|
2022
|
|
|
Azken denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan gure lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino
|
lan
hanitx egiteko Ipar Euskal Herri hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!... Hire oritzapenak lagün gitzala xede horren eraikitzen.
|
|
|
Herria astekarian
|
lanean
hasi nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio lanetan eta kontu egile gisa, bai eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa lanetan –garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile bezala ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Herria astekarian lanean hasi nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio
|
lanetan
eta kontu egile gisa, bai eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa lanetan –garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile bezala ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Herria astekarian lanean hasi nintzelarik, 1994ko urtarrilean, administrazio lanetan eta kontu egile gisa, bai eta kronikari eta tokian tokiko berriketari boluntario sarearen koordinaketa
|
lanetan
–garaian hirurogei bat boluntario bazeuden– hiru izen aurkitu nituen Zuberoako kronikari eta berriemaile bezala ekarriak zirenak: Jean Louis Davant, Panpeia Etxebarne eta Allande Sokarros.
|
|
|
Jean Louis Davant larrabiltar euskaltzainak, batetik Zuberoako berriak helarazten zituen Herriari, bestetik kronikari
|
lana
zuen betetzen. Egiari zor, iru ditzen zaidanaz, tokiko berri emailegoa baino, kronikari lana du gehien bat bete, molde jarraikian.
|
|
|
Jean Louis Davant larrabiltar euskaltzainak, batetik Zuberoako berriak helarazten zituen Herriari, bestetik kronikari lana zuen betetzen. Egiari zor, iru ditzen zaidanaz, tokiko berri emailegoa baino, kronikari
|
lana
du gehien bat bete, molde jarraikian. Panpeia eta Allanderi zoakien Zuberoako berrien zabaltzea, baina horien partetik iturria doi bat agortua bezala zegon garaian, Jean Louis ek hartu zuen luma, Igarailea izenpetuz bidaltzen zituen berriak, ahal zuen guziez, ezin zuelarik irakurlea abisatzen zuela:
|
|
|
Allandek artikulu eder batez omendu zuen Herria astekarian: " Eüskaltzale süharra zen Jean Pierra Etchebarne eta osagarri arrenkürek ez baleie bidea trabatü, eüskararen eta Eüskal Herriaren alde
|
lan
hanitxez haboro bürütüko zütüan, düdarik batere gabe. Ez adiorik, Panpeia!".
|
|
|
Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu". Suhuskundarra zen Jean Lahargou, Euskal Herritik kanpo
|
lanean
ari izana. Langile xumea.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari
|
lanetan
. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko
|
lan
eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino
|
lan
askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
" Nor zarete?" telefonoz egin galderari (generoa, adina,
|
lana
), eskuetan dugun txostenak maluruski ez digu zuberotarren erantzunik ematen. " Zuberoako zenbakiak ttipiegiak dira", hain segur gutxiegik ihardetsirik.
|
|
|
Antzu gelditu zen Paxkalin Aincyk eta nihaurk egin genuen entsegua. Lehen urtetan, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen
|
lanean
Herriarentzat. Eta gure nahia zen har pidedunen sarea, ez bakarrik mantentzea, baina ahalaz emendatzea ere.
|
|
|
maskaradak, Bortükariak elkartearen ibilaldi jarraikiak, Xiberoko ekonomia, kantonamentüko bozak, Santa Kruz pastorala, antzerki, Dantzari Egüna, Xüberoko sindikata, eüskal kantu txapelketa, txülülen jeialdia, De Treville pastorala, Lucien Afios müsika egilea, Müsikaren Egüna, herriko jeiak Barkoxen, libertitze gaüaldia, gasbidearen üngürüko gatazkak, Chips made in Züberoa, Xiberoko Botzaren berriak, züberotar mintzajearen üngürüko ikastaldia, Mauleko zerbütxütegia, herriko mozkinen feida, GaPeio JORAJURIA. Allande Sokarros, Herria astekariko berriketari 148 rindainen kantaldi, Eüskaltzaindia Züberoan Allande Oihenarten goraipatzeko, Mauleko Etxahun gelan blues gaüaldia, Basabürüko hautetsiak mintzo, Mauleko Eperra ikastolaren besta, Aita Junes Casenaveren obra berria, Uhaitza Züberoako kültür etxearen
|
lanak
, Urtats aiharia presoen alde...
