|
2009
|
|
|
|
Oso
egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan dut Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela.
|
|
|
Gustura irakurri ditut zure hitzak, Lourdes, eta zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez dakit
|
oso
ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
Bi biok idazten zuten euskaraz, orduko Donibane turistiko guztiz euskaldunean. Baina,
|
oso
sarritan, mende amaierako kroniketan ikus daitekeenez, paparra kondekorazioz beteta egiten zieten harrera aristokrazia goreneko bisitariei, tartean hainbat errege erreginari. Ez zuten inoiz horretaz fantaseatuz ezertxo ere idatzi euskaraz?
|
|
|
Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia? baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz
|
oso
bestelakoa. Portu giroa da nagusi (84), eta «jitoan dabiltzan» galtzaileen erreinu horretan rock&rollak, drogak, eta literatura mota batek (zientzia fikzioak, abentura eleberriek?), benetako errealitatea beste leku batean dagoela oroitaratzen digute.
|
|
|
Zeren Rosa tratu txarren biktima izango da, baina horrek ez du esan nahi pertsona bezala kontraesanik ez duenik. Lertxundik
|
oso
ondo jakin du Rosaren psikologia konplexua islatzen, bere biktima izate hori baino haruntzago joanez.
|
|
|
Desberdinak euren artean, noski, bildumaren aniztasunaren erakusle, baina ezaugarri komunak dituztenak: esandakoak baino garrantzi handiagoa du esan gabeak, iradokitzaileak dira
|
oso
, argumentuaren aldean giroak, sentsazioek, emozioek dute pisua?
|
|
|
Erabat ados nago zurekin. Neuk ere
|
oso
gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez ari garenean, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen» dute liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu.
|
|
|
Huts egitea gizatiarra da eta gainera
|
oso
ogibide estimatua.
|
|
|
Azken bolada honetan ez nabil
|
oso
katoliko. Es kerrak osasunez ondo nagoen.
|
|
|
|
Oso
litekeena da beste planetetan ere bizi ez in teligentea izatea.
|
|
|
Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola:
|
oso
ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin. Bai, baina neurri bateraino:
|
|
|
Baina ezin aurrera atera bietako bat bederen eduki ezean. «Guztiz idazle ez diren horiek» tragikoak dira
|
oso
, eta orduan eta burutsuago izan, are tragikoagoak oraindik: iruditzen baitzaie emateko gai ez diren pauso hori ttipi ttipia dela.
|
|
|
esaten diogun hori. Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den
|
oso
ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?].
|
|
|
hala nola, urbanista eta eszenografoek hiri kaskoetako eraikin esanguratsuak eta zubiak iluminatzeko duten moduan. Helburu turistiko edo edergarrien karietara, argien bidez dramaturgia bat eraikitzen dute, zinemaren lengoaia
|
oso
gogoan dutela.
|
|
|
Beti izan du ametsa agian norbaitek leku hartan resort bat jartzeko aukera ikusiko duela. Badira urte osoan ura ematen duten iturriak
|
oso
urrutira joan gabe, eta hodi bitartez aise garraia liteke ura. Eguraldia, berriz, inoiz ez da jasanezina.
|
|
|
Ondo edo gaizki, hori beste kontu bat da. Izan ere, literaturaren ur nahasietan aurrera egitea
|
oso
zaila baita. Eta batek aurrera egiten duen bezala, beste batek atzera egiten du.
|
|
|
Elebitasuna oreka misteriotsu baten barruan gertatzen da eta, askotan, Madril, Paris, Londres edo New York bezalako lekuetatik datozenek, lingua franca bakarra ukanik, nekez uler dezakete hori. Amerikarrentzat
|
oso
zaila bide da hau konprenitzea, eta ez da erraza britainiar edo frantsesentzat, nahiz eta pertsona irekiak izan. Harrigarria dirudien arren, japoniarrek ez dute inolako arazorik, agian haien espainiar erreferentzia nagusietarik bat Antoni Gaudí arkitekto eta katalanista mistikoa delako.
