|
2004
|
|
|
hemen transkribatzen duen Hermilio Olorizen Olast poema. Horregatik aupa tu
|
zuen
Azkueren Vizcayatik Bizkaira antzerki emanaldia ere, espainolei min egin zielako, hain zuzen, «obra netamente bizkaina» zelako (97), alegia. Az ken batean, itxura guztien arabera, abertzaletasunaren zerbitzurako bakarrik dauka on poesia.
|
|
|
Beraz, Azkueri jarraitzearren, abertzaleak uzatzen baditugu, ez degu gauza onurakorrik egingo. Ta abertzaleak ez
|
dute
Azkue maite» (153). Baina Jurgi Kintanak argitzen duenez (154), Azkue »Olabide bezalako sabindarrak akade mian sartzeko prest» omen zegoen.
|
|
2007
|
|
|
Baina arazoak izan ziren izendapenok burutzeko, hala nola la béhémence de Azkue286 eta lintransigeance du fondateur du nationalisme basque, ou celle de ses disciples, Olabide ou Eleizalde287 Izan ere, Luis Eleizaldek susmoa izan zuenean Azkuek Aspiazu izendatu nahi zuela Olabide izendatu beharrean, Olabide izendatzearen alde agertu zen Eleizalde, uste
|
baitzuen
Azkueren nahiak betetzekotan Akademiak nazionalisten sostengua galduko lukela288:
|
|
2008
|
|
|
Azkenik
|
dugu
Azkuek (1923, §97, 80), Villasantek (1974,140), Euskaltzaindiak (H E/ 3,129) eta bestek bestelakotzat duten zale. Lehengo (1g) adibidearen moduko ak, alegia egurzale, esnezale?
|
|
|
Bai hitz autonomo gisa eta bai formazio gramatikalizatu moduan (posposizioa aurrez aurre aipatu gabe, ordea) hitz horrek dituen erabilera eta adiera nagusiak aipatzen ditu, batez ere, hamasei zatiko deskribapenean7 Morfología> Vasca n landu izan du, sakonago, eratorpenezko alde> atzizkia. Azalpen zehatza eta, nire ustez, funtsean arteza emana
|
du
Azkuek, atzizki horretaz. Hona bere azalpenaren atarikoan (MV, 9) zer dioen:
|
|
|
Epentesia dela-eta, bestalde, alde ren eta talde ren arteko kontuak honela agertuak
|
ditu
Azkuek (MV, 80): –Alde.
|
|
|
Halaber, baliteke, Azkuek bere zarzuela elebidunekin, Bilboko burges euskaltzaleei ez ezik, euskaldun langileei ere aisialdizko ikuskizunak eskaini gura izatea beren hizkuntzan (adierazgarriro Vizcaytik, Círculo de Obreros Católicos elkartean antzeztu zen, segurki Bizkaiko herrietatik etorritako behargin ugari biltzen zituena). ...san zuenez, «Izkera batek, uritartzeko, nai ta ezekoa noraezekoa dau ikasguetan (eskoletan) bizi izatea»198 Horregatik burgesentzako euskal ikastetxeak ez ezik, klase sozial guztiek euskara ikasteko aukera izatea gura zuen, horretarako «Uri andietako[...] erdaleskoletan [eskola publikoetan] gure izkereari lekut, so on bat» eginez199 Euskara hiritartzeko asmoetan bada, maila apalak ere presente
|
zituen
Azkuek. Alta ukaezina da berariazko interesa zuela euskara maila sozial jasoetara eramatean.
|
|
|
«Eder aunagu, mintzo yoria,/ eder, benetan, garoz yantzia: / larretik lore eztia,/ basotik euskal mamia/[...]// soiña zaar, berri gogoa/ azal orizta, muin betirakoa»201 Zarauztarraren antzera, hizkera zaharra, basoko garo eta larreko lore mamiduna biziberritu gura
|
zuen
Azkuek, ideia ia berberak errepikatuz:
|
|
|
Horrek guztiak oso argi erakusten du, Azkueren euskaltzaletasuna ez zela fedearen faboreko jarduera hutsa, zeren inoiz fedearen aurka ere joan zitekeen. Eta zentzu horretan sentimentu nabarmenki nazionalista ageri
|
zuen
Azkuek: nazionalista izatearen adierazgarri baita hizkuntza nazionala konbikzio moral eta erlijiosoen aurretik ipintzeko prest egotea.