|
|
|
Maulen, jada erran dudanez, harrera ona jaso genuen... baina Atarratzen! Euskararen sustatze
|
lanetan
diharduen Sü Azia elkartekook igorri genien gutunari, oso suminduta erantzun diote atarraztar merkatarien batasunekoek. Haien" harridura eta amorrazioa jakinarazi" nahi zi guten eta," pentsaezinezkoa" zela euren baimena eman zezaten" euskara ez dakitenentzako kaltegarria litzatekeen ekitaldi diskriminatzaile bati".
|
|
|
Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako
|
lana
da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez bezala, hau aldiz gu rasoen eta laguntzaileen
|
lanez
, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea.
|
|
|
Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela. Hanitxek uste düe ezagü tzea, bena ontsa
|
lana
hartüz geroz, güti dakiela ohartüren dira. Es küetan düzün libürü hau Züberoaren hobeki ezagützen eta haren eretzeko mai tarzünaren handitzen lagüngarri agitzen bazaizü, botzik izanen gira.
|
|
|
Argazkilaria, berriz, Christophe de Prada da. Elkar argitaletxekoek zidaten
|
lan
hau eskatu, hutsune bat zegoelako alor horretan. Frantsesez eta espainolez ere badaude.
|
|
|
" Allande Sokarros: ‘Inkestek gezurrak esaten dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan’" 94 partean Euskaltzaindiko ohorezko kide eta pastoral idazlea izan zen Junes Casenave Harigileren argitaragabeko
|
lan
batzuk bildu dituzte.
|
|
|
Junes Cazenave Harigileren
|
lan
argitaratu gabeak ere ezarri dituzue liburuan.
|
|
|
Oso euskaltzale sutsua izan zen. 2018ko irailean hil zen eta nahi genuen baitezpada bere
|
lan
argitaratu gabeak agertu. Bere lan anitz argitaratu dira, pastoraletako testuak demagun, baina gehienak ez dira atera oraindik.
|
|
|
2018ko irailean hil zen eta nahi genuen baitezpada bere lan argitaratu gabeak agertu. Bere
|
lan
anitz argitaratu dira, pastoraletako testuak demagun, baina gehienak ez dira atera oraindik. Sail berri bati hasiera eman nahi izan diogu Aita Junes Cazenave Harigile gogoan, eta horretan jarraitzeko asmoa dugu hurrengo argitaraldietan.
|
|
|
Anitz daude, etengabe idazten zuen.
|
Lanetatik
erdia baino gehiago oraindik argitaratzeko badirela erranen nuke. Horren erronka da euskarazko irakurleak izan daitezen, eta haz daitezen.
|
|
|
Pasta oneko zuberotarra, kazetari, itzultzaile, idazle, militante, hautetsi, euskaltzain urgazle... Iparretarrak IK ko kide izana, Zuberoako Herri Elkargoko presidenteorde ohi, Sü Azia elkarteko ki de, hamaika ditu
|
lan
eginak, eginkizun dituenak bezainbat. Bi de horretan, hala ere, zenbait liburu ditu onduak:
|
|
|
Iduri du Zuberoan ere
|
lanik
frango badela euskaraz bizitzen. Adinekoek ontsa badakite.
|
|
|
Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia n berean. Ez dira, beharbada, idatzi diren kalitate handieneko
|
lanak
, baina hastapenak dituzu!
|
|
|
Hori da egoera soziopolitikoa eta ez da egiten ahal hori ez balitz bezala, bistan dena. Politikak errespetua ekarri dit, ikasten da besterekila
|
lanean
. Garai batean baziren bi mundu, elkarrekin ibiltzen ez zirenak:
|
|
|
Bata bestearen ikusmoldetik ikasi eta onartu dute batzuek eta besteek. Eta, demagun, Zuberoan,
|
lan
egin dugu euskararen bultzatzeko, eta ez baginen hor izan, ez zen egina izanen.
|
|
|
21 urte bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren nire esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia. Allande, ordea, kazetaritzan aritua zen aurretik ere, eta hark emandako patxadak
|
lana
asko errazten zuen.
|
|
|
Amaitu zen aro hori, elkarrekin
|
lan
egiteari utzi genion Allandek eta biok, baina eguneroko harremanak sortutako adiskidetasunak jarraitu egin zuen. Lehen eguneroko harremana zena tartean behinekoa bihurtu zen, eta lanean oinarritutakoa izatetik, mendizaletasunean errotutakoa izatera pasatu zen.
