzarmena, betebehar horiei behartze indarra
|
zerk
ematen zien alde batera utzita. Kontratuek betebeharrak ezartzen zizkieten alderdiei, eta kategoria gisa jaio ziren.
|
|
|
Konponbidea modu zabalean emanez gero, txikiagoa izan zitekeen jendeak zuzenbidearen gainean zuen konfiantza. Alderdiarentzat aukera bazen transakzio mota zehatz bat baliogabetzea, alderdi horrek ezin izan zituelako transakzioaren ondorioak aurreikusi, orduan
|
zertarako
beteko zituen alderdiak legeak transakzio mota zehatz horren inguruan agindutako formak. Bestalde, konponbideei orokorrean ezezkoa emateak berarekin ekarriko zuen bidegabekeria mugarik gabe luzatzea.
|
|
|
Hori guztia zela eta, pretoreak kontu handiarekin aukeratzen zuen zein arazotan emango zuen agindu hori. Halako arazoak ziren, besteak beste, iruzurra; koakzioak; demandatzailea, epe laburrez eta zerbitzu publikoaren ondorioz, absente izan eta gero, bueltan aurkitzea bere lurraren edukitza beste inorkizan duela onustez, eta, preskripzioaren bitartez, hura bihurtu dela jabe; eta, orobat, demandatzailea, teknikaren ikusmiratik, heldua izanik, oraindik gazteegia izatea,
|
zer
egiten duen jakiteko.
|
|
|
Adin hori guztiz egokia zen, Errepublikaren lehenengo aldietako gizarte xume hartan. Alabaina, hamalau urteko umeak ez zuen
|
zertan
gaitasunik izan, bere burua defendatzeko, merkatari artetsu baten aurka, merkatari horrek adingabea konbentzitu nahi zuenean, behar ez zuena eros zezan. Zalantzarik gabe, egoera hori aldatzeko biderik errazena izan zitekeen gaitasuna eskuratzeko adina igotzea.
|
|
|
Ezinezkoa zenean alderdien arteko bakea egitea, erkidegoko auzitegiek erabakitzen zuten
|
zer
nolako frogabideak erabili behar ziren. Maiz sarri auturik esanguratsuenak «Jainkoaren epaitza»ren esku utzi ziren.
|
|
|
Garai horretako jurista praktikoek, egia esan, ez zuten gaitasunik, ezta irizpide propiorik ere, kontsultatu beharreko lanak zein ziren esateko; eta ez zekiten
|
zer
egin kontsultatutako lanen artean desadostasunak zeudenean. Inperioak gida-lerroren bat ematea nahi zuten jurista horiek, eta halakoa jaso zuten, jaso ere, K. o.
|
|
|
Batzuek uste zuten antzinako zuzenbidea aztertuz gero, euren konstituzio arazoentzako irtenbideak aurkitu ahal izango zituztela. Zernahi gisaz, zenbat eta gehiago lotu zuzenbide erromatarra Erromako gizartearen inguruan ikusi zutenarekin, orduan eta argiago ulertu zuten
|
zer
nolako desberdintasunak zeuden euren XVI. mendeko gizartearen eta antzinako Erromako gizartearen artean. Hari berari segiz, euren buruari galdetu zioten ea egokia ote zen zuzenbide erromatarra eredutzat hartzea, orduko Frantziari begira.
|
|
|
Halaber, uste zuten lehen ez bezala oraingoan askeak zirela, erabaki horiek nola zabaldu ziren kritikatzeko. Antzinako zuzenbide erromatarra
|
zer
zen jakiteko zailtasunak areagotu ziren, Corpus iuriseko testuen antolaketa nahasiaren ondorioz. Digestoaren eta Kodearen antolaketa zentzugabea zen, eta hamaika errepetizio nahiz antinomia agertzen ziren bertan.
|
|
|
Gizabanakoak ez ziren inoiz bihurtuko beste liburuen ikertzaile sutsu? Digestoa irakasten duen lehenengoak zuzenbide erromatarra mundu modernoarentzat
|
zer
izan den irakatsiko du aurrenekoz, subjektu horrek Digestoan bakarrik aurki zitzakeen argudio juridiko zehatz eta xeheak, definizio doiak, etab. [Letters, II. Lib. P. Zutshi arg., Selden Soc, supp.