|
|
|
Arrazoi ugari dago horretarako. Baina hasteko, aipa dezadan arrazoi partikular bat, agian ez oso intelektuala, baina bere pisua
|
duena
Azkueren kasua azaltzeko: tenperamentua.
|
|
|
Azkuek 1890eko hamarkadan proposatu zituen proiektu folklorikoak behintzat, ezin hobeto egokitzen dira Arakistainek bere Tradiciones vasco cántabras liburuko hitzaurrean aipatzen zituen xedeetara. Hortaz Arakistain modukoek esan baina egiten ez
|
zutena
Azkuek burutuko zuen. Hola bada, Azkueren lana lehenagotik zetorren herri jakintza biltzeko proposamen erromantikoaren segida zen.
|
|
|
«muchas veces[...] he considerado cuanto daño hace en mí al vascófilo la música»310 Baina gauzak ondo egin nahi
|
baitzituen
Azkuek arlo jakinetan sakontzen saiatzen zen. Horrek ez zuen kentzen Azkueren bokazioa herri jakintza guztietara hedatzea zenik.
|
|
|
Euskal Herritik kanpo zegoenean ere senideei Begoñako Andra Mariaren irudi bat bidaltzeko eskatu zien433, eta bere alde hari otoitz egiteko, bere loba baten hitzok islatzen dutenez: «Ya cumplí su encargo de rezar un rosario por sus intenciones á la virgen de Begoña»434 Sorterriko amabirjina ere gogotan
|
zuen
Azkuek, 1931an Lekeitioko Andra Mariari izeneko kantua eskaini baitzion. Ambirjina biak Azkue jaio zen inguruan debozio tradizionalak ziren.
|
|
|
Propioki debozioa izan ez arren, San Anbrosio Milangoarenganako joera ere
|
bazuen
Azkuek, berritan behintzat (eta urte tarte oso zabalean) dokumentatu baitut haren inguruko anekdota bat kontatzen: Milango apezpikua hil
|
|
|
1909an Zurtzaingo proiektua, eta 1919an «Asociación Sacerdotal» izenekoa444 Zurtzaingo proiektuari zegokionez Azkue, dena utzi eta bizi osoa ordena horri eskaintzeko prest agertu zen. Hainbeste maite zituen bere musika lan beraietaz «no valen un bledo al lado del Zurtzaingo» esatera iritsi zen445 Izan ere,
|
bazuen
Azkuek ingurune sekularra utzi eta elizgizonez osaturiko elkarteren batean biltzeko tentazioa, aldika aldika agertu zuena. Bidaian zebilela ere, eliztar kongregazio baten egoitzan geratzeko aukerarik ez zuen galtzen.
|
|
|
Inoiz gaztelaniazko manifestu gisako testuetan ere parte hartu zuen, adibidez Euskaltzaindiaren izenean 1920an Alfonso XIII erregeari zuzendutako gutun irekian (euskararen aldeko neurriak eskatuz). Gutun hau osoki intelektualtzat har liteke zeren kultur prestigioan oinarrituz agintari bati herriaren aldeko neurriak eskatzen baitzaizkio, eta gainera prentsa bidez. Berezitasuna gutun indibiduala ez izatean dago, ez
|
baitzuen
Azkuek, bere izenean, edo euskaltzain desberdinek, beren izenekin, sinatu, baizik Euskaltzaindiak erakunde gisa. Puntu horretan frantses intelektual indibidualen eredutik urruntzen zen, baina gainerakoan ez.
|
|
|
4 Kopuru hauek, nire ustez, berraztertu egin lirateke: irudipena
|
dut
Azkueren euskarazko artikulu guztiak ez daudela kontatuta. Nolanahi ere, ikerketa berriak etorri bitartean, lehen hurbilpen baliagarri bat eskaintzen dute.
|
|
|
Konpositore horiei esker Europa osoak bazekien txekiarrek eta norvegiarrek, estatu propiorik izan ez arren, kultura propioa eta nazionalitate berezia zituztela. Gauza bera lortu gura
|
zuen
Azkuek euskaldunentzat.
|
|
|
Horiek ekoizten zutena beti izango zen gutxiago egunkari bateko euskal zutabea baino. Horregatik nahi
|
zuen
Azkuek egunkari alternatibo bat, osoki euskaraz. Aukeran Gipuzkoan egina Akademiaren ildoko gipuzkera bultzatzeko.
