|
2003
|
|
|
1/ Oraintxe sei eun urte,/ gutxi gora bera,/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera;/ artean Nafarroak,/ Gipuzkoak gañera,/ egiñ izandu zuten/ erreiño bat bera;/
|
orain
galdeera/ zoaz egitera: / zeren billatzera/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera?
|
|
|
Gucizco andre noble Ioanna Albrete Naffarroaco Reguina Bearnoco Andre guehien &c, denari(...) Huneçaz testimoniage ekar ahal dieçaquede prinzipalqui cargu hunen hartzera incitatu ukan nautenec. Eta dena den beçala erran deçadançat, Çure verthute handiac, Andrea, eta principalqui nic
|
orain
aippatu ditudanac, bayeta orduan çure Loctenent general Agramondeco Iaunaren ezhortatione handiac, eta Belçunceco eta Meharaineco Iaunen eta cenbeit berce ene adisquideren sollicitatze ardurazcoac(...) Alabaina segur içanez ecen Heuscaldunac berce natione gucien artean ezgarela hain basa, non gure lengoagez ecin eçagut eta lauda deçagun gure Iainco Iauna(...) eta hunetacotz çu Andrea, hunez...
|
|
|
Beraz
|
orain
aztertuko dugun epean (XVI XIX), ez dugu historialari profesionalik aurkituko. Gainera egungo parametroen arabera, historia lan gisa nekez onartuko liratekeen obrak aztertuko ditugu.
|
|
|
Gogoan dugu Egipton doan jaten genuen arraina, biata hango pepino, meloi, porru, tipula eta baratxuriak ere! Baina
|
orain
goseak hiltzen gaude,, mana, baino ikusten ez dugularik».
|
|
|
1920ko hamarkadara hurbildu ahala, ordura arteko artea baztertzen hasiko ziren. XX. mende hasieran abangoardista eta ezkerreko arte iraultzaile eta apurtzaile bezala ezagutzen zena,
|
orain
objektu gabeko artetzat hartuko zen. Teorikoki iraultzailea izan arren, inutila irudituko zitzaien, ez praktikoa eta ez erakargarria zelako.
|
|
|
Horrela lehenengo bi hamarkadetan, arazo estetiko eta artistikoaz arduratzen zen, arteagatiko arteak? lehentasuna izango zuen arren,
|
orain
lehia gogorra jasango zuen, kaballeteko, pintura zeritzonaren partetik.
|
|
|
Bereganatu zen estilo berrian, errealismo kritiko deituan, ustez gizartearen egoera islatzen zen. Lehenago klase sozial langileak koadroen protagonista izatea ezinezkoa zen, baina
|
orain
egoera larrien isilketa egiteko bide bezala erabiltzen ziren. Arteak garapen iraultzailea zekarren errealitatea azpimarratu behar zuen.
|
|
2004
|
|
|
ba nik garai hartan albornozak ittenittun. Len hemen etzan estilaure itten albornoza,
|
oain
etxero baiño, len frantsesentzat ittezian. Frantsesak etortzentzian tranbian ta bena eamatezuen dendati.
|
|
|
Evans-ek eta bere laguna zen James Agee idazleak hiru hilabete pasa zituzten Hale County n, Alabama, nekazari maizter familia batzuekin erreportaia bat egiteko. Azkenean artikulua ez zuen Fortune k argitaratu, baizik 1941ean Let Us Now Praise Famous Menen (utzi
|
orain
gizon famatuak goresten) atera zen. Proiektu hau bukatzea prozesu nekagarria izan zen batez ere Agee ren perfekzionismoa zela eta; Evans-en lanaren alde teknikoak xehetasunez eta sentsibilitate handiz aztertzen zituen.6
|
|
|
Kontzeptuei dagokionez, Europakoaz gain, Euskal Herri osoko (Iparralde eta Hegoalde) historia laburbiltzeko saioa ageri da, lurralde arteko oreka nahiko ondo zainduz. Ez dut
|
orain
eduki horien analisi azalekoa baino egingo, zertzelada batzuk ematera mugatuz. Hasteko aipa dezaket euskal periodizazio autonomo bat antzeman daitekeela, Iparralde/ Hegoalde bikoiztasuna saihestuz eta Frantzia zein Espainiaren parean haien neurriko Europako beste herrialde edo eskualde aipagarrien gaiak jasoz.
|
|
|
Nolanahi ere, euskal historian hizkuntzari lehentasuna eman diodala kontuan hartuz, komenigarria litzateke iruzkinak egitean euskarazko testu historikoak baliatzea (erdarazkoez gain, hauek ere ezinbestekoak baitira, baina hori
|
orain
arte inork ez du kuestionatu). Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako.
|
|
|
Ondoren, behin oinarri teoriko horiek finkatuta,
|
orain
arte euskal historia curriculumari lotuta egin diren bi proposamen aztertzen dira. Hola III. atalean EAEko hezkuntza sisteman ikas daitekeen Euskal Herriko historia ikasgaia aztertzen da, bere bertute eta gabeziak agerian jarriz.
