|
2006
|
|
|
Gazteenen adin taldeak duen pisua bosten bat baino handiagoa izaki baztertu dugu adinarekiko banaketa hobeto antzeman dadin. Ordenatuetan adin tarte bakoitzari dagokion ehunekoa
|
jarri
dugu, orotara% 4 eta% 12 artekoak, eta abzisetan adin tarteak.
|
|
|
Euskal Herrian gaudela esatean batzuekEuskalAutonomi Elkarteaz ari garela pentsa dezakete, bainaE uskararen Herrian gaudela esatean edonork ulertzen du zertaz ari garen. Hizkuntzek mugak
|
jartzen
dituzte, zentzu hertsian esanahia (esangura) mugatu egiten baitute, edo beste ikuspegitik, zehaztu ere. Horrela egun Euskal herrietan edozein hiritar euskalduna da, Euskararen herrietan, ostera ez; euskalduna euskara duena baita.
|
|
|
Dena den label guztiak ez dira guztion gustokoak, esaterako euskarak eta euskal kulturak ez dute labelik, horren dira sakratuak eta handiak non adjektiborik ez duten merezi ere. Beste hizkuntza eta kulturekin nahasian bizitzeko lehia gorrian
|
jarrita
dago euskara. Horregatik gure alor honetan kultur ekarpenak ez du axola nork sortua edo nongoa den, are harrigarriagoa kultura zenbat eta urrunagoko eta zenbat eta hedatuagoa izan orduan eta hobea dela hartu ohi da.
|
|
|
Oker ez bagaude gutxienezko hiztun mota kopurua 39koa da eta gehienez 52koa, aldakortasun hori ia euskaldunen multzoei zor diegularik. Horrexegatik
|
jarri
diegu hain zuzen galde ikurra.
|
|
|
Dena den honen xedea ez da bost urteren buruan jatorrizko euskaldunak zenbat diren jakitea. Sinpletasuna (partsimonia) izan da
|
jarritako
oinarria arazo anitza eta konplexua aztertzerakoan. Berreuskalduntzea bi norabidetako prozesua da, hiztunak irabazi eta galdu egiten dira.
|
|
|
Zuzenean eta zeharka euskararen etorkizuna, hiztunen eskuetan dagoela esan ohi da, euskaldunengan batik bat. Egia esan, orain arte horrela izan da, urteroko matrikulazio kanpainak, helduen euskalduntze alfabetatzea, euskararen aldeko mugimenduak, udalerri askotako elkarte berriak, euskal aldizkariak, egunkaria, laburbilduz euskaltzaleen militantziak prozesuaren jarraikortasuna euskararen alde
|
jarri
du. Horiek gabe prozesuaren norabidea bestelakoa izan zitezkeen.
|
|
|
Gure aztergaiari berriro helduz, hizkuntza gutxiagotuaren berreskurapenerako, lehenik eta behin berritze demo grafikoaren berezko indarrak euskararen alde
|
jarri
behar dira. Neurri batean hori bideratuta dago, gazteengan baitago euskaldun kopururik zabalena eta, aldi berean, proportziorik handiena.
|
|
2007
|
|
|
Sektore moduan, inoiz baino batuago gaudela begi bistakoa da; sakabanaketa historiko horien gainditze bidean
|
jarri
gara, eta ahalegin handiak egiten ari gara sektoretik estrategia bateratuak planteatzeko eta gure lanean eraginkorragoak izateko.
|
|
|
Asko kostata lortu ditugu nolabaiteko baldintza minimoak profesionaltasunera salto egiteko, eta horrek arrisku batzuk ekar baditzake ere, duda barik, hainbat abantaila dakartza: honetara dedikatu ahal izateak honetan indar gehiago
|
jartzea
dakar azken finean.
|
|
|
Eta horrek egunerokotasunean ere emaitzak ekartzen ditu. Jakin badakigu guk nahi baino gehiagotan datorrela ikaslea tituluaren behar soilagatik, ez euskara benetan ikasteko eta erabili ahal izateko, baina, zorionez, gaurko irakasteko modu honek, titulua ateratzeko baino ez bada ere, ikasleak komunikatu behar horretan
|
jartzen
du indarra. Ikasiko badu, euskaraz du.
|
|
|
Behin gaur egungo argazkia erakutsi ondoren, HEA alfabetatzea indartsu dagoela esan daiteke inolako zalantza barik. Baina baikortasunak ez gaitu itsutu behar, aurrera begira
|
jarri
behar gara, orain arte ondo egindakoetatik ikasi eta hobetu behar direnak hobekuntza bidean jarriz. Goazen, bada, etorkizunari begira gure erronkak zeintzuk diren aipatzera.
|
|
|
Behin gaur egungo argazkia erakutsi ondoren, HEA alfabetatzea indartsu dagoela esan daiteke inolako zalantza barik. Baina baikortasunak ez gaitu itsutu behar, aurrera begira jarri behar gara, orain arte ondo egindakoetatik ikasi eta hobetu behar direnak hobekuntza bidean
|
jarriz
. Goazen, bada, etorkizunari begira gure erronkak zeintzuk diren aipatzera.