|
|
|
Baina jakina, Azkuek ere bere eredua zabaltzeko erabili gura zuen katedra, eta gainera lehiaketa publikoan berak eskuratu zuen. Ohar egitekoa da Arana Goirik uste
|
zuela
Azkueri katedra «entxufez» eman zitzaiola, Larrazabal lekeitiar diputatuak erraztuta, hasieran Diputazioko gehienak abandotarraren alde omen zeudenean7 Diputazioan egon ziren eztabaiden aktak aztertuz nabarmen ageri da Arana Goiriren uste hori guztiz okerra zela, diputatuentzat zalantza Azkue eta Unamuno artean egon baitzen, Arana Goiri hasiera beretik baztertuz. Eta Larrazabalek Azkueri lagundu bazion ez zen izan Arana Goiriren aurrean baizik Unamunoren aurrean8 Nolanahi ere anekdotak argi erakusten du Arana Goirik bere buruarengan zuen uste sendoa.
|
|
|
Besterik da egiazki hala izatea. Puntu horretan, egungo kritikoak, arrazoiz, maila apalekotzat
|
dute
Azkueren nobelagintza201.
|
|
|
Nolanahi ere, une hartako euskal erakundeek ez
|
zuten
Azkueren guraria bete, eta bilbotar apaizak oinarrizko euskal irakaskuntza bultzatzeko ekimen pribatuan bilatu zituen alternatibak. Era horretara 1896/ 97 kurtsoan Bilboko Jardines kalean umeentzako Euskal Ikastet, se partikular bat ireki zuen.
|
|
|
Hezkuntza erlijioso eraginkor bat bermatzearen eta Amerikarako emigrazioaren kontu piadosoen argudiopean, hein bateko euskararen presentzia segurtatu nahi
|
zuen
Azkuek. Arrazonamendua, ostera ere, erabat posibilista zen, Azkuek azpimarratu zuen «que así se atrae al pueblo a los gobernantes» espresioan ikusten denez.
|
|
|
1929ko uda ostean Azkueren eskariek segitu egin zuten, baina berrikuntza batekin. Larramendiren omenez 1929ko irailean Andoainen antolatu ziren jaietako hitzaldi batzuetan honakoa adierazi
|
zuen
Azkuek:
|
|
|
345 Markinaren alde Apoitia diputatu liberala nabarmendu zen (bere sorterria ere hura baitzen), zenbait Euskalerriako (Larrazabal, Azillona,...) lagun zituela, baina Bilboren aldeko nagusia Galartza Euskalerriakoa zen, beste liberal batzuen aldekotasunaz (Altzola, Uria,...), eta halaber soilik bi diputatuk defendaturiko Durangoren erdi bideko kokagunea ere aipatu zuten beste bi liberalek. Aipa dezadan ere Granja Pascual historialariak diputatuen bozketan insinuatzen
|
duen
Azkue baserrizaleak vs. Unamuno hirizaleak koerlazioa (1994a:
|
|
|
Pertsonai ezaguna
|
dugu
Azkue arlo batzuetan baina lan honetan gai berria bihurtu du autoreak. Eta horretan datza ikerketaren berrikuntza:
|
|
|
Eta horrela garaian garaiko goi mailako intelektualen taldean sartzeko gaitasuna irabazi du. Tamalez ez
|
zuen
Azkuek unibertsitate baten sare zientifikoa izan baina Bilboko institutu probintzialeko postua euskararen berrikuntzarako erreferentzi gune bihurtu zuen.
|
|
|
Azkueren gutunak eta obrak izan ditut iturri nagusi. Horrek esan nahi
|
du
Azkuerekin harremanik ez zuten pertsonaia eta fenomeno asko ez direla liburuan agertzen. Ikerketa, berez, Azkueren gainekoa izanik, honek ez luke zertan akats izan.
|
|
|
Hamalau urte
|
zituen
Azkuek Bilboko institutu probintzialean izena eman zuenean. Ikastetxe berean zebilen estudiatzen Miguel Unamuno gaztetxoa().
|
|
|
Euskal nazionalismoaren lehen garaipen garrantzitsua izan zen. Nolanahi ere, politika aktiboa baino bereago
|
zuen
Azkuek kultur jarduna.Hola, Hendaia Hondarribietako bilera ortografikoetan parte hartu zuen1901 artean. Asmoa mugaren alde bietan erabili ahal izateko modukoeuskal grafia bat adostea zen, baina zenbait arazo tarteko, horien artean Aranaren intrantsigentzia, ez zen posible izan akordioa lortzea27 Bestalde 1899anEuskalzale aldizkaria gobernadore zibilaren presiopean itxiz geroztik, Azkueeuskarazko beste aldizkari bat sortzeko saiotan zebilen.