|
|
|
Nire beldurra zen haurrak haztea ingelesa hitz egin barik. Eta aukera hau nabarmena zen
|
oso
. Ezagutzen nituen beste familia batzuk, beste kultura batzuetatik etorritako guraso arrotzak zituztenak, hain zeuden bertokotuak non ahaztua baitzuten ama hizkuntza seme alabei helaraztea, beranduegi izan arte.
|
|
|
Ingelesa, noski, bazter geratzen da. Ni ez naiz
|
oso
abertzalea. Edo nik ez nuen uste halakoa nintzenik, behintzat.
|
|
|
Edo nik ez nuen uste halakoa nintzenik, behintzat. Orain ez dut hain argi ikusten, ezen hasi bainintzen
|
oso
kartsu sentitzen nire hizkuntzarekiko atxikimendua. Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa:
|
|
|
Itxaropena piztu zidan horrek. Pentsatua genuen etxean ingeles hutsean mintzatzea, baina hori ez zen
|
oso
naturala izango. Umeak izan genituen arte ez nintzen ohartu zenbat kopiatzen diegun senez gurasoei.
|
|
|
Orain haren esaldi idor, staccato haiek zerumuga askoz zabalagoa iradokitzen didate. Abesti batzuek ideia asoziazio multzo handiak dakartzate beren baitan, Kataluniako landerria auto joan etorrietara ekarriz Bartzelonatik etxera goazenean, eta gainera fonetikoki ere ederrak dira
|
oso
.
|
|
|
Pidgin ingelesa, munduko lingua franca, gaur egun eraikitzen ari diren Babelgo Dorrea?
|
oso
erabilgarria da, baina, aldi berean, oso tresna kamutsa. Ez da ezinezkoa edonor ulertzea bere ama hizkuntza jakin barik, baina eragozpena ere bada.
|
|
|
Pidgin ingelesa, munduko lingua franca, gaur egun eraikitzen ari diren Babelgo Dorrea? oso erabilgarria da, baina, aldi berean,
|
oso
tresna kamutsa. Ez da ezinezkoa edonor ulertzea bere ama hizkuntza jakin barik, baina eragozpena ere bada.
|
|
|
Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan
|
oso
jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia behar zuen.
|
Oso
gauza zailak lehenbizikoz esaten entzun nion. Aitaren mintzaira beste neskato batzuek ere konpartitzen zutela deskubritu zuen, ez zela aita amen isileko dialektoa bakarrik.
|
|
|
Sumptak eta biok ingelesez ezagutu genuen elkar Ingalaterran eta Londresen bizi izan ginen elkarrekin Espainiara etorri arte. Geroago jakin dudanez, Espainiako errege erreginek ingelesez ezagutu zuten elkar Grezian; hori dela-eta badago txiste bat giro monarkikoetan
|
oso
hedatua, hots, elkar ezagutu zutela, eta maitemindu, halako hizkuntza ezerromantikoan. Gu ordea ez ginen iritzi berekoak.
|
|
|
Umea zuzen zegoen guztiz. Lausoki oroitu nintzen eremu labainkorra zela hura, baina artean
|
oso
logaleturik nengoen zergatiaz ohartzeko.
|
|
|
Horri erantsi behar zaio beste kontsiderazio bat ere, kontuan hartzen ez duguna: administrazioko hizkeraren itzala
|
oso
oso luzea da gure hizkuntzan; hedadura handiko hizkuntzetan ez bezalakoa. Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu:
|
|
|
Horri erantsi behar zaio beste kontsiderazio bat ere, kontuan hartzen ez duguna: administrazioko hizkeraren itzala oso
|
oso
luzea da gure hizkuntzan; hedadura handiko hizkuntzetan ez bezalakoa. Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu:
|
|
|
Gure lanbidearen zerga bat da neurosi linguistikoa bizitzea ere. Baina hizkuntza hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa
|
oso
arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua.
|
|
|
Hitzen izaera letrazkoari eta izaera musikalari erreparatzea. Galtza eta praka hitzek esanahi bera izan arren,
|
oso
aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera. Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz.