|
|
|
Guregana hurbiltzen den ikasleari ezagutzaren eta erabileraren artean dagoen jauzian laguntza eman behar diogu gure esku dagoen guztia eginez. Gabezia horretaz konturatuta abian
|
jarri
ziren aspaldian Berbalagun edo Mintzalagun izenekin ezagunak diren egitasmoak. Hiru dira egitasmo hauen eginkizun nagusiak:
|
|
|
Gizarte osoaren inplikazioa beharrezkoa da; irakaskuntzako eragileak, lan munduko eragileak, zein gizarte eragileak administrazioekin elkarlanean landu behar dugu hainbeste kezkatzen gaituen erabileraren arloa. Dena dela, lagungarri izango delakoan, hona hemen arlo bakoitzean abian
|
jarri
behar diren zenbait ekinbide:
|
|
|
Euskaltegiaren estrategiak —baita estrategia didaktikoak berak ere— kontuan hartu behar du inguru soziolinguistikoa. Euskaltegi bakoitzak bere estrategia egokitu behar du inguruko beharrei ahalik eta egokien erantzuteko, alegia, ikaslea eta hizkuntza, hizkuntza komunitatea, baldintza egokietan harremanetan
|
jartzeko
. Ikasleei euskara erabiltzeko aukerak erraztea ere euskaltegiaren funtzioa da; arestian aipatutako egitasmoak bide egokiak izan daitezke ikaslea euskaldunei era ez traumatikoan hurbiltzeko.
|
|
|
Bestalde, xede berezietako taldeak abian
|
jartzeko
ahaleginak egin egiten ditugu, esaterako merkatariak, finantza munduko langileak, osasun arloko langileak edo etorkinak. Talde hauek askotan metodologia, material eta ahalegin bereziak eskatzen dituzte.
|
|
|
Euskaltegi bakoitzak bere estrategia egokitu behar du inguruko beharrei ahalik eta egokien erantzuteko, alegia, ikaslea eta hizkuntza, hizkuntza komunitatea, baldintza egokietan harremanetan
|
jartzeko
. Ikasleei euskara erabiltzeko aukerak erraztea ere euskaltegiaren funtzioa da.
|
|
|
• Lan munduan euskara erabil dezaten laguntzeko trebatzaileak
|
jarri
.
|
|
|
• Lanean euskararen erabilera ahalbideratuko duten programak abian
|
jarri
.
|
|
|
Giza baliabideen joan etorriarekin amaitu behar da. Behin euskaltegi batean lanean hasita, ibilbide profesionala bertan garatzeko bideak
|
jarri
behar dira. Horretarako lan baldintzak hobetu behar direla oso argi dago, baina horrekin batera formazioan, irakaskuntzako materialetan, baliabide teknologikoetan eta beste arlo batzuetan asko inbertitu behar da.
|
|
|
EGA ez da azken helburua eta tarteko mailak behar dira. Azken hiru urteetan, tarteko mailak egiaztatzeko bideak
|
jarri
dira, baina asko dago hobetzeko, mailak homologatzea adibidez.
|
|
|
EGA ez da azken helburua eta tarteko mailak behar dira. Azken hiru urteetan, tarteko mailak egiaztatzeko bideak
|
jarri
dira, baina asko dago hobetzeko, mailak homologatzea adibidez.
|
|
|
Beraz, alde nabarmena eman da, batez ere, 1995 ikasturtetik 200203ra bitartean, arauzko udal euskaltegi izan gabeko eskaintza publikoak desagertu egin baitira (HABEk diruz ez laguntzean), eta euskaltegi pribatu guztiak homologatu edo desagertu egin dira. Baina euskaltegi libre horietako gehienak AEK koak izaki, 1996an abian
|
jarri
zen irakasleen homologazio prozesuarekin batera, euskaltegien homologazioa ere gauzatu zen, horretarako eskualde mailako egiturak sortuz, hala behar zenean.
|
|
|
Beraz, alde nabarmena eman da, batez ere, 199596 ikasturtetik 2002 bitartean, arauzko udal euskaltegi izan gabeko eskaintza publikoak desagertu egin baitira (HABEk diruz ez laguntzean), eta euskaltegi pribatu guztiak homologatu edo desagertu egin dira. Baina euskaltegi libre horietako gehienak AEK koak izaki, 1996an abian
|
jarri
zen irakasleen homologazioprozesuarekin batera, euskaltegien homologazioa ere gauzatu zen, horretarako eskualde mailako egiturak sortuz, hala behar zenean.
|
|
|
Aipatzekoa da euskaltegi libreak zeuden garaian homologazio baldintzak bete gabe eskolak ematen ziharduten irakasleen gaia bideratua dagoela 2002 ikasturterako, bai ikasketak amaituz bai 1996an abian
|
jarri
zen gaitze prozesuaren bitartez.
|
|
|
Hain zuzen ere 2004 eta 2005 ikasturteetan sekulako dirulaguntza murrizketa izan genuen. Murrizketa honek kinka larrian
|
jarri
izan ditu euskaltegien diru orekak. Beharturik ikusi dugu geure burua zentzu honetan ikastaldeen ratio politika (talde bakoitzeko ikasle kopurua) zorrozki ematera.
|
|
|
Hain zuzen ere 2004 eta 2005 ikasturteetan sekulako dirulaguntza murrizketa izan genuen. Murrizketa honek kinka larrian
|
jarri
izan ditu euskaltegien diru orekak. ankerrarengatik. Eragile nagusi diodanean protagonista esan nahi dut.