|
|
|
Berrogei urte betetzear
|
zituen
Azkuek Europako egonaldia hasi zuenean. Frantziara hiztegia inprimatzera joan bazen ere, musika ikasteko asmoa ere bazuen.
|
|
|
Schola Cantorum a Parisen zegoen, eta moldiztegia Tours-en. Gauza biak arazo handirik gabe bateratu zituela uste
|
zuen
Azkuek baina ez zen posible izan. Parisen hilabete eskas egin eta Tours-en kokatu beharra izan zuen.
|
|
|
Berrogeita hamabost urte
|
zituen
Azkuek Euskal Akademia sortu eta bertako buru izatea lortu zuenean. Euskaltzaindiko lanei buru belarri ekin ahal izateko 1920an institutuko euskara katedran erretiroa hartu zuen.
|
|
|
Hirurogeita hamaika urte
|
zituen
Azkuek Espainiako Gerra Zibila lehertu zenean. Gatazka garaian Lekeition egon zela dirudi.
|
|
|
Que los venideros no digan que todos hemos sido mineros con fortuna o sin ella y pelotaris»119 Azkuerentzat euskaldun ideala ezin muga zitekeen euskal arrazara, baina ezta pilotari pintoreskoa izatera, edo euskal industrial izatera ere. Euskaldunetaz topiko zen ekonomia eta kirol arloko jardueraz haratago euskal hiztun ikasiak nahi
|
zituen
Azkuek, landuak. Euskalduntasuna hizkuntzan zekusan, baina hizkuntza herritarren ahozko komunikazio tresna espontaneo izatetik haratago euskal kultura aktiboki garatu eta maila jasora eraman nahi zuen.
|
|
|
Iduri
|
luke
Azkuek gogotan zuena Euskal Herri euskaldun bat zela, non edozein herri normaletan bezala bertokoen ondoan atzerritar jatorriko komunitateak ere bazeuden (espainolak, frantsesak, alemanak...). Gainera, pentsa daiteke Azkuek denboraz Euskal Herri betidanik isolatuaren ideia matizatu egin zuela, arraza nahasgabearen kontua Strabon en garaian kokatuz, eta soilik agian («quizá» dio), baina ez ordutikako historia osoan zehar.
|
|
|
Hortaz, 1876ko euskal esperientzia, 1898ko espainiar desastrea, eta XIX. mende amaieratik Lehen Mundu Gerlaraino jazotako inbasio, gerra, suntsiketa, menperakuntza eta kolonizazio ugarien irudiak, guztiz gogotan izan behar
|
zituen
Azkuek 1918ko hitzaldia ematean. Eta euskal estatu sortuberri bat irensteko kandidatuak ez zirela faltako pentsatuko zuen.
|
|
|
lehen Sabino Aranak bezala, orain sabindarrek, eliteen arteko kontsentsua barik mobilizazio gaitasun soziopolitikoaren araberako hegemonia lortu gura zuten. Hau da, Sabino Aranaren jarraitzaileak, politikoki, alderdirik ere ez
|
zuen
Azkuerenak baino gehiago baldin baziren, zergatik men egin behar zioten Azkue bati. Antola zezala Azkuek beste alderdi bat, eta hor neurtuko zen batzuen eta besteen indarra.
|
|
|
...k emandako lekukotzaren arabera Azkuek handia agertu zuen batasun horren inguruan390 Dokumentalki ezin baieztatu izan dudan iturri baten arabera, Bergarako bilera horren ostean Bilbora itzuli ziren ordezkari jeltzale batzuk aurkitu zituen Azkuek kalean, eta euskaltzainburuak interes handiz galdetu zien ea EAJ elkartuak ezer erabaki ote zuen Akademiari buruz391 Datua zuzena izatekotan argi islatuko
|
luke
Azkue Euskaltzaindiaren autoritatearentzako sostengua bilatzen ari zela jeltzaleen aldetik. Baina esperantza hori izan bazuen ez zen oso zorioneko ibili.
