|
2013
|
|
|
Jakintsuenek, gure aroko bigarren mendean, zuzenbidea aztertzeko joera izan zuten, baina orain zuzenbidetik aldendu egiten ziren. Garai
|
hartan
, gizarteak transformazio sakonak izan zituen, eta, transformazio horien ondorioz, jakintsuek, lurreko hiriaren gaiak jorratzea baino, nahiago izan zuten hiri jainkotiarraren inguruan hausnartzea. Ikasketa juridikoek gainbehera izan zuten bitartean, pentsamendu teologikoa loratu egin zen; pentsamendu horren adierazgarri izan zen, hain justu ere, literatura patristikoa.
|
|
|
Mende horren hasieran, bisigodoek mendebalderantz jo zuten Alarikoren agintaritzapean eta Italian sartu ziren. Haien aurrerakada behin behinean geratu zen, Ingalaterra defendatzeko eginkizunetik tropa batzuk kendu eta horiei esker; izan ere, aldi
|
hartan
, Ingalaterrak saxoien inbasioa jasan zuen. Mendebaldeko Inperioaren gobernua Milanen ezarrita zegoen eta Ravenara aldatu zen, Adriatiko ondora.
|
|
|
Mendebaldeko Inperioaren erdigunean, gobernuak kolapsoa izan zuen, eta kolapso horren ondoriozko hutsunea Elizak bete zuen. Burokrazia zibilak porrot egin zuenean, Elizaren burokraziak, Inperioaren burokrazia horretan erroak zituenak,
|
haren
lekua bete zuen. Aita santu Leon I.ak (440) negoziazioak hasi zituen Atila, hunoen erregearekin, eta Geiseriko, bandaloen buruarekin.
|
|
|
Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko.
|
Haren
planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela, beste horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Lex Burgundionum, Lex Gundobada, Loi Gombete eta Konstituzioen liburua. Burgundioak bakarrik ziren
|
haren
jasotzaile. Bigarren legea, Lex Romana Burgundionum izenekoa, formaren ikuskeratik, Teodorikoren Ediktuaren antzekoa da, eta iturri berberak ditu.
|
|
|
Justiniano energia handiko eta adimen argiko gizona zen, eta, Napoleonek bezala, lo ordu gutxi behar zituen.
|
Haren
emazte Teodorak, aurretiaz aktore izan zenak, eragin handia izan zuen Justinianorengan. Horren erakusgarri, Teodora 548 urtean hiltzeaz geroztik, Justinianoren lana legegile gisa asko murriztu zen.
|
|
|
Justinianoren lege lanaz denaz bezainbatean, enperadoreak zorte handia izan zuen, bere planak betearazteko orduan ondoan izan zuelako Triboniano, ministro bikaina. Ezin da baieztatu
|
haren
ideietan eragina izan zuela monarka bisigodoaren jardunak; Justinianok ez zuen sekula ere hori onartuko. Alarikoren ametsa zen haren mendeko erromatarrei eskaintzea VI. mendeko Galiari egokitutako zuzenbidea.
|
|
|
Ezin da baieztatu haren ideietan eragina izan zuela monarka bisigodoaren jardunak; Justinianok ez zuen sekula ere hori onartuko. Alarikoren ametsa zen
|
haren mendeko
erromatarrei eskaintzea VI. mendeko Galiari egokitutako zuzenbidea. Justinianok, ordea, hala nahita, begiak jarri zituen zuzenbide erromatarraren urrezko aroan, eta aro hori berrezartzeko asmoa izan zuen, zuzenbide horrek hiru mende lehenago izan zuen maila berreskura zezan.
|
|
|
Justinianok, ordea, hala nahita, begiak jarri zituen zuzenbide erromatarraren urrezko aroan, eta aro hori berrezartzeko asmoa izan zuen, zuzenbide horrek hiru mende lehenago izan zuen maila berreskura zezan. Kongruentzia handirik gabe, Justinianoren ametsa izan zen, orobat, zuzenbidea garai
|
hartako
Bizantzioko Inperioan ere aplikatzea.
