|
2000
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari dagokionez, gogoetek jarraipen kronologikoa
|
badute
ere, oroitzapenak eranstean ohikoa den bezala, itzulinguru ugarirekin topo egingo dugu. Izan ere, bere iragana oroitzeko beharrezkoak dira analepsiak, hau da, denboran atzera egiteak; bestalde, bukaera iragarriko duten hainbat aurrerapen aipagarri ere badira.
|
|
|
Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio askotan gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa: " Estilo aldetik loturarik
|
badute
ere, ez da elkarren arteko giro komunik sumatzen eta, ondorioz, banaka batzuek baino ez dute irakurlearen arreta bizten." (Habe 295)
|
|
|
Edorta Jimenezek dioen bezala," inor gutxi salbatzen da, narratzailearen hitzak bisturiarena egiten bait du, trebetasunez pertsonaien perfiletan, prosa bera, beti beti borobiltzea lortzen ez
|
badu
ere." (Egunkaria XII) Beraz, Montoiak ironia erabiltzen du harreman hauen berri emateko.
|
|
|
Kontateknikei dagokienez ere, aberatsa da oso liburua: aitorpen itxurako lehen pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan mundu bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista
|
dutenak
ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
Gogorra da, Azpeitiko altzairua lakoxe malgutasun gutxi du. Horrek ez du esan nahi zurruna denik, ezta gozotasunik ez
|
duenik
ere. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko herri batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez
|
bazuen
ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko. (Egunkaria I)
|
|
|
Azken kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena. Hirurek gerra
|
badute
ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
Hala ere, hiru leku hauek erlazionaturik daude, eta ez gerragatik soilik, baita hirurek pertsonaia komun bat
|
dutelako
ere. Honela, Fidel, protagonista izateaz gain hiru istorioak elkartuko dituen pertsonaia ere izango da.
|
|
|
Aitzitik, gutxitan bada ere, zenbaitetan narratzailea lehenengo pertsonara igarotzen da. Ondorioz, hasiera batean istorioa narratzaile estradiegetiko batek kontatzen digulako ustea
|
badugu
ere, azkenean, narratzaile eta pertsonaien arteko joko ezkutu baten berri izan du irakurleak, narratzaile estradiegetikotzat zuena, egiazki narratzaile autodiegetikoa dela ikusiz. Ezusteko amaiera eskaintzen zaigu, beraz.
|
|
|
Hortaz, datozen orri hauetan azken hamarkada honetan ezagutzera eman diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte. Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez
|
dutenak
ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea baino lehen beste genero batean arituriko hainbat idazleren izenak ikusi ahal izango dira:
|
|
|
hala nola, Luis Mari Mujika, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Xabier Montoia, Jose Luis Otamendi, Manu Erzilla. Hauek guztiek 90 urterako jada poesiazko lanak argitaraturik
|
bazituzten
ere, beraien lehen hitz lauzko lana urte honen ondoren argitaratu izanagatik jaso ditugu zerrenda honetan.
|
|
2001
|
|
|
artelana. Rossettiren antzera, berak ere artelana jartzen du denaren aurretik, bizitza izorratzen dien emakumeez baliatu behar
|
badu
ere (Eugenia, Siddal). Eta Victoriak ez du pintatua izan nahi, maitatua baizik.
|
|
|
hauskortasuna, txakur deslaiak, eskifaia eroak, ahate basatiak. Literatur talde bereko partaide izanik, normala da pentsakizun antzekoak izatea biek, batera egitea makurketak, eta bakoitzak bere nortasuna eta idazkera
|
badu
ere, ohikoa da elkarrekin izatea munduaren ikuskera antzekoa, eta espresabide modu ez urrundua. Beraz, normala litzateke eta da arlo semantiko bat antzera eta batera izatea eta idaztea.
|
|
|
Baina diferentziak hor daudela onartzen
|
badugu
ere, badira loturak idazle horien artean, zehazkiago hitz eginda" novísimo" en eta Atxagaren artean. Eta desberdintasunetariko bat zinema da.
|
|
2002
|
|
|
Gaur egun genero horretan klasikotzat hartzen diren idazleak (Stevenson, Kipling, Melville...) grina biziz irakurri ditu Atxagak, eta berarentzat (Borgesentzat bezala), ez dira testuak aldatzen, haiek irakurtzeko modua baizik. Azterketa labur honetan Atxagak gazteagoentzat idatzitako testuetan sartzeko aukerarik ez
|
badugu
ere, nabarmendu nahi genuke Behi euskaldun baten memoriak (1991) eleberri laburrak haren ondoko eleberrigintzan izan duen eragina.
|
|
|
Rock" n" Roll (Elkarlanean, 2000) eleberri mardula dugu, oraingoz, Aingeru Epaltzaren azkena. Oihartzun kritiko handiegirik izan ez
|
badu
ere, benetan liburu gomendagarria delakoan gaude. Eleberri beltzetako osagaiek hasieratik harrapatzen dute irakurlea:
|
|
|
Zuzenbide ikasketak eginak
|
baditu
ere, irrati prentsarako kolaborazioetatik eta idaztetik bizi da Cano. Laster, oso gazterik, nabarmendu zen Urruzuno Literatur Lehiaketan (1991, 1992 eta 1993 urteetan saria lortu zuen) edo Donostiako Koldo Mitxelena Sarian (1991, 1992 eta 1993 urteetan).