|
|
|
Nolabait esatearren, euskararekiko konpromisoa jaitsi egin da heldu askoren artean. Aitzakia asko aurretik
|
jarrita
ez diogu euskara ikasteari behar duen lehentasunik eskaintzen. Haurrek eskolan eredura eramatearekin ez da nahiko, ez da nahiko euskararen aldekotasuna agertze hutsarekin, euskarak gaur behar ditu neurriak eta gaur neurriak hartzeko helduek modu masiboan jo behar dute euskaltegietara euskara ikastera.
|
|
|
Euskaltegian euskara ikasi baina erabiltzeko aukera gutxi duten horiei begira, bada hiru urte, Mintzakide proiektua martxan
|
jarri
zela Topagunea eta beste hainbat talderekin batean. Euskaraz aritzeko ohitura duen jendea gutxitan aritzen den hauekin harremanetan jarriz proiektu honen bidez.
|
|
|
Euskaltegian euskara ikasi baina erabiltzeko aukera gutxi duten horiei begira, bada hiru urte, Mintzakide proiektua martxan jarri zela Topagunea eta beste hainbat talderekin batean. Euskaraz aritzeko ohitura duen jendea gutxitan aritzen den hauekin harremanetan
|
jarriz
proiektu honen bidez.
|
|
|
Egoera politikoa aldatu zen eta Eusko Jaurlaritzak HABE erakundea
|
jarri
zuen ibilian 1981ean, eta 1983an azaroaren 25eko 29/ 1983 legea plazaratu zuen Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea Sortaraztekoa eta Euskaltegiak araupetzekoa.
|
|
|
Alfabetatzea Euskaltzaindiaren gerizpean
|
jarri
zen ibilian. Euskaltzaindiak Alfabetatze Sailaren oinarri arauak 1972an plazaratu zituen.
|
|
|
Egoera politikoa aldatu zen eta Eusko Jaurlaritzak HABE erakundea
|
jarri
zuen ibilian 1981ean, eta 1983an azaroaren 25eko 29/ 1983 legea plazaratu zuen Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea Sortaraztekoa eta Euskaltegiak araupetzekoa.
|
|
|
Gurea, noski, egoera larrian dagoela esan dezakegu. Globalizazioaren garaian txikiak larri ibiliko dira, baina bidea antolatu eta baliabideak
|
jartzen
baditugu, urrats garrantzitsua emateko moduan egongo gara.
|
|
|
Horretaz gain, argi dago zenbait esparru oso arrotzak zaizkiola euskarari eta eragin handia dutela lurralde osoko biztanleengan, hala nola komunikabideak, arlo sozio-ekonomikoa, osasungintza eta abar. Era berean, kontuan hartu behar dugu, arlokako lanak, egoera soziolinguistiko ezberdina duten guneetako herritarrak harremanetan
|
jartzea
ahalbideratuko digula. Zonalde ez euskaldunetako biztanleentzat aukera paregabea izango da gerora herriko plangintzetan subjektu aktibo bihurtu ahal izateko.
|
|
|
ikasleak zer egin behar duen aurretik jakin behar du. Ikasleak bere aurrezagutzak martxan
|
jarri
behar ditu eta bere ikas prozesuaren bilakaeran eta emaitzetan parte hartu behar du.
|
|
|
Euskal Herrian, Mintzapraktika programen abiapuntua Donostian kokatzen da, 1993 urtean Donostiako Bagera euskara elkarteak Mintzalaguna egitasmoa
|
jarri
zuenean. Geroztik, etengabeko zabalkundea bizi izan dute programok, gaur egungo zenbakietara iritsi arte:
|
|
|
Mintzapraktika programak euskararen erabileran eragiteko egun dugun egitasmo eraginkorra eta preziatua da. Beraz, Euskara Elkarteetan eta Topagunean mintzapraktika egitasmoak eskaintzen duen aukera lantzen jarraituko dugu, tokian tokiko sustatzaileekin (hala nola euskaltegi sarea, ikastetxeak, elkarteak...) elkarlanean gisa honetako egitasmoak martxan
|
jar
daitezen lan egiten.❚
|
|
|
Gaur egun ere AOI bezalako ikuspegi metodologikoek hizkuntzaren erabileran
|
jartzen
dute ardatza. Erabilera, dena dela, ez da ulertzen erabileraren sustapena bezala, klasean xede hizkuntza" benetan" edo esanguran zentratutako atazetatik abiatuta ikas prozesua antolatzeko era bezala baino.
|
|
|
Errealitatean ostera, berauen disposizioa eta jarrera ez ziren sarritan hala suertatzen. Bestalde, taldea zen ardatza, ikasle bakoitzaren interesak, jarrerak, beharrak eta aukerak haren menpean
|
jarrita
.
|
|
|
Helduaroan euskara ikasi duenik beti egon da, XVII. mendean Mikoletak zerbaitengatik emango zuen argitara Modo breve de aprender la lengua Vizcayna hura, euskara erabili beharragatik ikasi batzuek, edo interes zientifikoagatik beste batzuek, bistan da euskararen egoera" normal" batek
|
jartzen
zuela jendea ikasten, eta ikasitakoa non erabili ez ziren kezkatuko.
|
|
|
ONDORIOAK EDO a. Euskara i (ra) kastea bera ere euskararen alde asko egiteko modua izan daiteke. b. Helduen euskalduntzeak funtzio argia dauka normalizazioan, baina bere jarduera horretara begira
|
jarri
behar du, eta horretarako bere lana euskalgintzaren barruan ondo integratu behar da. c. Erabilera sustatzea eta praktika sustatzea ez dira nahastu behar.