|
|
|
3.Ibilbide hori areagotzen da aldi horretan, euskal legelariak baitira zuzenbide zibilean ez ezik, zuzenbide kanonikoan ere adituak (iuris utriusque), bi zuzenbide horiek direla euren jarduera eta egineren ardatzak. Hurbiletik ikusten dute juristek orduko
|
hartan
errenazimendu garaiko teologia morala. Hauen isla euskal autoreengan, hala nola Axularengan, gertalixkia baino gehiago da, Salamancako Unibertsitatearen ikasleen arteko euskal nazioa ere ahaztu gabe.
|
|
|
VI. mendean, lege materialen bilduma osatu zen, Justiniano enperadore bizantziarraren aginduz, eta bilduma horretan du iturburua zuzenbide erromatar zaharretik ezagutzen dugun zatirik handienak. Bilduma
|
hartan
jasotako testuak mila urteko eta etenik gabeko garapen juridikoaren emaitzak dira; mila urte horietan zehar, zuzenbide erromatarrak zenbait bereizgarri bereganatu zituen, eta bereizgarri horiekin behin betiko identifikatuta geratu zen. Milurteko horretan, gutxi gorabehera, K. a. 500 urtetik K. o.
|
|
|
Historia ezaguna hasten denean, Erroma monarkia zen; edonola ere, K. a. VI. mendearen bukaeran, errege erreginak kanporatuak izan ziren, eta, monarkiaren ordez, errepublika ezarri zen. Garai
|
hartan
, Erroma erkidego txikia zen, Tiber ibaiaren ezkerraldean, horren estuariotik hurbil. Greziarrek Troiako hiria arpilatu zutenean, hainbat lagunek ihes egin zuten bertatik, eta ihes egin zuten horietatik batzuen ondorengoak zirela uste zuten erromatarrek.
|
|
|
Greziarrek Troiako hiria arpilatu zutenean, hainbat lagunek ihes egin zuten bertatik, eta ihes egin zuten horietatik batzuen ondorengoak zirela uste zuten erromatarrek. Erromatarron zuzenbidea, aldi
|
hartan
, idatzi gabeko ohituren multzoa zen. Ohitura horiek belaunaldiz belaunaldi ahoz eskualdatzen ziren.
|
|
|
Jatorrizko testuak ez du gure egunok arte iraun. Zernahi gisaz, geroko idazkietan hainbat eta hainbat aipamen egin dira
|
hari buruz
, eta, ondorenez, haren edukiak, oinarrian bederen, berreraikitzeko modukoak izan dira. Ez dago argi hasieran zein hurrenkeratan zeuden bilduta zati horiek.
|
|
|
Jatorrizko testuak ez du gure egunok arte iraun. Zernahi gisaz, geroko idazkietan hainbat eta hainbat aipamen egin dira hari buruz, eta, ondorenez,
|
haren
edukiak, oinarrian bederen, berreraikitzeko modukoak izan dira. Ez dago argi hasieran zein hurrenkeratan zeuden bilduta zati horiek.
|
|
|
Norbaitek prozesu horien mende jarri nahi bazuen bere burua,
|
haren
arazoa zen ziurtatzea aurkaria magistratuaren aurrean agertuko zela, prozeduraren lehenengo fasetik bertatik. Demandatua, beraz, elkarlanean aritu behar zen, gatazka konpondu ahal izateko.
|
|
|
Demandatua, beraz, elkarlanean aritu behar zen, gatazka konpondu ahal izateko. Alabaina, demandatu hori ez bazen bere borondatez agertzen magistratuaren aurrean, demandatzaileak ahalmena zuen
|
hura
behartzeko. Beste modu batera esanda, demandatzaileek behartze ahalmena zuten demandatuen gainean.
