|
2005
|
|
|
Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua. Bihoazkie nire eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara
|
Taldeko
Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar
|
talde
berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio b... Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko
|
taldea
sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Azken batean, Europako herrialde bakoitze an zientzia historikoaren oinarri berrien garaipena modu diferentean eman zen. Historialari profesionalen
|
taldea
osotzen joan zen, akademien bidez, elkarte berezien sorreraren bidez, unibertsitateko irakasleen bidez edo eta ar txibozan eta bibliotekarien artetik historialarik sortuz. Cánovas del Castillok, Espainian, Guizotek Frantzian egin zuen antzera, unibertsitateak alde hatera
|
|
|
Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta
|
talderik
taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira.
|
|
|
Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik
|
taldeko
teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira.
|
|
|
bilago gaudela dirudi, zientzietako
|
talde
praktikatik baino.
|
|
|
Eremudialektal geografikoanerkidegoarenbarrenera begiradauden tradiziozkojarreraberdintzaile etakonbergenteekikohiztunak nolako kokaguneahautatzen duenazterdaitekeen gauzada.Horretarako, gizartearen barrenekosareketan norbanakoakdituen hartu emanetaerlazioak nolakoak diren etaerreferentziatzatzein
|
talde
jotzen d (it) uen ezagutzea baitezpadako baldintza da; norbanakoarenhizkera jardueranoinarriturikjoereketanorabideekberekin loturik daramaten prestijioarenarabera hiztunak bereburua non kokatzen duen edo non kokatu nahiko lukeen antzeman dezakegu2. Ezin ahantzi dugu prestijioaren ifrentzuanestigmaizpiak edota hainbat hiztunen ziurtasun linguistikorikezasumaditzakegula; ikerketa xeheekerakutsi dutenez, hiztunokhizkuntzarenbaitakoautogorrotorainoedotaprosodiarenaldetikako ahoko giharreendoitze kulturaledogizartezko etarainoiritsgaitezke; horretaz jabetzea ezlegokegaizki: hizkerarekikojarrerarenikuspegi kognoszitiboan, sinesteak, estereotipoaketa perzepzioaksar ditzakegu eta alderdiafektiboan, zirrarak etasentimenduak.
|
|
|
ten diren hiztun
|
talde
desberdinen multzoak sortzea. Mutur batean hizkuntza galdu duten hiztunak daude, beste muturrean hizkuntza zeregin desberdinetarako eta erregistro desberdinetan erabiltzen duten hiztun osoak, eta azkenik hiztun erdiak edo ele erasanak2S, hizkuntz ahalmenean zenbait hutsune dituztenak.
|
|
|
Zer edo zer nabarmentzekotan, merezimendu guztietan, horixe nabarmenduko nuke, hots, irakasle onaren apaltasuna, ingurukoak erakartzeko eta zaletzeko gaitasuna. Badakit ezin objektiboa izan naitekeena asko baita ikasi diodana, UEUren saioetan irakasle nuenean, AHO
|
taldean
lankide eta beti ere adiskide dudanean.
|
|
|
Aukeraeuskaltzaindia_ ehu guztien artean garrantzitsuena da,
|
talde
guztien artean
|
|
|
Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi batzuek azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu baino lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela. Lehen
|
taldekoen
arauak honela eman ditzakegu:
|
|
|
igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat edukiz gero berori beti aplikatzen da salbuespen barik. Hiztunen artean egin ditugun moten araberako
|
taldeetan
, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun handirik; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu. Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan.
|
|
|
Erabiliko ditugun datuak, beraz, etxekoengandiketatxiki txikitatikhizkuntza bakarraedobiikasidituzten haurrek ekoitzirikoakdira.Horrezgain, haur gutxiren datuak diren arren, garabide longitudinalaeskaintzen digute, umeberberengarapenaikusbaitezakegu.Haureuskaldunelebakarrendatuak, batetik, Euskal HerrikoUnibertsitateko HEGEHr ikerketa
|
taldeak
(Idiazabal1991a) etaHamburgekoUnibertsitatekoBUSDPikerketa taldeak (Mahlau 1994) elkarlanean bildurikoak dira eta, bestetik, Zubirik (1996
|
|
|
...biliko ditugun datuak, beraz, etxekoengandiketatxiki txikitatikhizkuntza bakarraedobiikasidituzten haurrek ekoitzirikoakdira.Horrezgain, haur gutxiren datuak diren arren, garabide longitudinalaeskaintzen digute, umeberberengarapenaikusbaitezakegu.Haureuskaldunelebakarrendatuak, batetik, Euskal HerrikoUnibertsitateko HEGEHr ikerketa taldeak (Idiazabal1991a) etaHamburgekoUnibertsitatekoBUSDPikerketa
|
taldeak
(Mahlau 1994) elkarlanean bildurikoak dira eta, bestetik, Zubirik (1996
|
|
|
#Aldehido
|
talde
bat dauka, zetona talde bat dauka
|
|
|
#Aldehido talde bat dauka, zetona
|
talde
bat dauka
|
|
|
ustez jatorrizkoa dena (19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b). Kide hauen guztion testu mailako fun tzioa, bestalde, mintzagaia indartzea da nonbait. c4) sailean aipatuko direnen kasuan, bes
|
talde
, ustez jatorrizkoa zen funtzioa eskuragarri dago gaurko euskararen baitan ere, eta oro har, berriz bezalakoen bi erabilerak azal daitezke.