|
|
|
Txikitan
|
oso
baldarra nintzen jolaserako, eta, halakoetan beti gertatzen den bezala, beste abildade batzuekin estali behar nuen baldarkeria; auto-estimua hauspotu. Gogoan dut sarri samarretan errepikatzen zen eszena bat:
|
|
|
|
Oso
urruti geratu da bart gauekoa. Goizean, bere ohean esnatu da, ez daki nola eta ez zaio axola, gainera.
|
|
|
Orain Pasioak, Bachenak.
|
Oso
zaila da gauza bat aukeratzea musika munduan. Oso gustu zabalak zituen Mikelek.
|
|
|
Oso zaila da gauza bat aukeratzea musika munduan.
|
Oso
gustu zabalak zituen Mikelek. Herri musika asko maite zuen.
|
|
|
Beraz, ez zituen sortu orduko grabatzen; gero, garbiago ikusten zituenean eta gogoratu nahi zituenean, orduan grabatzen zituen. Magnetofoia
|
oso
tresna inportantea izan zen beretzako.
|
|
|
M.B.: Nik uste dut bi objektu hauek izan direla gure familian
|
oso
inportanteak. Oso momentu onak, ederrak, pasa ditugula horiekin.
|
|
|
Nik uste dut bi objektu hauek izan direla gure familian oso inportanteak.
|
Oso
momentu onak, ederrak, pasa ditugula horiekin.
|
|
|
Bere aitonak, Eduardo Laboak, bere aitaren aitak, erakusten zien solfeoa bere seme alabei, baina aparte arotza zen, carpintero de ribera esaten dena, txalupak eta egiten zituena. Halako batean, esaten zutenez,
|
oso
polita zen bat egin zuen, oso txalupa ederra, eta bere alaba baten izena jarri zion, Karmentxu.
|
|
|
Bere aitonak, Eduardo Laboak, bere aitaren aitak, erakusten zien solfeoa bere seme alabei, baina aparte arotza zen, carpintero de ribera esaten dena, txalupak eta egiten zituena. Halako batean, esaten zutenez, oso polita zen bat egin zuen,
|
oso
txalupa ederra, eta bere alaba baten izena jarri zion, Karmentxu.
|
|
|
Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen bide okerra, beti aldrebes. Hasieran Iñaki
|
oso
erne egoten zen eta esaten zigun: ez, hortik ez, beste aldetik.
|
|
|
M.B.: Musikarekin gertatu zitzaigun bezala, liburuen artean bat aukeratzea
|
oso
zaila da. Mikelek gehien irakurtzen zuena zen poesia, medizina eta arte liburuak:
|
|
|
Bada, halako batean Roy Hart Bilbora zetorrela jakin zuen. Ez dakit zeinek esango zion ahotsarekin
|
oso
lan interesantea egiten zuela Roy Hartek, eta joan zen ikustera. Zeharo inpresionatuta gelditu zen.
|
|
|
Bi portada ditugu. Lehenengoa da zoragarria eta bigarrena
|
oso
desberdina, sinpleagoa, baina oso ederra. Zumetarenak dira.
|
|
|
Bi portada ditugu. Lehenengoa da zoragarria eta bigarrena oso desberdina, sinpleagoa, baina
|
oso
ederra. Zumetarenak dira.
|
|
|
Bera niri bisita bat egitera etorri zen, hamar egun edo bi aste pasatzera. Nik
|
oso
ingeles gutxi nekien eta berak gutxiago. Tokiak ikustera joaten ginen.
|
|
|
Baina beste mundu hori, lekeitioena, hor zegoen. Sentidu batean ematen du kontraesana, baina mundu hori ere
|
oso
interesantea iruditzen zitzaion.
|
|
|
Aurrerago, euskaraz kantatzen hasi zenean, bere lagun batzuek itzuli egin zuten.
|
Oso
ondo kantatzen zuelako, itzuli egin zioten Duerme, duerme, negrito. Ez dakit nolakoa zen itzulpena.
|
|
|
B.A.:
|
Oso
adierazgarria.
|
|
|
Zumetaren txoriak erreferentzia bat izan ziren guretzat. Nik uste dut txoriak, oro har,
|
oso
inportanteak izan direla Mikelentzako, hainbat arrazoirengatik. Berak txikitako anekdota bat kontatzen zuen, beti pixka bat tristea iruditu zaidana.