|
|
|
Ondoren, eta betiere lekukoen aurrean, demandatuak muzin egiten bazion errekerimendu horri, demandatzaileak indarra erabil zezakeen demandatua magistratuaren aurrean agertuko zela ziurtatzeko. Demandatua gaixorik egonez gero, edo adinduna izanez gero, demandatzaileak ezin zuen
|
hura
behartu agerraldia egitera, baldin eta ez bazion garraio modurik eskaintzen; edonola ere, arauak ezarri zuen garraio modu hori ez zela nahitaez izan behar esku ohe burkoduna. Bestalde, baziren egintza zehatz batzuk, gizabanakoak bere kabuz egin ahal zituenak, aurretiaz magistratuarengana jo gabe.
|
|
|
Orain arte, gizabanakoen arteko gatazkek sorrarazi dute gure interesa. Baina, egiatan, hastapeneko Erroma
|
hartan
, egokiagoa zen gizabanakoak taldekide gisa hartzea. Aurreko zuzenbide erromatarrean, familia zen unitate interesgarria.
|
|
|
Familiakideen arteko harremanak gai pribatuak ziren, eta erkidegoak ez zuen horietan eskurik hartzen. Are gehiago, familiak trafiko juridiko ekonomikoan jardun zezan, familiaburuak zuen
|
haren
ordezkaritza. Familiaburu horri paterfamiliasdeitzen zitzaion, eta berak bateratzen zuen, gainera, familiaren jabegoa.
|
|
|
Epe horretan, demandatzaileak, kateatua? erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian,
|
haren
egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean.
|
|
|
Epe horretan, demandatzaileak, kateatua? erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela,
|
haren
familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean.
|
|
|
Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez gero, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta
|
hura
zatitan ebaki. Horren inguruan,. XII Taulak?
|
|
|
izeneko legeak zenbait aldarazpen izan zituen. Hala nola, zorduna epaiketa bidez kondenatua izan zenean zorra ordaintzera, zordun horren hartzekodunek ez zeukaten baimenik
|
hura
hiltzeko; aitzitik, zordunari ahalbidetu behar zioten, derrigortutako lanen bitartez, zorra ordain zezan. Areago oraindik, geroago prozedura zehatza ezarri zen, zordunaren porrota adierazteko, haren ondasunak nahitaez salduta, hartzekodunen mesederako.
|
|
|
Hala nola, zorduna epaiketa bidez kondenatua izan zenean zorra ordaintzera, zordun horren hartzekodunek ez zeukaten baimenik hura hiltzeko; aitzitik, zordunari ahalbidetu behar zioten, derrigortutako lanen bitartez, zorra ordain zezan. Areago oraindik, geroago prozedura zehatza ezarri zen, zordunaren porrota adierazteko,
|
haren
ondasunak nahitaez salduta, hartzekodunen mesederako. –XII Taulak?
|
|
|
Interpretaziorako gaitasun horren adibide ona izan daiteke ondorengoak euren gurasoen ahalmen esparrutik emantzipatzea. Paterfamilias deiturikoak bere ahalpean zituen ondorengoak, eta ahal horrek iraun egiten zuen harik eta
|
hura
edo horiek hil arte. –XII Taulak?
|
|
|
Zalantzarik gabe, herritar gehienek ulertu zuten. XII Taulak? izeneko legearen arauak egokitu egin zirela, eta, egokitze horren eretzean, dezenbiroek
|
hura
idaztean izan zuten helburua aldatu eta beste helburu bat lortu nahi zela. Dena den, juristarik kontserbadoreenak ere eroso zeuden honako ideia honekin:
|
|
|
Erroma hedatu zenean, magistratu berezi baten kargua sortu zen K. a. 367 urtean. Horri pretore deitu zitzaion, urtean urtean hautatzen zen eta
|
haren
eginkizun bakarra zen justizia administratzea. Egiatan, ez zeukan horretarako heziketa berezirik, baina, ustez behintzat, berak gainbegiratu behar zuen akzio juridiko bakoitzaren alde formala.
|
|
|
Pretoreak formula eman zezakeen, baldin eta uste bazuen zuzenbidearen politikak hori justifikatzen zuela; beste modu batera esanda,
|
haren
ustez, demandatzailea bere kasua frogatzeko gauza bazen, demandatzaile horri konponbidea eskaini behar zitzaion. Pretoreen zeregina zen zuzenbidea adieraztea (Ius dicere) eta zuzenbide hori eragingarri egitea, horretarako konponbide egokiak eskainiz.