|
|
|
#Aldehído
|
talde
bat dauka, halaber, zetona talde bat dauka
|
|
|
#Aldehído talde bat dauka, halaber, zetona
|
talde
bat dauka
|
|
|
#Zetona
|
talde
bat aurkitu diogu: halaber, alkohol talde bat dauka muturreko karbonoan
|
|
|
#Zetona talde bat aurkitu diogu: halaber, alkohol
|
talde
bat dauka muturreko karbonoan
|
|
|
a) Askotan perpausen artean dagoen juntagailuaren ordez, beste
|
talde
bateko juntagailuajardaiteke.
|
|
|
luaren ordez nekez jar daiteke heste
|
talde
bateko lokailua.
|
|
|
d) Juntagailua eta lokailua esangura
|
talde
berari dagozkio batzuetan (33a,
|
|
|
zazpi italikoan eta zeltikoan Huld ek Alpeetako deritzon iturri hizkuntza galdutik: hitz tipikoak disilabikoak dira eta erdiko geminatuak dituzte; gainerakoak Balkan eta Egeo aldeko dira, silaba irekiak dituzte, soilik diptongo eta sudurkari gehi herskari
|
taldeekin
(1990: 394). 3
|
|
|
7 Hemen ere maileguen bertakotzeak hizkuntzaren joera sakonen berri eman liezaiguke: ingelesezko CVC morfemak hartzen dituztenean, hizkuntza hauetan CVCV bilakatu ohi dira, euskara zaharreko muta cum liquida
|
taldeak
ezabatzeko ezartzen den bokalismoaren antzeko (baina kontrako zuzenbideko) erregela batez: bell > pere, fig > piki, bull > puru, etab. (Krupa 1971:
|
|
|
batean/ n b/
|
talde
baten emaitza edo b > m asimilazioaren ondorio (d. senbe
|
|
|
m > b disimilazioa batean, n > e 1 V_ V orotan, da alde guztia. Bada, >: ·zemana rainoko berreraiketa ausardia handirik gabekoa ontzat ematen badugu, kideotako bokal eta kontsonante
|
talde
bera kausitzen dugu; hori bai, ordena diferentzia larriarekin kontsonanteetan m n z 1 z m n. Gehiegi ote haien arteko edozein lotura ukatzeko?
|
|
|
|
taldeak
osatzea; hauen artean zuberotarrak (Constantindarrak etab.), lehen aldiz kazetara bilduak. Agian sekula ez da zubereraz hainbeste idatzi, herrietako berrie kin maiz orrialde bat inguru betetzen baitzuten.
|
|
2019
|
|
|
76" Orden designando a las personas que se citan para constituir las diferentes Secciones que integran el Consejo de Cultura de Euzkadi= Agindua Euzkadi’ko Gogo lantze Batzordea osatzen duten Sailletara nortzuk joan izendatuaz", Diario Oficial del País Vasco= Euzkadi’ko Agintaritzaren Egunerokoa,
|
talde
saiatuak (A. Zubicaray, E. Erquiaga, J. M. Arizmendiarrieta, A. Mendizábal) ere, bizkaierazko prosa naturalagoa erabili arren, Esteban Urquiaga" Lauaxeta" k Euzkadi egunkariko euskal atalean bultzatutako eredua izan zuen eskola nagusi.
|
|
|
Berriz ere, ez dago batzarraren akta ofizialik, baina idazkariaren zirriborroa gordetzen da. Hain zuzen, N. Oleagak adierazi zuenez, Euskaltzaindiaren Bilboko laguntzaile batzuen eskaria jaso zuten.923 José Urrutia Bilbao (SI) Deustuko Unibertsitateko ikasketa prefektuaren aurkezpen gutun batekin zetorren eskaria.924 Gazte
|
talde
batek Akademiari egoitzako gelaren bat erabili ahal izatea eskatzen zion, euskararen eta euskal kantutegiaren inguruko bilerak egiteko.925 Eskaera bera A. Irigoyen, L. Torrontegui eta J. Peñak sinatzen zuten eta hiru puntu zituen:
|
|
|
Eskaerak, belaunaldi gaztearen lankidetza itxaropentsuaren zantzua izan arren, Ribera kaleko egoitzaren egoera kaxkarra ere agerian jarri zuen. Batzarrak liburutegiko dokumentuen zerrenda egitea erabaki zuen.927 Lide Torrontegui abertzalez osatutako" Txinpartak" teatro
|
taldeko
kidea zen. A. Irigoyen eta J. Peña (gero E. Erquiaga urgazlearekin batera) euskara eskolak ematen hasi ziren Bilboko egoitzan ikasturte horretatik aurrera.
|
|
|
Gipuzkoako Javier Peña(), erbestetik itzuli ondoren, Seguros Bilbao n lanean ari zen eta euskara eskolak ematen zituen 1949az geroztik. Alfonso Irigoyen (19291996) kontularia Bilboko
|
talde
ugarirekin harremanetan zegoen: Asociación de Artistas Vizcaínos, Nuevo Ateneo edota Ekin taldea izan zenarekin.