|
|
|
Antonio Zabalak txori bat jarri zion alboan, sehaskari soka luze eta fin batekin lotuta. Txoriak hegan egin nahi zuen, baina bere mugimenduak
|
oso
mugatuak ziren halabeharrez. Sentidu batean denon libertatea dago mugatuta, heriotza hor dago eta ezin dugu aukeratu.
|
|
|
Marisol Bastida: Nik gogoratu nahi nuke joan den udan etorri zinetela denok, emaztea, zu eta umeak, eta egon ginela
|
oso
ondo hemen, Mikelekin.
|
|
|
M.B.: Berari
|
oso
ondo iruditu zitzaion, eta hasi ginen aukeratzen gauza batzuk. Bi zerrenda egin genituen bion artean.
|
|
|
Mikelek beti esaten zuen Flemingekin zorretan zegoela eta omenaldi bat egin behar ziola. Gogoratu behar da Mikel txikitatik osasun kaskarrekoa izan zela,
|
oso
kaskarrekoa. Hilabete batzuk zituenean hilzorian egon omen zen, amak tifoideak harrapatu zituelako eta berari pasatu.
|
|
|
Hilabete batzuk zituenean hilzorian egon omen zen, amak tifoideak harrapatu zituelako eta berari pasatu. Baina Mikel bereziki gogoratzen zen hamar urte inguru zituenean otitis de repetición delakoa izan zuela, eta
|
oso
gaizki egon zela. Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria.
|
|
|
Aurrerapenak ere asko maite zituen. Orain dela gutxi, gure lagun gazte bati, neska bati, pentsa, egin diote birika transplantea, eta
|
oso
gaizki egon da. Orain oso ondo dago, eta esaten du beti:
|
|
|
Orain dela gutxi, gure lagun gazte bati, neska bati, pentsa, egin diote birika transplantea, eta oso gaizki egon da. Orain
|
oso
ondo dago, eta esaten du beti: zer pozik egongo zen Mikel ikusi balu...
|
|
|
Ba, gerra denboran Gardatan egon ziren, eta gerra bukatu ondoren asko joaten ziren hara, eta hangoak ere askotan etortzen ziren bere etxera.
|
Oso
harreman estuak zituzten. Familiakoak bezala zirela esaten zuen Mikelek beti.
|
|
|
Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez dakit ziur zenbat urte zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen etxera. Uste dut Urumea frontoian bazegoela
|
oso
partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai hartan Mikelek oso zaletasun handi bat zeukan.
|
|
|
Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez. Garai hartan Mikelek
|
oso
zaletasun handi bat zeukan. Paperezko etxeak egitea ikaragarri gustatzen zitzaion.
|
|
|
Neuropsikiatra zen.
|
Oso
neurologo ona izan zen.
|
|
|
M.B.: Mikelek ezagutu zuen hamalau urte zituenean, bere arreba Karmelerekin ezkondu zelako, eta beretzat
|
oso
inportantea izan zen. Beti esaten zuen berak bi aita izan zituela:
|
|
|
Beti esaten zuen berak bi aita izan zituela: bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera,
|
oso
inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez dakit, beste istorio bat, oso diferentea, vasquista, liberal, izquierdista. Juan Joseren familiak zeukan etxe bat oso ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute.
|
|
|
Beti esaten zuen berak bi aita izan zituela: bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera, oso inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez dakit, beste istorio bat,
|
oso
diferentea, vasquista, liberal, izquierdista. Juan Joseren familiak zeukan etxe bat oso ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute.
|
|
|
bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera, oso inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez dakit, beste istorio bat, oso diferentea, vasquista, liberal, izquierdista? Juan Joseren familiak zeukan etxe bat
|
oso
ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute. Nik asko maite nuen.
|
|
|
Eta Izarok, gure semeak, idatzi zuen erredakzio bat txikia zenean, lizeoan, eta izenburua jarri zion Sokrates bat familian, Juanjorengatik.