|
|
|
Pretoreen zeregina zen zuzenbidea adieraztea (Ius dicere) eta zuzenbide hori eragingarri egitea, horretarako konponbide egokiak eskainiz. Konponbide horietatik gehienek aurretiazko demandak barneratzen zituzten; esate baterako, demandatuak demandatzailearen jabetza
|
haren
borondatearen aurka atxiki izana, edota demandatuak demandatzaileari dirua zor izana. Nolanahi den ere, pretoreak formula eman zezakeen, egoera horretarako aurrekaririk izan ez arren.
|
|
|
Ediktuaren hasieran, formuletako akzioentzat diseinatutako prozesua zegoen jasota; horrek bere barruan hartzen zuen demandatzaileak errekerimendua egiten zuenetik auzia pretorearen aurrean bukatu artekoa.
|
Hark
barruratzen zuen, orobat, epaitutakoa betearazteko erabil zitezkeen bitartekoen arauketa. Eta, bukaeran, ediktuak interdiktu eta salbuespenei buruzko atala jaso zuen.
|
|
|
Eta abokatuek, zuzenbidearen gaineko ezaupideari baino gehiago, argumentazioan izandako trebetasunari ematen zioten lehentasuna. Zizeronek, garai
|
hartako
abokatu arrakastatsuak, juristei burla egiteko joera ezarri zuen, juristok beti lege txikikerietan sartuta zeudela ematen baitzuen. Halako txikikeriatzat jotzen zen, esate baterako, norberaren teilatuan batutako euri ura inoren teilatura isurtzea.
|
|
|
Zeinek zuen lehentasuna: testuaren hitzez hitzezkotasunak edo
|
haren
espirituak. Erabakigarri gertatzen al zen egilearen egiazko borondatea, borondate hori modu zalantzagarrian adieraziz gero?
|
|
|
Familia, batasun moduan hartuta, gizarte ordenaren uztarria zen. Hori aintzakotzat hartuta, testamentuaren helburu nagusia zen jaraunsleak izendatzea, jaraunsle horiek, familiaburua hiltzean,
|
haren
lekua bete zezaten, hurrengo belaunaldia arte. Gainera, testamentugileak, bere testamentuan, bere jaraunsleak izendatzeaz gain, legatuak egin, puber ez ziren seme alabentzat tutoreak izendatu eta esklaboak askatu ahal zituen.
|
|
|
Egia esan, ordu arte, zuzenbide pribatua ez zen aintzakotzat hartu eremu akademiko hutsetik kanpo. Egilea jurista iluna izan zen, Gaio izenarekin ezagutu zena; hots, ez dakigu zein zen
|
haren
izen erromatar osoa, horrek hiru osagai barruratzen baitzituen. Ezaguna da, ordea, Gaio zuzenbideko irakaslea zela.
|
|
|
Lehenengo juristek euren dizipuluak izan zituzten, haien eginkizun nagusiak zuzenbidearen praktika profesionala bazen ere. Gaio, ordea, irakaskuntzan baino ez zela aritu ematen du, eta, horregatik,
|
haren
lana ez zen behar beste aitortu bere garaian.
|
|
|
Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan
|
haren
betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela, bien artean egindako hitzarmenaren ondorioz.
|
|
|
Gure aroaren hirugarren mendea hasi bezain laster, Antonino Karakala enperadoreak ediktu garrantzitsua aldarrikatu zuen. Ediktu horren ondorioz,
|
haren
inperioko biztanle gehienak Erromako herritar bihurtu ziren, biztanleon borondatea zein zen kontuan hartu gabe. Constitutio Antoniniana izenekoa, aldiz, K. o.
|
|
|
Papiniano nabarmendu egin zen, kasu zehatzen azterketan. Papinianok arazo juridikoei konponbideak ematen dizkienean, konponbide horiek ondo baino hobeto erakusten zuten
|
haren
sen moral sakona eta emaitza zuzena lortzeko guraria. Paulo eta Ulpiano ezagun egin ziren, iruzkin bikainak egiten zituztelako.