|
|
|
Euskal historiaren inguruan makina bat sintesi lan aurki daitezke, nahiz guztiek ez aztertu eremu berbera, eta gutxik izan kontuan goian aipatu ditudan euskal subjektuaren hiru osagaiak. Esan beharra dago, gainera,
|
orain
arte ez dela idatzi, nolabait kanonikoa dei daitekeen euskal historia lanik: hau da, inolako duda eta eztabaidarik gabe, eredua markatu eta eskola sortu duen lan monumental bat, euskal historiaren epe desberdinak ikuspegi propioz antolatu dituena, eta are gutxiago jatorriz euskaraz idatzia izan dena.
|
|
|
Alemaniak Frantzia okupatu zuenean(), sare hauek eta beste berri batzuk sortu zituzten, baina
|
orain
iheslariak kontrako norabidean pasatzen ziren: Espainiara.
|
|
|
Historian zehar Baztan, Frantziako mugatik hurbil kokatzeak, leku estrategiko eta kontrabando leku bihurtu du. Kontrabandoa baztandarren artean oso sartua egon da eta bertakoek gaueko lana deitzen zioten, duela urte gutxi amaitu zen aratxeen kontrabandoa,
|
orain
bertokoek jakin ez arren, droga, emigranteak edo auskalo zer, pasatuko diren mugetatik.
|
|
|
Berak zinez uste zuen Israel palestinarren borondate onaren emaitza zela. Hau da, arabiarrek euren lurrak kolonoen esku uztea adostu zutela, baina nola historikoki erakutsi duten pertsona aldrebes eta fedegabeak direla, eta israeldarren lorpenen inbidia dutenez, bada
|
orain
lur horiek bueltan jasotzea erreklamatzen dutela.
|
|
2005
|
|
|
1938an, Serrano Suñerrek, Gobernazioko ministroak, Inauteriak abolitu zituen; gerra amaitzean, koheziketa, hots, neska mutilek eskolan elkarrekin ikastea, debekatu zen; maitasun eta adiskidetasun harremanak arautu ziren; horrela, ezkongai aldia une kritiko bihurtu zen, gomendio eta debekuz josia, hurrengo puntuan hobe ikusiko dugun bezala. Hala ere,
|
orain
adibide batzuk ikusiko ditugu:
|
|
|
Marradun laukiak
|
orain
/ t/ edo Ta balioa eduki dezake.
|
|
|
–Kontraesan politiko nagusia bizitza publikoan abertzaletasunarena izatetik,
|
orain
demokratismoarena izatera. (Abertzaletasuna bera lau alderditan laukituta dagoela, gainera, eta lau sektak heriosuarki elkarri kontrajarrita).
|
|
|
Bueno, Arana Goiriri kritika asko egin liteke, nik daukat liburu bat bera kritikatuz eta guzti hori baina Arana Goiri periodista bat zen ez da ahaztu behar. Beraz,
|
orain
etortzea historia irakasle bat Arana Goiri kritikatzera, nire ustez, da etorriko balitz bezala filologo bat esatera: –pero Zapatero pues dice mal las frases en castellano?
|
|
|
–Nik askotan esaten dut: Mutil bat zergatik egiten zen?
|
orain
ez dakit, momentu batean, ETA sortzen denean, mutil bat zergatik egiten da biolento?
|
|
|
Zerk desesperarazten du euskal mutil bat: ba, ikusteak gobernuak nola praktikamente burla egiten digun, nik uste dut gauzarik inportanteenetako bat kausa bezala
|
orain
hasita psikologikoki, kausa bezala hasita, dago harrokeria eta desprezioa, min gehiena ematen diona herri zapaldu bati da desprezioa eta burla. Eta gehiago gaztetan, ze zaharragoa zarenean esaten duzu:
|
|
|
boterearen aldetik harrokeria eta errespetu falta, eta gero instantzia moralak izan luketenak, batez ere intelektualak eta moralak, erlijiosoak ikustea daudela boterearen alde. Ze klaro, orduan gelditzen zara, errebelatuta dagoena gelditzen da;
|
orain
arte zeukan moralarekin ezin da errebelatu, beraz beste moral baten bila hasten da. Eta horregatik joaten da edo marxismora edo Miranderengana ze bilatzen du beste moral bat.
|
|
|
moral barri baten bila. Eta
|
orain
, eman dezagun egin garela ANVkoak edo egin garela trotskystak, eta orain argumentuak badauzkagu biolentzia bat ere praktikatzeko. Orduan, nik uste dut hasieran, biolentzia ez da inoiz sortzen argumentuetatik baizik sortzen da biolentzia baten esperientziatik.
|
|
|
moral barri baten bila. Eta orain, eman dezagun egin garela ANVkoak edo egin garela trotskystak, eta
|
orain
argumentuak badauzkagu biolentzia bat ere praktikatzeko. Orduan, nik uste dut hasieran, biolentzia ez da inoiz sortzen argumentuetatik baizik sortzen da biolentzia baten esperientziatik.
|
|
|
Eta desesperazioa moral batetik. Orduan desarroilatzen dira argumentuak biolentzia justifikatzen dutenak eta
|
orain
ja bueltaka hasten gara.