|
|
|
Datuak aurkeztu baino lehen komeni izaten da datuak aurreikustea eta hipotesi batzuk proposatzea. Soziolinguistika Klusterra hainbat aditurekin
|
jarri
da harremanetan datuak landu baino lehen hipotesiak proposatzeko.
|
|
|
Izan ere, datu kuantitatiboak jasotzera jo baita ikerketan. Iritziak eta jarrerak alde batera utzita, zenbatekoan
|
jarri
da fokua.
|
|
|
Ahozko erabileraz ari gara, edozein pertsonak edozein pertsonarekin komunikatzeko erabiltzen duenaz. Ahozko komunikazioa euskaraz izan denean, makilatxo bat
|
jarri
dute behatzaileek euskararen zutabean, beste edozein erdaratan izanez gero, erdararen zutabean paratu da apuntea. Erabileraren argazki kuantifikatu bat jaso da horrela.
|
|
|
" Bizkaian eta Gipuzkoan erabilera apal emendatzen da, eta bi lurraldeotako emaitzek, orokorrean duten pisuagatik, ezkutatu egiten dute Nafarroako, Arabako eta Iparraldeko erabileraren aurrerabiderik eza kasu batzuetan eta jaitsiera besteetan". 5 2006ko neurketan, Gipuzkoako emaitzek estali dituzte besteak, Arabak ere bere aletxoa
|
jarri
duelarik.
|
|
|
1989 eta 2001era bitartean egindako lau neurketen kurbak jasotzen ditu beheko diagramak, laurak ere oso antzekoak. Horrek neurketetako emaitzen fidagarritasuna
|
jartzen
du agerian. Bestalde, kurba horietan agerikoa da gune soziolinguistikoa zenbat eta euskaldunagoa izan erabilera ere handiagoa dela, eta kurban gora egin ahala txikiagoa dela gune soziolinguistikoko euskaldunen dentsitatearen eta erabileraren arteko aldea.
|
|
|
Analisi estatistiko xumea eginez hazkuntzaren esanguratsutasuna zalantzan
|
jar
daiteke. Hertsi hertsian esan behar dugu erabilera tasaren hazkuntza apala izan dela.
|
|
|
Izan ere, 1993 eta 2006aren artean, galera %1, 9koa bada ipar Euskal Herrian, irabaztea% 0,8koa da Araban, %7, 2koa Gipuzkoan eta %1, 3koa Bizkaian. Euskararen ezagupen ofizialak eta osatu zein martxan
|
jarritako
hizkuntza politikek eragin zuzena dute ezberdintasun horietan.
|
|
|
Euskararen Erabileraren Kale Neurketa konplexua da, izan ere, alderdi asko hartu behar dira kontuan metodologia zehazterakoan eta datuak aztertzerakoan. Datuak jasotzean martxan
|
jartzen
den makineriari ere ez zaio zailtasunik falta: neurtzaile asko eta prestakuntza saio ugari Euskal Herri osoko datuak epe laburrean jasota gera daitezen.
|
|
|
Azken garai honetan hizkuntzen eraRosa Ramos –Neurketaren konplexutasuna bileraz hausnartzeko boladan dagoen hiztunaren alderdi emozionalari eta psikosozialari garrantzia kendu gabe, ezin dugu bazterrean utzi hiztun elebidunek sortutako hizkuntza komunitateak egituratzeko eta hiztun berriak erakartzeko daukan (edo ez daukan) indarraren garrantzia; hau da, egiturazko aspektuen garrantzia. Izan ere, pisu guztia hiztun elebidunen jokaeran
|
jartzen
badugu, hurrengo urratsa izan daiteke ezagutza eta erabileraren arteko aldearen erantzukizuna hiztun horien leialtasun faltari egoztea, gainerako eragileei, hiztun elebakarrei hain zuzen (eta gizartean elebakarren eta elebidunen artean gertatzen den elkarreraginari), inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
Euskarak normalkuntzara edo garapen osora bidean pausoak eman ditu azken hiru hamarkadetan. Hezkuntza euskalduntzen
|
jarritako
ahalegina izan da azken 30 urteotako garapenaren zutabe nagusia. Denbora luzez egindako ahalegin guztia," erdi hutsean egindako ahalegina izan daiteke lan munduan jarraipenik ez badu.
|
|
|
Handik denbora garrenera, uri handietan, batez ere, beste kultura ‘bateko’ umeekin olgetan ziren. Gaur egun, ordea, etxetik urten barik, aurpegiz ezagun ez dituzten umeekin (edota gazteekin...)
|
jartzen
dira harremanetan, eta beste kultura ‘batzuetako’ pertsonekin jartzen dira harremanetan. Halandaze, berdin dio umea Zeanurikoa izan edo Barakaldokoa izan, harremanak ez dituzte izaten hizkuntza baten bakarrik, ezpada aurrekoak darabilen hizkuntzaz.
|
|
|
Handik denbora garrenera, uri handietan, batez ere, beste kultura ‘bateko’ umeekin olgetan ziren. Gaur egun, ordea, etxetik urten barik, aurpegiz ezagun ez dituzten umeekin (edota gazteekin...) jartzen dira harremanetan, eta beste kultura ‘batzuetako’ pertsonekin
|
jartzen
dira harremanetan. Halandaze, berdin dio umea Zeanurikoa izan edo Barakaldokoa izan, harremanak ez dituzte izaten hizkuntza baten bakarrik, ezpada aurrekoak darabilen hizkuntzaz.