|
|
|
Inperioaren erreskriptoek, egia esateko, erakusten dute Inperioaren kantzelaritzak hainbat ahalegin egin zituela, aurreko zuzenbidearen mailari eusteko. Alabaina, garai
|
hartako
doktrina juridikoak ez zuen behar besteko kalitaterik izan, zuzenbidearen bizitasuna iraunarazteko.
|
|
|
Lege akzioa bukatuta, epaileak kalte ordaina ezar zezakeen, baina besterik ez. Behin epaileak alderdi baten aldeko irizpena emanda,
|
haren
eginkizuna bukatuta zegoen, eta, une horretatik aurrera, iudex izateari uzten zion. Ondorenez, alderdietatik bati ere ezin zion agindu zerbait egitea edo ez egitea; izan ere, alderdiek erabaki behar zutenean epaia beteko zuten edo hori urratu behar zuten, une horretan iudexa halakoa izateari utzita zegoen.
|
|
|
Hori guztia zela eta, pretoreak kontu handiarekin aukeratzen zuen zein arazotan emango zuen agindu hori. Halako arazoak ziren, besteak beste, iruzurra; koakzioak; demandatzailea, epe laburrez eta zerbitzu publikoaren ondorioz, absente izan eta gero, bueltan aurkitzea bere lurraren edukitza beste inorkizan duela onustez, eta, preskripzioaren bitartez,
|
hura
bihurtu dela jabe; eta, orobat, demandatzailea, teknikaren ikusmiratik, heldua izanik, oraindik gazteegia izatea, zer egiten duen jakiteko.
|
|
|
Erregimen berriaren lehenengo uneetan, herri biltzarra beti bezala bildu zen, aurretiaz egin izan zuen moduan. Nolanahi den ere, herri biltzar horrek ez zeukan behar besteko funtsik, ordezkaritza gastuei aurre egiteko; gainera, nahitaezkoa zen herritarrak bertaratu eta
|
haren
eztabaidetan parte hartu nahi izatea. Hori guztia dela eta, praktikan, Erroman bizi zen jendailaren topaleku bihurtu zen herri biltzarra.
|
|
|
Enperadoreek diskrezioz saihestu egin zuten biltzarrari legegintza proposamenik garrantzitsuenak aurkeztea. Horren ordez, Senatuaren ebazpenek lege indarra eskuratu zuten; senatukide gehienak, sasoi
|
hartan
, antzinako magistratuak ziren.
|
|
|
Horretarako, Gaioren Erakundeak hartu eta lan horretan konfiantza jarri zuten, horrek zuzenbide osoa lau liburutan jasota zeukalako. Erakundeak izeneko lanaren ospea eta
|
haren
egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan. Garai hartako abokatuek erregela bakunak bilatu nahi zituzten, horiek zuzenean aplikatu ahal izateko, haien arrazionaltasunaz arduratu gabe.
|
|
|
Erakundeak izeneko lanaren ospea eta haren egilearena ere arras gehitu ziren denboraldi klasikoaren ostekoan. Garai
|
hartako
abokatuek erregela bakunak bilatu nahi zituzten, horiek zuzenean aplikatu ahal izateko, haien arrazionaltasunaz arduratu gabe. V. mendearen erdian, gutxi gorabehera, Gaio bera ere konplexuegia zen, eta, horren ondorioz, Epitome Gai deiturikoa agertu zen, Inperioaren mendebaldeko zatian erabiltzeko.
|
|
|
Jakinekoa zen, ordea, enperadore erromatarrek tokiko ohituren izatea onartu zutela, pribilegioaren bidez. Horrexegatik, bertan behera utz zitekeen ohitura arazotsua nahitaez ohitura txarra izan behar zelako presuntzioa. Justinianoren zuzenbideak, beraz, garai
|
hartako
ohiturak bakarrik baliogabetu ahal zituen. Hortaz, froga zitekeen geroko ohitura ona zela, Justinianoren zuzenbidearen kontrakoa izan arren.