|
|
|
Eta atzora arte torturatzailea izan zena, goizetik gauera demokrata da. Eta atzora arte frankista izan zena, Fraga Iribarne, betiko etsenplua jartzeko, atzora arte faxista izan zena, ez mentalitatez, ezer ez du kanbiatu,
|
orain
demokrata da bera. Eta atzo zapalduta zegoena, pues es igual?
|
|
|
–Ba esplikazioren bat edo eman dit, ez da?? ?. Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak
|
orain
–, baina klaro errealista izanda gauza bat ez da ahaztu behar. Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira.
|
|
|
Eta beti sentsazioa sortzen dizute, eske benetan burlak dira. Orain Madrilen eraman dituztelako PPko bi diputatu horiek, gaur irakurri dut egunkarian,
|
orain
esan dute: –porque en España nadie había sido detenido desde 1975 a la 1 de la madrugada?.
|
|
|
–Ez dakit, ni ez naiz profeta eta noiz egingo duen nik ez dakit. Bueno, baina nik daukat, beharbada zaharragoa naizelako
|
orain
, daukat geroz eta gehiago, berriro historiaren errebindikaziora nator. Gu herri txiki bat gara, bueno ez, hasiko naiz urrutiagotik:
|
|
|
–Por España y la unidad sagrada de España??, ze ni umea nintzanean, eta oraindik zure aita ere, guk entzun dugun bokabularioa falangista zen eta guzti hori. Klaro,
|
orain
oso kuriosoa da, diskurtso bera da eta hartzen duzu baina lau hitz kanbiatu dira praktikamente. Eta orduan ez da esaten ja España baizik. La unidad constitucional?
|
|
|
eta ez da esaten. España es indivisible? baizik esaten da
|
orain
–La estructura territorial?. Gauza batzuk aldatu dira baina oso kuriosoa da, diskurtsoa taula batean jartzen duzu eta berbera da, bakarrik lau hitz kanbiatu dira.
|
|
|
Orduan, horiek gauzak sintomatikoak dira nahi baduzu, baina hori da egin duen dena. Aurpegia garbitu, eta beraz,
|
orain
atakatu zitekeen guzti hori kendu, baina lehengo tokian. Inportantea da zein dago zein tokitan.
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean beren arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze
|
orain
zer gertatzen da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
Bueno ni espantatuta gelditu nintzen. Testuak nahiko zirkunstantzialak dira, ez dute gogoeta finko bat biolentziari buruz adierazten, gainera igual ez daukat,
|
orain
ikusiko dugu zure galderekin.
|
|
|
–Bat gaztea denean, barkatu
|
orain
, izaten du joera bere posturak edo iritzi politikoak arrazoimenaren izenean justifikatzeko, eta bat zaharragoa denean dauka joera historiaren izenean justifikatzeko; nik orain zaharraren izenean hitz egingo dizut arrazoi honegatik: identitateak jokoan daudenean, ez dago memoria beste fundamenturik.
|
|
|
–Bat gaztea denean, barkatu orain, izaten du joera bere posturak edo iritzi politikoak arrazoimenaren izenean justifikatzeko, eta bat zaharragoa denean dauka joera historiaren izenean justifikatzeko; nik
|
orain
zaharraren izenean hitz egingo dizut arrazoi honegatik: identitateak jokoan daudenean, ez dago memoria beste fundamenturik.
|
|
|
nahi ez duzulako, ezin duzulako edo oraindik proiektuan dagoelako. Zuk nahi duzu idazle bat izan eta
|
orain
ari zara lan egiten, ikasten, formatzen eta guzti hori, nahi duzu idazle bat izan, edo filosofo bat izan edo ekonomista bat izan. Zu zara beraz, zu, eta zu ez zarena, baina sentidu hirukoitzean:
|
|
|
–Mirandek borroka proposatu zuen,
|
orain
biolentzia deritzona, azalduko zenizkidake biolentzia pragmatiko eta biolentzia morala?
|
|
|
Egin behar dugu beste moral bat sortu, non benetan karakter fuerte bat daukatenak eta ahalmena daukatenak lider batzuk izango diren. Horiek eramanago dute gero atzetik masa, baina beraiek egingo dute orduan askatasunaren borroka
|
orain
arteko konplexu moralik gabe. Bi mailatan mugitzen da; gauza bat da, eta beharbada horregatik dago hemen bereizkuntza eginda:
|
|
|
–Zuek zer zarete lehenago abertzaleak ala demokratak?? Hori esaterako Ardanzaren frase bat da, zer gertatu da
|
orain
, bere frasea zen: gu gara lehenago demokratak abertzaleak baino.
|
|
|
–Euskal Herriari oztoporik handienak Frantziako eta Espainiako Estatu nazioetatik datozkio? dio Iztuetak, berauek, ekonomi arlotik
|
orain
begiratuz, beraien barne dagoen nazioaz laxatu nahiko ez dutelarik.