|
|
|
Alfonso Irigoyen (19291996) kontularia Bilboko talde ugarirekin harremanetan zegoen: Asociación de Artistas Vizcaínos, Nuevo Ateneo edota Ekin
|
taldea
izan zenarekin. EAJ PNVren politikagintza auzitan jarri zuen gazte abertzaleen belaunaldia, artean kulturalismora mugatuta, gerturatzen zen Akademiara.
|
|
|
Urteak igaro ahala" Euzkadi Ta Azkatasuna" (ETA) bilakatu zen
|
taldeaz
den bezainbatean, kontuan har bedi aipatutako J. Urrutia Bilbao (SI) ikasketa prefektuak jarri zituela harremanetan ikasturtean talde klandestinoa eratzen hasi ziren Deustuko Unibertsitateko zenbait ikasle: J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola.
|
|
|
Urteak igaro ahala" Euzkadi Ta Azkatasuna" (ETA) bilakatu zen taldeaz den bezainbatean, kontuan har bedi aipatutako J. Urrutia Bilbao (SI) ikasketa prefektuak jarri zituela harremanetan ikasturtean
|
talde
klandestinoa eratzen hasi ziren Deustuko Unibertsitateko zenbait ikasle: J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola.
|
|
|
929 Donostian C. Santamaríaren
|
talde
katolikoak ezagutu zituen 1946az geroztik, baina J. Arteche batek bilera pribatuetan euskararen inguruan esaten zituenak seguru asko ez zituen nahikotzat jo: " La política no tiene nada que ver con lo que os proponéis.
|
|
|
265). kismora igarotzea erabaki zuten. Bizkaian eta Gipuzkoan ikasturtetik aurrera proselitismoa egiteko landu zituzten liburuxketatik (Ekin) hartu zuen
|
taldeak
izena (Equipo de Hordago 1979: 9; Alvarez Enparantza 1994:
|
|
|
José Ariztimuño" Aitzol" (Euskaltzaleak), Martín Lecuona (Euskaltzaindiaren Laguntzaľeak) edota R. M. Azkueren" gipuzkera osotu" a sustatzeko batzordean aritutako José Marquiegui eta Leonardo Guridi Arrasateko koadjutoreak (Euzko Apaiz
|
Talde
1981; Akesolo & al. 1989: 138; Ormaetxea 1991b:
|
|
|
M. Azkueren gutuna I. Lasquibarri, Altzako auzoan jaiotako Ignacio Lasquibar, frankistek Donostia okupatu ondoren atxilotu egin zuten 1936ko azaroan, seguru asko estatu kolpeak huts egin ondoren eskuindarrek elizako kriptan gordetako armak jeltzaleen esku utzi zituelako, baina kontrako agindu baten ondorioz askatu egin zuten. Beraren anaia, José Antonio Lasquibar (SI), ordea, Nikaraguako erbestean hil zen (Euzko Apaiz
|
Talde
1981: 175; Ugalde 1988:
|
|
|
JCV
|
talde
handi batek osatu zuen, ohorezko izendapenak zituzten E. Bilbao, J. F. Lequerica, A. Iturmendi edo F. Castiella goi kargu frankistek barne. Hala ere, erabakiak betearazteko batzorde iraunkorra herritar eta diputatu hauek osatu zuten hasieran:
|
|
|
Xarles Videgain eta Gotzon Aurrekoetxea unibertsitate irakasleak arduradun izan dituen
|
taldeak
, Euskararen herri hizkeren atlasa erraldoiaren bederatzi liburuki() argitaratu ditu orain arte, hamabi izatera iristeko helburuarekin (cf. Aurrekoetxea 1987; Videgain 1987).
|
|
|
E. Calle idazkariak euskaltzainburuaren erreguaren berri eman zuen JCVren otsaileko batzarrean, baina geroratu egin zuten erabakia, urte horretako argitalpen gastuak zeintzuk izango ziren ikusi arte.339 1949ko martxoaren 25ean Donostian batzartu zen ohi baino euskaltzain
|
talde
handiagoa: R.
|
|
|
Asmoa, E. Esparzaren bidez, NFDtik diru laguntza lortzea zen ordezkaritzarako. Zerrendan, gune euskaltzale egonkorra sortzeko asmoarekin, 1925ean sortutako Euskeraren Adiskideak
|
talde
apolitikoan ibilitakoak, elizgizonak, frankista dirudunak eta jeltzaleak nahasten ziren.343A. Irigaray, orobat, ados agertzen zen V. Saralegui urgazle eta, E. Esparzaren ordezko, J. M. Seminario euskaltzain izendatzearekin.344 Ordezkaritzarik ez zen zabaldu, baina NFDk laster eman zituen hainbat erraztasun, ikusiko dugunez.
|
|
|
1936ko udan, Falange ren ¡ Arriba España! egunkaria Iruñean sortu zutenen
|
taldekoa
izan zen, F. Yzurdiagaren zuzendaritzapean. Bilbo 1937ko udan okupatu ostean, Movimiento Nacional aren El Correo Español egunkari berrian aritu zen erredaktoreburu.
|
|
|
Sindikatu bertikaleko" Educación y Descanso" sailak euskal folklore eta literatura lehiaketa bat antolatu zuen 1951ko San Tomas egunerako. Horretarako, zenbait abertzalez osatutako epaimahaiaren eta" Txepetxa" teatro
|
taldearen
parte hartzea behar izan zuten. Jon Echaidek (euskaltzainburuordearen semeak) guztiaren berri eman zion T. Monzoni.