|
|
|
Amaitu zen aro hori, elkarrekin lan egiteari utzi genion Allandek eta biok, baina eguneroko harremanak sortutako adiskidetasunak jarraitu egin zuen. Lehen eguneroko harremana zena tartean behinekoa bihurtu zen, eta
|
lanean
oinarritutakoa izatetik, mendizaletasunean errotutakoa izatera pasatu zen.
|
|
|
Besagainka eta ahoan bilorik gabe jorratzen zütüan Iparraldeko aktüalitate politikoa, institüzioneak bai eta bürüan ez zütüan erakunde politikoak... Prefosta, nahiago beitzütüan goraipatü borrokalari lagün ohiak, eta nolaz ez kartze
|
lan
ezagütü korsikar adiskide minak. Jakin behar da ere Korsika zela haren bihotzeko bigerren lürraldea.
|
|
|
" Au secours...! 1". Eta han baratü ginen lauak erri karkabilotsez. Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako
|
lan
andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean.
|
|
|
Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan. Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko
|
lanetan
urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze lanetan erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean.
|
|
|
Züberoko lexikoa lantü züan alde batetik, bai eta lau batzordetan erauntsi, hala nola Euskara Batuaren Eskuliburua ren idazteko lanetan urteen artean, edo Onomastika batzordean. Hortaz gain, euskara batuan azken 30 urteetan izan diren lerratze, okerreria edo düda zonbaiten xüxentze eta argitze
|
lanetan
erauntsirik zen, Euskara Eskuz Esku xedearen baitan urteen artean. Jakin en berriz" Agosti Xaho, laiko eta ezkertiarra, eta eskuindarrek omendua" artikülüa idatzi züan 2003an, eta mendebalde.eus en" Züberoa mitoan ezaguna, errealitatean ezezaguna", 2007an.
|
|
|
Aita Junes Cazenave eta Jean Louis Davantekin Allandek, segür ere, lehenik ezagütü, eta gero
|
lan
kostüz hazi züan zübereraren gain gaineko enjogidüra hori. Zonbat nahi trebe eta etxekirik izanagatik beste eüskal mintzadarrer, Züberoan, züberotarrekilan zelarik, bat batetan lehiatzen zen hain maite züan
|
|
|
Bere gain hartzen zituenak ez ziren, ordea, bere erabakiak eta bere ekintzak. Funtsean, ez zuen zuzendaritza
|
lanik
egiten, astekariak ez baitzuen zinezko zuzendaririk. Erabakiak taldean hartzen ziren.
|
|
|
Han
|
lanean
hasi nintzenerako, Allanderen izena beste hedabide batekin ere lotua nuen, Euskaldunon Egunkarian ari baitzen lanean. 1990eko abenduaren 6an atera zen astekariaren lehen zenbakia, eta lehen zenbakitik hasia zen egunkari hartan lanean.
|
|
|
Han lanean hasi nintzenerako, Allanderen izena beste hedabide batekin ere lotua nuen, Euskaldunon Egunkarian ari baitzen
|
lanean
. 1990eko abenduaren 6an atera zen astekariaren lehen zenbakia, eta lehen zenbakitik hasia zen egunkari hartan lanean.
|
|
|
Han lanean hasi nintzenerako, Allanderen izena beste hedabide batekin ere lotua nuen, Euskaldunon Egunkarian ari baitzen lanean. 1990eko abenduaren 6an atera zen astekariaren lehen zenbakia, eta lehen zenbakitik hasia zen egunkari hartan
|
lanean
. Baionako erredakzioko lau kazetarietako bat zen, Luzien Etxezaharreta, Jaki Lautre eta Xan Goenagarekin batera.
|
|
|
Aski laster egin nuen Ekaitza tik Egunkariarako aldaketa, ordezkapenak egiteko. Baina, ordurako, Allandek Maulen egiten zuen
|
lan
. Batzuetan etortzen zen Baionara, bilera nagusiren bat izaten genuenean.
|
|
|
Batzuetan etortzen zen Baionara, bilera nagusiren bat izaten genuenean. Ez da
|
lan
erraza kazetaritzalanak erredakziotik kanpo egitea, taldearekiko zuzeneko loturarik gabe. Are
|
|
|
Kazetari eta gogoetalari 118 zailagoa zen Internet oraindik zabaldu aitzineko denboran. Alabaina, egunkari bateko
|
lana
da egunero harremanean egotea erredakzioarekin, eta eguneko berri freskoenen berri biltzea, biharamuneko papererako idazteko –hori, Egunka riaren garaiko urteetan, gero berrien zirkulazioa azeleratu baitzen– Allande So carrosen kazetaritza lana etxetik egindakoa izan da, gehiena. Denborarekin, komunikazio teknologiak hobetzen ikusi zituen, eta horrek hainbat lan sinpli fikatu zituen.