|
|
|
ez daudela Estatuak babestuta hemen dauden bezala. Esan nahi du badaukatela beraz, beren auto kontzientzia orokor bat;
|
orain
estatuaz ari naiz eta estatuak inposatu duen kulturaz. Klaro, biolentzia espainola, bueno egunero ikusten dugu zoritxarrez nola benetan kasik mugagabeki jokatzeko kapaz den, ez bakarrik torturak eta, beren arteko borroketan ere bai.
|
|
|
Orain zer gertatzen da. Demokraziak sistema monarkikoa hil zuen erregeari lepoa moztuz;
|
orain
bera dago agintean, eta orain zer egiten du, demokraziaren aurka altxatzen den edozein, antidemokrata?, kriminaltzat hartzen du. Eta nik orduan esaten dut:
|
|
|
Orain zer gertatzen da. Demokraziak sistema monarkikoa hil zuen erregeari lepoa moztuz; orain bera dago agintean, eta
|
orain
zer egiten du, demokraziaren aurka altxatzen den edozein, antidemokrata?, kriminaltzat hartzen du. Eta nik orduan esaten dut:
|
|
|
–Nik uste dut moral unibertsal bat ez dagoela, moral unibertsalik ez dago. Baina
|
orain
alderantziz, bigarren puntua: dago moral bat, bere burua unibertsal deklaratzen duena, baina hain zuzen, hori da bere problematikotasuna.
|
|
|
–Horixe da
|
orain
esaten ari nintzena. Estatuak deklaratu dute beraien burua benetan Jainkoaren lekuko ze, etsenplu bezala, oraintxe daukagu eztabaida:
|
|
|
–Hor dago problema, estatuak dauka monopolioa eta
|
orain
zer egiten da horren aurka. Orain Ibarretxek nahi duena:
|
|
|
demokratikoki behartu egingo dugu biolentziaren kontra onar dezatela gure proiektua; eta biolentziarik gabe.
|
Orain
daukagu bi alternatiba Euskal Herrian: biolentzia behar dugu askatasunerako; edo daukagu:
|
|
|
Bestela ezin da aurrera joan. Orduan
|
orain
, eta nik lehenengo aldiz abertzaletasun klasikoari, PNVri edo, lehenengo aldiz ikusi diot Franco hil zenetik garbi bere alternatiba bat itxaropen alternatiba bat bezala aurrera ateratzeko asmoa. Ibarretxeri hori aitortu behar zaio, egon liteke bat kontra edo alde berdin zait, baina hemen badago orain proiektu bat esaten duena:
|
|
|
Orduan orain, eta nik lehenengo aldiz abertzaletasun klasikoari, PNVri edo, lehenengo aldiz ikusi diot Franco hil zenetik garbi bere alternatiba bat itxaropen alternatiba bat bezala aurrera ateratzeko asmoa. Ibarretxeri hori aitortu behar zaio, egon liteke bat kontra edo alde berdin zait, baina hemen badago
|
orain
proiektu bat esaten duena: gure itxaropena hau da eta eutsi egingo diogu.
|
|
|
bide hori erreala baldin bada biolentziaren beharrik ez dago. Baina klaro, galdera handia
|
orain
hori da. Beraz, berriro, estatuaren biolentziaren aurka biolentziaren legitimazioa da, hain zuzen, desesperantza.
|
|
|
Eta honek balio du estatuaren kontra ere.
|
Orain
, bigarren hau, estatuak ez du inoiz onartuko, baina nik esaten dut baietz. Ze gizakiak, printzipioz, estatuaren kontra joateko era legitimo posible bat izan behar du beti, ze bestela deklaratu dugu estatuaren esklabo edozein kasutarako.
|
|
|
Domingo de la Calzadakoa edo Jaengo aipuen kasuan, esate baterako, harpidetzak dira. Baina susma daiteke, 1878 etapan behintzat (eta
|
orain
arte ikusitako datu guztiak epe horri dagozkio), erosle gehienak Arabakoak eta oro har Hego Euskal Herrikoak zirela.
|
|
|
Eta aktiboen artean ez dute garrantzia bera izango maiztasun minimo batekin idatzi zutenak, eta artikulu bakanen bat utzi zutenak.
|
Orain
bada Revista de las Provincias Euskaras etik igaro ziren pertsonaia nagusi batzuen jarduna aipatuko dugu. Idazlegoaren ezaugarri orokorrak hurrengo atalerako (IV. 3 §) uzten ditugu.
|
|
|
Revista de las Provincias Euskaras, ez da
|
orain
arte monografikoki ikertu. Zeharka zertxobait ukitu izan dute dute José Daniel Reboredoren Gasteizko Ateneoaren gaineko lan bikainak (1988), eta Vidal Abarca k Herran familiari buruz egindako azterketa ez apalagoak (1993).
|
|
2006
|
|
|
Izan ere, erromatar presentzia eta ekimena aniztu eta trinkoturik suertatuko da.
|
Orain
da, dirudienez, erromatar administrazioak eskualdean bidegintza serioski ekiten dionekoa (adib. Pompaelo Oeasson delako bidea).