|
|
|
Eta beste
|
hau
ere, bidenabar. Nobela hau egiteko bidea kartagintzea izatea, behar bada, nekagarri zan irakurlearentzat.
|
|
2003
|
|
|
Euskara batuaren kezka aspaldirik, gudu aurretik bazetorren ere, eta Azkueren gipuzkera osotuaren erreferentzia begi aurrean
|
bazuten
ere gerraosteko belaunaldiko idazleek, hala ere batasunerako bideak berritzen hasiko dira, batzuk Euzko Gogoa ren inguruan, beste batzuk Egan en inguruan edota Jakin Arantzazukoaren inguruan. Belaunaldi zaharrekoek, edo tradiziozaleek, gipuzkera osotu horri eutsiko diote bide seguruen modura, edota euskalki literarioei beste barik.
|
|
|
Lana eskaini omen zioten han eta horregatik joan ei zen Frantziako hiriburura bizitzera. Harik aurrera erosoago bizi ahal izango zen, soldata baten segurtasunaz.6 Ziur dakiguna, Parisa bakarrik joan zela, itxura baten harreman onak
|
bazituen
ere. Egoera erosoago horretan, Sorbonako unibertsitatean matrikulatu zen zientzia adarrean; zientzia zehatzak, matematika eta fisika ikasten zuen denbora berean frantses hizkuntza ere sakontzen zuela.7 Sorbonan Cambridge eko antzeko ikasketa sistema ei zegoen, ikasketa gidatua eta nork bere kabuz lan egin beharrekoa.
|
|
|
Football jokoa, Koreako gerratea, edo honelako gaiak izaten dira autobuseko solasetan erabiltzen diranak. Halan ta guztiz ere dana entzun behar dute adi adi ayudanteek, ajola gutxi catedráticoek dioten guztia lehendik irakurrita eduki edo eurek baino hobeto ezagutzen badute gaia, ajola guti kirtenkeririk handienak entzun behar
|
badituzte
ere. Baina ez bakarrik adi adi entzun, hori ezta ezer, noizik behin baietzko burukadak ere eman behar dituzte.
|
|
|
Baina Ainhizek, bere eran, jaramon egiten zien. Edonora begira zegoela ematen
|
bazuen
ere, neskak mutilen begiak ere ondo zekuskien, eta bere barruan barre egiten zien. Harrapaturik zeuzkan eta bazekien hori.
|
|
|
Bai, Txuma Murugarrenen ahotsaren oihartzunak artean errepikatzen ziren Ainhizeren gogoeten artean. Bizitzako gertaera guztiak daude aurretiaz abestietan; edozein une bizi
|
duzula
ere, guztiz egokitzen zaiona aurkitzen da. Baina, abesti osoa gogoraturik, guztiz bat etorriko ez zela zioen bere baitan, beste bertsoak errepikatu ahala.
|
|
|
Zerbaitek itzuli eta arineketan alde egiteko eskatzen zion, aldarrika, baina hara joan behar zuen, logelara, non Unaxek itxarongo ziola esana baitzion. Buruak gero eta ozenkiago zulatzen zion arima, kantuaren beste bertsoez, ahots hura isildu, ukatu nahi
|
bazuen
ere, indar osoz. Baina ez zen, ez, isilduko.
|
|
|
Bibiot pentsakor geratu zen. Entzuten ziharduena ulertzen ez
|
bazuen
ere, zentzu osoa bederen, argi zeukan burua zeharkatzen ziona.
|
|
|
Neska horrek haren laguntza behar zuen momentu horretan. Eta horretarako Ainhizegatik gezurretan ibili behar
|
bazuen
ere, egingo zuen. Ez zen lehenengo aldia ikasle bategatik hori egiten zuena.
|
|
|
Dena dela, hori, arreba berak ezagutzen zuen bezala ezagututa, errazagoa zen Ainhizeri zegokion plana nondik nora eraman jakitea baino. Berak ez zuen inoiz etsi, eta gura zuen guztia, Etsairen laguntza behar
|
bazuen
ere, lortzen zuen. Ez zegoen mugarik ez oztopo handiegirik...
|
|
|
Oraingoan Unaxek ez zion galarazi, eta dorpeki zirrikitua irekirik, itsu egin zuen bidea haragi gogortua atzamar artean izan artean, ia ezustean. Eta gustatu egin zitzaion, zoratu egin zuen goi irristakorra berea sentitzeak, erabiltzen ikasi behar
|
bazuen
ere (emakume askok bezala, denbora luzez, pentsatu zuen Unaxek).