|
|
|
Bertsio guztiak ez dira berdinak, eta guk Euskaltzaindiaren artxibo administratiboan dagoen kopia bat erabili dugu, akats asko izanagatik, F. Krutwigek probintzia jauregiko ekitaldian erabili zuen bertsiotik zuzenean kopiatuta dagoelakoan. Esaterako, Euzko Gogoaren zuzendariari F. Krutwigek maiatzaren 20an, ekitaldia baino hiru egun lehenago, bidali zion erantzun hitzaldiaren kopia txukun bat, baina badirudi hitzaldirako zenbait adiera arriskutsu aldatu(" desnazionalizazinoa/ erdalduntzea") edo are ezabatu ere egin zitue794 F. Krutwigen
|
talde
literararioan parte hartu zuen karmeldarraren hitzetan: " Krutwig jaunarentzat, gaiñera, Lapurdi dago, ez Gipuzkoa, Euskalerriaren erdian.
|
|
|
Lehen esan bezala, EAJ PNVko T. Monzon eta M. de la Sota ohorezko kide zituen Eskualzaleen Biltzarrak 450 lagun bildu zituen irailaren 10ean Donazaharren. Gainera," Embata" Bordeleko unibertsitario
|
talde
protoabertzalea jendaurrean agertu zen eta, azkenik, A. Tournier eta P. Lafitteren Lexique français basque hiztegia iragarri zuten prentsan.1125
|
|
|
– Biografia saila hutsik utzi zuten, aurkeztutako bi idazlanek baldintzak betetzen ez zituztelako, baina 500 bana pta. jaso zituzten J. Echaidek Amasei seme Euskalerri’ko lanagatik eta V. Iñurritegui (OFM) buru zuen
|
taldeak
(cf. Yrigaray 1955:
|
|
|
M. Azkue autodidaktaren lexikografia esentzialista erruz gainditu zuten L. Michelenak hogeita hamar urtez irizpide filologiko zorrotzekin landutako materialek. Bost milioi hitzeko corpusaren lanketa exhaustiboa Eusko Jaurlaritzak diruz lagundu, eta Ibon Sarasola unibertsitate irakasleak koordinatutako
|
taldeak
amaitu zuen, L. Michelena hil ondoren: hamasei liburukiko Diccionario general vasco= Orotariko euskal hiztegia (19872005) erraldoia (Lizundia & Zearreta 2005; Alvarez 2011; Sarasola 2015). 1162
|
|
|
Literatura lanak alde batera utzita, jakintza orokorreko euskal aldizkaria egin asmo zuten. Fisika, teknika, historia edota filosofia hizpide izateaz gain, munduko berri nagusiak zabaldu nahi zituzten, UNESCOrekin harremanetan jarri eta Bilboko itzultzaile
|
talde
baten bidez.
|
|
|
Bilboko
|
taldea
, 1952ko maiatzeko dosierrean agertutako" Euskal Kulturaren Elkharrgoa" rekin lotuta zegokeen. Nolanahi den, F. Krutwigek gai hauek debekatu nahi zituen aldizkarian:
|
|
|
El Diario Vasco;; La Voz de España). Euskal Herri osoko folklore
|
taldeek
, Frantziakoek barne, parte hartu zuten erakustaldian. RSVAPek, orobat, hitzaldi sorta antolatu zuen:
|
|
|
Luis Michelena Elissalt() Gipuzkoako Errenterian jaio zen. Martín Lecuona elizgizonaren eskutik, gazte langile katolikoen
|
taldeetan
parte hartu zuen. 1934an izena eman zuen EAJ PNVn eta ELA STV sindikatuan.
|
|
|
M. Azkueri laguntza eskatu behar izan zion (Urrutia 2001). Maiatzaren 16an idatzi zion dokumentuak frogatzen du, J. B. Egusquizaren ustezko frankismoa baino areago, agintari errepresiogileek euskaltzainburua
|
taldekotzat
zutela, besteri berme politikoak ziurtatzeko gauza izan baitzen:
|
|
|
Inzagarayk.28 Euskaltzaindiaren gerraondoko Donostiako batzarretara agertu arren, ez zuen ekarpenik egin, seguru asko gerra zibilean izandako arazoek sortutako beldurragatik. Nolanahi den, haren ikerketen emaitza Historia eclesiástica de San Sebastián (1951) liburu postumoa izan zen (Zugasti 1971; Euzko Apaiz
|
Talde
1981; Estornés Zubizarreta 1983; Díaz Noci 1995; Estornés Lasa 1996).