|
|
|
Eta gutxiespen hauek ez ziren izendegiaren aferari lotutako anekdota koiuntural soilak, arazo sakonagoen agerpenak baino. Urte asko geroago idatzitako memorietan, José Artetxe gipuzkoar jeltzaleak aipatzen zuenez, gerraurreko urte haietan, Euzkadi egunkarira bidalitako artikuluetan Azkueren lanen bat nabarmentzen zuen bakoitzean erredakzioan zentsuratu egiten zioten400 Lekukotasun horrek baieztatu egiten du Bizkaiko alderdikideek (Euzkadi nagusiki haiek kontrolatzen baitzuten) mugatu egin nahi
|
zutela
Azkueren prestigioa, ez zedin gerta jeltzaleen begietan euskaltzainburua hizkuntza kontuetan autoritate gisa agertzerik. Azken finean jokoan zegoena hizkuntza arautzeko boterea zen.
|
|
|
Izan ere, institutu probintzialeko euskara katedra tarteko Azkue laster bilbotartu zen, hiriko burges katolikoforuzaleen harreman sarean txertatuz. 1890eko hamarkada hasiera hartarako, jada, euskara eta euskal kultura maila jasora eramateko asmoa ageri
|
zuen
Azkuek, espainiar eta frantses nazio ereduen parean aipatuz: «Gorde beiez ondo franciarrak eta españarrak?
|
|
|
erakunde horrek ahalbidetuko zuen euskara goi mailan erabiltzeko moduan normatibizatzea, lexikoan aberastuz eta eredu bateratu estandar bat ezarriz. Broussainek irakurria
|
zuen
Azkueren Prontuario, de?
|
|
|
Halaber Azkuek Iparraldeko hautagai posible gehiagoz egiten zion galdera Broussaini, eta, aukera gisa, Daranatz, Constantin eta Lacombez eskatzen iritzia. Akademiko izateko baldintzen artean euskaldun izatea sortzez eta hizkuntzaz, linguistika jakintzak izatea eta lanerako prest egotea aipatzen zizkion, asmoa Akademia hamabostero Donostian biltzea baitzen229 Ikusten denez Akademia aktibo bat sortu nahi
|
zuen
Azkuek.
|
|
|
Beraz, Azkue, ri jarraitzearren, abertzaleak uzatzen ba, ditugu, ez degu gauza onurakorrik egingo. Ta abertzaleak ez
|
dute
Azkue maite232.
|
|
|
Ostera ere, 19011902 artean Arana Goirik Hendaiako kongresuaren haritik baliatu nahi izan zuen joko arau populista agertzen da, mobilizazio gaitasun soziopolitikoan oinarritua. Azkuek, aldiz, bere autoritate pertsonal soila baino ez zuen, jeltzaleen artean arras gutxi balio zuena ageri denez («abertzaleak ez
|
dute
Azkue maite»). Honetan guztian jarrera aski sektarioa antzeman badaiteke ere, Eleizalde, hein batez, errealismoz jokatzen ari zen, zeren Akademiak arrakasta erdietsi nahi bazuen ezinbestekoa zen jeltzaleen onespena lortzea, eta hori ezin lor zitekeen haiei kontzesioak egin gabe.
|
|
|
Desirak desira, itxaropen handirik ez
|
zuen
Azkuek 1919ko martxoan, eta ez zen bakarra: Broussainek gutun bidez aipatu zionez Eusko Ikaskuntzaren hile bereko batzarrean Julio Urkixo ere pesimista agertu zen oso:
|
|
|
«En effet Campion et Urquijo nous ayant dit qu, ils donneraient leur démission avant cette époque là. Il est probable que tous deux assisteront très irrégulièrement à nos réunions, puisqu, ils sont restés académiciens pour nous faire plaisir, et à la suite de nos objurgations»256 Beraz, aipatutakotik ikus daiteke Broussainek eta hein handiz gogaide
|
zuen
Azkuek erakunde aktibo bat nahi zutela, ez erudituen Akademia bat: hilero bilduko zena; huts egiten zuten autoritatea onartzeari, are sabindar akademia alternatibo baten aipua egitera iritsiz.
|
|
|
Inoiz gaztelaniazko manifestu gisako testuetan ere parte hartu zuen, adibidez Euskaltzaindiaren izenean 1920an Alfonso XIII.a erregeari zuzendutako gutun irekian (euskararen aldeko neurriak eskatuz). Gutun hau osoki intelektualtzat har liteke, zeren kultur prestigioan oinarrituz agintari bati herriaren aldeko neurriak eskatzen baitzaizkio, eta gainera prentsa bidez. Berezitasuna gutun indibiduala ez izatean dago, ez
|
baitzuen
Azkuek, bere izenean, edo euskaltzain desberdinek, beren izenekin, sinatu, baizik Euskaltzaindiak erakunde gisa. Puntu horretan frantses intelektual indibidualen eredutik urruntzen zen, baina gainerakoan ez.