|
|
|
Lore ireki berriaren usaina gela osotik hedatu zen, odolarenarekin batera. Ondo zekien mina sentitu zuela, haren ahotik kexarik irten ez
|
bazuen
ere. Gorputz biak izerditan, izarak aspalditik behearen gainean, bien ibilbide zoroek jaurtirik, bata bestearen ondoan zeutzan, eztiro eztiro, biak gertatuagatik pozik, zoriontsu.
|
|
|
Bibioti ere gustatzen ote zitzaizkion! Baina lagunarekin jateko nahi
|
bazituen
ere, ezin eutsi, poltsa ireki eta bat jan barik... Gurago zituen esnetan bustita, bigunduta, horrela apur bat idor gertatzen ziren, baina ondoan edukita tentazioa handiegia zen, eta berak modu bakarra ezagutzen zuen tentazioak hiltzeko:
|
|
|
Baina ez zuen asko behar izan ulertzeko Bulmaren hitzek ez zutela atzerabiderik uzten. Txarto neurtu zuen jokoaren azken aurreko mugimendua, eta galtzea gustuko ez
|
bazuen
ere, ondo zekien unea ezagutzen. Arerioari aitortu zionez, etorri aurretik ere bazuen susmoa.
|
|
|
Arrebak ere ez du gudua maite, berak zuzenean parte hartu behar ez
|
badu
ere. Baina Unaxek ondo daki zer den Idak maite ez duena:
|
|
|
Unaxek begiak zorroztu ditu, ezer berezirik ikusteko ustea ez
|
badu
ere, beti arrebari jaramon egiten diolako, ametsetan mintzatzen denean ere bai. Zelan asmatu zeini buruz diharduen, milaka badaude borroka geldian elkarri distira ostu nahian?
|
|
|
Gero ahoan gelditu zitzaiona dastatu eta begiratu bat eman zion latari. Aurpegiak onespena adierazi zuen, marka ezaguna ez
|
bazuen
ere.
|
|
2005
|
|
|
literatur lehiaketak eta aldizkariak gutxitu egin dira. Idazle berriak plazara irten ahala, ordea, ipuingintzak berriro indar berezia hartu du azken urteotan, eta 80ko hamarkadako izenburuak bezain handiak eman ez
|
baditu
ere, kopuruz behintzat azkartu egin da. Horra hor Bizkaiko idazleen artean Jon Arretxe, genero literatura eginez salmenta kopuru handia bereganatu duena; bide batez, literatura komertzio bihurtu den seinale.
|
|
|
Bizkaiko idazleen artean asko dira bilduma bakarreko idazleak, gehienak. Eta bilduma bat baino gehiago
|
dutenean
ere horrek ez du ziurtatzen ipuingintzan traiektoriarik garatu dutenik. Horren salbuespenik argienak Joseba Sarrionandia, Edorta Jimenez, Jon Arretxe eta Paddy Rekalderengan aurki ditzakegu, horiek gorabehera askorekin, traiektoria koherenteagoa erakusten dute euren bildumetan.
|
|
|
Horregatik, ipuin hauek, sinbolikoak izan nahi
|
badute
ere, oso azaleko dute eman nahi duten mezua. Eskandalua pizteko aitzakia hutsa dirudite, eta ipuin batzuek sektore jakin batzuetatik jaso zituzten kritikak ikusita, lortu ere lortu zuen.
|
|
|
Ipuin guztiak ipuin sozialak direla esatea
|
badugu
ere, ez da hain erraza errealismoaren ikuspegi zorrotz batetik denak batera ikustea. Ipuinotan garapen bat dagoela esan genuke.
|
|
|
Zer zoriona ez zigun eman! Nola ez genuen garbitzen, txukuntzen, tinduari dirdira izana
|
zuela
ere aspaldian ahantzia zitzaiolarik. Orenean hirurogei kilometro egitera heltzen zen, bere abiadura handienean, patarrari beheiti bulta hartzeko bide zuzena aski luzea zelarik.
|
|
|
Ez du beste misteriorik gure elizak Omiasaindoretan beteak izateak. Bazkoz eta Eguberriz zangorik sartzen ez
|
dutenak
ere hor daude. Omiasaindore ez dute huts egiten.
|
|
|
Baina bakea bada edo ez da, gure etxeetan ere, gure herrietan, gure elkarteetan, gure lan tokietan. Ez da zorionik etxean, lanean edo herrian, gerla gorrian bizi direnen artean, arma bakarra mihia baldin
|
badute
ere. Bakea ez ote da zorionaren ezin baztertuzko baldintzetarik bat?
|
|
|
ONG guziek lekuak husten dituztelarik, bahituak eta erailak izateko arrisku handiegia gatik, haiek han daude zer arriskatzen duten arras ongi badakitelarik. Hango jende gehienek maite
|
badituzte
ere, ments bat aski baita tiro bat botatzeko.