|
|
|
Euskaraz jakin arren, nagusiki erdaraz aritzen zen eta P. Lafittek estandarizatu nahi zuen neolapurterari eragozpenak jarri zizkion: " Ce qui me frappe dans ce dialecte artificiel, syncrétique et mal fixé, c’est que chaque écrivain ou orateur emploie un basque à lui, en dépit d’une tendance très réelle á la unification". 42 Bere burua linguista euskaltzaletzat zuen, baina biak ez nahastearen aldekoa zen.43 Hain zuzen, Aintzina
|
taldeak
P. Charrittonen Eskualdunak
|
|
|
1936ko urriaren 1ean Espainiako Errepublikaren Gorteek onartu zuten" Euzkadi’ren Berjabetasun Araudia"(" Estatuto de Autonomía del País Vasco") hiru probintziaz osaturiko eskualde autonomorako; Fronte Popularrak hauteskunde orokorretan boterea berreskuratu, eskuin muturrak estatu kolpea jo eta zorigaitzeko gerra zibila hasi ondoren, alegia.59 Abertzaleen eta ezkerraren adostasunarekin, Autonomia Estatutuak zazpigarren artikuluan euskararen erabilera ofiziala arautu zuen, horretarako eremu euskalduna ongi mugatzeko betebeharrarekin. " Euskaltzaleak"
|
taldeak
1931n egindako kalkuluaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 370.000 euskal hiztun (8.500, 167.000 eta 195.000, hurrenez hurren) zeuden, biztanleriaren %40, 26, beraz.60 EAJ PNVk 1936 inguruan egindako estimazioaren arabera, ordea, Euzkadiko hiru probintzia horietan 458.000 inguru euskal hiztun (8.000, 250.000 eta 200.000, hurrenez hurren) zeuden, hau da, biztanleriaren %50etik oso gertu (A...
|
|
|
Legegintzaz beste, B. Echegaray EJ GEren kulturgintzan guztiz inplikatuta egon zen. Besteak beste, Euzko Irakastola Nagusiaren(" Universidad Vasca") eta Euzkadiko Gogo lantze Batzordearen araudien idazketa
|
taldekoa
izan zen 1936ko urri azaroetan eta 1937ko otsail martxoetan, hurrenez hurren, baina batzordeek ezin izan zuten beraien aholkularitza lana behar bezala bete, Euzkadi errepublikanoaren indar guztiz gehiena gerrara bideratu behar zelako. B. Echegarayk L. Michelenari kontatu zionez, garai horretan R.
|
|
|
EI SEV, ordea, eredu baliagarria izan zen EGLZ DCErentzat, euskal kulturaren, unibertsitate publikoaren eta autonomia politikoaren egitasmoekin 1918 aurrera izan zuen lotura estuagatik. Euskararen gizarte sustapenean ere, J. Ariztimuñoren Euskaltzaleak
|
taldea
Akademia baino gehiago konprometitu zen Errepublikako urteetan (Ugalde 1988; Larrañaga 1988; Iztueta 30
|
|
|
Lexikografian eta Euskera agerkarian laguntzeko kontratatu zuen Akademiak, N. Ormaechearen hutsunea betez. 1934, besteak beste, Eusko Gogo Berria(" Esprit Nouveau Vasco") literatura
|
talde
jeltzaleko kide izan zen eta euskal gramatikaz jardun zuen EI SEVen udako ikastaroetan.
|
|
|
Olabide eta J. B. Egusquiza euskaltzainak eta Jaungoiko Zale Bazkunako kide ziren J. C. Ibarguchi eta G. Manterola urgazleak.
|
Talde
horren egiteko nagusia euskarazko ikasliburuak prestatzea izan zen, hezkuntzaren bidez hizkuntzaren eta euskaldunen kultura maila jasotzearren, 1936ko Autonomia Estatutuak agintzen zuen bidetik. J. Gorostiagaren zuzendaritzapean, orobat," Euzkel Irakasletza" izeneko talde jeltzalea bildu zen euskarazko hezkuntza antolatzeko asmoarekin 1936ko abendutik 1937ko otsailaera arte.
|
|
|
Talde horren egiteko nagusia euskarazko ikasliburuak prestatzea izan zen, hezkuntzaren bidez hizkuntzaren eta euskaldunen kultura maila jasotzearren, 1936ko Autonomia Estatutuak agintzen zuen bidetik. J. Gorostiagaren zuzendaritzapean, orobat," Euzkel Irakasletza" izeneko
|
talde
jeltzalea bildu zen euskarazko hezkuntza antolatzeko asmoarekin 1936ko abendutik 1937ko otsailaera arte. Horien artean, 1919an urgazle izendatutako F. Belausteguigoitia, A. Urriolabeitia eta J. M. Errazti.
|
|
|
Frantziako kideez beste, A. Irigaray, I. M. Echaide eta B. Echegaray ez omen ziren lapurteraren aurkakoak. J. Gorostiaga euskaltzain berria ere lapurterazaleen
|
taldera
erakartzen ziharduen. Azkenik, ez omen zuen M. Lecuonaren iritziaren berri zehatzik.
|
|
|
517 Egunkariko idazlearen (seguru asko E. Esparzaren) arinkeria euskararen demografiaz harrigarria da. Inkestarik ezean, Euskaltzaleak
|
taldearen arabera
, 1931 inguruan Nafarroakoak ziren Espainiako euskaldunen %16, 85 (75.000). EAJ PNVren agerkariak 1936rako emandako
|
|
|
Krutwig, adibidez) erreparatu ordez, historia biografiko kolektiboaren zenbait ideia ere erabili ditut akademikoen ekarpena, korporazio gisa, aztertzeko. Zentzu horretan eredugarri izan dira Eusko Ikaskuntzaren zuzendaritzako kideak, euskal parlamentario garaikideak edota Bilboko alkate frankistak aztertu dituzten
|
taldeko
lanak (Agirreazkuenaga & al. 1998; 2007; 2008). Dena dela, nire ikerketa oso pertsonalista da, baita filosofikoki ere, indibiduoaren gogoetak, ekintzak eta harremanak dituelako aztergai.