|
|
|
Hau da, txalo jotzea da une honetan gure mirespena erakusteko daukagun modurik zabalena munEtorkizun hurbilari begira, eta gerora ere bai, euskaldunok jakin behar dugu moldatzen mundu zabaleko txoko guztietatik datozkigun aldaketen arabera, eta euskaldunok jakin behar dugu, ez badakigu horretara moldatzen, geure burua galduko dugula. duan, baina esan behar dugu hori ez dela bakarra kultura guztietarako. Are gehiago, Mendebaldeko kulturen erakusgarria da, eta, ikuspegi horretatik, euskal kulturak berea zuen keinua laga du alde batera, kanpotik etorriko beste bat
|
jartzeko
haren lekuan. Txarra al da?
|
|
|
Eta hori guztia ez dago mendean hartzerik. Ala gurasoren batek
|
jarriko
dio muga bere umeari, honek harremanak izan ditzan hizkuntza (eta kultura) jakin bateko pertsonekin bakarrik?
|
|
|
Hortaz, hizkuntza komunitateen ikuspegitik landu nahi genuke gaia guk. Hizkuntza kulturaren erdian
|
jarri
eta definizio bila baino, euskal kulturan eragiten duten faktoreek eta euskara elkarteek zein Topaguneak kultur sorkuntza eta hedapenean duten egitekoaz arituko gara. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 83
|
|
|
Kode bera dute eta badute elkarren berri, badakite zertaz ari diren, zer adierazi nahi duten, zergatik egiten den zerbait. Adibide sinplea
|
jarrita
, Wazemank saioko" daiola" atalean euskaldunok badakigu zertaz ari den. Badakigu bokadiloa jaten ari garela koipea dariola egotea zer den.
|
|
|
Produktuak sortu eta ematea ez da nahikoa kulturak galdu ahal izan dituen funtzioak berreskuratzeko edo indartzeko, kulturatik kanpo geratzen diren faktoreek eragin itzela dutelako gutako bakoitzarengan, ohartzen ez bagara ere. batzuk osatzen dute gutako bakoitzaren kode erreferentziala (kulturgileak, ekintza bereziak, errito bereziak, gizartearentzako garrantzitsuak izan diren norbanako zein taldeak,...). Guzti horiek gure kodean txertatuta taldeko kide sentitzen gara, besteekin harremanetan
|
jartzen
gara, komunikatu egiten gara...
|
|
|
Haserretu egingo da, irri egingo du, malkoek ihes egingo diote agian, plazerez gozatuko du... Bataren zein bestearen emozioak dantzan
|
jartzen
dira eta komunikazioa gertatzen da.
|
|
|
Pertsona gehienek bi edo hiru hizkuntza ikasi eta gutxieneko maila batean erabiltzeko gai garen egunotan iturri asko dago edateko. Teknologi eta komunikazio bide berriei esker, kultur erreferente asko dugu arreta
|
jartzeko
, hizkuntza asko gure sorkuntza bideratzeko.
|
|
|
Bi alor hauetan dugun egitekoa oraindik handia dela jakinda ere, prestakuntza beharrezkoa da iparra galdu gabe, kultur sorkuntzaren bitartez eta kulturgintzaren esparruan nora joan nahi dugun, zergatik eta zertarako jakiteko. Datozen urteetan abian
|
jarri
eta landu nahi dugun bidea da. Erronka polita geure buruarentzako, ez elkarte edo federazio moduan bakarrik, euskaraz bizi eta sentitu nahi duen euskaldun eta euskal komunitateko kide bezala baizik.❚
|
|
|
Lerro hauen oinarrizko erreferenteak diren ikerlanek irakasten digutenaren arabera, euskararen bilakaerari buruz dauden lurraldeen arteko aldeak bat datoz lekuan lekuko hizkuntza politika eta hizkuntzaplangintza motekin; baita ere euskalgintzak eta, oro har, gizartearen atxikimenduak euskara elikatzeko egin duten ahaleginaren tamainarekin ere. Izan ere, Euskal Herriko hiru lurraldetatik, EAE da interbentziorik sendoena izan duena azken 30 urteotan, eta bertan erabilera beste inon baino gehiago hazi da; Nafarroan, dagoen hizkuntza eremuen banaketak oztopo handiak
|
jartzen
ditu zonalde misto eta erdaldunetan, eta, horren ondorioz, euskararen erabilera zertxobait baino ez da areagotu; Iparraldean euskarak aitorpen ofizialik ez du eta atzerapausoa egon da (ondorioen III.6 eta IV.11 puntuak), nahiz eta azken urteotako herritarren eta instituzioen ahaleginek gainbehera geldiarazi duten.
|
|
|
Lerro batzuk gorago aipatu den lanean (Mart� nez de Luna, 2010) esaten genuen azken bi hamarkadetan lurruntzen joan direla, abertzaletasunaz kanpoko sektoreetan batez ere, urte batzuk lehentxeago pilpilean zeuden euskarekiko lilura eta miresmena. Hori ez ezik, hizkuntza horren aldeko jarrera eta atxikimendua zalantzan
|
jartzen
hasi direla aipatzen zen; izan ere, euskararen aldeko hizkuntza politikari kutsu politizatua, ideologikoa, eta erabilera partidista leporatu zaizkio. Alegia, errealitatearen hautemate eta irudikatzea gidatzen eta bideratzen dituen egitura kognitibo berria garatu da, zeinak euskara modu abstraktuan onartzen badu ere, bere aldeko neurri zehatz asko gaitzesten duen.