|
|
|
Lurdan elgarren artean bilduak direlarik beren urteko biltzarrean, nork daki zertaz ari diren, han, segeretuan, den mendreneko solasa kazetariek salatuko dutelako beldurrik gabe. Kanpora aitortzen ez
|
badute
ere, ez ote dute onartua ondoko urteetan diren apezak, jadanik Elizan lanean ari diren laiko horien artean, fedea baduten horien artean hautatzeaz beste aterabiderik ez dela, Jondoni Paulok egiten zuen bezala, Elizak leher egin dezan nahi ez badute.
|
|
|
Hori erran didanari doakionaz ez da dudarik bere praktikaren araberako teoria zuela. Beste zenbatek ez dute hark bezala egiten, erraten ez
|
badute
ere. Kontseilariz inguratuak dira, bainan kontseilu emateko bakarrik.
|
|
|
Jadanik izpiritu xorrotxenak ohartzen hasiak dira, beren indarrak munduko jaun eta jabe egiten dituela uste
|
badute
ere Amerika, Europa eta Japoniak, besteek ez dutela betirako neguan egoiteko asmorik. Indar gutiago izana gatik, handiak inarrosten ahal dituztela:
|
|
2007
|
|
|
Hitzez adierazi ez
|
bazuen
ere, gertatutakoa benetan latza egin zitzaion Ignaziori, eta handik aurrera ez zen beste neska batekin maitemintzen saiatu, harik eta lanagatik Biurrunera hurbildu zen arte. Biurrun Nafarroako erdialdean dagoen herria da, Iruñeatik Tuterara arteko errepidean.
|
|
|
Dagoeneko esanda dagoen moduan, Euskal Errian egin zen harrera bazkarian, euskal etorkin bakoitza patroiarekin harremanetan jarri zuten. Kontratuak nahitaez bi urterako izan behar
|
bazuen
ere, oro har baldintzak ez ziren batere txarrak, batez ere diru aldetik. Soldatak, Nafarroan zeudenekin konparatuz, benetan ere onak ziren.
|
|
|
Iparraldean, baxenafarrera eta lapurtera mintzodunen eredu idatzi bat nagusitu zen XX. mendearen lehen partean, P. Lafittek" nabarro labourdin litteraire" deitu zuena. Euskara osoaren batasun eredua, gaur indarrean
|
duguna
ere, 1918an bertan abian jarri zen Euskaltzaindia sortzearekin, baina gauzatu batez ere 1968tik aurrera egin da.
|
|
|
Herramelluri, Otxanduri, Ollauri, Galbarruri. Adjektibo ezagunak osagaitzat
|
dituztenak
ere, zar, barri, eder, ageri dira: Altuzarra, Ulizarna, Scjazarra, Barria, Benederra.
|
|
2008
|
|
|
Oro har baieztapenarekin gehientsuenak ados egon arren, oso iritzi zabaldua da beste
|
hau
ere: " horrek ez du esan nahi kalitateak berez dakarrenik irautea.
|
|
|
Enpresa batek bezala funtzionatzen du. Jende asko dauka bere inguruan, interes ekonomiko eta politiko asko mugitzen dira bere" izenaren" inguruan (baita euskal esparruarekin zerikusirik ez
|
dutenak
ere). Atxaga produktu politikokultural bat da, eta, horregatik, beste inork eskura ez dezakeen presentzia lortzen du hedabideetan, literatur irizpideekin zerikusirik gabeko arrazoiengatik". d) Aipatu da idazle horiek ibilbide luzea egin dutela gaur arte, eta agian egun idazten dutenak ez duela zerikusi handirik Potten ereduarekin.
|
|
|
" Nire ustez kritikoak ez ditu liburuaren alde txarrak ezkutatu behar, alde onak azpimarratu behar
|
baditu
ere. Nik ez dut arazorik ikusten kritikoa kritiko denean.
|
|
|
Azkenik, kritikak iritzi publikoaren eta liburuaren arteko oreka bilatu behar
|
duela
ere aipatu da; alegia, publikoak uste duenean liburu bat ezin hobea dela, kritikak alderdi ahulak ere erakusteko ahalegina egin behar luke, eta alderantziz.
|
|
|
1970eko hamarkadatik hona ikuspegi pedagogiko berriak sortu dira, baina horiek ez dira, oraindik orain, guztiz txertatu Hego Euskal Herriko hezkuntza legeetan. EAEko curriculumak Nafarroakoak baino ikuspegi berritzaileagoa
|
badu
ere, gabezia nabarmenak azaleratu dituzte biek ala biek. Nafarroakoaren kasuan, eredu zaharrari jarraitzen diola esan daiteke, edukiak zurrun aurkeztuz (irakatsi behar diren autoreak zehaztuz, esaterako) eta kronologiaren arabera antolatuz.
|
|
|
Teknologia berriei dagokienez, gero eta gehiago erabiltzen dira irakaskuntzan. Oraingoz testuliburua ordezkatu ez
|
badute
ere, ikastetxe guztietan erabiltzen da Internet eskola liburuen osagarri gisa (idazleen eta liburuen informazioa eskuratzeko, adibidez). Nafarroako ikastetxeen kasuan Interneten erabilera are garrantzitsuagoa da, testulibururik ezean hura bihurtzen da-eta informazioa eskuratzeko baliabide nagusi.