|
Oso
pertsona interesantea zen.
|
|
|
Gero, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen.
|
Oso
artisau famatua zen Manuel de la Chica, Mikelek asko maite zuen. Bada argazki bat, Beran 1967aren inguruan hartua, nahiko ezaguna, uste dut, eta daude Lourdes Iriondo, Xabier Lete eta Mikel, hirurak.
|
|
|
Orduan hasi zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren. Gero erabili ditu beste kantutegi guztiak, baina bi hauek
|
oso
inportanteak izan ziren.
|
|
|
Batzuk estimatzen zituen eta beste batzuk ez. Hori
|
oso
inportantea da. Nahiko bereziak ziren gero bere gustuak.
|
|
|
Londresetik etorri eta lana nuen ingelesezko ekonomia liburuak itzultzen, eta handik hilabete batzuetara Mikel etorri zen, 1964ko otsailean. Niretzako hasieran Bartzelona ez zen
|
oso
gustukoa izan. Pentsa, Londres 1962, eta Bartzelona, Mediterraneoa?
|
|
|
Setge Judges eko jendea, teatrokoa, medikuak. Barraquer Bordas neurologoa eta Mikel
|
oso
lagunak egin ziren. Barraques Bordas, Neurología fundamental liburuaren egilea.
|
|
|
Barraques Bordas, Neurología fundamental liburuaren egilea.
|
Oso
neurologo ona. Eta oso pertsona maitagarria.
|
|
|
Oso neurologo ona. Eta
|
oso
pertsona maitagarria. Bere alabek gero Oi Pello Pello kantatzen zuten.
|
|
|
Nik uste dut hau dela berezia eta kontatu behar dela. Arizkunen Xabier Larralde zegoen, hango txistularia zen, eta
|
oso
hartu eman onak zituzten. Mikelek kontatzen zuen 25 urte zituenean edo, gaixotu baino lehenago, Iruñean zegoenean oraindik, euskaraz kantatzen hasi baino lehen, herri osoak juerga bat egin zuela San Joan bezperan edo San Pedro bezperan, uste dut San Joan bezperan izan zela.
|
|
|
Orain izango lirateke gizonak eta emakumeak, ziur asko, baina orduan ez. Juerga izugarria izan omen zen, gaupasa izugarria, gosaldu zituzten baratzetik ekarritako letxugak,
|
oso
onak eta hola. Kanta asko entzun zituen egun hartan, baina hiru kanta gelditu zitzaizkion gogoan.
|
|
|
Eta joaten zen magnetofoi batekin eta grabatzen zuen, eta gero berak erabiltzen zituen gustukoak zituen estrofak edo. Xabier Larralde
|
oso
ondo gogoratuko da.
|
|
|
Baina besteon bizitzan ipurtargi bat izatea txikitatik ikasi behar den gauza da. Neska eta mutilak
|
oso
krudelak izan daitezke eta beste iluntasun geruza bat bota gure gehiegi zamatutako motxilan. Bakardadea, tristura, ezintasuna errazak dira transmititzen, baina askoz zailagoak gainetik kentzen.
|
|
|
dena gure begien aurrean azaltzen zaigu, eta gure buru barnean irudikatzen ditugu, zuek ikusten duzuen era berdintsura. Horregatik, guretzat
|
oso
garrantzitsua da liburuak eskura edukitzea. Braille puntuetatik behatz puntaraino, eta hortik gure burura doa informazioa.
|
|
|
Istorioa metafora gisa har dezakegu, alabaina, kontaketa erreala da
|
oso
. Erreala da Agurea, erreala bere kemena, errealak bere zauriak, eta marrazoak, erreala da Joe DiMaggio?
|
|
|
Taberna zuloren batean gaua da eta gogora etorri zaion gizon hori, ez dut ezagutzen? Anerekin hizketan ari da, berarengandik
|
oso
hurbil. Laia ezagutzen duzu?