|
|
|
Kantabriar gerrateen amaierak eta Augustoren gobernaldiak berrantolaketa administratibo sakona ekarriko dio eremu guztiari (menperatzaileen helburu politikoen araberakoa, noski, eta luzarora ohiko leinu egiturak eta ordenamendu sozio-politiko zaharra ukitu eta are aldatu ere egingo dituena). Hispania Citerior Tarrakonenseari atxikituriko penintsulako aldean, ekialdeko herriak (jaketaniar, baskoi eta beroiak) Caesaraugustako conventus juridikoari egotziak izango dira, eta mendebaldekoak (barduliar, karistiar eta autrigoiak), aldiz, Cluniakoari; Iparraldeko zatian, Zesarrek deskribaturiko Akitania etnografikoa(
|
orain
, Narbonensetik bereiziriko Lactorates, Convenae eta Consoranni delakoek berrosatua) Pirineoetatik Loiraraino zabaltzen den augustar Akitania handiaren zati bihurtuko da, ez, ordea, bere behinolako nortasuna murrizturik ikusi gabe, nahiz eta, dirudienez, zenbait arlotan (zehazki, zerga eta finantza arloan eta, agian, lerrotze militarrari dagokionez) nolabaiteko autonomia gordetzen duen.
|
|
|
kide bakoitzari pareten luzeran eraikitako eserlekuetan toki bana gordetzen zaio, bertan adinaren eta duintasunaren arabera lerrokatzen direlarik; gero, janariak eskuz esku pasarazten dituzte. Edaten hasi orduko, gizonezkoek dantzari ekiten diote,
|
orain
goraka jauzi eginez eta belauniko eroriz, arteka. Bastetanian emakumezkoak ere dantzatzen dira gizonezkoekin nahasian, elkarri aurpegia emanez, eskutik helduta.
|
|
|
–Ni naiz ihardetsi zion, Kristoren Apostulua, Iruñeako lurretan nire astoa utzi egin nizun.
|
Orain
, berriz utziko dizut astoa zure etxera itzuli arte, eta zure ostalari iruindar maltzur hori, zurea zena kentzegatik, bere aulkitik erori eta zorte txarra izango du; horrela jakinarazten dizut, eta halaber jakinarazten dizut nire bidean dauden hostalarari bidegabe guztiak, erromesen, hil edo bizien, jabetzak bereganatzen dituztenak, betirako zigortzen ditudala, jabetza horiek elizentzat eta hildak... Erromesa hitz egiten ari zionaren oinak musukatzeko makurtu zen eta Apostulua desagartu zen.
|
|
|
Aldi berean, ezpataz hil zituen arabe guztiak, baina kristauak berarekin eraman zituen aberrira. Orduantxe populatu ziren Asturias, Primorias, Liebana, Trasmiera, Sopuerta, Karrantza, Bardulia(
|
orain
Gaztela esaten diotena) eta Galiziako itsasaldea; zeren eta Araba, Bizkaia,
|
|
|
Eriak, antzina egipziarren artean egiten zen legez, bideetan jartzen dituzte, lehenago eritasun bera nozitu dutenengandik tratamendu aholkuak jaso ditzaten. Brutusen konkista aurretik, larruzko txalupetaz baino ez ziren baliatzen itsas gorak uzten zituen lakuak eta zingirak zeharkatzeko;
|
orain
, ordea, apenas ikusten diren zuhaitz enbor batez egindako piraguak ere. Beren gatza kolore gorrikoa da, baina, ehotuz gero, zuri bihurtzen da.
|
|
2008
|
|
|
Mugimendu bakezaleak utziriko hutsune hori, giza laguntza eskaintzen duten taldeek hartu dute
|
orain
Agirreren ustez.
|
|
|
Ez genuke atal hau amaitu nahi Thompson en aipu bat esan gabe, jakinik ere, gure lana bere aipuz josita dagoela. Esanguratsua iruditzen zaizkigu, iruditu ere, Thompson en hitzok, batez ere bake mugimenduan erabat murgildutako pertsona baten ahotik datozelako, eta
|
orain
arte bildutako ideien eta gogoeten nolabaiteko laburpena delako.
|
|
|
Lanean garatutako ideiak laburbilduko ditugu
|
orain
, ondorio gisa. Alde batetik, ondoriozta genezake mugimendu bakezaleak ez zuela arrakastarik izan helburu zehatzak lortzeari erreparatuko bagenio.
|
|
|
Mendebaldeko Europako mugimenduek, gainera, bat egiten dute neurri handi batean AEBkoekin zentzu horretan, baina hori beranduago ikusiko dugu. Goazen
|
orain
Europako alde batean eta bestean gertatzen direnak aztertzera.
|
|
|
Egoera ezberdina zen bloke bateko zein besteko bakezaleentzat, baina baita bloke berean herrialde ezberdinetan zeudenentzat. Ez dugu
|
orain
herrialdez herrialdeko azalpenik emango, baina AEBko eta Europako mugimenduen artean izan zen ezberdintasun eta distantzia nabarmena aipatzea, labur bada ere, beharrezkoa dela uste dugu, mugimenduaren benetako aniztasunaren argazki fidela egiteko.