|
|
2009
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da pertsonaiekin. Normalean izenik ere ez daukate, eta
|
dituztenean
ere izen guztiz arruntak dira. Normalean bestelako deiturak erabiltzen dira:
|
|
|
XIX. mende hasieran Wilhem Humboldt dugu tradizioko euskal kanten biltzaile goiztiarra, bide batez antzean baino egin ez
|
bazuen
ere. Harena dugu, besteak beste, erromantze baten lekukotza idatzi zaharrena, Lapurdiko Itsasun Harranbillet zeritzan hango 81 urteko apaizari 1801ean ikasi ziona:
|
|
|
Beraz, sano argiak ez diren arrazoiengatik bota
|
bazituzten
ere, eta orduko auzoetako jaiegunak, apurka apurka, ermiten gomutarekin batera ahulduz eta desagertuz joan diren arren, bada oraindino auzo bakoitzak bere ermita zeukan sasoiaren gainean berba egiteko besteko zantzurik.
|
|
|
Behi suitzarrak erabiltzen zituzten osterantzean. Halakoetan guztiek parte hartzen ez
|
bazuten
ere, idi probak ikusten joatea gertakari garrantzitsua izan ohi zen, eta bada, jatabearren bizimoduan.
|
|
|
Lehenago misto eta sua egiteko tresna gutxiago egon izanak eragin ei zuen ohitura hori. Eta garaitiko Jatabeko auzoetan, Gabon mukur berbaren gomutarik izan ez
|
badute
ere, gau horretan sugarririk onenak eta sikuenak ipintzen zirela baieztatu digu hainbat lekukok.
|
|
|
Bertan etxekoen hildakoei meza atera eta oinez itzultzea izaten zen ohikoena. Osasun arazoengatik joan ezin
|
zutenek
ere, dirua eman ohi zieten erromesaldian zihoazenei, mezak ateratzeko.
|
|
|
Baina adindunek dioten moduan, santuak ez zien dirurik ematen, eta laguna aurkitzea sano gaitza zen. Erromes sekula joan ez eta harria ezagutzen ez
|
zutenek
ere San Antoniori eskatzen zioten, desio bidez, bikote laguna. Lekukoen iritzian harri berezia da Urkiolakoa, baten batek arrazoiren bategatik hara eroandakoa.
|
|
|
Lekukoek, ostera, inguru horretako Santupe basoan zegoen Zoragetxoko San Martin ermitaren akordua daukate. Eta lotura zuzenik egiten ez
|
badute
ere, irailaren zortziko erromeriaz itauntzen hasita Santupe basoa, eta bertan zegoen ermita aipatu digute.
|
|
|
Jaso dugun erreferentziarik berantiarrena horixe izan da. Eguzkia irten ahala hartuko zuten batzuek, eta eguna egin aurretik iratzartzeko ohitura
|
zutenak
ere ez ziren gutxi.
|
|
2011
|
|
|
Jatorrizkoa ezagutzen ez
|
badut
ere, esan dezadan euskarazko testuak betetzen duela bere zeregina: ulerterraza da.
|
|
|
Horrez gainera, hizkuntzak edo praktika kulturalak eta itzulpenak duten lotura behatzea garrantzizkoa da kritika egokiro egingo bada. Halaber, sistema literarioaren barnean zer mugimendu ematen den jakitea eta kritikatzen den obra mugimendu horiekiko non kokatzen den jakitea beharrezkoa da, bai eta xede sistemako lanekin zerikusirik duen, kasurako, edo itzulpenak xede sisteman sortutako lanetan eraginik
|
duen
ere. Itzulpena jatorrizko kulturara begira edo xedekora begira egin den ikerketa gai da itzulpen kritikan; nola ez, azterketa horietan testuen alderaketa egitea ezinbestekoa da.
|
|
2012
|
|
|
Beste
|
hau
ere Zuberoan jasota dago. Beluko mezaren ostean, etxera joan orduan, belaunikatu eta bedeinkatutako ogia eta ura hartzen zituzten, baina gero denak elkartuta mahaian jarri eta urdaiazpikoaz egindako tortilla jaten zuten.
|
|
|
Beste
|
hau
ere Pazko eguneko ohitura orokorra izan da Euskal Herri osoan: aitabitxi amabitxiek besoetakoei ogi edo opiltxo berezi bat oparitzea.
|
|
2013
|
|
|
Kantuak ez dira berdinak, antzekotasun handiak
|
badituzte
ere. Baina hiru herrietan egiten dute banaketa:
|
|
2015
|
|
|
Hala, nazismoaren ondotik," nola idatzi alemaniarrez?" galdetzen zuten askok. Pottekoek aipatzen ez
|
bazuten
ere, arazoari buruz teorizatzen idazle funtsezkoenetakoa Victor Klemperer izan zen47.