|
|
|
Erabileraren sigi sagako bilakaerak zapore gazi gozoa utzi badu ere, interbentzioaren eskutik jaso den ekarpenak argi utzi du: a) euskararen egoera hobetzeko eta hizkuntza hori biziberritzeko aukera egon badagoela; b) horretarako, hizkuntza politika eta neurri eraginkorragoak abian
|
jartzea
eta eremu berrietara hedatzea dela bidea. Aurrerapausoak egon badaude, nahiz eta denborak ekarri dituen zenbait aldaketa aldekoak ez diren; adibidez, globalizazioa edota bilakaera demografikoa:
|
|
|
Euskaraz egin ohi ez duten euskaldun euskaltzaleek badute, definizioz, gaitasun eta motibazio maila txukuna eta, hortaz, erraz bihur litezke euskaldun aktibo, baldintza eta bitarteko berri gutxirekin. tzioaren balioa agerian
|
jarri
denez, zer nolako neurriak bultzatu behar dira halakoak gainditu ahal izateko. Zein izan behar dute interbentzio eraginkor eta berriaren hartzaileek edo xede taldeek?
|
|
|
Ezin da ahaztuta utzi, ordea, jendaurreko komunikazioak duen pisu handia iritziak eta jarrerak aldekoak zein kontrakoakeraikitzeko orduan eta, egun, hori izan daitekeela gizartea euskararen alde
|
jartzeko
modurik eraginkorrena (Elizburu, 2012). •
|
|
2008
|
|
|
Hitz gutxitan esateko, ahaleginak egiten dira, baina egunean egotetik urrun gaude eta arriskua dago gero eta urrunago egoteko. raz
|
jarri
diren produktuak gero ez dira eguneratzen. Adibidez, Windows sistema eragilearen euskarazko azken interfaze paketea XPrena da, ez dago euskarazko Windows Vistarik.
|
|
|
Enpresen kudeaketarako softwarearen aldetik aipagarriak dira Eusbit9 produktu lerroa, SAP 4.6 ERPa eta kode irekiko Sugar CRMa10 Edukiak kudeatzeko sistemen (CMS) artean, Joomla11 eta Drupal12 euskaraz
|
jarrita
daude, horiek ere kode irekikoak, Moodle13 ikastaroak kudeatzeko sistema bezalaxe.
|
|
|
Quebec-era begira
|
jartzen
bagara, berriz, hauxe ikusten dugu:
|
|
|
Estoniera ere hiztun gutxiko hizkuntza da, baina hango gobernuak 1997an Estonierarako Teknologia Programa
|
jarri
zuen abian, arlo horrek duen garrantziaz jabetuta, hiztegi elektronikoak, zuzentzaile ortografikoak, etab. aplikazio komertzialetan txertatzeko.
|
|
|
Irtenbidearen gakoa geure zilborrari begira
|
jarri
ordez testuinguru zabalagoari begira jartzean datzala uste dut. Globalizazioaren aroan bizi gara eta horregatixe eleaniztasuna eta hizkuntzaren teknologia beharbeharrezkoak dira.
|
|
|
Irtenbidearen gakoa geure zilborrari begira jarri ordez testuinguru zabalagoari begira
|
jartzean
datzala uste dut. Globalizazioaren aroan bizi gara eta horregatixe eleaniztasuna eta hizkuntzaren teknologia beharbeharrezkoak dira.
|
|
|
Hurrengo urratsa EAEko agente teknologikoekin harremanetan
|
jartzea
izan zen; izan ere, euskarazko IKTen inguruko informazioa biltzeko, erabat beharrezkoa eta ezinbestekoa zen beren ekarpena. Horrela, hasiera batean 15 agentek emandako informazioarekin jarri zen martxan euskarazko IKTen Inbentarioa:
|
|
|
Hurrengo urratsa EAEko agente teknologikoekin harremanetan jartzea izan zen; izan ere, euskarazko IKTen inguruko informazioa biltzeko, erabat beharrezkoa eta ezinbestekoa zen beren ekarpena. Horrela, hasiera batean 15 agentek emandako informazioarekin
|
jarri
zen martxan euskarazko IKTen Inbentarioa: Deustuko Unibertsitateko DELi Taldea, Elhuyar Fundazioa, Euskal GNU Elkartea, Eleka Ingeniaritza Linguistikoa, S.L., Euskal Herriko Unibertsitateko IXA Taldea, Eusko Ikaskuntzaren Asmoz Fundazioa, Eusko Jaurlaritzako HPS eta IVAP, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru Aldundiak, Grupo Voice, Plazagunea SL, Robotiker, UZEI eta Vicomtech.
|
|
|
Baina Inbentarioa eguneratuta eta bizirik mantendu behar denez, HPSk aplikazio bat garatu zuen Interneten bidez erabiltzaile guztien eskura
|
jartzeko
: alde batetik, kontsulta orokorra eskaintzen da edozein proiektu edo produkturen gainean informazioa bilatzeko eta, bestetik, agente teknologikoek zuzeneko sarbidea dute beren proiektuak eguneratzeko edota proiektu berriak sartzeko.