|
|
|
Orain arte mugimendu bakezaleak zer diren ikusi dugu, gutxi gora behera. Goazen
|
orain
gizarte mugimendu berriak deritzenak zer diren zehaztera, eta ikustera ea mugimendu bakezaleek haien definizioarekin bat egiten duten, gisa horretara hobeto ulertuko baitugu bakezaletasunaren benetako izaera. Tilly eta beste hainbat autoreren ikuspuntutik gizarte mugimendu berriak, bizitza estilo?
|
|
|
Historian zehar bakearen aldeko hainbat jarrera izan direla ikusi dugu. Baina mugimendu bakezale garaikideen aurrekari izan diren tradizio bakezaleak aztertuko ditugu
|
orain
. Horretarako, Approaches to Peace liburuan2 Nigel Young-ek egin duen sailkapenean oinarrituko gara.
|
|
|
Orduko arazoei irtenbidea bilatzeko erantzun berdintsua erabili zen. Hala ere, 68ko mugimenduak izandako gizarte babesa eta ezker tradizionalaren garrantzia ez dira
|
orain
nabariak. Orduan mugimendua kulturala eta autoritate izaeraren kontrakoa izan bazen ere, gaurkoak izaera etiko morala dauka eta eskubideen aldarrikapenean datza.
|
|
|
Epai dezala irakurleak, baina gure iritziz errusiar Estatuak baditu beste lehentasun eta arazo batzuk, horietako askori,
|
orain
arte ikusi dugunaren arabera, aurre egiteko ez da gai, nahiz eta bere biziraupena jokoan egon. Beraz, pentsa daitekeen bezala, arrazakeriaren aurkako borrokak (edo momentu honetan bigarren mailakoak diren beste arazo batzuek) ez du errusiar Estatuaren agendan lekurik.
|
|
|
Eskualde batzuetan, batez ere mendebaldean, Mosku inguruan, populazioaren pilatze bat gertatu den bitartean, Ekialde Urrunak biztanleriaren% 15 galdu du, Chukotkako eskualdeak Nazioarteko Moneta Bankua, adibidez, bere biztanleriaren bi herenak galdu zituen 1989 eta 2002 bitartean. Horretaz gain, Sakwak aipatzen du lehen jendea landatik hirietara joaten zela baina
|
orain
kontrako prozesua gertatzen ari dela, hiriak pixkana husten doazelarik47.
|
|
2009
|
|
|
Bestalde, hiri horretan beraien osaba Francisco Tomas auzokidea dugu. Baina
|
orain
interesatzen zaiguna da nortasun kontzientzia eta hori behin eta berriz azaltzen da kasu honetan: –algunos amigos nabarros míos ycieron de tener en México la Pasqua de Nabidad para decirle un nobenario de misas, que como era el difunto gran músico tenía muchos amigos?.
|
|
|
Hasteko, kolonia kontzeptuak Aro Berri honetan esan nahi du Ameriketan nafar talde batzuk, behar bada ez guztiak, biltzen zirela elkarri laguntza emateko eta nolabait beren burua nafartzat hartzen zutelako, hain zuzen,
|
orain
ari garen taldeko nortasun kontzientzia adieraziz. Eta kontzientzia hau herrikidetasun harremanetan azaltzen zaigu Ozeano Atlantikoko bi aldeetan zabalduta.
|
|
|
Horrezkero, urte franko igaro ziren eta azkenik Nafarroan bertan zor hori auzitara eraman zuten zordunak ordain zezan.
|
Orain
interesatzen zaiguna da nola aukeratzen duen nafar batek beste bat, bereziki herri berekoa edo senidea izanez gero, zerbaiten beharra daukan guztietan. Agian halako konfiantzazko harremanak bakarrik etxekoekin.
|
|
|
Edonola ere, gehiago ikertu behar da nola sortu eta garatzen den, zer suposatzen duen Historian zehar nafarren taldeko nortasun kontzientzia horrek. Hau dela eta,
|
orain
burura datorkit Manex Goienetxe, goian bego, zoritxarreko historialariaren azken egitasmoa:
|
|
|
–se tenga muchas veces por mui dichoso pues le cupo la suerte donde nació y no como los que estamos por acá que sabemos dónde nacimos y no sabemos dónde emos de morir?.
|
Orain
gogora datorkit, eta harago joanez, Ortega Gasset filosofoak 1941ean Historia como sistema izeneko obran idatzi zuena, gizakia baita, ese peregrino del ser, ese sustancial emigrante..?