|
|
2009
|
|
|
Morfología Vasca. Akademiaren batzarretan irakurri ohi
|
zituen
Azkuek Morfología Vascaren atalak, aktetan ageri denez, eta gainerako euskaltzainen oharrak eta iritziak jaso ondoren eman zuen argitara, 1923an.
|
|
2010
|
|
|
Gutunak argitaratzeak poemak argitaratzeak bezala kostu batzuk ditu. Ibinagabeitiaren gutundegiari gagozkiola, gutunak eskanerrean pasatuak
|
ditu
Azkue bibliotekak, baina ordenagailuan joak ez. Eskuratzeko, ordenagailuan jotzeko eta prestatzeko kostu batzuk daude.
|
|
2014
|
|
|
Adeitsu eman zidan agurra. Bazihoan, baina, zalantza une labur baten ondoren, ataritik burua atera, atzera deitu eta oihu egin nion larunbat iluntzean janari piloa bota ohi
|
zutela
Azkue kaleko Eroskin, aukera ona izaten zela.
|
|
|
Adibide ona da gizarte zibilerako jardunean R. M. Azkue(), herri musikaren bilketan jardundakoa (etako) eta aldi berean musikagilea bere opera eta bestelakoekin (gogorarazi izan denez, oso maitea
|
zuen
Azkuek bere musika sorkuntza). Parrokien inguruetan sortu ziren abesbatzak eta hainbat apaizek herrietan eskainitako musika hezkuntza, maitatuak izan dira gure artean.
|
|
2015
|
|
|
Aita ez ezik ama ere maite
|
zuen
Azkuek. Ama mundakarra zuen, Carmen Aberasturi anderea.
|
|
|
Mundu zabaleko beste alderdi batzuetan ere bada hizkera hori, eta Euskal Herri bertoko lekukotasunak bildu zituen Azkuek bere hiztegian(; auntzerdera sarreran). Oso iritzi bitxi eta bereziak
|
zituen
Azkuek hizkuntzaren gainean, eta jolaserako sortutako mintzamolde horrek ere ez zion ihes egin haren epai zorrotzari: –lenguaje ridículo?
|
|
|
Itxura batean, Azkuek markatutako bidetik joan ziren katiximaren itzulpenok, eta egileak hitz arrotzen euskarazko ordain garbiak bilatzen eta aurkitzen ahalegindu ziren. Hau da, sinesmen berba jatorra edukita fede berba" arrotzaren" beharrik ez dugun bezalaxe (eta beraz ez
|
dugu
Azkueren hiztegian topatuko), euskararen harrobiko sortu jator horrek bete dezake aontzebitu hitzaren esparrua (eta hortaz, euskaraz ez dugu behar azken hori, dirudienez behar ez ditugun bezala kreatu, generatu, erregeneratu, originatu, eboluzionatu...).
|
|
2016
|
|
|
Hala ere," probisionalki funtzionatzen" hasteko arazorik ez dutela izango uste
|
du
Azkuek. Joan den azaroan, urbanizazio lanak oraindik guztiz bukatu gabe zeudela, baimena eskatu eta" hiru bat egunez utzi" zieten erabiltzen, San Martin festetarako.
|
|
|
Jean Baptiste Althabe kar handiko euskaltzalea genuen zalantzarik gabe. Hegoaldean hagitz ezaguna ez gertatu arren, hor
|
genuen
Azkue lekeitiarraren laguntzaile hiztegigintza lanetan. Euskaltzaleen Biltzarreko kidea eta Urdiñarbeko erretore ondoa zen mauletar hau 1911.ean itzali zitzaigun, alabaina ordurako hiru ziren largatu zizkigun idazlanak, hiztegigintzarako arras interesgarriak; hitz eli zoroak baino hagitzez gehiago ditugu ordea, gaiarekin batera azalgarri zekartzan hamaika iruzkin goxoak zirela bide.
|
|
2017
|
|
|
Gizonezkoen ugal organoei buruz ere, barrabilei deitzeko, hor
|
ditugu
Azkueren hiztegian grisola, ixter sagu, koskabillo, eta potro. Baina hainbat gorputz atal izendatzea bera bihurtu ohi da konpromisozko.