|
|
|
M. Landerreche zaharra ere 1930ean hil zen eta J. Elissalde elizgizona izan zen ondorengo izendatua. Hasierako aldaketen ondoren, diktadura primorriveristatik gerra zibila hasi arte,
|
talde
berak osatu zuen Akademiaren zuzendaritza, nolabaiteko egonkortasunarekin: R.
|
|
|
601
|
Taldeko
kideen artean, besteak beste, hauek zeuden: S. Altube, H. Gavel, I. López Mendizábal, P. Lafitte, N. Ormaechea edota J. Zaitegui.
|
|
|
Juan Irigoyen Guerricabeitia() Gipuzkoako Bergaran jaio zen. Espainiako Artxibozain, Bibliotekari eta Arkeologoen profesional
|
taldeko
kide zen. Bilbora etorrita, Bizkaiko Probintzia Artxibo Historikoaren zuzendaria izan zen.
|
|
|
Hain zuzen, F. Yzurdiaga apaizaren bidez, Falange ren probintziako prentsa arduradun izatera iritsi zen 1936an eta
|
talde
horretako idazleekin harremana izan zuen. Are Iruñean unibertsitate bat sortzeko egitasmo betegabean ere parte hartu zuen beste eskuindar nabarmen batzuekin batera.
|
|
|
Bestalde, Akademian ez zegoen
|
talde
lanerako dinamikarik, R. M. Azkuek 1932ko otsailean S. Altuberen proposamenei emandako erantzun minduan ageri zenez:
|
|
|
1936 arte edizio ugari izan zituen, bizkaierazko bertsioaz arduratu zen J. B. Egusquizarenak bezala. Besteak beste, Gasteizko seminarioko Kardaberaz literatura
|
taldearen
zuzendaritza (1924) eta apezpikuen pastoralak euskarara itzultzeko ardura ere izan zuen. Errepublikan Literatura oral euskérica (1936) aitzindaria argitaratzeaz gain, EI SEVen ez ezik," Euskaltzaindiaren Laguntzaľeak" taldearekin ere aritu zen euskararen gizarte sustapenean.
|
|
|
Besteak beste, Gasteizko seminarioko Kardaberaz literatura taldearen zuzendaritza (1924) eta apezpikuen pastoralak euskarara itzultzeko ardura ere izan zuen. Errepublikan Literatura oral euskérica (1936) aitzindaria argitaratzeaz gain, EI SEVen ez ezik," Euskaltzaindiaren Laguntzaľeak"
|
taldearekin
ere aritu zen euskararen gizarte sustapenean. Euskal Herriko mapa soziolinguistikoa egiteaz arduratu behar zuen, eta EI SEVen 1936ko ikastaroetan aurkeztu, baina badirudi proiektuaren arrastoa galdu egin dela (Onaindia 1974; Lekuona Berasategi 1995; Torrealdai 2000; Ibáñez Arana 2005; Andiazabal & al. 2006; Kintana Goiriena 2008). 447
|
|
|
447 J. Artechek Bilboko egunkari jeltzaleko" ¿ Quiénes son los mayores enemigos del euzkera?" artikuluan adierazi zuenez, Kardaberaz
|
taldea
1936ko udaberrian Bizkai Gipuzkoetako herri euskaldun batzuetan (Azpeitia, Amasa Villabona, Ea, Arrieta) inkestak egiten hasi zen, euskararen egoera aztertzeko. Gazteek eta bereziki emakumeek gaztelaniarako joera omen zuten, batez ere eskola erlijiosoaren ondorioz (Euzkadi).
|
|
|
M. Azkueren testamentuaren oinordekoa izan zen G. Maidaganekin batera. Bilboko Santos Juanes elizako organista, Mexikon jaioa, Sorian deserrituta egon zen (Euzko Apaiz
|
Taldea
1981: 207; Arana Martija 1983:
|
|
|
Vichyko Gobernu faxistak, J. Carcopino ministroaren 1941eko abenduaren 27ko aginduz, astean ordubete eta erdiko tokia, betiere curriculumez kanpo, eskaini zien" langue dialectale" i lehen hezkuntzan. Aintzina
|
taldeko
gazteek txalotu egin zuten erabakia, baina Mundu Gerraren norabideak ezerezean utzi zuen. 1951ko legearen arabera, herri hizkuntzen irakaskuntza hautazkoa zen, astean ordubete edo bikoa, eta frantsesa hobeto ikastera bideratuta, bereziki lehen hezkuntzan.
|
|
|
Erbestetik egindako kritiken eraginez, abertzale ugari izendatu ziren, Akademiaren osaera politiko baldintzatua nolabait orekatu nahian. M. Arruza eta B. M. Garro, adibidez, F. Krutwigen Bilboko literatura
|
taldearen
ingurura bildutako idazle jeltzaleak ziren (Iztueta & Iztueta 2006: 456).
|
|
|
Hala ere, edukiagatik, EAJPNVko kide bati 1949an bidalitakoa dela ematen du. Oso ongi azaltzen du zein zen P. Lafitteren eta berak lideratzen zuen
|
taldearen
jarrera Akademiarekiko:
|
|
|
177 Frankismoak errepresaliatutako euskal elizgizonen zerrenda zehatzerako: Euzko Apaiz
|
Talde
1981.