|
|
|
Kazetari eta gogoetalari 118 zailagoa zen Internet oraindik zabaldu aitzineko denboran. Alabaina, egunkari bateko lana da egunero harremanean egotea erredakzioarekin, eta eguneko berri freskoenen berri biltzea, biharamuneko papererako idazteko –hori, Egunka riaren garaiko urteetan, gero berrien zirkulazioa azeleratu baitzen– Allande So carrosen kazetaritza
|
lana
etxetik egindakoa izan da, gehiena. Denborarekin, komunikazio teknologiak hobetzen ikusi zituen, eta horrek hainbat lan sinpli fikatu zituen.
|
|
|
Alabaina, egunkari bateko lana da egunero harremanean egotea erredakzioarekin, eta eguneko berri freskoenen berri biltzea, biharamuneko papererako idazteko –hori, Egunka riaren garaiko urteetan, gero berrien zirkulazioa azeleratu baitzen– Allande So carrosen kazetaritza lana etxetik egindakoa izan da, gehiena. Denborarekin, komunikazio teknologiak hobetzen ikusi zituen, eta horrek hainbat
|
lan
sinpli fikatu zituen.
|
|
|
Allande Socarrosek beti sutsuki defendatu zuen Euskal Herriaren askatasuna, eta, kazetaritza
|
lan
horiekin, hein batez, askeago egin zuen. Baina horrekin ez zitzaion aski.
|
|
|
" Autonomia" zen Euskal Herri kontinentalarentzat es katzen zuen neurri ttipiena. Kazetaritza
|
lanak
utzi zituenean, bere gogoetak idazten jarraitu zuen, blogetan bereziki. Gogoeta horietan, ahoan bilorik gabe kritikatzen zuen mugimendu abertzalearen azken urteetako bidea.
|
|
|
Zuberotarra, Iparraldekoa eta euskalduna zen Allande Sokarros, Zubero eta Iparraldeko abotsa Euskal Herri osoan hedatzen zuena. Zuberoa izan du bere ibilbidearen ardatz nagusienetarikoa, herrialde horren garapena akulatzeko
|
lan
frango eginez.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira
|
lan
guzi hauetan.
|
|
|
Aitzineko ho goi urtetan abertzale mugimenduak eraman dituen gogoeta eta aintzinamendu frango biltzen dituen dokumentu bat zen eta bestalde etorkizunari buruz itzulia zen proiektu bat aurkeztua izan zen.
|
Lan
horren bultzatzaileetarik izan dela Allande, ez da dudarik.
|
|
|
Bizi politiko aberatsa ukan du beraz, haatik aberatsagoa du kulturakoa, bai idazle bezala, bai animatzaile urratsetan. Harrigarri da zenbat
|
lan
egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere ikusiko dugun bezala. Sü Azia elkarteko ekintzaile nagusia genuen.
|
|
|
Sü Azia elkarteko ekintzaile nagusia genuen. Ber denboran Euskararen Erakunde Publikoan itzultzaile
|
lanetan
ari zen, eta horren idazki ugariak ere kontutan edukiz, Euskaltzaindiak urgazle hautatu zuen 2018ko uztailean. Kargu hori oso funski hartu zuen, lan akademikoetan parte hartuz gartsuki, bereziki lau batzordetan.
|
|
|
Ber denboran Euskararen Erakunde Publikoan itzultzaile lanetan ari zen, eta horren idazki ugariak ere kontutan edukiz, Euskaltzaindiak urgazle hautatu zuen 2018ko uztailean. Kargu hori oso funski hartu zuen,
|
lan
akademikoetan parte hartuz gartsuki, bereziki lau batzordetan. Jadanik ari zen Euskalkien lan taldean (2013tik), eta Euskara Batuaren Eskuliburuan (2017tik).
|
|
|
Kargu hori oso funski hartu zuen, lan akademikoetan parte hartuz gartsuki, bereziki lau batzordetan. Jadanik ari zen Euskalkien
|
lan
taldean (2013tik), eta Euskara Batuaren Eskuliburuan (2017tik). Izendapenaren ondotik sartu zen gainera Euskara Eskuz Esku egitasmoan (2018) eta Onomastika batzordean (2019).
