|
2022
|
|
|
—Nondik datoz" vacuna" eta" vacunología" hitzak? Euskaraz
|
nola
eman?
|
|
|
Eta txertorik hartzen ez duen arbolei
|
nola
deritze. Txertakak esaten zaie.
|
|
|
Baina guztiok dakigu anitz hitzak asko adierazten duela oro har.
|
Nola
eman kontzeptu horiek euskaraz?
|
|
|
" antidisturbios" delako polizia atal berezia.
|
Nola
esan zehaztasunez hitz hori euskaraz?
|
|
|
Baina
|
nola
bideratu erromantze hizkuntzetako ANTIaurrehitz hori. Erro mantzeen bidetik jo, euskara enbor horretako hizkuntza ez dela?
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit,
|
nola
suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait. Eta hari horri tira eginez proposamen bikoitza egitera ausartzen naiz:
|
|
|
—Ingalaterrako erreginak bizileku duen jauregiari
|
nola
esan behar zaio: Errege etxea ala Erregina etxea?
|
|
|
Baina, ausarkeriazko egoera horri zer izen eman? Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera
|
nola
izendatu. Ausartegia edo ozarregia izatearen kualitatea nola adierazi?
|
|
|
Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu? Ausartegia edo ozarregia izatearen kualitatea
|
nola
adierazi?
|
|
|
—" Novatada" eta" novato",
|
nola
esan litezke euskaraz?
|
|
|
—Eta" novatada", orduan,
|
nola
esango genuke?
|
|
|
—Eta gazte sartu berri edo sarberriei, edo hasiberriei egiten zaizkien" novatada" delakoei
|
nola
deritze euskaraz. Aukeran bat baino gehiago ditugu:
|
|
|
—Irakaskuntza munduan, azterketa garaian, sarri entzuten den hitza dugu txuleta ikasleen ahotik.
|
Nola
esan beste era batera euskaraz?
|
|
|
· PREaurrizkiak ez du horrenbesteko arrakastarik izan. Baditugu hitz gardenagoak euskaraz, hala
|
nola
aurre eta aitzin, egiteko hori ondo be te dutenak. Aintzinsolasa diotena Iparraldean, hitzaurrea dugu Hegoaldean.
|
|
|
—Susmagarriak izan litezkeen covid kasuen jarraipena egiteari, euskaraz
|
nola
esan dakioke. Tracking ingelesez deritza, trazabilidad gaztelaniaz, eta euskaraz?
|
|
|
—Euskal Autonomia Erkidegoak eta Nafarroako Gobernuak eskumenak izango dituzte, Espainiako Gobernuak erabaki berria duen" Ingreso Mínimo Vital" edo" Renta Mínima Vital" delakoa kudeatzeko. Euskaraz
|
nola
esan hori?
|
|
|
Baina hurrengo ikasturtea ri begira ere izango du itzala izurri honek. Eztabaida hortxe dago, eskolak
|
nola
eman eta hartu behar diren: presentzialak, ez presentzialak, erdiz erdi?
|
|
|
presentzialak, ez presentzialak, erdiz erdi?
|
Nola
esan behar ditugu hitzok euskaraz?
|
|
|
|
Nola
izendatu euskaraz, gaztelaniaz" temporales" deritzaten horiek. Izen ezberdina erabiltzea hobe, beti ere.
|
|
|
euskaraz ari garenean, no la esaten dugu mezu hori bera? Erdarazko esamoldea ahaztu, zeinda ez balego bezala, eta guk geutara
|
nola
espresatuko genukeen hori pentsatu. Emai tza hobea ateratzen da ia beti.
|
|
|
Mailegu hitza, ingelesetik hartua.
|
Nola
eman euskaraz. Hortxe gakoa.