|
|
2010
|
|
|
Interesgarria,
|
oso
, Esti, esaten duzuna. Eta hortxe ikusten dut nik, hain justu, Barandiaranen liburuaren meritu handienetakoa:
|
|
|
Eskertzen dizut, Esti, Marie Darrieussecqen liburua aipatu izana,
|
oso
gustukoa dudan idazlea baita. Nik ere atsegin dut gai bat hartu eta muturrera eramateko duen gaitasun hori, idazkera zorrotz hori, motibo bat hartu eta akitzeraino zukutzen duena, kiskillosoa, obsesiboa ia.
|
|
|
...aski garatuekin alderatzea ez dela zilegi, baina, ezin bazter utzi, ahantzi, esaterako, kafetegiko tertuliakideok entzunda, Saizarbitoriaren Bihotz bi liburuko Hambreko tertulianoen oroitzapena, Guda zibila egin duen belaunaldiaren kideen arteko harremanen konplexutasuna, bizitzan irauteko senaren indarra, belaunaldien txanda hartzeko lege hautsezina... ditu Alberdik mintzagai, beste tertuliakoaz
|
oso
bestelakoa den taxu estilizatu eta eliptikoaz. Bere horretan aski emaitza lortua da, berea, baina jakina, gai horietan erreferenteak etorri egiten zaizkio irakurleari, nahi gabe ere.
|
|
|
Esandakoaz gain, Gerra Zibilean gertatutakoak aitzakia literario badira ere, eleberriaren berritasun tematikoa azpimarratu nahiko nuke, gertakari historiko ospetsu edo ezagunei heldu ordez, etxe barrutik begiratzen baitzaio hemen gerrari. Ez dakit
|
oso
ados nagoen pertsonaia femeninoen soslai psikologikoari Lourdesek ikusten dizkion mugekin. Teresa, Martiña eta Eulali sinesgarriak iruditu baitzaizkit niri, eleberriak bila lezakeen irakurketarako egokiro karakterizatuak.
|
|
|
Ostera, ezin izan dut konektatu Londres kartoizkoa da liburuarekin. Elorriagak aukeratu gaia, diktadurarena,
|
oso
interesgarria da berez, baina harildu duen kontakizunak ez dit tira egin. Ziurrenez, horretan istorioa bera baino errudunago idaztankera da.
|
|
|
|
Oso
estimagarria iruditu zait Postkronikak. Izatez, liburuaren tituluak dioskunez, Egunkaria eta Berria kazetetan Alberto Barandiaranek plazaratutako bost kronikaren «berridazketa» da, osotua eta birpentsatua.
|
|
|
Bizpahiru kontu ekarri nahi ditut. Batetik,
|
oso
esanguratsua begitandu zait Alberto Barandiaranek egin duen kasu hautaketa. Lehenengo lauretan, protagonista ezezagun eta ahaztuen arrastoan jarrita, haien paraderoa erakutsi gura izan digu.
|
|
|
Nik ere atsegin dut gai bat hartu eta muturrera eramateko duen gaitasun hori, idazkera zorrotz hori, motibo bat hartu eta akitzeraino zukutzen duena, kiskillosoa, obsesiboa ia. Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta
|
oso
interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Aipatzen nuen eleberriaren bizitasuna, bertan irakur daitezkeen ideien joan etorri erakargarria, eta horien adibide ezin hobea aurki dezakegu 298 orrialdeetan, Oñati eta Zaragoza arteko auto bidaia baten erdian: euskal musika garaikideaz ariko dira bi pertsonaiak, ea euskarazko pop musikarik ba ote den (Itoiz «salbuespen sui generis» izan omen zen), ea euskarak eta gaztelaniak berdin funtzionatzen duten talde «ideologikoen» kasuan («Kortatu
|
oso
talde ona izan zen Fermin Muguruzak euskara ikasi zuen arte»). Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean?
|
|
|
Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela. Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako), azken garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira
|
oso
ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
|
|
«Hazia» ipuina, Esti,
|
oso
bortitza iruditu zait ideia aldetik. Emakumeak zer paper hartzen duen, edo hobe, gizarteak zer paper ematen dion erditu ondorengo emakumeari, ama izan denari, nola bilakatzen duen lugorri, akasdun, tabu ia, gizabanakoa merkantzia gisa tratatzen duen jendarteak, arren neurrira egindakoak.