|
|
|
Juristek adostasunez onartu zuten aurrerantzean norbait jurista izateko bartolista izan behar zela (nemo iurista nisi Bartolista). Iruzkingileen eskola izenez ezagutu zenak ekin zien horren metodoei, eta eskola horretan entzute handiena
|
haren
dizipulu zen Baldo Ubaldiskoak erdietsi zuen.
|
|
|
Zuzenbide zibilaz landara, zuzenbide kanonikoaren nahiz feudalaren gaineko iruzkinak ere egin zituen, eta iritzia (consilium) hobetu zuen, hots, kasu zehatzak ondorioztatuko gai juridikoei buruzko eztabaida. Literatura juridikoaren forma berri horrekin osatu zen zuzenbide zibila garai
|
hartako
arazoei egokitzeko prozesua.
|
|
|
Egin eginean ere, gai teologiko bat auzitegietako prozedura moduan jorratzea berezkoa zen garai
|
hartan
, teologia eta zuzenbidea Europako kristau kulturaren arlo bertsu bezalaxe hartu baitziren.
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan gero eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate berriak eratzen ari zirenez, gero eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai
|
hartako
arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea. Zuzenbide hori erabiltzen zutenek ez zuten beste ezer behar, eta euren ustetan, testu, glosa eta iruzkinekin nahikoa zen zuzenbidea goitik behera ulertu ahal izateko.
|
|
|
XV. mendearen amaieran, Europa osoan gero eta eragin handiagoa zuen bartolistek garatutako Ius Communek, eta, aldi berean, unibertsitate berriak eratzen ari zirenez, gero eta jurista gehiago hezi ziren ikasketa tradizionalen esparruan. Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen
|
haren
agintea. Zuzenbide hori erabiltzen zutenek ez zuten beste ezer behar, eta euren ustetan, testu, glosa eta iruzkinekin nahikoa zen zuzenbidea goitik behera ulertu ahal izateko.
|
|
|
Iruzkinetan gai horiek ez zirenez jorratu, testuetatik atera beharreko minbizi kaltegarri moduan deskribatu zituen iruzkinok. Horren garaikide zen Ulrich Zäsi (Zasius) alemaniarrak, funtzionarioa Freiburg im Breisgau hiriko kontseiluan eta irakaslea
|
haren
unibertsitatean, baieztatu zuen iruzkinak testuen inguruan errotutako aihenbelar erraldoiak baino ez zirela. Zäsik horien esangura juridikoa jorratu zuen.
|
|
|
Zuzenbide zibila irakasten da, gizarte modernoan jardungo duten ikasleak prestatzeko. Ikasketak amaitutakoan, galdetzen zion
|
hark
bere buruari, nora bidali nahi dituzte irakasle humanistek euren ikasleak, Platonen Errepublikara edo Utopiara? (Dialogus, IV).
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, XI. mendearen amaieran elizaren juristarik garrantzitsuena zen San Ivo Chartreskoak hauxe argudiatu zuen: garai
|
hartan
zuzenbide kanoniko deitutakoaren bildumek arau erromatar zehatzak bakarrik jaso zituzten, eta horrek esan nahi zuen zuzenbide erromatarra aplika zitekeela elizak berori onartuz gero bakarrik.
|
|
|
Uste da zuzenbidearen lehenengo irakaslea Bolognan causidicus edo kontsulta epaile bat izan zela, Pepo izenekoa, XI. mendearen azken hamarkadakoa. Ingalaterrako Ralph Niger teologoak mende bat beranduago idatzi zuenari ekinez,
|
haren
irakaspenen oinarriak Kodearen eta Erakundeen testuetan aurki zitezkeen, beraren auzitegi argudioetan Digestoa aipatu ez arren. 1076 urtean, ulerbidez, Tuscanyko markesa zen Beatriceren Auzitegiak, Marturin zegoenak, lur baten titulartasunari buruzko auzia ebatzi behar izan zuen, monasterioaren eta edukitzailearen artean:
|
|
|
Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina hiru pertsonen arteko prozedurak osatzen du: batetik, demandatzailea daukagu, eskaera adierazten duena; bestetik, demandatua,
|
haren aurka
eginez; eta, azkenik, epailea, aurreko bien artean. Bulgarok azpimarratu bezala, akzio zibilean, frogaren zama eskuarki demandatzaileari dagokio, eta frogarik izan ezean, autua zinaren bidez konpon daiteke.