|
|
|
—Zaust, edo dsaust, zirkin edo mugimendu bizkor, bat batekoa adierazteko erabili izan da. Domingo Agirrek Kresalan darabilen esaldi bat, Kitolisen txalupa itsasoan
|
nola
bat batean irauli zen aditzera emateko: " Brast, joten gaitu haize bunbada gogor batek, eta dsaust, danok itxasora".
|
|
|
|
Nola
eman euskaraz reincidir kontzeptua. Berrerori edo birjausi izan daitezke ordain labur zuzenak.
|
|
|
Norbere borondatez eta erabakiz gertatzen denean hutsegite edo desbidea, erortze edo berrerortze soila baino gehiago dela esan dai teke.
|
Nola
adierazi hutsegitean batek duen jarrera aktiboa?
|
|
|
—Haragi da euskaraz dokumentatzen den hitzik zaharrena. XII. mendean Pirinioak zeharkatu zituen Aymeric Picaud izeneko elizgizon edo zelakoak, Do nejakue bidean ikasi zituen zenbait hitz, euskaldunen hizkuntza" barbaro" hartan, Codex Calixtinus delako gida estiloko eskuizkribu sonatuan; erro mes nekatuek jakin zezaten
|
nola
eskatu aterpetzen zituzten ostatu edo etxean behar beharren zutena. Latinez idatzi zuen:
|
|
|
irristakor edo bi dezorua laban esanda? Hau da,
|
nola
dagoen, irristakor dago, laban dago.
|
|
|
—Gaztelaniaz maiz entzuten den esamolde bat azaldu zaigu gaiaren harira, eta geure irrati jardunean euskaraz ordaina
|
nola
eman ez dakigula gelditu gara: " brindis al sol", gehienetan," hacer un brindis al sol" egituran.
|
|
|
Euskaraz
|
nola
esan hori beste era batera. Adjektiboarentzat bi aukera datozkit burura:
|
|
|
—Zalantza sortu zaigu:
|
nola
esan dezepzioa euskaraz. Etsipena diogunean, ez diogu gauza bera, beharbada...
|
|
|
Eta izen abstraktua bera, dezepzioa,
|
nola
eman euskaraz. Aukera bat:
|
|
|
—Eta anbizioa,
|
nola
esan?
|
|
|
—Iranen Qasem Soleimaniren hiletetan jendea uxaldian bezala korrika atera eta dozenaka lagun hil dira. Eta Euskadi Irratian ez dugu asmatu
|
nola
esan. Esaldi luzea atera zaigu eta horrek titularretarako balio ez.
|
|
|
Ugari eta ordena gabe datorren, doan edo erortzen dena ere burrustan ohi doa. Emile Larre euskaltzainak jendeari buruz darabil, dioenean bertso saio ospetsu bat entzuteko jendea
|
nola
sartu zen aretora: " Guri 700 entzule nausitu zitzaizkun burrustan ateak ideki orduko" (Artzain etxolak).
|
|
|
Gure lankide Aritz Agirrek ekarri du epaiketakoa irratira eta une batean esan du: " Maite,
|
nola
esaten da gilipollas?", hain zuzen ere, akusatu batek besteari hala deitu omen ziolako. Horrek euskarazko biraoen zerrenda egiteko aitzakia ematen digula pentsatu dugu...
|
|
|
Azken puntu gisa, gogora dezagun era modalean, adberbio gisa erabiltzen direla horrelako hitzak, zerbait
|
nola
esaten den adierazteko, gazt. ‘por postureo’ Eta badugu halakoetarako atzizki zahar bat, RREN edo ARREN, itxu ra izenarekin ondo uztartzen dena: itxurarren.
|
|
|
—Borroka politikoan aste honetan atera den kontzeptua dugu" carroñerismo político" delakoa, eta ez dugu asmatu euskaraz
|
nola
eman. Iñigo Iturrate EAJko parlamentarioak berak, gaztelaniaz" carroñerismo político" aipatu zuen, eta euskarazko adierazpenetan" joku zikina".