|
|
|
Senar emazteak oporretan, aita alaben hoteletik bueltan, lauron biografiak zangalatrabatuko dira galerna iritsi bitartean. Interesgarria egin zait
|
oso
narrazioa, esan gabe esateko gaitasun hori, pertsonaien barrenak mahai gainean jartzekoa, autopsiagile mutu batek egingo lukeen bezala. Eta narrazioa estilo aldetik ez da beti fina, bai gorabeheratsua, irakurketa ez doa beti, Lourdesen hitzak erabiltzeagatik, leun, argi eta sendo, baina aipatzen genituen erronkak, irakurleari egindakoak.
|
|
|
Bestetik, pertsonaiei dagokienez, biribila iruditu zait Esnaolaren nobela laburra. Jarrera eta sentimenduei begira
|
oso
sinesgarriak egin zaizkit. Neskatoari, esaterako, Bonjour tristesseko Cecile nerabe axolagabe eta kapritxosoaren antz handia aurkitu diot.
|
|
|
Lehengora itzuliz, ordea, Eider Rodriguezen Katu jendea liburuaz hemen esan diren kontu eta ipuin aipagarrienen («Katu jendea», «Omarren uda»?) balorazioekin bat nator orokorrean. Aritzek liburuko ipuinen gaien arteko koherentzia aipatu du eta, egia esan, liburuko zazpi ipuinetatik hiruzpalautan desioaren eta edertasunaren inguruko hausnarketa gailentzen da, baina eztabaidaren hasiera aldera Aritzek esan duenari aurka eginez, zinez ez dut uste horretan
|
oso
sakonera iristen denik, ez du «hausnarketa handi bat» garatzen, ez baita hedatzen; handik eta hemendik abordatzen du, asmo orohartzailerik gabe, orri gutxiko ipuinetan egin litekeen neurrian.
|
|
|
pertsonaiek garapena, sakontasuna, perfilazioa eskatzen dute, zeren, bestela, estereotipo huts dira eta irakurleok eransten dizkiegu «serie»ko topikoak. Hala, interesa galtzen du istorioak, berez ipuin honetan bezala
|
oso
mintzagai interesgarriak proposaturik ere.
|
|
|
Azken honen ildokoa eta mailakoa da Marraska lurperatu arren ere, eroetxean hila den Johana pertsonaiaren narrazio hunkigarria. Testua
|
oso
landua da, paragrafoz paragrafo, poema bat bezala egituratua. Elegia eder ederra gerraren kontra eta ahanzturari aurka egiten dion goizeroko ihintzaren alde.
|
|
|
Aingeru Epaltzak XVI. mendeko Nafarroan kokatu zituen protagonisten joan etorriak eta abenturak, ondo dokumentaturiko kronologiaren baitan. Kontua da argumentuaren hariarekin batera, hainbeste jazokuneren artean, gogoetarako makina bat aukera eskaintzen dizkizula ezari ezarian, gure historiaren eztabaidarako eta desmitifikaziorako
|
oso
baliagarriak diratekeenak. Horrekin batera, ezin gustagarriago suertatu zitzaidan nobelaren orrialdeetan euskal letren Parnaso txikiko hainbat lagun hezur haragituta ikustea, protagonismo nabarmenarekin zeregin desberdinetan.
|
|
|
Aingeru Epaltzaren Izan bainintzen Nafarroako errege nobela historikoaren gainean, Kepak esandakoaz gain,
|
oso
gutxi esan dezaket, eta oso gutxi hori zera da: ematen dit trilogiaren proiektu honek helburu estraliterarioak ere badituela, hau da, historiaren eta istorioaren nahastearekin Nafarroako historia, posible bat?
|
|
|
Aingeru Epaltzaren Izan bainintzen Nafarroako errege nobela historikoaren gainean, Kepak esandakoaz gain, oso gutxi esan dezaket, eta
|
oso
gutxi hori zera da: ematen dit trilogiaren proiektu honek helburu estraliterarioak ere badituela, hau da, historiaren eta istorioaren nahastearekin Nafarroako historia, posible bat?
|