|
|
|
«gizakien eta jainkoaren gauzen gaineko jakituria». Horrek
|
zer
esan nahi du, galdetu zioten glosagileek euren buruari, juristek teologia ikasi behar dutela. Eta erantzuna ezezkoa zen, ondokoagatik:
|
|
|
Bolognan Bulgaroren oinordekoa izan zen Giovanni Bassiano bere maisua baino ausartagoa izan zen. Horren iritzirako, herriak jakin badaki
|
zer
egiten duen ohitura zehatz bat adierazten duenean. Horrexegatik, ohituraren oinarria arrazoia izanda (Kodeak eskatzen duen bezala), berori baliozkoa izango da, herriak aurreko legea ezagutzen duen edo ez kontuan hartu gabe.
|
|
|
Italiako estatu hirietan herriak ez zuen onartzen goiko aginterik, legeak nahi bezala egiten zituzten, eta, horretara, ondorioztatu zuen Bartolok, hiriok imperiuma zuten, enperadoreak orokorrean zuenaren parekoa, euren lurraldeen barruan. Botere hori luzaroan erabili zutenez gero, ez zuten
|
zertan
frogatu enperadoreak emandakoa zenik. Arean, herriak boterea esleitzen dienean bere gobernadoreei, horiek herriaren ordezkari bihurtzen dira, baina azken agintea herrian datza.
|
|
|
Zernahi gisaz, praktikan zuzenbide erromatarraren inguruko aipamenak bazter utzi arren, Europako zuzenbide fakultateetan zuzenbide horrek lehen mailako lekua zuen ikasketa planetan; egin eginean ere, fakultate horietan zuzenbide erromatarra aurkeztu zen zuzenbide zibil kodetu modernoak azaldutako erakundeen oinarri moduan. Zuzenbide erromatarraren irakasleek, alabaina, ez zuten
|
zertan
lagundu indarreko zuzenbidearen garapenean, eta, horrexegatik, gaiak jorratzean, alde historikoa lehen baino gehiago landu zen. Oraingo xedea zen II. mendean eta III. mende hasieran gailurra jo zuen zuzenbide erromatar klasikoaren estatua berreraikitzea.
|
|
|
Konparaziorako, ez dakigu zehaztasunez Ulpianok III. mendean zer nolako latina erabili zuen, bera jatorriz ez zelako erromatarra, Tirokoa baizik, ekialdeko Mediterraneokoa, alegia. Ezin dugu jakin auturik gehienetan
|
zer
nolakoa zen zuzenbide klasikoa, aztertzen ari diren testuetara jo ezean. Edozein kasutan ere, zuzenbide klasikoa ez zen osotasun homogenoa; haatik, juristen arteko desadostasunak ziren zuzenbide horren ezaugarri, eta horren adibide ugari agertu dira testuetan, Digestoaren bildumariek halakoak kentzeko izugarrizko ahaleginak egin arren.
|
|
|
1653 urtean, Arthur Duck zibilista ingelesaren liburua agertu zen (De usu authoritate iuris civilis Romanorum in dominiis principium Christianorum); bertan aztertzen zen kristau printzeen erreinuetan zuzenbide zibilak
|
zer
nolako erabilera eta agintea zituen. Datu zehatz horietatik abiatuta, zibilista horrek azaldu zuen zenbateraino jaso zen zuzenbide zibila Europako herri desberdinetan.
|
|
|
Orokorrean, kodeen bitartez arau zaharkituak ordeztu nahi ziren, horretarako zuzenbide berria, modernoa eta garai bakoitzeko beharrizanei egokitua erabiliz. Hala eta guztiz ere, aurreko zuzenbidetik
|
zer
hartu eta zer ez eztabaidatzearen ondorioz, kodetze mugimenduak gizabanakoei erakutsi zien laburtzen ari ziren legeek orotariko osagaiak zituztela, bakoitza bere iturburuarekin. Hasieran, zuzenbide zibilak leku nabarmena zuen kodetzaileen buruan, baina mendeak aurrera egin ahla, zalantzan jarri zen horren garrantzia.