|
|
|
Lana, laburtu edota egokia, honako liburuan oinarritzen da eta bertan daude
|
orain
aipatu ez ditudan erreferentzia bibliografiko eta dokumental guztiak: ARAMBURU ZUDAIRE, J.M. (1999):
|
|
|
Izan ere, emigranteak pertsona ezjakinak zirela azpimarratzen da behin eta berriz, eta idatzizko prentsaren esanetan agenteek hauen ametsak eta ilusioak esplotatzen zituzten etekinak ateratzeko. Erreklutazio agenteei buruzko irudi edo ikuspegi hau oso orokorra da, gaur arte iraun du gainera33 eta Europa osoan ikusmolde hau nagusitu da
|
orain
arte, baina badira agenteei horrenbesteko garrantzirik ematen ez dieten lanak, ez behintzat zentzu horretan, Ercole Sori idazle italiarrak agenteek babes tekniko eta kudeatzailea eskaini zutela dio eta zalantzan jartzen du «emigrazio artifizial baten autore» zirenik.34
|
|
|
Hau da, beraz, egunkarietan ia gehienean osatzen den eskema orokorra, emigrazioaren prozesu lazgarri bat erakutsi nahi dute iturri hauek hain zuzen. Noski, ñabardurak eta bestelako eskemak ere baliatzen dira, baina ikus daiteke
|
orain
aurkezturiko iritzi hau oso orokorra dela eta eskema honek hein handi batean aztertzen dugun garai kronologikoan irauten duela indar gehiagoz edo gutxiagoz bada ere (artean). Prozesu honen guztiaren barruan emigrantearen irudiari buruzko datu ugari aurki daitezke eta joan etorriko bidaia honek aurrera egin ahala, emigrantearen irudia eraldatuz joaten da, beraz, irudi horrek joan etorriko bidaiaren pareko bilakaera bat izango du, gero azalduko dugun bezala
|
|
|
Ikerketa honek izan nahi du jorratzen ari garen gaia oraindik gehiago zabaltzeko pauso bat, hain zuzen, migrazio prozesuak gaur egun behin eta berriz begien bistan ditugulako egin dira ezagun, ez dugu ahaztu behar Euskal Herria ez dela sortzen ari den immigrazio prozesutik kanpo geratzen, zeinaren bidez herri txiroetako populazioak garaturiko herrietara jotzen duen?; immigrazio prozesu honek, nolanahi ere, aldaketa nabarmenak ekarriko dituela ez dago dudarik, bertoko kulturan eta pentsamenduan, esaterako, eta beste herri batzuetatik Euskal Herrira etortzea erabaki duten horien «irudia» sortzen ari gara gaur egungo gizartean. Ez gara
|
orain
aztertzen hasiko zein den osatzen ari den irudi hori, baina zalantzarik gabe, garai bateko emigranteen irudia zein zen jakiteak asko lagunduko digu gaur egungo immigranteen «irudia» eratzeari buruzko guztia ulertzeko.
|
|
2011
|
|
|
1934ko urriko iraultzak Tolosan izan zuen eragina aztertzen du lan honek. Gertaera hark Gipuzkoan izandako garrantzia Arrasatera eta Eibarrera mugatu dituzte
|
orain
arteko ikerketek, baina industriak eta langile mugimenduak indarra zuten beste toki batzuetan ere oihartzuna izan zuen sozialisten iraultza ahaleginak. Are gehiago, zenbait jeltzalek eta anarkistek ere bat egin zuten mobilizazio harekin.
|
|
2012
|
|
|
20 mendean, batez ere, historialari navarristak saiatuko dira historia hori arintzen, eta konkistaren ustezko onurak azpimarratzen. Halere,
|
orain
, Nafarroaren konkista ukatzeko edo ezkutatzeko aurkituko ditugun arrazoiak guztiz desberdinak izanen dira. Antzinako Erregimenean, ikusi bezala, oinarri historiografiko bat eratu nahi izan zuten historialariek, Nafarroako erakundeak defendatzeko.
|
|
|
Askotan entzuten dira honelako galderak: «Eta gu
|
orain
dela 40 urte zer izango ginen. Karlisten eta liberalen garaian, karlistak edo liberalak izango ginen?
|
|
|
Nafarroako konkistaren garaian, zer egingo genuen?» Baina ez daukagu nahikoa elementu guk egoera horiek nola biziko genituen jakiteko. Joera handia dago
|
orain
dela 40, 200 edo 500 urteko gertaerak gaur egungo ikuspegietatik ulertzeko edo justifikatzeko, eta hori oso zaila da. Eta askotan zilegi ere ez da hori egitea.?
|
|
|
Alonsoren Katebegi galduaeleberriaren bilbea ezaguna da, liburuaren kontrazala gaztigatzen duen legez liburu bat da kontakizunaren ardatza, XVI. mendean euskaraz idatzi omen zen liburu bat, Leizarragaren Bibliaren aurretiko liburu ezezaguna
|
orain
euskal historia interpretatzeko modua aldaraz dezakeena. Juandeaburre Fundazioan gorderik zegoen eta lapurtu berri dute, liburuaren xerkak hainbat jauntxo eta jauntxo ez direnak dantzan jarriko ditu ustezko altxorra nork atzeman aurrena.
|
|
2013
|
|
|
Iparraldean berdin, herritar xeheen hizkuntza euskara zen, legeen hizkuntza gaskoia, Gortearena frantsesa eta unibertsitatearena (neurri batean) latina. Errealitate konplexu eta aldakor bat sinplifikatzen ari gara jakina, baina
|
orain
azpimarratu nahi duguna da egoera multilinguistiko hori ez zela Euskal Herriaren berezitasuna. Ez, Frantziako erresuman, adibidez, hala zen leku gehienetan.