|
|
|
M. Azkue edota P. Axular. Arantzazura itzulita profesioa egitera, giro politiko zatitua aurkitu zuen, eta" Bai" izeneko
|
talde
euskaltzalean integratu zen, S. Michelena abertzaleak gidatzen zuena.684 Teologiako lizentzia eta doktorego ikasketak egin zituen artean Comillasko Unibertsitatean, eta tarte horretan apaiztu zen. Besteak beste, R.
|
|
|
F. Krutwigek dosierrean aipatzen zituen eranskinen artean" Euskal kulturaren araudia" izenekoa gorde da," Euskal Kulturaren Elkharrgoa" ren estatutuen zirriborroa, alegia. F. Krutwigek berak aipatu bezala, elkargo berria Errepublikan aritutako" Euskaltzaindiaren Laguntzaľeak"
|
taldearen
bidetik zihoan. Hogeita bi puntuz osatutako F. Krutwigen araudiaren arabera," Euskal Kulturaren Elkharrgoa" izaera juridikorik gabe Bilbon ezarritako Akademiaren filiala zen, eta bost helburu nagusi zituen:
|
|
|
Laugarren jarrera hiztunen gehiengoarena ei zen.
|
Talde
horri euskararen inguruko eztabaidek ez zioten ardurarik.
|
|
|
I. M. Echaideren gutuna J. C. Zabalori, dia bere autonomia galtzearekiko uzkur ageri zen, batez ere J. Irigoyen eta J. M. Seminariok egindako ekarpen urrien ondoren. J. Gorostiagak, bestalde," Euskaltzaindiaren Adiskideak" izeneko
|
taldeak
egindako elkarlanerako eskaintzaren berri eman zuen, eta horrek, A. Irigoyenen taldearekin zerikusia zuen, seguru asko. A. Irigarayk, orobat, Donostiako hitzaldien eta Euskera argitaratzeko gestioen berri eman zuen.
|
|
|
I. M. Echaideren gutuna J. C. Zabalori, dia bere autonomia galtzearekiko uzkur ageri zen, batez ere J. Irigoyen eta J. M. Seminariok egindako ekarpen urrien ondoren. J. Gorostiagak, bestalde," Euskaltzaindiaren Adiskideak" izeneko taldeak egindako elkarlanerako eskaintzaren berri eman zuen, eta horrek, A. Irigoyenen
|
taldearekin
zerikusia zuen, seguru asko. A. Irigarayk, orobat, Donostiako hitzaldien eta Euskera argitaratzeko gestioen berri eman zuen.
|
|
|
Ezinegonak 1954an eraman zuen Donostiako komentua utzi eta Ameriketara alde egitera (Mitxelena). Bilboko
|
talde
literarioarekin zerikusirik ez zuen, baina ikusi dugunez, M. Lecuonak ere frantziskotar hautagaiaren alde egin zuen maiatzeko batzarrean. Garaiko arazoen erakusgarri, E. Erquiagak ez zuen erantzun 1953ko otsailera arte.888 L. Villasanteri adierazi zionez, berandu iritsi zitzaion Akademiaren jakinarazpena.889
|
|
|
Euzko Apaiz
|
Talde
, 1981, Historia general de la guerra civil en Euskadi, v. V. San Sebastián: Luis Haranburu; Bilbao:
|
|
2021
|
|
|
" Arazo bi hauek —hots, herria eta kultura gizarteko gainontzeko gatazketatik at baleude bezala ulertzeak dakartzan arazoak— gainditu asmotan, nolabait herri kulturari buruzko hausnarketan" klase dimentsioa" sartu beharra ezinbesteko bihurtzen zaigu(...)" kultura popularraz" mintzatzean, horixe lortu nahi izan dugu, alegia, gizarteko gatazkak kulturan eta kulturaren bitartez nola birsortzen eta garatzen diren ikustaraztea" (id: 250). zabaltzen duen errealitatearen errepresentazioaren katexiak hegemonikoak ez diren
|
taldeen
ulerkerak (eta ondorioz, euren kontzientzia) erabat baldintzatzen duela azpimarratzen du.
|
|
|
Nagusiki Asiaz eta Latinoamerikaz arduratu diren ikasketa postkolonialetan eta subalternitate ikasketetan, esaterako, edota baita 60ko hamarkadatik aurrera Europa ere objektutzat hartuz etiketa ezberdinekin (Herriaren historia, Behetik gorako historia, Mikrohistoria eta abar) historia kulturalaren eta etnografiaren baitan landu diren korronte berritzaileetan ere. Historia ofizialak bazterrean utzitako
|
taldeen
iragana, agente aktibo gisa historian izan duten papera, talde horien ahotsa eta intelektualek edota akademiak ahots hori ordezkatzeko egiten duten bitartekaritza, subalternoaren izaera pasibo edo aktiboa, diskurtso hegemonikoek prozesu hauetan eragiten dituzten interferentziak edo subalternitatearen kontzeptua bera ere5 luze jorratu dira hauetan guztietan.