|
|
2018
|
|
|
9 Ekautaren jauregian Trena Amarako geltokira iritsi da. Donostian dira eta zain
|
dituzte
Azkuek eta Oleagak bi gizonezko gorbatadun. Elkarri eskua eman eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren Jauregirako noranzkoa hartu dute.
|
|
|
Agirreren eta Azkueren edota Agirreren eta Karmelo Etxegarairen artekoak, batik bat. Agirrek Azkueri idatzitakoak Euskaltzaindiaren artxibategian daude, baita Azkuek Agirreri egindakoak ere, bere karten kopia bat gordetzeko ohitura
|
baitzuen
Azkuek, kalko paperik ez zegoen urte haietan. Agirrek Etxegarairi idatzitakoak, ez dakigu zein arrazoirengatik, Gernikako bonbardaketaren sutik libratu ziren, eta Etxegaraik Agirreri egindako batzuk Etxegaraik berak errekuperatu zituen Agirreren artxibotik.
|
|
2019
|
|
|
" The Black Blues Brothers taldeko kideak Europan bizi dira egun, Italian, eta akrobaziak egiten dituzte". Alde horretatik, eta garai bateko ikuskizunekin alderatuta, Kalerkik" jauzi handia" egin duela uste
|
du
Azkuek. " Eta, noski, urte guztiko lana eskatzen du horrek.
|
|
|
Alde horretatik, aurrekontua handituz gero, aukerak ere" areagotu" egingo liratekeela onartu du udaleko kultur dinamizatzaileak. Euskal Herrian kale antzerkiaren errealitatea" mugatu samarra" dela uste
|
du
Azkuek. " Konpainia batzuek urte asko daramatzate lanean, eta kalitatea bermatzen dute horiek:
|
|
|
346). beren hizkuntzari zor deraukoten orhoitgailua egiteko dago. Nork hartuko othe
|
du
Azkuen lanak aitzina eramaiteko ardura?
|
|
|
»Horretarako, ordea, eta, oro har, euskarari gizartean leku zabalagoa eta duinagoa emateko, bilkura partikular eta puntualak ez ziren nahikoa. Euskararen aldeko lanetan eragina eta autoritatea izango zuen akademia baten premia begien bistakoa zen, eta laguntzaile finak ere
|
bazituen
Azkuek hori sortzen laguntzeko. Arturo Campion, Julio Urkixo eta beste hainbat, horien artean, apalki bada ere esan dezadan, neu ere nintzela?, baina erakundeen bultzada erabakigarri eta ezinbestekoa ez zen inoiz iristen?
|
|
|
Landaburuk ahaide
|
zuen
Azkue, haren iloba batekin ezkonduta baitzegoen, eta pentsatzekoa da Azkueren iritzia garrantzitsua izango zela Landabururentzat eta Elgezabalentzat. Baina proposamen hura ez zen erabat Azkueren gustukoa.
|
|
|
–Poza ematen dit galdera hori entzuteak, erantzun dio androideak?. Adiskidetasun estua
|
genuen
Azkuek eta biok, 1897an Donibane Lohizuneko Euskal Pestetan elkar ezagutu genuenez geroztik, eta oso antzeko ikuspuntua akademiaren inguruan. Nik ez nuen Oñatiko kongresura joaterik izan, Frantzia, zuk zuzen gogorarazi diguzun moduan, gerran zegoelako.
|
|
|
–Krutwigek proposatutako berrikuntza nagusiak onartu zirenerako, 85 urte
|
zituen
Azkuek, zahartuta eta makalduta zegoen, onenak emanda, azaldu du Oleaga E19 androideak?. 1951ko urriaren 22ko ilunsentian, akademiaren egoitzatik etxera zihoala, Ibaizabal ibaira erori zen, hementxe, eta, biharamunean eta hurrengo egunetan akademiara itzuli baldin bazen ere, istripuaz ahaztuta, handik egun batzuetara hil zen, azaroaren 9an, ibaiko ur kutsatuek eragindako gaitzaren ondorioz.
|
|
|
Horrela, ezkerraldean jatorrizko edizioaren faksimilea jaso dugu eta eskuinaldean gaurkotua, irakurleak, nahi izanez gero, konparatu ahal izan ditzan. Jatorrizko testuan oin oharrak eta era bateko eta besteko deiak eginak
|
zituen
Azkuek. Gaurkotuan koloreen bitartez bereizi ditugu Azkueren ohar gisa guztietakoak (urdinez eman ditugu) eta gureak (beltzez).