|
|
|
EABko IKT Batzordea oraintsu
|
jarri
da martxan eta momentu honetan 2008ko Jarduketa plana finkatzen ari da. Batzordearen lanaren abiapuntua IKTen Inbentarioa da, Inbentarioko informazioa oso baliotsua baita euskarazko IKTetan hutsuneak non egon daitezkeen jakiteko eta, hortaz, zeintzuk diren arlo horretako lehentasunak.
|
|
|
Horretarako, hizkuntzak gurutzatu egiten dira, hau da bilaketa eleanitzak egin daitezke (cross lingual retrieval). Hor kokatzen dira liburutegi digitalak ere, hau da hizkuntza desberdinak erabilita, munduko dokumentu inportanteak edo bestelako altxorrak erabiltzaileen eskura
|
jartzeko
sistemak. Teknologia honek galdera erantzuna sistema erabiltzen du bai eta ontologiak eta thesaurusak ere.
|
|
|
Azken finean, web semantikoaren teknologia da: kontzeptuak, entitateak eta gertaerak izaten ditu kontuan, egiturazko azterketak egiten ditu eta etiketa semantikoak
|
jartzen
ditu.
|
|
|
Baina hizkuntzen teknologien (Language Technologies LT) ondoan, hizkuntza baliabideak (Language Resources LR)
|
jarri
behar ditugu. Izan ere, azkenak ezinbestekoak dira aurrenekoak garatzeko.
|
|
|
Hizkuntzen teknologiei dagokienez, teknologiak hor daude baina oraindik guztiak elkarrekin
|
jartzeko
azpiegitura bat falta da.
|
|
|
" Euskadi 2000Hiru Ekimena" ren esparruan Eusko Jaurlaritzak hainbat ekimen sustatu zituen euskal gizartea bete betean sar zedin Informazioaren Gizartean; horretarako, espazio digitala pertsonen zerbitzura
|
jarri
zuen.
|
|
|
Laster abian
|
jarriko
du Jaurlaritzak PESI II Plana, Euskadi Informazio Gizartean Planaren jarraipena izango dena.
|
|
|
Bere erabilera orokortuz doala erakusteko esan daiteke gune horretatik 20.000 erabiltzailek jaso duela honezkero. Gainera azken urtean atera diren egokitzapen berriei esker XUXEN eskuragarriago dago; lehen Word editorearekin bakarrik erabil zitekeen, orain erraz
|
jar
dezakegu martxan Mozilla Thunderbird ekin Interneten bidez edozein mezu edo inprimaki betetzen ari garela, Openoffice ekin edo beste edozein aplikaziorekin testua zuzentzeko www.xuxen.com zerbitzarira jotzen badugu.
|
|
|
Guk euskaldunok, eta orokorrean europarrok, ohituta gaude eleaniztasunean bizi izaten. Alde batetik hainbat ahalegin, gastu eta buruhauste ekartzen digu eleaniztasuna, baina, beste alde batetik, kokapen oso aurreratuan
|
jartzen
gaitu nazioartekoan ekarpen esanguratsuak egiteko. Gaitasun handiagoa dugu eleaniztasuna lantzeko.
|
|
|
Gauzak asko aldatu dira harez geroztik. Eztabaida ez da agortua, baina garai bateko jarrera itxiak samurtuz joan dira, eta gaur egun inork ez du zalantzan
|
jartzen
, zein ere teoria linguistikoren aldekoa den, corpusak beharrezkoak direla hizkuntza ‘den bezala’ aztertu nahi bada (Rojo 2002). Corpusak, gainera, ez dira hizkuntzalaritzaren arloko ikerkuntzan soilik erabili, hiztegigintzan (batez ere), hizkuntza irakaskuntzan, hizkuntza teknologietan (teknika estatistikoak aplikatzeko, itzulpen automatikoan, hizketaren tratamenduan...) eta beste zenbait arlotan ere bai.
|
|
|
Horiek denak egiteko ordea, corpusak eurak behar dira. Corpusgintzan izan den bilakaera aztertzea interesgarria izan daiteke, gure ustez, euskara non dagoen eta etorkizunean nora begira
|
jarri
behar genukeen pentsatzen hasteko. Ingelesezko corpusen historian, honako aldiak bereizi ditu A. Renouf ek (Renouf 2007):
|
|
|
Beste hizkuntzen kasuan ere, nabarmena da unibertsitate eta entitate akademikoen e (ra) gileeta garatzaile lana, instituzioen eta, hainbatetan, enpresa handien finantza laguntzaz. Sarritan (mundu batez ere), proiektu komertzial handiek ekarri dute corpus proiektu handiak abian
|
jartzea
(The Bank of English Cobuild, esaterako), batez ere baliabide linguistikoak eratzeko, nahiz eta oinarrizko baliabidea bera egitea ere helburu nagusi izan den ‘corpus proiektu nazionalen’ kasuan: ohikoak dira erreferentzia corpus, corpus nazional izendapenak.
|
|
|
Klasikoen Gordailua ren gunetik corpus gordina (linguistikoki prozesatu gabea) deskarga daiteke. Bestetik, IXA taldeak eta Elhuyar Fundazioak iragarri dute ZTC ELDAren katalogoan
|
jarriko
dela 2008an8 Hizketa corpusen kasuan, berriz, hiru baliabide daude ELDAren katalogoan (Bizkaifon, BSC eta BFDB).