|
|
|
Ezker eskuin banaketa politikoa oso zehatz datatu daiteke historian zehar, baina funtsean etiketa bat besterik ez da: gizarte orotan historia osoan zehar borrokak eta gatazkak izaten dira gizarte talde desberdinen artean, lehen,
|
orain
eta gero, baina aldi zehatz batean ezker eskuin binomioaren arabera esplikatu dira. Era berean, beti izan dira arrazoi politikoek eragindako hilketak eta magnizidioak (gogora, adibidez, Julio Zesarren hilketa), baita ere mota askotako gehiegikeriak populazio babesgabearen aurka formalki gerra egoera aldarrikatu gabe, baina terrorismoa aldi zehatz batean erabili da eta esanahi zehatz batekin (gero aldatzen dena).
|
|
|
hainbat. Baina ez da nire asmoa gai horri ekitea
|
orain
. Beste puntu baten gainean hausnartu nahi nuke, ordea:
|
|
2014
|
|
|
Aipagai duen episodioa biziki konplikatua da eta orain ez dugu astirik horri ekiteko; ingelesezko wikipedian Georgian Affair deitzen zaio eta interesatuak hor aurki ditzake oinarrizko deskribapen bat. Guri
|
orain
dagokigunez, buka dezagun azpimarratzen ez dela zilegi nazionalismo inperialista eta zapaltzailea maila berean jartzea nazio txikien nazionalismo defentsiboarekin. Trotskik argi eta garbi esan zuen 1929an.
|
|
|
Aipagai duen episodioa biziki konplikatua da eta
|
orain
ez dugu astirik horri ekiteko; ingelesezko wikipedian Georgian Affair deitzen zaio eta interesatuak hor aurki ditzake oinarrizko deskribapen bat. Guri orain dagokigunez, buka dezagun azpimarratzen ez dela zilegi nazionalismo inperialista eta zapaltzailea maila berean jartzea nazio txikien nazionalismo defentsiboarekin.
|
|
|
Edizio ugari dago hizkuntza askotan; jatorrizkoa errusieraz idatzita dago, 1929an, Prinkipoko uhartean (Turkia) erbesteraturik pasatu zituen urteetan. Baina neuk errusieraz ez dakit eta
|
orain
eskura dudan gaztelaniazko edizio bat erabiliko dut, hauxe: Mi vida, Madrid:
|
|
2015
|
|
|
Ez da ikerketa honen asmoa abertzaleen gizarte babesari buruzko eztabaidan sartzea, baina garbi dago kopuru horiek egoera beste ikuspuntu batetik ikusten lagunduko dutela. Hala ere, karguak aztertzen ditugunean, berehala ohartuko gara sailkapeneko lehenengo taldeek beteko dituztela alderdiaren egituraren goi postuak, alderdi gehienetan lehen eta
|
orain
gertatu ohi denez.
|
|
2016
|
|
|
Ideia horrek kristau asko estutu zituen: . Nola desberdindu zitezkeen
|
orain
kristau onak juduetatik??. Juduak bereizita bizi izan ziren mendeetan zehar.
|
|
|
Erlijioaren justifikazioak indarra galduta, juduak herri bihurtu zituzten. Erlijioak ez zituen berezi egiten,
|
orain
–arraza, judua zen desberdintzen zituena.
|
|
|
Hala ere, aldaketa bat eman da:
|
orain
–galdera handia, berehalakoan erantzuten eta hortik aurrera argudioak ematen saiatu ordez; alderantzizko bidean jokatzen dute, hau da, lehenik frankismoaren ezaugarriak aztertzen dituzte gero erantzun bat (borobila izanen ez dena) emateko.
|
|
2017
|
|
|
aztertzera igaroko gara. Izan ere, arrantza mota honetan parte aktiboa izango zuten
|
orain
arte aipatutako nabigazio metodo desberdinak, eta denborak aurrera egin ahala, itsasoko nabigaziorantz bideratuko ziren.
|
|
2018
|
|
|
Lezamako euskararen oso lekukotasun interesgarria daukagu Gure Izarra aldizkariko zenbaki bakarrean, 1888ko urrian argitaratua. Ez du askorik balio euskaraz hitz egiten zen edo ez jakiteko, baina kontua da euskaraz idatzita dagoela, eta
|
orain
arte ez dugula Aiarako euskaran idatzitako testu askorik ezagutu. Beraz, oso baliagarria da eskualdeko euskara ikertzeko, nahiz eta gaztelaniaren eragina oso handia den autorearen euskaran (Díaz Noci, 1990).
|
|
|
3 Hau egia bada ere, toponimiari buruzko oharpen bat egin behar dugu
|
orain
. Lekuko izenak ez dira aldagaitzak; Aiaran bertan, herri batzuek izena aldatu zuten (Derendano > Saratxo, Perea > Beotegi, Opellora > Costera).
|
|
2022
|
|
|
Ondorioei dagokionez, lan labur honetan zehar azpimarratu eta ezaugarritu den moduan, XX.mendearen azken erdialdearen bueltan Donostia ezberdin bat,
|
orain
arte erreparatu eta aztertu ez den Donostia ezezagun bat existitu zen. Hiriko agente dominatzaileen artean, aspektu komun bat ezarri zen:
|