|
|
|
Horietako bat, Hexameron izenekoa, kristau doktrinaren azalpena zen, bertsoz egindakoa eta Pariseko teologoek aurkeztu bezala erakusten zena. Bestea, Scaniako legeen latinezko bertsioa zen (garai
|
hartan
lurralde hori Danimarkan zegoen); lan horretan, egileak lege adierazmolde erromatarrak erabili zituen, ohiturazko zuzenbidea Erromako testuinguruan sartzeko. Sunesenen lanak argiro erakusten du Europako kulturaren zabaltze erritmoa bizkortzen ari zela.
|
|
|
Horren Antiquitatum Romanarum syntagma izeneko lana 1719an argitaratu zen lehenengoz, eta gero hogei argitalpen egin ziren. Lan horretan, antzinako iturriak jorratu zituen, xehetasun interesgarri ugari aipatuz, baita zuzenbide erromatarraren kategoria zein figurak ere, Justinianoren Erakundeetako hurrenkerari eutsita; hori gorabehera, Heinecciusek gero ez zuen erakutsi kategoria horiek nola garatu ziren Justinianoren ostean edota nola lotzen zitzaizkion garai
|
hartako
zuzenbideari. Horren arrazoia, alabaina, ez zen izan Heineciusek ez zuela interesik garai hartako zuzenbidearen gain; kontrara, zuzenbide zibil modernoari, zuzenbide germaniarrari eta zuzenbide naturalari buruzko oinarrizko azalpenak ere argitaratu zituen beste alde batetik.
|
|
|
Faktore horiek guztiek gizarte horretako «legeen espiritua» osatzen dute, eta legegileak, tamalez, ez du espiritu hori ezagutzen. Montesquieuk bere tesia azaltzeko zuzenbide erromatarretik hartutako hainbat adibide erabili zituen arren, horren irakurlerik gehienek ondorioztatu zuten zuzenbide erromatarrak erakutsitako espiritua zela garai
|
hartako
gizarteekin zerikusi handirik ez zuen antzinako sozietate batena.
|
|
|
Garai
|
hartako
ulerkerari helduta, zuzenbide modernoa aipatzean zuzenbide naturala aipatu nahi zen. Austrian zuzenbide natural horren adierazlerik ezagunena Karl Anton von Martini izan zen, eta horren iritzirako, zuzenbide erromatarra erabat ezabatzea gehiegizko arretaz jardutea izango zen:
|
|
|
Zuzenbide pribatu erromatarraren alde garrantzitsu bati helduta, legeak ez zuen bereizketa handirik egin behar gizaki askeen artean, status desberdinak aipatzeko. Lege hori garai
|
hartako
sistema juridikoekin alderatuz gero, ikus zitekeen mailaketa gutxiago zituela. Hortaz, zuzenbide erromatarrari ezezkoa eman zitzaion, baina horren eskema batzuk berriro erabili ziren, zuzenbide naturalaren formarekin.
|
|
|
Garai
|
hartan
zuzenbide frantsesaren «errege irakasle» izendatu zuten Orleanseko Unibertsitatean, eta, horretara, latinez azaldutako zuzenbide erromatarretik, frantsesez adierazitako ohiturazko zuzenbidera igaro zen. 1761ean argitaratu zen Coutumes d. Orléans izeneko lanean, ohiturazko zuzenbidearen antolaketari ekin zion, Dumoulinek utzitako lekutik.
|
|
|
Lege eraldaketa eta kodeketa mesfidantzaz ikusten zituztenek gogo biziz hartu zituzten Savignyren ideiak, bai Alemanian, baita Europako beste leku batzuetan ere.