|
|
|
Corpusaren kontsulta sistema Interneten
|
jartzea
lehen urrats bat da, ezinbestekoa, baina jakina da erabilera askotarako ez dela aski (hizkuntza ikerketa, baliabide lexikoak eratzea, hizkuntza teknologien garapena...). Beste hizkuntzetan ere denetik dago, baina corpusen eskuragarritasuna handiagoa da oro har, arrunki aipatzen diren copyright arazoak gorabehera.
|
|
|
Gure asmoa hemen ez da nolako erreferentzia corpusa behar genukeen proposatzea, baina bai behintzat erreferentzia corpusa bat diseinatzean kontuan hartu behar diren zenbait alderdi, erantzun behar diren galdera batzuk eta mahai gainean argi
|
jarri
behar diren erabakigaiak agertzea:
|
|
|
Corpus handiak biltzea kostu handiko lana izaten da, eta corpus monitore bat mantentzea ere eskakizun handikoa da; horra, bada, hizkuntzaren bilakaera datu handiak erabiliz eta arrazoizko kostuan aztertzeko baliabidea. Baina, hizkuntzaren azterketaren ikuspegitik, zenbait galdera eta eztabaidagai
|
jarri
ditu aukera horrek mahai gainean: datuen ‘ezegonkortasuna’ edo ‘errepikaezintasuna’, hizkuntza estilo eta erregistro berezien presentzia (ia webean soilik agertu ohi direnak), hizkuntzaren ‘kalitatearen’ auzia (testu inprimatuetan ez bezala, Interneten orraztu gabeko testu asko dago, erregistro informalean idatzia eta abar...)... Adierazgarritasuna ere eztabaidagai da.
|
|
|
Corpus gehienak Internet bidez kontsulta daitezke, baina esan dugu helburu askotarako ez dela aski. Gainera, kontuan hartu behar da corpus batzuk diru publikoz osorik finantzatuak izan direla, eta ez dela erraz ulertzen corpus horiek ez askatzea (ikerkuntzarako, esaterako) edo lizentzia baten truke ustiapen komertzialerako eskuragarri ez
|
jartzea
. Horrek ez du euskarazko corpusen erabilgarritasuna eta emankortasuna murriztu baizik egiten.
|
|
|
Nolanahi ere, nabarmentzekoa da ikerketa talde eta erakunde batzuek egiten duten ahalegina euskarazko corpusen eta, oro har, hizkuntza teknologien informazioa argitalpen eta biltzar espezializatuetan agertzeko. Horien denen bilduma luzeegia litzateke, baina artikulu honetan bildu dugun bibliografiak agerian
|
jar
dezake errealitate hori. Txanponaren beste aldea, berriz, corpus proiektu batzuen inguruan dagoen erabateko dokumentaziorik eza da.
|
|
|
Azken bi perpaus horien analisia zuzena da. Transferentziari dagokionez, bi perpausetan zenbakiak agertzen dira, eta horiek itzultzeko garaian, oraingoz zenbakia bera
|
jartzen
dugu kasu guztietan. Sorkuntzari dagokionez, lehenengo perpausa traketsa dela dirudi ordenaren aldetik; horrela atera da, oro har, espainieraz aditzaren atzetik dagoen elementua aditzaren aurrera pasatzen dugulako.
|
|
|
2009 Zenbaki bat denez, sintagma horri deklinabide mugagabea esleitu zaio transferentzian eta sorkuntza hala egiten du itzultzaile automatikoak. 48 nuevas habitaciones ere mugagabea baliatuz sortzen du, eta horregatik aditz laguntzaileari ez zaio pluralaren informazioa pasatzen eta du laguntzailea
|
jartzen
du. Hala eta guztiz ere, uste dugu aurreko itzulpenak ulergarriak direla.
|
|
|
eragin. Sorkuntzan primer ordinalari ez dio ordinalen forma
|
jartzen
.
|
|
|
Horretaz gain, edad media hitz anitzeko elementu gisa ezagutu du eta horren itzulpen gisa Erdi Aro ematen du. Aurrekoaz gain, independizar itzultzeko banandu erabili du eta se hori bere buru gisa eman du. de preposizioa itzultzeko partizipioa+ izatera itzulpena hautatu du ondoren aditza duelako11 Mientras transferentzian ondo itzultzen du (n bitartean), baina sorkuntza egiterakoan sistemak kale egin du eta izan aditza soilik
|
jarri
du, diren bitartean sortu ordez.
|
|
|
Osagai horiek guztiak lantzeko, erronka garrantzitsuak ari dira garatzen munduan, eta azken urteotan mundu osoko zientzialari eta ingeniari askoren arreta bereganatu du hizkuntza mintzatuko sistema komertzialki bideragarri bat eraikitzeak. Artikulu honetan, dena dela, hizketa teknologiez jardungo baitugu, ASR eta TTS moduluen azterketan
|
jarriko
dugu arreta, testua prozesatzeko teknologiei buruzko azterketa beste artikulu bati dagokiolakoan.
|
|
|
Hirugarren atalean, teknologiaren bi alor nagusiak, ASRa eta TTSa, aztertuko ditugu, baita, laugarren atalean, Administrazioak hizketa teknologien alorrean eman dituen pausuak ere. Azkenik, azaldutako guztiaren ekarpen gisa, zenbait ondorio eta etorkizunera begirako zenbait hausnarketa
|
jarriko
ditugu mahai gainean.
|