|
|
|
Nagusiki Asiaz eta Latinoamerikaz arduratu diren ikasketa postkolonialetan eta subalternitate ikasketetan, esaterako, edota baita 60ko hamarkadatik aurrera Europa ere objektutzat hartuz etiketa ezberdinekin (Herriaren historia, Behetik gorako historia, Mikrohistoria eta abar) historia kulturalaren eta etnografiaren baitan landu diren korronte berritzaileetan ere. Historia ofizialak bazterrean utzitako taldeen iragana, agente aktibo gisa historian izan duten papera,
|
talde
horien ahotsa eta intelektualek edota akademiak ahots hori ordezkatzeko egiten duten bitartekaritza, subalternoaren izaera pasibo edo aktiboa, diskurtso hegemonikoek prozesu hauetan eragiten dituzten interferentziak edo subalternitatearen kontzeptua bera ere5 luze jorratu dira hauetan guztietan.
|
|
|
Hori egia izanagatik, Amezagak dioenak ez dio egia izateari uzten. Honela, Joseba Sarrionandiak, Indiako Ikasketa Subalternoen
|
Taldearen baitan
erreferentziala izan den Spivaken Hitz egin al dezake subalternoak, galderari espresuki helduz, euskal literaturak Erdi Arotik XIX. mendera arte erakutsitako ezintasuna errepasatu ondoren hizkuntza isilaraziaz dihardu, esaterako:
|
|
|
‘Euskaro’ deitzen zitzaienen
|
talde
zabal batek (Campion, Iturralde, Aranzadi, Oloriz, Landa, Lagarde, Ansoleaga, Irazoqui, Iñarra, Echaide, Gaztelu, Azcona eta abar) bultzatzen zuen Elkartea, eta talde hori izango zen Europan zabaldu ziren teoria nazionalisten argitara herrigintzari lotu zitzaion lehenengoa:
|
|
|
‘Euskaro’ deitzen zitzaienen talde zabal batek (Campion, Iturralde, Aranzadi, Oloriz, Landa, Lagarde, Ansoleaga, Irazoqui, Iñarra, Echaide, Gaztelu, Azcona eta abar) bultzatzen zuen Elkartea, eta
|
talde
hori izango zen Europan zabaldu ziren teoria nazionalisten argitara herrigintzari lotu zitzaion lehenengoa:
|
|
|
Arturo Campion() izan zen
|
talde
horren buru. La Paz egunkarian berak egindako deialdiari erantzunez sortu zen elkartea (1877), eta berak jarri zituen XX. mendeko Bigarren Pizkundearekin loratuko zen abertzaletasun berriaren oinarri teorikoak, zeina Sabino Aranaren abertzaletasunetik ezberdintzen baita azpimarra kulturan jarri izanagatik (Aizpuru, 2000:
|
|
|
Iparraldean ereindako hazia izango da, gainera, neurri handi batean: " Nafar
|
talde
[Asociación Eúskaraz ari da] horrek du ‘Zazpiak Bat’ formula matematikoan antolatu eta finkatu Antoine d’Abbadiek eta Agosti Xahok 1836ko beren gramatika lanean aipatu zuten zazpi euskal herrien ideia, liburua eskaini zutelarik ‘Zazpi Uskal Herrietako Uskalduner’ (zubereraz)" (Davant, 2012: 120).
|
|
|
Iztuetaren biografiek zaldibiar horrek euskal dantzen lehen eragile garrantzitsu gisa egindako lana azpimarratzen dute nagusiki. Dantzari eta irakasle bikaina, hainbat dantza
|
talde
sortu zituen Donostian eta Gipuzkoako zenbait herritan, tradizio horren etorkizuna bermatzeko ezinbestekoak suertatuko zirenak. Izatez, bertsolaritzari atala eskaintzen dion liburua 36 euskal dantza jaso, eta haiek irakasteko metodo gisa idatzi zuen bere zatirik handienean.
|
|
|
40 Bizitza oso gorabeheratsua tokatu zitzaion Iztuetari, XVIII. mendeko pertsonaia erromantiko muturrekoenen pare. Horrela, 1801eko atxiloketa hartatik Zabala berehala askatuko zuten, baina Iztuetak, lapur
|
taldearen
buruzagitzat hartu zutenez, eta Zaldibiako bikarioak egindako heresia salaketagatik Inkisizioaren Logroñoko Auzitegiak ezarritako zigorra gehitu zitzaionez, sei urte egin behar izan zituen espetxeratuta. Bere bertso sail famatuena" Kontxesiri" izenekoa, espetxealdi horretan idatzi zuen, bere bigarren emazteari, biak preso zirela Azpeitiko kartzelan ezagutu zuen Concepcion Bengoetxeari, zuzendua.
|
|
|
Historiari errepaso arin bat ematen dio jarraian, janzkera deskribatzen du, musika tresnei gainbegiratu bat eman, tipo fisikoa ere azaltzen du..., eta 14 orrialdean hasten da bertsolaritzarekin. Mahaiaren bueltan eserita dagoen
|
taldea
aipatzen du, jan edanak berotutako giroa, bertsolaria altxatzean bat batean nagusitu den isiltasuna, bertsolariaren etorria eta gaitegia nahiz bigarren bertsolari batekin sortutako buruz burukoa:
|
|
|
hik honetan dek abildadea eta etzak laga... Behin gazte
|
talde
bat jun ginan Donostira, 35eko txapelketa baino zerbait lehentxeago. Eusko Gaztedin sartu ginan da, Mariano Lazkano pilotaria sartu zan.
|
|
|
Abestuko ziren bertsoak jasotzeko lana Euzko Gaztediko
|
talde
bati egokitu zitzaion.
|