|
|
|
Xiberoko Botza irratian ere
|
lan
asko egin du, bereziki hiztegigintzan, hala no la" Egün bat, hitz bat" sailean. Hitz galduen bila zebilen, lexikografian gaitze ko altxorra bilduz, hiztegilari sena eta jakintza idatziz ere agertuz Hiztegi Ttipia Euskara Batua – Züberera/ Züberera – Euskara Batua liburuxkan (2019).
|
|
|
Idazteaz besterik egin du Allandek Xiberoko Botza irratian eta Sü Azian: berriak, itzulpenak, zuzenketak, aholkuak, komunikazioa... gainera batzuen eta besteen arteko loturak eta sustapena, neurtzen ahal ez den
|
lana
, etengabea, eta hori guztia. Zer izan da mutil hori?
|
|
|
Ez zuen jaun baten itxurarik, ezta nahi ere. Bere buruari kasu eskasa egiten zion, ez dakit noiz debru lo egiten zuen, eta ni beldur bere
|
lan
erraldoiak leherturik joan zaigula.
|
|
|
Maskaradetako beltzerian ikus nezake trajeriako urdinetan baino seguruago. Eta bizkitartean erraten zidan pastoral errej ent edo taula zuzendari
|
lanetan
hasteko gogoa zuela, holako guti baitugu, idazleak hogei bat garelarik, Etxahun Iruri mende laurden batez bakarrik egon ondoren. Gainera pastorala Zuberoatik at hedatzen ari zaigu, Baionan eta Nafarroa Garaian, zergatik ez Gipuzkoan?
|
|
|
Ez dakit apaiz askok onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza gure artean,
|
lan
anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
Hala ere militante güzi horien begietan, argi, alkartarzüna, anaitarzüna ikus ten ahal zen eta mila bederatzü ehün eta lautanhogeita hiruko agorrilaren zazpi hartan, Landesetan, lagün horietarik baten herexa har eta txakürrek ihiztekatü ondoan... desagertü zen edo xüxenago izateko, balinba desagerrazirik izan zen. Zerbait berriren jakiteko nahian, urteak igaran ziren eta Allande bilatze
|
lan
güzietan zen. Egün arte, Popo Larre borroka lagünaren berri ez da izan eta ezinbeste honek zauri sendaezin baten gisa, beste lagünak bezala Allande mintzen züan.
|
|
|
Hola nola Xiberoko kultur sailean itsasargiak diren kide zonbaiteki Sü Azia alkartearen joanerazle bilakatü zen. Kultur saileko honenbeste hontarzün (kantoreak, müsika etb...) denen esküetara üzteko, Sü Aziako lagüneki, Allandek
|
lan
izigarri aberatsa egin züan.
|
|
|
Nahiz eta xiberotarrari zinez etxekia izan, bazakian Allandek honen eremüa hertsi dela eta egün batez, nahiz eta euskalkia komunikazio tresna bezala etxeki eta garatü behar, idatzia eta mintzamena euskara batuaz egi tea beharrezko dela. Ützülpen
|
lan
parrasto bat, gehienak ordaintürik izan gabe, bere gain hartü züan eta Herri Alkargoa eta Aüzetxeetako idazki aministraziokoak euskara batualat moldatzeko behar gorria ikusten züan. Haatik, xiberotarrari, arau berrieki, izkiribüa baitezpada etxeki nahi zeion.
|
|
|
Haatik, xiberotarrari, arau berrieki, izkiribüa baitezpada etxeki nahi zeion. Hola nola
|
lan
sail berri hontan, honenbeste pastorala libürü xüxentü zütüan eta ber ildotik doan Jean Louis Davant euskaltzaina Xiberoko hixtoriaren lantzeko behartü züan. Biek eta Christophe de Prada argazkilariak egin argazkiek apaintürik Züberoa Herria libürüa idatzi züen.
|
|
|
Hixtoria, kultura bere aberastarzün güzieki, üsaintxak, izadia eta ondarea, artzaingoa besteak beste lantü dütüe. Nahiz eta Allandek pentsatzen bazüan ere Jean Louis Davantek züala lansaila handiena bete behar, berak ezeztatü behar züan erriño batez, segürtatüz
|
lan
hontan Allan de unaia zela eta Christophe de Prada eta bera idiak. Erraiten neizüelarik gizon honek unaiatik zerbait nabari bazüala...