|
|
|
Haragiari euskaraz ematen zaion izenaren inguruan dira gure oraingo kezkak.
|
Nola
deritza jaten dugun horri. Haragia, okela?
|
|
|
Hara zer dioskun Gero (1643) bere obra urregorrizkoan," irakurtzaileari" zuzendutako gutunean: " Egun batez, konpainia on batean, euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere,
|
nola
egitekoen geroko uzteak, egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak".
|
|
|
—Eta deseskalatzea,
|
nola
adierazi?
|
|
|
—Egunotan etortzen ari den haize hotzaren harira, gaztelaniazko" chorro polar" en tzuten ari gara, ingelesez" jet stream" deritzana izendatzeko. Hotz edo haize mina denean hotz edo haize horren errio, olatu edo erauntsi bortitz hori, Ipar polotik hegoalderantz burrustan datorkigun horri
|
nola
esan. Isuri polarra?
|
|
|
Biharamuna eduki, esan ohi da. Azkuek hara
|
nola
defi nitu zuen: " Malestar del cuerpo o desmadejamiento después de un día de extraordinario".
|
|
|
—Eta beste animalien beroaldiari
|
nola
esaten zaio?
|
|
|
· Adberbioetan: hur (hurbil, gertu); zelan(
|
nola
)> zelako (nolako).
|
|
|
Ez beharbada erlijio generoko saio eta idatzietan; ugariagoa da, jakina, literatura profanoan. Hala
|
nola
, Oihenarten Atsotitzak bilduman, besteak beste, honako testigantzak aurkitu ditugu: " 448 Tusto du irabazten, jokoa eta putak dituenak ahazten";" 484 Ama, aitzint zazkio ‘puta’ deitzera.
|
|
|
—Eta tuperretik jateari
|
nola
esaten zaio. Gaztelaniaz," tuperrada" deitu zioten protestaldiari.
|
|
|
— Jakin nahi genuke," mediar" eta" intermediar"
|
nola
bereiz daitezkeen, bakoitzak zer funtzio betetzen duen...
|
|
|
|
Nola
adierazi edo egokitu euskarara egoki?
|
|
|
—Jatorriz, frantsesez," cordon sanitaire"; gaztelaniaz," cordón sanitario". Euskaraz,
|
nola
luke?
|
|
|
Eta horra ere, egilearen erantzuna, es kura ditugun baliabideak aipatuz, hiztegiak eta abar, besteak beste, Euskaltzain diaren Hiztegia, egun sarean dagoena. Aholkuak ere, ez urri, hala
|
nola
hotshitzetan erabiltzearen aldeko abagunean.
|
|
|
Gaurkotasun handiko kontuak, beraz, eta guztioi dagozkigunak(
|
nola
esan bestela gaztelaniazko" postureo"," cogobernanza"," tuperrada"," ne gacionistas"," flipar"," pandemia"... gisako hitzak?). Hona hemen, bada, eguneroko jardunean dema latza bihurtzen ari zaizkigunak, erantzun egokien bidez eginak.
|
|
|
Hedabideek egunean eguneango eta presa biziko zeregin bati aurre egin behar izaten diote: euskaraz
|
nola
aditzera eman, gaztelaniaz, ingelesez edo beste hizkuntzetan garatzen doazen kontzeptu eta adierazte premia berriak.
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz
|
nola
eman: hautuaketa arrazoiak eitb
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz
|
nola
eman: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu berriak euskaraz
|
nola
eman: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
Freskoak eta atseginak, alabaina. Hartara, egunean egunean gure inguruan gaztelaniaz zein frantsesez ditugun kontzeptu berri horiek, euskal modu jatorrean
|
nola
adierazten diren azal du digu Faktoriako geziak liburuaren egileak. Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino.
|
|
|
Bi aldeen arteko babesaz ari garenean, beste baten kaltetan, pintza egitea, pintzarena egitea... esan liteke?
|
Nola
esan genuke euskaraz?
|