|
2022
|
|
|
Gizartea anitza dela esan ohi da askotan, hau da, gizartearen aniztasunaz hitz egin dezakegu. Baina guztiok
|
dakigu
anitz hitzak asko adierazten duela oro har. Nola eman kontzeptu horiek euskaraz?
|
|
|
Bide batez gehi dezagun, gazte askok ez
|
dakizkiten
bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma baten buru ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak:
|
|
|
Baina momentuko auzi puntua, ordea, errege etxe ala erregina etxe behar lukeen dugu, Ingalaterrako burua erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege,
|
dakigula
. Zeinen etxean bizi dira?
|
|
|
Urdaibai aldean erauntsi honen aldaera bat erabili izan da, galdu aginean badago ere, inotsi; hau ere adizki trinkoaz. Adineko hiztunek
|
badakite
oraindik esaten, elurragatik dela, euriagatik dela, [binotso], era landuan badinotso, baina eguraldi izena sartuz gero, elurrari edo euriari dinotso; edo elurrari edo euriari dirautso.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz
|
dakigu
tradiziorik ez daukana, hitz berria baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
Horrek argiro darakus, gaztelaniatik irristatu dela euskarara mailegu hori, eta ez frantsesetik. Nahiz eta, berez hitz hori" flipper" aditza frantsesez ere egon dagoen; ez
|
dakit
zenbateko arrakastarekin, baina.
|
|
|
" Eskola nagusi honetara[...] era askotako ikasleak dabe jokera. Gazteak batzuk, beste batzuk areago, asi barriak, isil samar egoten
|
dakienak
" (Arranegi).
|
|
|
Bada eratorri konplexuago bat ere," traceability", gaztelaniazko" trazabilidad", sarritan janarien se gurtasun gorabeheran erabilia: une bakoitzean zein egoera baldintzatan dagoen jeneroa, eta horren garraio edo harantz honanzko igarotzean une bakoi tzean non dagoen zehatz
|
jakiteko
.
|
|
|
Gero eta gehiago erabiltzen dugu —baita irratian ere— haratago forma.
|
Badakigu
zuzena dela, baina egunerokoan hara erabiltzen duenak, erabiltzen al du gero haratago?
|
|
|
Hala, Benito Lertxundik kantatzen dituen Xalbadorren bertso ederrotan: " Ene deia amodioaren/ bidez zinuen entzun,/ eta gero oinazen erdian/ mundurat eman ninduzun;/ biziaren grazia le henik,/ gero hoin bertze maitasun,/ berant
|
jakin
dut, ama maitea,/ zendako eman dautazun".
|
|
|
Eta etortzeko dagoen egun hori zehaztugabe badago, zein aste egun den ziur ez
|
badakigu
, edo gutxi gorabeherakoa bada, datorren egun batean esaten du gu, eta baita gaineko edo gainerako egun batean ere.
|
|
|
Hala: "
|
Badaki
itxuratzen eta eriaren egiFaktoriako geziak [2020 urteko testu bilduma] 64 ten" –hau da, gaisoarena egiten–, jaso zuen Lhandek. Orixeren beste adi bide bat:
|
|
|
—" Pintada" hitzaren inguruan sortu zaigu gaurkoan kezka.
|
Jakingo
duzunez, Bilboko San Fran tzisko auzoan birritan agertu dira halakoak azken asteetan. Euskadi Irratian pintaketa esan genuen, baina uste dugu ez dela gauza bera.
|
|
|
—Kristau kutsua guztiz ezabatzea ez da erraza. Kristautasunak trebetasunez
|
jakin
du lehendik zetozen sineste, erritu eta urteko zikloaren egun esanguratsuei kristau zentzua txertatzen eta biak bateratzen.
|
|
|
Konparazio baterako, berdintsu gertatzen da" macarra" hitzarekin ere. Zenbatek ote
|
daki
gaur" macarra" esaten zaion puten zaintzaileari, lehenago" rufián" esaten zitzaiol a? " Gilipollas" adjektibo horrek izen eratorri bat ere badu, esangura abs traktuaren balioaz:
|
|
|
—Haragi da euskaraz dokumentatzen den hitzik zaharrena. XII. mendean Pirinioak zeharkatu zituen Aymeric Picaud izeneko elizgizon edo zelakoak, Do nejakue bidean ikasi zituen zenbait hitz, euskaldunen hizkuntza" barbaro" hartan, Codex Calixtinus delako gida estiloko eskuizkribu sonatuan; erro mes nekatuek
|
jakin
zezaten nola eskatu aterpetzen zituzten ostatu edo etxean behar beharren zutena. Latinez idatzi zuen:
|
|
|
" Txikitxo pol itori,/ zeu nere laztana,/ katigatu ninduzun/ libria nintzana. // Libriak libre di ra/ zu ta ni katibu; librerik obe dana/ guztiok
|
dakigu
".
|
|
|
" Hotza ta illune, badator elurre" (Gotzon Garate, Atsotitzak, 11.124). Batek
|
jakin
hala gertatuko den!
|
|
|
—Bat aipatzekotan, Iztueta zaldibiarrak pasarte bakarrean, animalia" umeske" egotearena lau hitz printzipalez bildu digu: "" Arkera"," susara"," yel"," irausi", lau izen bakar oetatik
|
dakite
euskaldunak, ardia, beia, beorra, edo zerria dan ume eske dagoena" (Condaira).
|
|
|
—
|
Jakin
nahi genuke," mediar" eta" intermediar" nola bereiz daitezkeen, bakoitzak zer funtzio betetzen duen...
|
|
|
Aholku gisa,
|
dakigunean
behintzat, ingurukoen ahoskera joera lehenestea da zuhurrena. Eta ez dakigunean, hurbileko jendeari galdetzea, norbera asmatzen ibili barik.
|
|
|
Aholku gisa, dakigunean behintzat, ingurukoen ahoskera joera lehenestea da zuhurrena. Eta ez
|
dakigunean
, hurbileko jendeari galdetzea, norbera asmatzen ibili barik.
|
|
|
gaztelaniaren ahoskera itsumustuan imitatzea. Do nóstjara doala esaten badizu batek,
|
badakizu
erdal ahoskera datzala azpian: " Voy a Donóstia".
|
|
|
Baina Donósti a-ra doala dioena euskaraz ari da.
|
Badakizu
, Azpéitiara doana ez dela euskaraz ari, baina bai Azpeí ti ra doana. Euskaraz dip tongorik nekez egiten dugu, gaztelaniaz barra barra erabili arren.
|
|
|
Eta hamaikatxo gehiago. Ez
|
dakit
inoiz horrelakorik esatera heldu garen baina, izan liteke, halakok itsutasun arazoak dituela esatea, itsu geratzen ari dela esan beharrean?
|
|
|
Kazetaritza generoan erabiltzekoak direla
|
jakinik
egindako proposamenak dira, berariaz entzutezko kazetaritzara zuzenduak. Eta beti ere kontuan harturik, hizkuntza mintzatuak, denik formalena izanda ere, aukera diferenteak eskain ditzakeela, adierazkizunari espresioa ematerakoan.
|