|
|
|
Nahiz eta ontsa bazakien, Frantziako potereak herriaren küdeatze ko üzten dütüan ahalak ahülak direla, iseiatü da beste kideeki Xiberoko garapenaren azkartzea. Aski zale halerik ere
|
lan
sail hontaz mügak agertü zeitzon eta düala hogei urteetako izan diren aldaketetaz bere abürüpena agerrerazi züan:
|
|
|
Herrien Elkargoak ez du bitarteko politikorik, adibidez, euskararen al deko politika bultzatzeko.
|
Lan
egiten du, baina askoz gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da, baina aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei urte baino kinka larriagoan dagoela.
|
|
|
Berareki pertsonalki egon ondoan, bere izkiribüzko
|
lanak
dütü batetik eta botzezkoak edo audiozkoak bestetik. Euskaldunon Egunkaria eta Berria izeneko egü narietan irakurten nütüan haren lanak, nazioarteko aferetaz haboroxenak, bena baita Maskarada eta Pastoralen kronika zorrotz eta interesgarriak ere, Xiberoko kültürgileeki alkarrizketak ere emaiten zütüan.
|
|
|
Berareki pertsonalki egon ondoan, bere izkiribüzko lanak dütü batetik eta botzezkoak edo audiozkoak bestetik. Euskaldunon Egunkaria eta Berria izeneko egü narietan irakurten nütüan haren
|
lanak
, nazioarteko aferetaz haboroxenak, bena baita Maskarada eta Pastoralen kronika zorrotz eta interesgarriak ere, Xiberoko kültürgileeki alkarrizketak ere emaiten zütüan. Hortik landa, Herria aldizkarian, Xiberoaz hain güti mintzo den astekarian, bena hala ere agerkari interesgarrian, Allandek betetzen züan Xiberoazko informazionea –J.
|
|
|
Kantoreen aztertzean, hiztegiak ükeiten ahal dütüan kuxelüz oro argitzen zeigün. Bere trebetarzün handienetako bat erakusten bazakian holako
|
lanetan
. Xiberoko eüskalkiaren eleen errejenta zen, nontik jiten ziren, zonbat erranahi züen, frantses, biarnes ala espainolaren eragina bazüen...
|
|
|
Sü Azia Xiberoko kültüraren alte
|
lan
zinez handiaren egiten ari den taldea da. Xibererazko libürü zaharrak egokitü eta karrikarat elki, idazki zaharren txerka, khantoreen bilketa lana eta baita ments diren bertsetak bildü, Xiberoko soinügile, dantzari eta kantarien biografiak plazaratü, soinü tresna zaharrak bildü.
|
|
|
Sü Azia Xiberoko kültüraren alte lan zinez handiaren egiten ari den taldea da. Xibererazko libürü zaharrak egokitü eta karrikarat elki, idazki zaharren txerka, khantoreen bilketa
|
lana
eta baita ments diren bertsetak bildü, Xiberoko soinügile, dantzari eta kantarien biografiak plazaratü, soinü tresna zaharrak bildü. Xiberoan zinez beharrezkoa den kültür taldea da.
|
|
|
|
Lan
handia egin züan Allandek Sü Azian, talde honen sortzapenetik. Azken urteetan denetarik egin züan:
|
|
|
elki diren zonbat libürüen izkiribüzko puzken biltzale eta eüskararen zaintzale üken dügü, hala nola Ziberoko Egünaria, Pastoralen gerla Marcel Bedaxagarreki batera; gazteer bereziki xüxentürik ziren irratsaio llabürren builtzazalea, Xiberokazt izeneko podcastak, Marcel Bedaxagarreki ba tera; bena baita xiberotar kültüraren builtzatzeko orrien banatzea jenteen artean edo autoetan üzteaz ere. Zoinahi
|
lan
. Izigarri langile beitzen.
|
|
|
Eüskara Batua ontsa ezagützen züan. Hala,
|
lan
egin züan Eüskaltzaindiaren Euskara Batuaren Eskuliburuan, bere jakintza erakutsiz. Bena erran behar da zübere raz erakusten züala bere jakintza zabala.
|
|
|
· Eüskara sarrarazi Herriko etxe eta Elkargoan: gütün, webgüne, seina le tika (bastimentüak,
|
lan
eremüetan) eta xede berrietan.