|
Haren
jarraitzaileek herri espirituaren kontzeptua (Volkgeist) ekarri zuten hizpidera, eta horren kutsu mistikoak gizarte bateko lege espirituaren ideia arrazionalarekin zerikusi handirik izan ez arren, bat zetorren XIX. mendearen hasierako Erromantizismoarekin. Savignyren azalpenak gorabehera, Alemaniako ikertzaile batzuk ez zeuden ados zuzenbide erromatarra jasotzearekin.
|
|
|
Savigny buruzagitzat jarrita, erromanisten asmoa zen, hala osagai ez erromatarren eraginez faltsututako zuzenbide erromatarra garbitzea, nola testuetako printzipio unibertsalak ateratzea. Ildo horretatik, Savignyren lehenengo ataza izan zen Justinianoren testuen bertsiorik zehatzena berreskuratzea, eta testu horien iraupena aztertzea, Erdi Arotik
|
haren
garaira heldu arte. Horretarako oinarriak jarri zituen, Zuzenbide erromatarraren historia Erdi Aroan izeneko lanean; Europako liburutegi garrantzitsuenetako eskuizkribuak bere kontura ikertu ostean sortu zen sekulako lan hori.
|
|
|
Garai
|
hartan
eskualde bateko Ius commune eta usus fori deitutakoak bereizi ziren. Ondorenez, frogaren zamari buruzko arazoa sortzen zen zalantzazko kasuetan.
|
|
|
Alemaniako erromanistek ez zuten miatu nahi iruzkingileek edo Holandako eskolako autoreek nola egokitu zuten zuzenbide erromatarra, garai
|
hartako
beharrizanei erantzuteko. Kontrara, humanismo berri baten espirituak bultzatuta, testuetan isilbidez jasotako egitura juridikoa erakutsi nahi zuten.
|
|
|
XIX. mendean Alemanian zuzenbide erromatarrari hurbiltzeko mugimenduari Pandektistika deitu zitzaion, eta mugimendu horrek aurrera egin zuen, zuzenbidea halako matematika juridiko moduan aurkeztu zuten autore iusnaturalistei esker. Savignyk frogatu nahi zuen pandectas deitutakoek eratorritako kontzeptu zientifikoak erabil zitezkeela, garai
|
hartako
arazoak konpontzeko.
|
|
|
Horren jarraitzaileentzat Pandektistika historikoa baino arrazionalagoa zen. XIX. mendearen berrogeita hamarreko hamarkadan argi zegoen zuzenbide erromatarra garai
|
hartako
Alemanian garrantzitsua izatea nahi bazen, berriro asmatu behar zela. Savignyk bere System horretan deskribatu zuen bezala, ordu arteko zuzenbide erromatarraren ezaugarria zen gizaki borondatearen askatasunik handiena aintzatesten zen; garai hartan, ostera, zuzenbide erromatarrak gizarte burgesaren balore materialistak adierazi behar zituen.
|
|
|
XIX. mendearen berrogeita hamarreko hamarkadan argi zegoen zuzenbide erromatarra garai hartako Alemanian garrantzitsua izatea nahi bazen, berriro asmatu behar zela. Savignyk bere System horretan deskribatu zuen bezala, ordu arteko zuzenbide erromatarraren ezaugarria zen gizaki borondatearen askatasunik handiena aintzatesten zen; garai
|
hartan
, ostera, zuzenbide erromatarrak gizarte burgesaren balore materialistak adierazi behar zituen.
|
|
|
XIX. mendeko bigarren erdiko erromanista alemaniar ospetsuenak Rudolf von Ihering eta Bernhard Windscheid izan ziren; bi biak, ia garaikideak izanda, 1892 urtean hil ziren. Iheringek ironia maisutasunez erabili eta zenbait kontzeptu azpimarratu zituen; bada, horiek arrakastatsuak izan zein ez, garai
|
hartan
nagusi zen Pandektistikaren ezaugarri bihurtu ziren. Zuzenbide erromatarraren espirituaren inguruan hiru liburuki idatzi zituen (Der Geist des rómischen Rechts); lehenengoa 1852 urtean agertu zen, eta bertan hauxe esaten zuen:
|