|
|
|
Aldizkariok beraiek mugimendu kontrakultural oso bat osatzen ez
|
bazuten
ere, esan daiteke Bilbon sortu zela 70eko hamarkada amaieran kontrakulturaltzat jo daitekeen mugimendu bat, zeinaren partetzat har daitekeen Pott. Hain justu Txomin Barulloren inguruko mugimendua gisa horretakotzat jo daiteke:
|
|
|
Argia aldizkariaren norabide berria zegoen, honenbestez, eztabaidagai. Zuzenki aipatzen ez
|
bazuen
ere, HBri lerratuegi egotea leporatzen zien arduradun berriei Mikel Atxagak. Hori zela eta utzi zutela aldizkaria zenbait langilek eta horren ondorioz jaitsi zela harpide kopurua.
|
|
|
Sartuko da bai Kultur Ministerioan Haranburuk baino lan gutxiago egindakorik kultura sailean, baita kultura gutxiago
|
duenik
ere; hori da grabea eta ez Haranburuk bere etorkizun politikoari, begiratzen baldin badio, begiratzea. Eta zurikeria deritzagu jende askoren lehen harria eta azkena ere bota beharra, Alderdien gizonak erosteko prozedura Haranburuk inbentatu izan balu bezala, edo saltzekorik duenak hori baita bestea, saltzekorik edukitzea errenta haundiagoak non atera ditzakeen begiratzea Haranbururena bakarrik balitz bezala.
|
|
|
Bestetik, izenburuak Pio Barojaren Las inquietudes de Shanti Andía nobelari egiten dio erreferentzia argia, eta ezaguna da Juaristik 98ko belaunaldiari zion mira. Espainieraz idatzitako beste testua Francisco Montesinos probintzialari gutuna zen, paradoxikoki izenburua euskaraz
|
bazuen
ere. Lope de Agirre euskaldun konkistatzailearen balizko gutun bat zen testua, Francisco Montesinos fraide dominikarrari bidalia.
|
|
2017
|
|
|
4.3 Ni erotiko postmodernista: " lortuko ez
|
badut
ere, maitatzen ahaleginduko naiz"
|
|
|
Eta, edonola ere, ikuspegi postmodernistak dioena ez da halako identitate elkarketetan parte hartutako osagaiak modu erabakiezinean nahasturik daudela bakarrik. Kontua da nazio identitaterik puruenari ere, bestelako ezein identitaterekin harremanik batere izan ez
|
duenari
ere, bere mugetatik barrukoa bezain berezkoa zaiola kanpoko guztia, ezin dela zehaztu, alegia, zenbateraino den bera, eta zenbateraino gainontzekoa. Eta horixe da, hain segur, Iturraldek aditzera eman nahi izan diguna.
|
|
|
Ez dugu sekula nazioarekiko bat egite erabatekorik lortuko, ez dugu sekula gure konpromisoari esker nazioa esentzia modura gauzatu ahal izango, baina horrek ez du esan nahi nazioa bazterrean utzi behar dugunik. Nazioari ere berez dagokiona eman behar zaio, justiziaz jokatu behar dugu harekin, hori zehatz mehatz zertan datzan sekula jakingo ez
|
badugu
ere.
|
|
|
Nobela horretan ere protagonistak desio duen emakumeari ohar bat bidaltzen dio, hitzez hitz Eugeniari idatziriko ohar berbera baita. Inkontzienteak eginiko azpilana dela medio, Juan Martinek zeharo ahaztuta zeukan pasartea, bazekien-eta ohartuki onartu nahi ez
|
bazuen
ere maitasun adierazpen modura arrunkeria handi samarra zela. Gabeziaedo kastrazio ideiak bezala, pasartea ere inkontzientearen sakonean zeukan erreprimituta, betetasun ideala babesteko mekanismo modura.
|
|
2018
|
|
|
Horregatik aurkitzen zuen bere burua haragi tratulari gisa. Dirua eskura hartzeagatik egiten ez
|
bazuen
ere, zerbaiten trukean egiten zuen izarapekoa, eta ez hutsagatik. Salerosketa soila zen euren artekoa.
|
|
|
Hala ere, benetan diotsut, zuk hala uste ez
|
baduzu
ere, munduan maiteen izan dudana umea izan dela; umea eta zeu, jakina, ene maitea!
|
|
|
Gehien atsegin zuen animalia zelako zisnea, dotoretasunean goren gorengo zegoela uste zuelako edo..., agian horregatik, umearen betikotasuna zisne zuri baten itxuran nahi zuela. Betikoz iraunarazi nahi zion umeari, berpiztean sinesten zuen ala ez ordura arte sekula argi izan ez
|
bazuen
ere, baina jazoerek eraginda sinestera behartuta zegoen. Gura eta gura ez, hartu beharra baino ez zuen eduki sinesmen bide hori, barru barrurengo zurkuluetatik irteten zitzaion, ama denak zer den ongi dakien amatasunak bultza eginik.
|
|
|
Etxandre on bat izateko jakin behar zena ikasi zuen herrian, eta kito! Hortik aurrera, ez zekien besterik ezer, eta ez zuen inoiz pentsatu besterik jakin behar
|
zuenik
ere. Hemezortzi urterekin ezagutu zuen, eta sei hilabete elkarrekin ibili eta gero ezkondu egin ziren.