|
|
|
Orokorrean, kodeen bitartez arau zaharkituak ordeztu nahi ziren, horretarako zuzenbide berria, modernoa eta garai bakoitzeko beharrizanei egokitua erabiliz. Hala eta guztiz ere, aurreko zuzenbidetik zer hartu eta
|
zer
ez eztabaidatzearen ondorioz, kodetze mugimenduak gizabanakoei erakutsi zien laburtzen ari ziren legeek orotariko osagaiak zituztela, bakoitza bere iturburuarekin. Hasieran, zuzenbide zibilak leku nabarmena zuen kodetzaileen buruan, baina mendeak aurrera egin ahla, zalantzan jarri zen horren garrantzia.
|
|
|
Horretarako oinarriak jarri zituen, Zuzenbide erromatarraren historia Erdi Aroan izeneko lanean; Europako liburutegi garrantzitsuenetako eskuizkribuak bere kontura ikertu ostean sortu zen sekulako lan hori. Bertan, xehetasunez deskribatu zuen zuzenbide erromatarraren testuek nola gainditu zituzten garai ilunak, eta XII. mendean
|
zergatik
ekin zitzaion testuok aztertzeari. Eskola Historikoaren aldekoek ulertu zuten probidentziaren esku hartzeari esker jazokizun esanguratsu bat gertatu zela, Savignyk hasiera eman zionean bere eskolari.
|
|
|
Lurralde bakoitzeko auzitegi gorenak bakarrik esan zezakeen behar besteko agintearekin lurralde horretan
|
zer
jaso zen zuzenbide erromatarretik eta zer ez. Lan batzuetan, bildumak horretarako erabili ziren, eta horren adibide esanguratsua dugu Philibert de Bugnyonen lana, Legum abrogatarum et inusitatarum in omnibus curiis terris iurisdictionibus et dominiis regni Franciae izenekoa (1563); lan horretan eskualdez eskualde zehaztu zituen zeintzuk ziren onartu gabeko zuzenbide zibileko testuak.
|
|
|
Lurralde bakoitzeko auzitegi gorenak bakarrik esan zezakeen behar besteko agintearekin lurralde horretan zer jaso zen zuzenbide erromatarretik eta
|
zer
ez. Lan batzuetan, bildumak horretarako erabili ziren, eta horren adibide esanguratsua dugu Philibert de Bugnyonen lana, Legum abrogatarum et inusitatarum in omnibus curiis terris iurisdictionibus et dominiis regni Franciae izenekoa (1563); lan horretan eskualdez eskualde zehaztu zituen zeintzuk ziren onartu gabeko zuzenbide zibileko testuak.
|
|
|
Simon Groenwegen van der Madek goitik behera jorratu zuen Corpus iuris osoa, eta artezki zehaztu zituen praktikan onartutako eta ezetsitako testuak. Mende bat lehenago Bugnyon frantsesak erabilitako ereduari ekinez, emaitzak tratatu batean argitaratu zituen, zuzenbidea
|
zer
ez den jorratzeko tratatuan, hain zuzen (Leyden, 1649). Horren garaikide zen Simon van Leeuwenek Paratitula iuris novissimi, dat is Een kort begrip van het Rooms Hollandts Reght izeneko lana argitaratu zuen hiru urte beranduago; horretara, Holandako zuzenbide erromatarraren titulua sortu zuen, eta probintzia batuetako eta horien kolonietako zuzenbidea izen horrekin identifikatu zen.
|
|
|
Arazoa zen irizpide bakoitzak bere printzipioak behar zituela. Konparaziorako, ez dakigu zehaztasunez Ulpianok III. mendean
|
zer
nolako latina erabili zuen, bera jatorriz ez zelako erromatarra, Tirokoa baizik, ekialdeko Mediterraneokoa, alegia. Ezin dugu jakin auturik gehienetan zer nolakoa zen zuzenbide klasikoa, aztertzen ari diren testuetara jo ezean.
|
|
|
Savignyren eredua zen XVI. mendearen amaierako Hugo Doneaurena. Edukitza eskubidearen inguruan aspaldi eginiko lan baten hitzaurrean (1803), Savignyk adierazi zuen aurreko juristen artean Doneauk bakarrik zekiela
|
zer
egin behar zen zuzenbide erromatarra aztertzeko; lan horri esker, Savigny ezagun egin zen jurista gisa. Testu batzuetan ezarri zen kontrol fisikoa ez ezik, edukitzailearen asmo berezia ere behar zela, eta testu horiei ekinez, Savignyk edukitzaren printzipio nagusia aurkitu zuen:
|