|
|
|
Zonbait aldiz, gaüzak ez ziren aski zalhe aitzinatzen hiretako, eta jakinarazten hüan (ez hintzan gizon epela!...). Bena bahakian ere, gure hizkuntzan salbatzeko güdüka lüzea izanen zela eta egün oroztako
|
lana
dela...
|
|
|
Argi geratu da, beraz, bai errejentak, bai kantarien trebatzaileak, zein ere dan tzarien eskolatzaile Margot Fauriek egin duten
|
lana
denen begikoa gertatu dela. Jendeak harrera ona egin die pastoral honetan azaldu diren berezitasunei, ho rietarik nabariena izanik Abdelkader musulmana ate urdinetik atera zedin.
|
|
|
Kasetalarien aitzinean agertze baten bidez, 1980 urteaz gerotik züberotar eüskalkia süstatzeko eta aküilatzeko
|
lanetan
ari den Sü Azia alkarteak XiberoKazt izena eman deion podcast delako bat plantan ezarri düala jakinarazi dü. Bena zentako ote podcast bat?
|
|
|
Lehenago izentatü dütügün Pettarreko lau herriek Jean Louis Davanten obra hau haütatü ondoan, Battitta Berrogain urdiñarbetar sohütarrari galtatü zeioen pastoraleko errejenta izatea eta honek galtegitea honartü. Bigerren al dikoz da
|
lan
zail horri plantatüren, harek beitzüan jadanik tauladala moldatü Sohütako herriak 2013 urtean eman züan René Cassin pastorala, hau ere Jean Louis Davantek hontüa. Lehen lehen mustraka igaran 2020ko urtarilaren 11an eginik(!), pastoraleko kargüen emaitea, berriz, ondoko barantailaren 15ean agitü zen.
|
|
|
" Sü Azia alkarteak bi ützülpen
|
lan
berri argialatü dütü" 2
|
|
|
Züberoako eüskararen süstatzeko eta hazteko eginahaletan ari den Sü Azia alkarteak bi libürü berri argialatü dütü, biak ützülpen
|
lanak
.
|
|
|
Bigerren libürü honek, arren, Jose Miguel de Barandiaranen
|
lan
ezazagütü bat agerialat ekarri dü, Allande Etxartek egin ikerka lan bati esker. Barandiaranen xehetarzün eta ohar horik espainolez izkiribatürik beitziren, Allandek berak züberotarrealat ezarri dütü.
|
|
|
Bigerren libürü honek, arren, Jose Miguel de Barandiaranen lan ezazagütü bat agerialat ekarri dü, Allande Etxartek egin ikerka
|
lan
bati esker. Barandiaranen xehetarzün eta ohar horik espainolez izkiribatürik beitziren, Allandek berak züberotarrealat ezarri dütü.
|
|
|
Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue. A, zelako borroka ez dugun eraman, azken urte hauetan, euskararen eta euskal kultur
|
lanen inguruan
gabiltzanok! Eta zertarako borroka hori, bada?
|
|
|
Sü Azia elkarteak argitaratu zituen bi itzulpen aipatzen ditu. Jakin behar da Sü Azia elkartearen helburu nagusia dela zubereraren sustengatzea, hedatzea, argitaratzea, eta
|
lan
horretan Allande lehen lerroan zen, bere denbora eta indarrak kalkulatu edo neurtu gabe.
|
|
|
Peko errekarat goaz guztiak". Halere, joera horri buru egiteko
|
lan
ildoak aipatzen zituen.
|
|
|
Kazetaritza
|
lanaz gain
liburu batzuk idatzi edo paratu zituen Allandek. Azkena 2019an Maule Lextarre izan zen, Elkar argitaletxeak publikaturik Arian eus kara ikasteko metodoa sailean.
|
|
|
ezagüna eta ezezagüna deitzen dena, aitzinsolasa dugu. Allandek Zuberoa hobeki ezagutarazi nahi zuen, erranez" Hanitxek uste düe ezagützea, bena ontsa
|
lana
hartüz geroz, güti dakiela ohartüren dira". Hegoaldeko euskaldunekin Zuberorako zubia izatea maite zuen eta gogo onez gidatzen zituen, berezitasunak ezagutarazten zizkien bere jakitate handia baliatuz.