|
|
2019
|
|
|
" Zoritxarrak bere partea
|
duelarik
ere, gure harremana hondatu izanaren errua nirea da batez ere. Orain, beranduegi jada, betirako galdu dudala dakidanean, argiago ikusten dut buru eta bihotz maite nuela, eta berari ere ni axola nintzaiola; horretaz ere ziur bainago.
|
|
|
" Xehetasun guztiak zainduz prestatzen zuen afaria eta ez zidan plater bat bera ere garbitzen uzten. Konturatu nintzen femme fatale bat izan nahi
|
zukeelarik
ere, Barbararen bihotza gizonaren zaintzari amoroski emateko desiraz irrikan zegoen neskato burgestxo batena zela" (253).
|
|
|
Olaziregik (2004b) baieztatu zuen moduan" la ironía con que está perfilado este protagonista masculino, no deja lugar a dudas sobre la distancia que el autor implícito mantiene sobre él" (189). Hau da, irakurleak badaki Saizarbitoriak bidali duen mezua ez dela pertsonaia matxista horren aldekoa, justu kontrakoa baizik, baina estereotipo bat eraikitzeko asmorik ere ez
|
duela
ere badaki: gizaki bat eta bere" arrazoia" erakutsi nahi ditu, modu kritikoan.
|
|
|
Hori dela eta, lan egiteko modu honi ateak irekitzeari egoki deritzogu, 20 urte baino gehiago dituen liburuari ikuspegi berritzaile batetik begiratzeko, zoritxarrez gaurkotasun handikoa den arazoari literaturaren bidez lantzeko bidea iradokiz. Lan honetan, tratu txar psikologikoen alderdiari eutsiko diogu, berez ez baita tratu txar fisikoen aipamenik egiten eleberrian zehar, eta ez dago horren zantzurik, pertsonaiak intentziorik falta ez
|
badu
ere. Halere, hilketa bat burutzera iristen den indarkeriaren atari diren presio eta neutralizazio psikologiko nahiz kontrol estrategien isla zabala ikusiko dugu eleberrian zehar, parodiak filtraturik bada ere.
|
|
|
Gizarte patriarkaleko egitura sinbolikoen arabera, tentsioa sortzen den uneetan gizonak, bestea osoki berdintzat hartzen ez duenez, haren borondatea menderatzera joko du, hura maneiatzea zilegi zaiola sinetsarazi diolako ideologia patriarkalak. Antsietatea, depresioa, alkoholismoa, eta abar
|
baditu
ere, horiek ez dute bikotekidearen abusua esplikatuko, arazo horiek dituzten guztiak gizarteko beste esparruetan ere erasokor izango liratekeelako. Montero Gomezen hitzetan esateko, Lehen irakurketa batean ziurrenik eleberrian kontalariaren ahotsean aipatzen diren zenbait topiko matxista anekdota hutsa direla pentsa dezake irakurleak, umore zakarraren lekukotzat hartuko ditu edota pertsonaiaren karakterizazioaren zati dela irudituko zaizkio.
|
|
|
Azkenean, duintasuna mantentze aldera, burukoa hartu eta alde egiten du. Paradoxikoa dela ere onar liteke, pertsonaiak egin nahi duena, baina egin ezin
|
duena
ere adierazten baitu abestiak. Emazteari belarrondokoa emateko gogoa dauka, baina bera indartsuagoa izanik, barregarri ez geratzearren, albo batera uzten du.
|
|
|
Pertsonaia anbibalentea bada ere, psikopata kliniko baten eran jokatzeko joerarik ez
|
badu
ere, triopeek beren bikotekideak alboan atxikitzeko taktika ezberdinak deskribatzen direnean, Bihotz bi. Gerrako kronikakeko pertsonaiak horietako zenbaitekin bat egiten duela nabarmendu dugu:
|
|
|
Alonsok darabilen" korapilatu" aditzaren ohartarazpen zuhurrak gibelatu
|
bagintuzke
ere, uste dugu apurka apurka gaiari helduta egin daitekeela bidea, eta hurbilpen xume baten ostean, eleberri honetan osagai beltzak eta genero auziak bideratzen dituzten" gizarteari buruzko zertzelada kritikoak" argitzera jo genezakeela.
|
|
|
Hala, Zorion perfektua (2003) eleberriak eta hartan oinarrituriko filmak (2009) atentatu baten lekuko izan den hamasei bat urteko neska baten istorioa kontatzen du. Neska horrek berak kontatzen ditu hurrengo hogeita lau orduak, inguruan eta bere barruan gertatzen diren aldaketa nabariak jasoz, izan ere, ezeren errurik ez
|
badu
ere, indarkeria egoera horren antsietate guztiaren zama jasoko baitu bere gainean, bizi osorako arrastoa utziko diolarik.
|
|
2020
|
|
|
Ez dugu sakonduko erleek eta eztiak elikaduran duten garrantziaz, ezta tradizioeta herrisineskeretan
|
dutenaz
ere: esaterako, antzina, ohitura zen erleei jakinaraztea etxeko jaunaren edo andrearen heriotza.