|
|
|
Astearte ta ostiraleko argizagi berriak aro gaizto ekharten du. Atsotitz hau, bere horretan, Barkoxen jasoa
|
du
Azkuek, baina baita beste puntan ere, Aramaion juxtu. Beti erreparoan, eta beti errezeloan eguraldiarekiko.
|
|
|
Bigarren azalpenari buruz, lehenik eta behin, ulertu behar dugu zer erran nahi
|
zuen
Azkuek" atzokoa" azalpenarekin. Batetik, tu hizkiari buruz bere iritzia argi eta garbi utzi zigun; bertzetik, paragrafo horretan ikusi dugu gaztelaniarekin konparatzen ibili zela.
|
|
2021
|
|
|
"[...] Aranak bazekien euskaran eta euskal kulturan zenbaiterainoko pisua zeukan Azkuek. Bitxia da nola Sabinok ez
|
zuen
Azkuerengan konfidantza politikorik, baina kulturalki begirune haundia zion; eta, aldiz, Azkuek Arana politikoki errespetatzen bazuen, kulturalki eta batez ere hizkuntz gauzetan ez zuen inoiz ere kontuan izan" (Díaz Noci, 1995b, 68).
|
|
|
Bertsolaritzak euskal kulturgintzaren testuinguruan egiten du bere bidea, eta kasu honetan ere 1920ko hamarraldia nahikoa bare joango da. Ahozko ondare kulturala eta bertan jasotako bertsoak prestigiatu
|
zituzten
Azkueren eta Aita Donostiaren kantutegiez gain, Gregorio Mujikak 1925ean argitaratu zuen Fernando Amezketarraren ateraldi eta pasadizoen bildumak izan zuen arrakasta izango da hamarraldi honetan bertsolaritzaren historia sozialerako nabarmentzeko moduko gertakari bakanetakoa.
|
|
|
20 Musikazale sutsua izanik, begien aurrean
|
zituen
Azkuek Frantziak XIX. mendean eman zuen konposatzailerik ospetsuenarengan nobela huts hark sorrarazi zuen sedukzioa eta, zeharka izan bazen ere, sedukzio hark ekarri zuen probentzeraren munduaren proiekzioa. Mistralen eleberrian oinarrituz Charles Gounod-ek 1864an idatzi zuen Mireille opera entzutetsuaz ari gara.
|
|
|
Irakurketa lasaiaren eragozpen artegagarrien artean, esaterako, Agirreren hitanozko aldaerak eta akatsak11; nonbait hartan trebatuegi ez ziren garaiko apaizek bezalatsu moldatuak, erants liteke jarraian, adiskide min
|
zuen
Azkue jakintsua ere ez zen-eta salbuespen izan12 Peccata minuta, seguru asko, euskaraz lar usatu gabea zen genero erraldoi bati ekiteko ahalegin eskergaren hasieran berehala barkaturik ez uzteko. Baina traba deserosoa irakurlearentzat, edonola ere.
|
|
2022
|
|
|
Bestalde, osagarri egoerak ahalbidetzen badu, Antxoa Eguna, Hegaluze Eguna edo baxurako kanpainak sustatzeko ekitaldiak berriz ospatzea posible izanen dela uste
|
du
Azkuek. Ildo horretan, ekitaldi horietan parte hartzera deitu ditu herritarrak, baina bereziki, sasoiko arraina kontsumitzera.
|
|
|
Jakina, mintzairen gaia oso gogokoa
|
zuen
Azkuek, asko landu zuen, joan etorri eta egonaldi franko egin zituen bere ama hizkuntza eta beste zenbait hobeto ezagutzeko. XIX. mendearen azken hamarkadan heltzen dio kontakizunari eta Lenengo irakurgaia.
|
|
|
Hortaz, gaztelaniaren idazketa ez da ezartzen ideologian. Ikasketak ez dituztenei xedatzen zaie euskaldunen dialektoa, eta horren erakargarri
|
zuen
Azkuek hizkuntzen gaia, ez duela baztertzen beste dialekto bat gehitzea ere, andaluziarrena, Bermeoko ahaldungaiaren bidez: " Bermeoko Vista de Aduana andaluzak esaten dauskuna, pata quie desir igual, lo mezmo" (286).
|
|
|
Berez, aztergai den bitartekoa egilearen eskutik dator, hain zuzen, musika zein hizkuntzak oso erakargarri
|
zituelako
Azkuek. Zaletasun horiek direla eta, asko landu zituenez, bazuen gaitasunik eta irizpiderik alor horiei buruz.
|