|
|
|
Aita Junes Casenave Harigile gogoan libu ruko bigarren zatian hartu dugu. Erran behar da Allandek 2018an zendu zen ohorezko euskaltzain elizgizon zuberotarra anitz maite zuela eta haren eus kararen aldeko
|
lana
anitz amiratzen zuela. Bere xedea zen orain arte argitaratuak ez ziren Aita Junesen lanak argitaratzea emeki emeki Sü Aziaren Aita Ju nes Casenave Harigile gogoan izeneko sail berezi batean.
|
|
|
Erran behar da Allandek 2018an zendu zen ohorezko euskaltzain elizgizon zuberotarra anitz maite zuela eta haren eus kararen aldeko lana anitz amiratzen zuela. Bere xedea zen orain arte argitaratuak ez ziren Aita Junesen
|
lanak
argitaratzea emeki emeki Sü Aziaren Aita Ju nes Casenave Harigile gogoan izeneko sail berezi batean.
|
|
|
Hots, artikulu, liburu zati eta elkarrizketa horien bidez Allande Socarros zenaz ikuspen orokorra izanen duzu, irakurlea. Jarraian diren hamabi le kukotasunekin hobeki ulertuko dira haren nortasuna eta etengabeko
|
lana
eus kararen eta Euskal Herriaren alde.
|
|
|
Iker Aranburu Allande lankidea izan zen Euskaldunon Egunkarian 1990eko hamarkadan. Kontatzen digu orduan zer baldintzetan lan egiten zuten elkarre kin" Estatuak" sailean, orduko tresneriarekin, eta gero
|
lanetik kanpo
nola men dizaletasuna partekatu zuten Euskal Herri osoan. Iker-en ustez, oro har, Xalbadorren" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" erranaldia osoki zegokion Allanderi.
|
|
|
Jean Mixel Bedaxagar zuberotar kantari ezaguna eta Sü Azia elkartearen lehen dakariak xeheki erakusten digu nola Allandek Zuberoan nahiz Ipar Euskal He rrian eta Hego Euskal Herrian
|
lan
egiten zuen, zer jakitate handia zuen, eus karaz mintzatzeko eta idazteko zer gaitasunak zituen, nola ere xuhurki bizitzen zen kontsumo gizartetik kanpo. " Holako ibilbidea begistatürik, edonork aisa entelegatüko dü ez dela halako üngürüko jakintsün bat egünetik biharamüneala aisa ordezkatzen ahal".
|
|
|
Eta gero Euskaldunon Egunkarian. Kazetaritza
|
lan
horren ezaugarri bat zen euskal irakurleei informazio osoa euskaraz ematea, euskara bes te edozein hizkuntza mailan jarriz, eta hori Euskal Herriko ikuspegiarekin. Horiek izan ziren Allanderen betiko nahia eta lana.
|
|
|
Kazetaritza lan horren ezaugarri bat zen euskal irakurleei informazio osoa euskaraz ematea, euskara bes te edozein hizkuntza mailan jarriz, eta hori Euskal Herriko ikuspegiarekin. Horiek izan ziren Allanderen betiko nahia eta
|
lana
.
|
|
|
Allanderen he rriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua azpimarratzen di tu lekukotasunean. Haren ibilbide politikoa azaltzen digu nagusiki, Iparretarrak taldean armarik gabeko sailean egin zuen
|
lana
eta gero hautetsi gisa 2001etik 2017a arte. " Autonomiaren aldeko borroka izan da Allanderen egiazko aportazioa".
|
|
|
Jean Louis Davant euskaltzain zuberotarrak ere Allanderen bizitza ibilbidea kontatzen du, elkarrekin eraman zituzten
|
lanak
. " Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere... erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen".
|
|
|
Jean Louis Davant euskaltzain zuberotarrak ere Allanderen bizitza ibilbidea kontatzen du, elkarrekin eraman zituzten lanak. " Harrigarri da zenbat
|
lan
egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan, baina Zuberoatik at ere... erakutsiz gainera praktikan euskara batua eta euskalkiak ez direla elkarren etsaiak, alderantziz elkar laguntzen dutela eta osatzen". Eta hori nagusiki musu truk, lo guti egiten.
|
|
|
Eta hori nagusiki musu truk, lo guti egiten. Azkenean Jean Louisek susmatzen du bere
|
lan
erraldoiarengatik leherturik joan dela," betiereko bortu gora". Allande, gizon arraileriant, imintzio egile trebea, istorio barregarri kontatzailea zela ere oroitarazten digu Jean Louisek.
|