|
|
|
Oizko mendilerroa inguratzen duten herrietan, bildotslorra deritzo ardiak emateari. Beste eskualde batzuetan ere bazuten ohitura hori, izen berezirik ez
|
bazuen
ere.
|
|
2021
|
|
|
Goazen aprobetxatzera hori beste guztia lantzeko. Eta goazen aprobetxatzera 12, 14, 16 urteko neska mutikoek beraien gorputzarekin daukaten etengabeko konflikto hori, atera behar dutena, atera nahi dutena eta batzuetan ezkutatu behar
|
dutena
ere bai, baina hori jarrera bat ere bada, goazen aprobetxatzera, sortzen jartzera, mugitzera eta hitzen bidez ezagutzera igual euskal dantza edo antzerki lan batzuk ezagutzera. Eta, horra iritsita, zaletuko dira gazte horiek euskal kulturaren parte batekin, eta horrekin iritsiko dira literaturara.
|
|
|
Azkenean, eguneroko errealitatea eta ikasleak nolakoak diren eurek dakite guk baino hobeto". Ikastetxe batzuekin komunikazio kanala edo bidea irekita
|
badute
ere, interakzioa eta jarioa ez dela gustatuko litzaiekeena diote, eta horrek lankidetza eraginkorra zailtzen duela. Hala ere, komunitatea eraiki nahi bada, horretan sakontzen eta areagotzen segitu behar dutela esaten dute.
|
|
|
Eta, irakaskuntzari zuzendutako elkarte horren egitasmo sendoenetako eta arrakastatsuenetako bat du elkarrizketatuak hizpide, Idazleak ikastetxeetan, hain justu ere. Elkartearen kudeaketaz edo antolaketaz harago doa, eta programak zenbait ikastetxetan duen harreraz, baita literaturak
|
duenaz
ere, ari zaigu. Kontatzen duenaren arabera, beretzat idazle gisa zentroetara egiten dituen bisitek" termometro" moduan funtzionatzen dute, gela barruan gertatzen dena bertatik bertara ezagutzeko aukera eskaintzen diotelako.
|
|
|
Eremu jakin batzuk eta salbuespenak egon daitezkeen arren, joera nagusia hori dela zehazten du, eta bere kezka adierazten du. Arrazoi ugari daudela dio, baina elementu traktore garrantzitsuenetako bat ikasleen erreferenteak direla uste
|
du
ere. Izan ere, borondate propioz aukeratutako euskal literatur kontsumoa kontuan hartuta, eta musikagintza alde batera utzita, YouTube, Instagram edo Twitch en nerabeek kontsumitzen dituztenak gaztelaniazkoak edo, zenbait kasutan, ingelesezkoak dira, eta eduki horiek mintzagai bihurtzen direnean, horien inguruko elkarrizketak, txantxak edota esamoldeak ere kasu askotan gaztelaniaz gertatzen dira.
|
|
|
Irakasle gehienak ere arazoaz jabetzen dira, eta faktore desberdinek esku hartzen duten problematika konplexua dela argi
|
badute
ere, ikastetxeak eta irakasleak duten eraginaz kontziente dira, eta autokritikatik bideratzen dute gaia:
|
|
|
Aurreko atalean garatutako ideien haritik, dialogoaren bitartez, eta, modu berezian, xede didaktikoa duen elkarrizketaren bitartez gertatzen diren pertsonen arteko interakzioak ezagutzaren eta pentsamenduaren eraikuntzan funtsezkoak direla esan dugu aurreko atalean, baita heziketa literarioak horren beharra
|
duela
ere, halako estrategiak behar dituen heinean: galdera irekiak proposatzea, aurretik egin diren ekarpenak aintzat hartzea, aurkako ikuspegien eztabaida arrazoitzea, ekarpenen arteko lotura eta koordinazioa ziurtatzea, elkarrizketarekiko konpromiso metakognitibora eramatea ikasleak eta horien parte hartzea areagotzea (Howe eta besteak, 2019).
|
|
|
Ekoizten diren testuliburuen eskaintza interesgarritzat jotzen duen arren, homogeneoa dela iruditzen zaio eta" aniztasuna" falta dela, beraz. Era berean, testuliburuen eskaintza didaktikoa oinarritzeko gogoeta eta lan" handia" egon badagoela oso argi
|
badu
ere, hori irakasleen esku uztea garrantzitsua dela iriz49 Hala ere, komeni da argitzea Euskal Herriko ikastetxeetan erabiltzen diren material guztiak ez direla lan honetan agertuko edo aipatuko, baizik eta parte hartzaileen errealitatearen kontakizunean azaltzen direnak besterik ez. Era berean, horien maiztasuna edo analisian izango duten pisu espezifikoa, elkarrizketetan dutenaren islari dagokio, ez besterik, eta lanaren egileak ez du baloraziorik egingo, ezta bata edo bestea hobetsiko.
|